انكارا قاجى بايرام ۆەلي ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، تۇركولوگ جەميلە كىناجى 25 قازان - رەسپۋبليكا كۇنى مەرەكەسىنىڭ بۇگىنگى ءمانى مەن قاسىم-جومارت توقاەۆ باسشىلىعىنداعى جاڭارعان قازاقستاننىڭ دامۋ باعىتى تۋرالى وي ءبولىستى. ساراپشىنىڭ پىكىرىنشە، بۇل مەرەكە تاۋەلسىزدىككە اپارار جولدىڭ باستاۋى رەتىندە مەملەكەتتىك ءداستۇر مەن تاريحي ساباقتاستىققا دەگەن قۇرمەتتى بىلدىرەدى جانە قازىرگى زاماندا جاڭارعان مەملەكەتتىڭ جاڭا سيمۆولىنا اينالدى.
– قازىرگى كەزەڭدەگى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ دامۋى تۇرعىسىنان رەسپۋبليكا كۇنى نەنى بىلدىرەدى دەپ ويلايسىز؟
– 1990 جىلعى 25 قازاندا قابىلدانعان «مەملەكەتتىك ەگەمەندىك تۋرالى دەكلاراتسيا» قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىك جولىنداعى العاشقى قادامى بولدى. توقاەۆتىڭ باستاماسىمەن رەسپۋبليكا كۇنى قايتادان ۇلتتىق مەرەكە مارتەبەسىنە يە بولىپ، تاۋەلسىزدىككە اپارار جولدىڭ باستاۋى ەرەكشە اتاپ ءوتىلدى. بۇل قادام – مەملەكەتتىك ءداستۇر مەن تاريحي ساباقتاستىققا دەگەن قۇرمەتتىڭ كورىنىسى. قاسىم-جومارت توقاەۆ باسشىلىعىنداعى قازىرگى قازاقستان ءۇشىن رەسپۋبليكا كۇنى – تاريحي ەگەمەندىك ساناسى مەن جاڭارۋ رۋحى توعىسقان، ۇلتتىق بىرلىك پەن جاڭا ءداۋىردىڭ نىشانىنا اينالعان مەرەكە.
– قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ پرەزيدەنتتىگى كەزەڭىندە ەلدە ايتارلىقتاي ساياسي جانە الەۋمەتتىك وزگەرىستەر بولدى. وسى تۇرعىدان العاندا، رەسپۋبليكا كۇنى بۇگىندە جاڭارعان مەملەكەتتىڭ جاڭا مازمۇنداعى سيمۆولىنا اينالدى دەۋگە بولا ما؟
– ءيا، مۇنى نىق سەنىممەن ايتۋعا بولادى. قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ پرەزيدەنتتىگى كەزىندە جۇزەگە اسقان ساياسي رەفورمالار مەن قوعامدىق جاڭعىرۋ قادامدارى قازاقستاننىڭ دامۋ باعىتىن ايتارلىقتاي وزگەرتتى. وسى تۇرعىدان العاندا، رەسپۋبليكا كۇنى بۇگىندە جاڭارعان مەملەكەتتىڭ جاڭا مازمۇنعا يە ماڭىزدى سيمۆولىنا اينالدى. توقاەۆ باسشىلىعىنداعى رەسپۋبليكا كۇنى – تاريحي ەگەمەندىك ۇعىمىنان زاماناۋي، ادىلەتتى جانە جاڭارعان مەملەكەتكە ءوتۋ كەزەڭىنىڭ نىشانىنا اينالدى.
– قازاقستاننىڭ حالىقارالىق بەدەلىن قالاي باعالايسىز؟
– پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ قازاقستاننىڭ حالىقارالىق ارەناداعى بەدەلىن نىعايتۋداعى ءرولى اسا ماڭىزدى جانە كوپقىرلى. ديپلوماتيالىق تاجىريبەسى مول كوشباسشى رەتىندە توقاەۆ ەلدىڭ سىرتقى ساياساتىنا تەڭگەرىمدى، بەيبىتشىل جانە كوپۆەكتورلى باعىت بەردى. ونىڭ باسشىلىعىمەن قازاقستان بەيبىتشىلىك سۇيگىش، سەنىمدى جانە حالىقارالىق دەڭگەيدە جاۋاپتى سەرىكتەس رەتىندە تانىلدى. وسىلايشا توقاەۆتىڭ ۇلەسى ەلدىڭ سىرتقى ساياساتىن نىعايتىپ قانا قويماي، قازاقستاننىڭ جاھاندىق دەڭگەيدە بەدەلدى، تۇراقتى جانە سىندارلى مەملەكەت رەتىندە قابىلدانۋىنا جول اشتى.
– قازاقستان جۇرگىزىپ وتىرعان سىرتقى ساياسات ناتيجەسىندە ەۋرازياداعى ديالوگ پەن ديپلوماتيانىڭ ماڭىزدى ورتالىقتارىنىڭ بىرىنە اينالا الدى دەۋگە بولا ما؟
– ءيا، بۇعان تولىق نەگىز بار. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ بەيبىت، تەڭگەرىمدى جانە كوپۆەكتورلى سىرتقى ساياساتىنىڭ ارقاسىندا بۇگىندە قازاقستان ەۋرازيا ايماعىنداعى ديالوگ پەن ديپلوماتيا مادەنيەتىنىڭ ورتالىعىنا اينالدى. توقاەۆتىڭ ساياسي باعىتى ەل ىشىندە تۇراقتىلىقتى ساقتاپ، حالىقارالىق دەڭگەيدە بەيبىتشىلىك پەن ءوزارا سەنىمگە نەگىزدەلگەن بەدەلدى مەملەكەت قۇرۋعا مۇمكىندىك بەردى. بۇرىنعى كەزەڭدەرمەن سالىستىرعاندا، قازىرگى رەفورمالار ەلدى جاڭعىرتۋعا جانە دەموكراتيالىق قۇندىلىقتاردى ورنىقتىرۋعا باعىتتالعان.
– رەسپۋبليكا كۇنىن اتاپ ءوتۋ، اسىرەسە جاستار اراسىندا، ۇلتتىق بولمىستىڭ جاڭا ۇلگىسىنىڭ قالىپتاسۋىنا قالاي اسەر ەتەدى دەپ ويلايسىز؟
– رەسپۋبليكا كۇنىنىڭ ۇلتتىق مەرەكە رەتىندە قايتا بەلگىلەنۋى جانە كەڭ كولەمدە اتالىپ ءوتۋى – زاماناۋي قازاقستاندىق بىرەگەيلىكتى نىعايتۋدا، اسىرەسە جاستاردىڭ ۇلتتىق ساناسىنىڭ قالىپتاسۋىندا ماڭىزدى ءرول اتقارىپ وتىر. بۇل مەرەكە – وتكەنىنە ماقتانىشپەن قاراپ، بولاشاعىن جاۋاپكەرشىلىكپەن قالىپتاستىراتىن ۇرپاقتىڭ رۋحاني وزەگىن نىعايتادى. وسىلايشا رەسپۋبليكا كۇنى تەك تاريحي مەرەيتوي عانا ەمەس، زاماناۋي قازاقستاندىق بولمىستى قايتا ايقىندايتىن قوعامدىق قۇندىلىققا اينالدى.
