XXI ǧasyr - aqparattandyru zamanynda özımızge ǧana tän ūlttyq mınezımız ben tabiǧat-bolmysymyzdy daralaityn basty bailyǧymyz - ūlttyq qūndylyqtarymyzdy ūrpaq sanasyna dūrys sıŋırıp, jastardy patriottyq ruhta tärbieleude arbany da syndyrmai, ögızdı de öltırmei, tälım men tärbienıŋ tarazy basyn teŋ ūstau özektı mäselege ainalyp otyr. Qazırgı qazaq jastarynyŋ tynys-tırşılıgı qandai? Elımızdegı jastarǧa arnalǧan qazaqşa kontenttıŋ bügıngı jai-küiı şe? Öskeleŋ ūrpaq memleketten qandai qoldaular kütedı? - syndy sūraqtar aiasynda “Adyrna” ūlttyq portalynyŋ tılşısı Qyzylorda oblystyq öŋırlık kommunikasiialar qyzmetı KMM-nıŋ direktorynyŋ orynbasary, jurnalist Nūrlan Täşımtegı myrzamen sūhbat jürgızdı.
- Nūrlan Serıkūly, özıŋızdı elın şyn süietın ūltjandy azamat retınde jaqsy tanimyz. Jalpy ūltty süiu neden bastalady?
- Otandy süiu otbasydan bastalsa, ūltymyzǧa degen süiıspenşılık ūlttyŋ dünietanymy men qūndylyqtaryn, salt-dästürı men mädenietın, ardaqty äkenıŋ qanymen, aiauly ananyŋ aq sütımen boiǧa daryǧan bıtım-bolmys pen mınez-qūlyqqa qūrmet pen qabyldaudan bastalady der edım. Otanşyldyqqa baulu ūlttyq qūndylyqtar arqyly jüzege asady. Sondyqtan halqymyz adamgerşılık, parasat, azamattyq, ızgılık qaǧidattaryn negız ete otyryp, qūrsaqqa bıtken balanyŋ özıne ūrpaǧym ūlyqty bolsyn dep ūlttyq tälım-tärbienıŋ kırpışın qalaǧan. Sol kırpış uaqyty jetkende qorǧanǧa ainalady, ūltyn süietın ūl-qyzynyŋ da, ūlan – asyr damu köşınıŋ ön boiynda san qily kezeŋderdı ötkerıp kele jatqan ūltymyzdyŋ da. Özderıŋız de baiqap otyrsyzdar, bükıl älemdegı ahual sät saiyn özgerıske ūşyrap jatqanda, telegei teŋızdei tūŋǧiyǧyn saqtap tūrǧan, eldıktıŋ tıregıne ainalǧan - ūlttyŋ qūndylyqtary. Onda osy bır özgermes qadır-qasietımızben ūltymyzǧa degen süiıspenşılıktı etene bailanysty qarastyru qate bolmas.
- Elımızde byltyrdan bastap «Ūlttyq ruhani jaŋǧyru» ūlttyq jobasy aiasynda «El Ruhy» baǧyty qolǧa alyndy. Qūldyq sananyŋ tar şeŋgelınde äbden tūnşyqqan qazaqtyŋ ruhyn qalai oiatamyz?
- Alaştyŋ tamşy baǧy, qazaqtyŋ şamşyraǧy ol - naizaǧai namysy. «Ruhy ör, tänı bekem, būl bır qaisar halyq eken, tırlıkten de artyq qoiǧan bırlıktı» - degen sipattama, saiyp kelgende döp tauyp aitylǧan suretteu, qazaqtyŋ, qazaqylyqtyŋ tüpqazyǧy – ruhynda ekenın aiqyndap tūr. Qalyŋ qazaqty, onyŋ ruhyn oiatu eldıkke, ortaq ideiaǧa jūmylǧanda köktemgı bäişeşektei bür jarady. Al eldıgımız – yntymaq-bırlıkte, jalpyūlttyq ideialar halqymyzdyŋ aşyq aspan astyndaǧy beibıt künderın, berekelı tırşılıgın nyǧaitatyn örkenietke qaryştap qadam basuǧa saiady. Sol jolda tıl, dın, mädeniet, ǧylym, bılım, ädebiet, ruhaniiat, öner syndy asa maŋyzdy aspektılerdı damytqan jön. Tūlǧalyq jetıluge bet būrǧan halyqtyŋ tanym-tüsınıgı de tereŋdei tüspek. Kökjiegı keŋ adam balasynyŋ özın tanuǧa sana-sezımı jeterlık. Abaişa aitsaq, jüregınıŋ tübıne tereŋ boilaǧan qazaq balasy nebır syrlary men jūmbaǧyn şeşe otyryp, ruhyn oiatady. Joǧaryda aitylǧan aspektılerdı ärkım öz qalauynşa, sūranysyna qarai taŋdaidy. Bırı tarihtan, ekınşısı önerden öz keregın tabar. Tabady da, ruhyŋa berık saqtar. Adamnyŋ jadynan da, jüregınen de berık jazyp-saqtap otyratyn ruhymyz, aldyŋǧy ekeuındegı uaqyty kelıp ūmytylsa, ruhqa sıŋgen dünie zamanynda jaŋǧyra bermek. Bır quantarlyǧy, memleketımız jaŋaru men jaŋǧyrudyŋ jolyn taŋdap otyr. Alpauyttarmen bäsekede des bermeitın jaŋalyqtarǧa da aşyq, söite tūra qūndylyqtarymyzdy jaŋǧyrtudy ūmytpaidy. Būl sözıme keşegı Prezidentımızdıŋ halyqqa Joldauy dälel, Jaŋa Qazaqstan ejelgı qūndy qaǧidalarǧa negızdelıp qūrylmaqşy.
- Ǧalamtordyŋ bäsı biık tūrǧan tūsta jastardyŋ qandai aqparatpen susyndap otyrǧany, dünietanymyn qalai qalyptastyryp jatqany köptı tolǧandyratyn özektı mäsele ekenı anyq. Osy tūsta bız jastar üşın qazaq tılınde sapaly kontenttı jasai aldyq pa? Qalai oilaisyz?
- Maqtanyp-marqaiatyndai kontentımız köp dei almasaq ta, memlekettık tıldegı sapaly dünielerdıŋ qatary tolyǧuda. Ūlttyq ideiany qalyptastyrudyŋ negızgı tetıkterınıŋ bırı qazaq tıldı kontent bolǧandyqtan, būl mäsele älde de keşendı şeşımder qabyldaudy qajet etedı. Būl - ideologiialyq mäsele, ūlttyq ideologiia älsız bolsa, kerı yqpalyn tigızbei qoimaidy. Babalardyŋ bai täjıribesın temırqazyq etıp alyp, öskeleŋ ūrpaqty eŋbekke, öner-bılımge, Otanyn süiuge, ar-namysyn qorǧauǧa, ızgılık-adamgerşılık qasietterge bauluda zamanaui ädıs - ol kontent bolyp tūr. Ökınışke orai, balanyŋ tärbiesıne tıkelei yqpal etetın ata-äje, äke-şeşe emes, ǧalamdy uysynda ūstap tūrǧan - internet. Sol ǧalamtorda öz ūl-qyzymyzdyŋ qalpyn būzbai, arnasynan şyǧarmai tūratyn bızdıŋ kontent. Jai kontent emes, sapaly kontent. Qazırgı jastar jaŋalyq pen aqparatqa qanyq, alǧyr, özgerıske beiım, maqsaty aiqyn. Sız ben bız şama-şarqymyzşa osy baǧytta eŋbektenıp jürmız. Menıŋşe auyz toltyryp aitatyn sät alys emes. Kreativtı, şyǧarmaşyl jastar öz tılınde sapaly dünienı jasap şyǧarady.
- Jastarǧa arnalǧan qazaqşa kontent demekşı, Instagram jelısınde özıŋız basqaryp otyrǧan "Ult.news" jobasy oqyrmandar arasynda erekşe ıltipatqa ie. Būl jobany aşuda alǧa qoiǧan maqsatyŋyz ne edı? Qazır sol maqsatqa jettım dep aita alasyz ba?
- Teŋız tamşydan qūralatyny, tama-tama tamşynyŋ tas jaratyny ärbırımızdı sözden ıske köşuge şaqyryp tūr. Nietımızge qarai amalyn tabu, sodan soŋ äreketke köşudı şeştık. Osylaişa ūltqa qyzmet etudı kündelıktı ömırde adamdardyŋ ruhani azyǧyn toltyratyn derekter men däiekterden tūratyn "Ult.news-tı" qūrdyq. Jastarymyz aǧa ūrpaqtyŋ laiyqty mūragerı boluy üşın olardyŋ el müddesı jolyndaǧy erlık ısterın tüsındırıp, ärıden tanystyryp otyrudy jön kördık. Qoǧamǧa nasihat jürgızudıŋ osy jolyn taŋdadyq. Bızdıŋ kontentımız adaldyq, şynşyldyq, kışıpeiıldık, qarapaiymdylyq, erjürektık, adamgerşılıktı därıpteidı. Sol arqyly ötkennıŋ önegesın täjıribemızde qoldanu, öz aramyzda taratu, öz boiymyzǧa sıŋıru siiaqty qarapaiym daǧdylardy qalyptastyra alsaq, maqsatymyzǧa jetkenımız.
- Egemen eldıŋ bolaşaq ümıtı, erteŋgı iesı sanalatyn jastarǧa arnalǧan «Täuelsızdık ūrpaqtary» atty arnaiy joba ıske qosyldy. Jahandanu beleŋ alǧan zamanda özımızdıŋ ūlttyq bolmysymyz ben ūlttyq bıregeilıgımızdı saqtap qalu üşın jastar qandai baǧyt ūstanuy tiıs?
- Jas ūrpaqty tärbieleu, tärbie beru degen ūǧym bar. Sonymen qatar, ülgı-önege bolu, baǧyt-baǧdar beru, jol körsetu, jön nūsqau degen keremet tüsınık bar. Būl jaiynda Mūhtar Äuezov: «Aldyŋǧy jaqsy artqy jasqa tälım aitpasa, el bolǧanyŋ qaisy» dep jaqsy aitqan. Ejelden qalyptasqan dästürdı saqtap, el bolyp jas ūrpaqqa jön sılteu basty şarua. Ekınşı mäsele - qazaqi bolmys-bıregeilıgımızdı saqtau üşın jastardy qai baǧytta tärbieleimız, jastardy dästür jalǧastyǧyn saqtai otyryp ūlttyq ideialar aiasyna toptastyru qajet: qiianatqa jol bermes ädıldıktıŋ, küpırlıkke jol bermes adaldyqtyŋ, arsyzdyqqa jol bermes parasattylyqtyŋ ülgısın tanytqan aǧa ūrpaqtyŋ ızınen jaŋylmau kerek. Babalar ūlt bıregeilıgınıŋ qazyǧyn myqtap qaqqan, qūnyn joimas qazyna retınde qaldyrǧan. Bız bet alǧan baǧyty beimälım el emespız. Sonau ǧasyrdan-ǧasyrǧa joiylmai jetıp jatqan bet tüzeitın qūbylamyz bar: Jelmaiasyna mınıp Jerūiyqty ızdegen Asan qaiǧynyŋ etikalyq, poetikalyq, gumanizm tūrǧysyndaǧy baǧdary; Qorqyt atanyŋ folklory men filosofiiasy; Bäigelı jerde baq bolǧan, qazaqtyŋ abyroi-aryna bıtken kömekei äulie Būqardyŋ saiasi-äleumettık mändı jyr-tolǧaulary; Bi men batyrlar, sal-serıler, aqyn-jyraular, kemeŋger han-sūltandar, Alaş ziialylary men qairatkerlerınıŋ sara joly, arman-mūratyn jalǧasaq, baǧytymyzdan jaŋylmaimyz dep oilaimyn.
- Jastardy qoldap, olarǧa jaǧdai jasauǧa qūlyqty bolsaq, qandai mäselelerge män berıluı kerek? Qazırgı qazaq jastaryn ne mazalaidy? Olarǧa qandai qoldaular körsetu kerek dep esepteisız?
- Jastar küş-quatty, aqyldy, ızdenımpaz. Memleket tek olardyŋ küş-quatyn, aqylyn, ızdenısın memlekettık müddege qoldanuǧa män beru kerek. Jastyq jalyn men ambisiiany elemeuge nemese moiyndamauǧa bolmaidy. Jastardy da mazalaityn sol närse, ūmtylysy men talaptaryna män bergenın, qoldaǧanyn qalaidy. Ärine olar ünemı dūrys taŋdau jasaidy, közsız, rettı-retsız maqūldai beru degen söz emes, bastysy jaqsy bastamalary bar jastardy der kezınde tanu kerek. Solarǧa ideialaryn ıske asyruǧa qoldau beru kerek. Özı damyp, özgelerdı alǧa süireitın jastarymyz köp. Qūbylmaly qoǧamda ömır sürse de, bırkündık emes, bırneşe ūrpaqtyŋ nazaryn özıne audararlyq bırtuar azamattar qazır de aramyzda bar. Eldıktıŋ eŋsesın tıkteitın de, örkeniettıŋ belesıne köteretın de, ūltty örkendetıp ne qūlatatyn da - jastary. Ūlt jastary arqyly ösedı nemese öşedı. Qoǧamnyŋ özegı - jastar, mūny jastar da jaqsy tüsınedı ärı özderıne jauapkerşılık aluǧa daiyn.
- Sūhbatyŋyzǧa raqmet!
Zarina ÄŞIRBEK,
"Adyrna" ūlttyq portaly
