جالبارىن
«ماعان جالبارىنىڭدار. مەن جاۋاپ بەرەمىن» ©️ عافىر:60
«سەندەر مەنى تانىسىن دەپ بۇكىل نارسەنى جاراتتىم» ©️ قۇدسي حاديس
قۇداي وتىردى عارشى ۇستىندەگى تاعىندا. ىقىلىمدى ءۇنسىز باقىلاپ ويلاندى. جەردەن جالبارىنا ۇشىپ جاتقان تىلەكتەر ونىڭ كۇندەلىكتى قۇلاعىنىڭ ءمانسىز دۋىلىنا اينالىپ كەتكەن بولاتىن. بىرەۋىنە بەرەتىن. ەندى ءبىرىن كەيىنگە قالدىراتىن. بارىنەن شارشاعان ەدى قۇداي.
– وسى ادامزات نەگە بەيبەرەكەت سۇراي بەرەدى ەكەن؟ – دەپ ويلادى ول، – مەن بۇلاردىڭ سۇراعان نارسەلەرىنىڭ بارلىعىن دا جەردە قالدىردىم ەمەس پە؟ بايلىقتى – ەڭبەكتە، ادامدىقتى – ءوز بولمىسىندا، سابىردى – تانىمىندا قالدىردىم. ءسال ىزدەنسە، تاباتىن نارسەلەر عوي. ولاردى مەن تازا بولمىستا جاراتتىم. ەندەشە، نەلىكتەن بۇلار ءوز بولمىستارىنا ۇمتىلۋدىڭ ورنىنا ونى كىرلەۋگە ىنتىق؟! نەنى ۇمىت قالدىردىم مەن؟
بوستىققا ۇزاق قارادى. شەكسىزدىككە سىيماي كەتتى قۇداي. ارادان ءبىراز ۋاقىتتى ۇدەتەيىن دەسە، ول دا قۇدايدىڭ جاراتقانى ەدى. قۇداي بۇل جولى ۋاقىتقا تيىسپەدى.
– بۇلاي وتىرا بەرۋگە بولمايدى! مەن جەر بەتىنە ادىلدىكتىڭ ءۇنىن قوسىپ، سان مىڭ پايعامبار مەن اۋليەلەردى جىبەردىم. وزدەرىن دارگەيىمە الىپ كەتسەم دە، سوزدەرىمدى سول كۇيى قالدىردىم. ەندەشە، نەلىكتەن ادام بالاسى مەن بەرگەن يگىلىكتەردەن الىستاۋىن توقتاتار ەمەس؟ نە ىستەۋگە بولادى تاعى؟ حمم… دەمەك… ادامداردىڭ اراسىنا سولاردىڭ كەيپىندە بارماق كەرەك. كورمەك كەرەك. سەزىنبەك كەرەك. ءوز قۇلدارىمنىڭ ءبىر عۇمىرىن ءسۇرىپ كورەمىن! سولاي بولسىن! – دەپ يرادا ەتتى قۇداي.
يرادا ەتكەنى سول-اق ەكەن، قۇداي جەردە كوركەم ءبىر كىسىنىڭ كەيپىندە تۇردى. ءوزىنىڭ جىسىمداعى قۇدىرەتى ادامنىڭ تانىمەن شەكتەلگەنى بولماسا، وتكەن كەتكەن جانداردىڭ ءبارىن دە تانىپ، وتكەنى مەن الدىندا نە كۇتىپ تۇرعانىن انىق ءبىلىپ تۇردى.
– نە دەگەن شەبەرلىك؟! ءىشى تارلاۋ بولسا دا، كەرەمەت قىپ جاراتىپپىن عوي – دەپ ويلادى قۇداي. باسىندا ءوزىنىڭ جاڭا قولدارى مەن اياقتارىنا ۇيرەنىسە الماي، بىردەن يگەرىپ كەتۋگە قينالىپ تا قالدى.
قۇداي ۇزاق جاياۋ ءجۇردى. كەلگەن قوعامىمەن بارىنشا تانىسۋعا تىرىستى. تانىپ جاتتى دا. سونشا تازا بولمىسقا يە ءوزى جاراتقان ادامداردىڭ، قانشالىقتى دەڭگەيدە لاس قوعامعا اينالىپ جاتقانىن ءوز كوزىمەن كورىپ كەلە جاتتى. ادامي كوز ارقىلى. جيىركەندى. جىلادى. سەزىندى. قۇداي كىرگەن ءتان شارشاعانى سونشالىق، قوزعالاتىن كۇيى بولماي قالدى سوڭىندا. ادامداردىڭ جاساعان اسىن ءىشىپ الدەنىپ الدى. ءاربىر كۇرىش ءتۇيىرى مەن ەت ءتىلىمىنىڭ، ءتىپتى تۇزدىڭ دا قايدان ءھام كىمنەن كەلگەنىن بىلەتىن ەدى قۇداي. ول ءبارىن ءبىلۋشى ەدى. بىراق، ەندىگى تۇستا وسىعان ءوزى دە كۇمان قىلا باستاعان بولاتىن. كۇن كەش بولعانىن كورگەن قۇداي تىنىعىپ دەمالۋ ءۇشىن ءوزىنىڭ ۇيىنە قاراي بەتتەدى. تۇنگى عيبادات اياقتالۋىن كۇتتى دە، مەشىتتىڭ ەسىگىن اشىپ ىشىنە ەندى. ادامدار وزىنە ارناپ سالىپ بەرگەن ءۇيىنىڭ ساۋلەتىنە ءسۇيسىندى قۇداي. قابىرعالارىندا كوركەمدەپ جازىلعان ءوزىنىڭ سوزدەرىن ءبىرسىپىرا وقىپ شىقتى. كۇنىمەن تولقىعان كوڭىلى ورنىنا كەلگەندەي بولىپ، ءتور تۇسىنان جىلى ورىن تاپتى دا، بىلەگىن موينىنا سالىپ ۇيقىعا قامداندى. سول-اق ەكەن، ەسىك جاقتان كوزىنە الدەبىر جارىق شاعىلىستى دا، ادامنىڭ داۋسى ەستىلدى.
– كىم بۇل؟ عيبادات ءبىتتى! نەعىپ جاتىرسىڭ مۇندا؟! – دەپ جەكىرە سويلەدى ادام.
– ساعان بارشا يگىلىكتەر مەن جاقسىلىقتار بولعاي! مەن ءوز ۇيىمە تۇنەپ كەتۋگە كەلدىم. مازالاپ قويسام، ايىپقا بۇيىرماعايسىڭ! – دەدى قۇداي جىلى جۇزبەن.
– ءۇيى نەسى؟ استاپىراللا! ەسىڭ دۇرىس پا ءوزىڭنىڭ؟ ء“ۇيىم” دەيدى عوي. قۇدايدىڭ ءۇيى بۇل جەر. تەز ارادا شىق مىنا جەردەن! مۇندا ۇيىقتاۋعا بولمايدى! – دەپ الگى ادام قاراۋىلداردى شاقىرا باستادى.
ءوزىنىڭ كىم ەكەندىگىن تۇسىندىرگىسى كەلدى قۇداي. بىراق، ونى ەشكىم دە تىڭداعان جوق. ارتىنان بىرنەشە قاراۋىل كىرىپ كەلدى دە، ونى يىعىنان نۇقي سۇيرەپ، دالاعا شىعارىپ جىبەردى. باسقاسى باسقا قۇداي ءدال وسىنداعى قۇلدارىنىڭ قانداي ەكەندىگىن وتە جاقسى بىلەتىن ەدى. سوندىقتان بولار بۇل پەندەلەرىنە رەنجي قويعان جوق.
قانشا ۋاقىت وتكەنى بەلگىسىز ءھام باعىتسىز كۇيدە جاياۋ ءجۇرىپ كەلە جاتتى. دەنەسى توڭىپ جاتقانىن سەزدى قۇداي. جول بويىندا تۇرعان ايالداماعا بارىپ وتىرا كەتتى. السىرەگەن كۇيى كوزى ىلىنە باستاعانى سول ەدى، الدەبىرەۋ ءتۇرتىپ وياتتى قۇدايدى.
– اسساۋمايكۋم! ءبارى دۇرىس پا، باۋىرىم؟ نەعىپ وتىرسىڭ مۇندا؟ – دەدى ادام.
– ەەە، ۇيىمنەن شىعارىپ جىبەردى عوي جاڭا. باراتىن جەر تاپپاي، توڭىپ وسىندا وتىرا سالىپ ەدىم، – دەپ جاۋاپ بەردى قۇداي بەيتانىسقا.
– قوي، باۋىرىم! قازىر كۇن سۋىق قوي. توڭىپ، ەرتەڭ ءمايىتىڭدى الىپ كەتسىن دەمەسەڭ، كەتتىك ءبىزدىڭ ۇيگە. سوندا قونا سالاسىڭ. سەن دە ءبىر قازاقتىڭ بالاسىسىڭ عوي. ءومىر بولعان سوڭ، بوپ تۇرادى ونداي-ونداي. ەڭ باستىسى قۇدايدىڭ كوزى تۋرا بولسىن! تۇرا عوي! – دەپ الگى ادام قۇدايدىڭ يىعىنان دەمەي باستادى.
قۇداي كوزىن اشىپ ادامعا انىقتاپ قارادى دا، بىردەن تانىدى. بۇل جىگىت بىلتىر اۋىرعان اناسى ءۇشىن ەم سۇراپ تالاي جالبارىنىپ ەدى وزىنە. ەمدەلۋىن اق حالاتتى پەندەلەرىنىڭ قولىنا قالدىرعان بولاتىن قۇداي. ولار قۇتقارمادى. سونشا دۇعاسىنا از عانا قۇلاق اسپاعانىنا ىشتەي ۇيالدى دا، ادامنىڭ سوڭىنان ەرە باستادى.
– مەنىڭ اتىم جىگەر بولادى. سەنىكى كىم، باۋىرىم؟ – دەپ سۇرادى ادام.
– قايسىبىرىن ايتايىن؟ – دەدى قۇداي كۇبىرلەپ.
– قايسىسى بولعاندا، ءوز اتىڭدى ايتساڭشى! – دەپ جارقىن كۇلىپ جىبەردى ادام.
– مەن مۇحيتپىن! – دەپ جاۋاپ بەردى قۇداي.
– قۋانىشتىمىن، مۇحيتجان! تۇرىڭە قاراسام، ءۇيسىز ديۋاناعا ۇقسامايسىڭ. قاراپ جانىم اشىپ كەتتى دا. الىپ كەتەيىن دەپ شەشكەنىم سول عوي. ايتپەسە، نەبىر ادامدار بار عوي ءوزىڭ بىلەسىڭ.
– بىلەمىن… ارينە، بىلەمىن! ءبارىن… – دەپ قۇداي مۇڭايعان كۇيى جاۋابىن قىسقا قايىردى.
جىگەر سول كۇنى قۇدايعا وتكەنىنىڭ ءبارىن ايتتى. اناسى اۋرۋحانادا جاتقاندا ءالى قۇتقارۋعا بولاتىن جەرىنەن دارىگەرلەردىڭ ادىلەتسىزدىك قىلىپ اقشا سۇراعانىن، سونى تابامىن دەپ بار دۇنيە مۇلكىن ساتىپ بەرگەنىمەن، ءبارى جاقسى دەپ ۇيىنە جىبەرگەنىن ايتتى.
– سول كۇندەرى قۇدايعا جالبارىنۋمەن بولدىم. «انامنىڭ كورەتىن جارىعى بار شىعار» دەدىم. «مەنىڭ انام قۇداي بەرگەن عۇمىرىنىڭ بەينەتىن عانا كوردى عوي. زەينەتىن دە كورەتىن كۇنى بولار، قۇداي ادىلەتتى عوي» دەدىم. ويتكەنى قۇدايدان باسقا سەنەرىم قالماعان ەدى. انام ۇيگە كەلگەن سوڭ، بىرنەشە كۇننەن كەيىن دۇنيە سالدى.
قۇداي ءۇنسىز تىڭدادى. ول ءبارىن بىلەتىن ەدى… قۇداي اۋىر وي ۇستىندە جاتقان كۇيى كوزى ءىلىنىپ كەتتى.
بۇل ءبىرىنشى كۇن بولاتىن…
كەلەسى كۇنى قۇداي ەرتەرەك جولعا شىقتى. قالانىڭ شەتكى شاعىناۋدانداردىڭ بىرىمەن ءجۇرىپ كەلە جاتتى. كۇندەلىكتى كۇيبەڭ تىرلىكتىڭ ورايىمەن جولعا شىققان ابىرجۋلى ادامداردى كوردى. ءبارىن تانيتىن ەدى قۇداي. دۇعالارىندا الدەقايدا شۇكىرشىل سەزىلەتىن بۇل ادامدارىڭ بەينەسى سونشالىق جان اشيتىن كۇيدە ەكەنىن ادام كوزىمەن كورگەندە عانا ۇعىنا باستاعان ەدى. ادام تانىندە مۇنداي اۋىر ءحالدى سەزىنىپ ءجۇرۋ وڭاي بولمادى قۇدايعا. بۇل قوعامدى ءارى قاراي تانىماق ءۇشىن العا قاراي جۇرە باستادى. ءبىر مەزەت جول جيەگىندەگى ورنى اۋىر، بىراق، ءمىناجاتتارى شىنايى سەزىلگەن عيماراتتىڭ الدىنا كەلىپ توقتادى. ەسىگىنىڭ الدىندا “بالالار ءۇيى” دەگەن جازۋ تۇر ەكەن. قۇداي وسى ءبىر ءۇيدىڭ ىشىنە قاراي بەتتەدى. ەكىنشى قاباتتاعى بولمەگە كىرگەنى سول ەدى، ءبىر-ءبىر بۇرىشتا وتىرعان بالالار مۇنىڭ كەلگەنىن كوردى دە، ەسىككە قاراي جامىراي جۇگىردى. قۇدايدىڭ بۇلارعا اكەلگەن ەشتەڭە جوق ەدى. بالالار ونىسىنا ءمان دە بەرگەن جوق.
– اعاجان، بىزگە قوسىلىڭىزشى! بۇگىن ءبىز كروكوديل ويناپ جاتىرمىز! – دەپ بالالار قۇدايدىڭ قولىنان تارتىپ ورتاعا الىپ كەلدى دە، كەزەكپەن وزدەرىنىڭ ەسىمدەرىن ايتىپ تانىستىرا باستادى.
– ال، ءسىزدىڭ اتىڭىز كىم؟ – دەپ سۇرادى كىشكەنتاي قىز.
– مەنىڭ ەسىمىم راززاق! – دەدى قۇداي كۇلىمدەپ.
رازا؟ رازاق؟ “قازاق” دەگەن سوزگە ۇقسايدى ەكەن عوي! – دەپ تانىسقاندارىنا ءماز-مەيرام بولدى بالالار.
قۇداي الگى بالالاردىڭ اراسىندا ءوزىن ازداپ مۇڭلى، بىراق سونداي جايلى سەزىندى. ءوزى جاراتقان قۋانىش سەزىمىن ەندى عانا بويىنان وتكەرىپ جاتقانداي كۇي كەشتى. ول وسى بالالارعا قاتتى ۇقسايتىن ەدى. قۇدايدىڭ دا اكە-شەشەسى جوق بولاتىن…
كوپ وتپەي-اق الگى بالالار قۇدايعا قاتتى باۋىر باسىپ كەتكەنى سونشالىق، وزدەرى بىلەتىن تاعدىرىن ءبولىسىپ جاتتى. ءبىرى تۋعان ءۇيى جايلى ايتسا، ەندى ءبىرى ومىرىندە اكەسىمەن جەگەن ەڭ ءدامدى بالمۇزداعىن، تاعى ءبىرى اناسىنان قالاي ايرىلعاندارىن ايتتى. كەيبىرى جىلاپ قالدى. ەندىگىسى جاي عانا سۋىق جۇزبەن تىڭدادى. ءبارىن دە تىڭدادى قۇداي. بارلىعىنىڭ تاعدىرىن ءبىلىپ وتىردى ول.
– جاندارىم اشەيىن! – دەدى قۇداي مەيىرلەنە، – سەندەرگە ءبىر قۇپيانى اشايىن بۇگىن. مەن ءبارىڭدى دە بىلەمىن. ۇنەمى ەستىپ جۇرەمىن.
– قايدان بىلەسىز ءبىزدى؟ – دەدى بالالار تاڭىرقاپ.
– ويتكەنى، مەن قۇدايمىن. مەن ءبارىن ءبىلۋشىمىن. سەنەسىڭدەر مە؟
– وتىرىك ايتاسىز عوي، اعاجان. قۇداي اسپاندااا ەمەس پە؟ بىزگە سولاي ايتقان! – دەدى كىشكەنتاي بالا قاباعىن سالىپ.
– ارينە، مەن بيىكتە وتىرامىن. بىراق، بارىڭە قاراپ وتىرامىن. بىراق، وسى جولى سەندەردى كورۋ ءۇشىن اسپاننان جەرگە ءتۇسىپ كەلدىم.
بالالاردىڭ قۇلاعى ەلەڭ ەتە قالدى. قۇدايدىڭ جانسۇيسىنەر اشىق بولمىسى مەن كورسەتكەن مەيىرىمى ەندىگى جەردە بالالاردى شىنىندا سەندىرە باستاعان ەدى.
– مەن سەندەردى ەشقاشان تاستامايمىن. ۇنەمى سەندەرمەن بىرگەمىن! سونى ۇمىتپاڭدار، ءيا؟! – دەدى قۇداي بالالاردىڭ باستارىنان سيپاعان كۇيى. سول-اق ەكەن بالالاردىڭ جۇرەگىندە عايىپتان ءبىر تاسكىن كەلدى.
كۇن كەشەۋىلدەپ قالعانىن كورگەن قۇداي بالالارمەن قيماي قوشتاستى دا، شىعا بەرىسكە قاراي بەتتەدى. سول-اق ەكەن ارتىنان نازىك قادامدارىمەن جۇگىرىپ ءبىر كىشكەنتاي قىز شىقتى دا:
– اعاجان، ءبىر عانا نارسە سۇرايىنشى! – دەدى كوزدەرى جاۋتەڭدەگەن كۇيى.
– ايتا عوي، اينالايىن! – دەدى قۇداي قىزدىڭ الدىنا تىزەرلەي ەڭكەيىپ.
– ءسىز راسىمەن قۇداي بولساڭىز، مەنىڭ اناشىما بارىپ “مەرۋەرتتى تەزىرەك الىپ كەتشى. سەنى قاتتى كۇتىپ جاتىر ەكەن!” دەپ ءوتىنىش ايتىڭىزشى…
قۇداي الگى قىزدىڭ ماڭدايىنان ءبىر يىسكەدى دە، باسىن يزەدى. قۇدايدىڭ كوزىنىڭ استى جىبىرلاعان كۇيى، تاماعىن وكسىك شالماي تۇرىپ بالالار ءۇيىنىڭ قاقپاسىنان شىعىپ ۇلگەردى. سول كۇنى كوز جاسىنان ءجۇزىنىڭ تەرىسى سان جارىلعانشا جىلادى قۇداي…
بۇل ەكىنشى كۇن بولاتىن…
قۇداي تاڭعا دەيىن ۇيىقتاي المادى. شارشاۋ ەدى. ونىسىنا قاراماستان ول قالانىڭ ورتالىق جاعىن كورمەك بولدى ەندى. بۇل جاقتاعى ادامداردىڭ ءجۇرىس-تۇرىسى باسقاشا بولىپ كورىندى قۇدايعا. الىستان “قالالىق اكىمدىك” دەگەن جازۋدى كوردى. اكىم” ادىلەتتى ءھام قاتەلىكتەن پاك قۇدايدىڭ ءوز ەسىمى ەدى. «بۇل قوعامداعى ادىلەت ورناتىپ وتىرعان مەنىڭ ءۇيىم وسى جەر بولار» دەپ ويلادى دا سوندا قاراي جۇرە باستادى. ءبىراز جاقىنداپ ەدى اكىمدىكتىڭ ەسىگىنىڭ الدىندا تۇرعان ونداعان ايەلدەرگە كوزى ءتۇستى. بار زارىن ايتىپ ايعايلاپ جاتتى ايەلدەر. ازداپ كىدىرىپ قالدى قۇداي. قولدارىندا الدەبىر جازۋلارى بار ەكەن. “ادىلدىك تالاپ ەتەمىز!” ادىلەت ۇيىنە كەلىپ، تاعى دا ادىلەت سۇراپ جاتقان ايەلدەردىڭ كۇيىن ادامشا ۇعىنعىسى كەلدى دە.
– امانسىزدار ما؟! نە بولىپ جاتىر مۇندا ءوزى؟ – دەپ سۇرادى قۇداي.
– ءسىز كىمسىز ءوزى، اعا؟
– مەنىڭ اتىم – ھاكىم! – دەدى قۇداي، – نە ادىلەت سۇراپ جاتىرسىزدار؟
– اتى ھاكىم ەمەس، مىنا عيماراتتا وتىرعان اكىمنىڭ ءوزى كەرەك بىزگە. ءبىراۋىز شىعىپ، تۇسىندىرسە بولادى عوي. ەتكەن ەڭبەگىمىزدىڭ اقىسى – ماردىمسىز. جاردەماقىنى دا جارىتپاي وتىر. ۇنەمى ۋادە بەرەدى دە، ورىندامايدى. شيەتتەي بالامەن بەرگەندەرى نە اناعان جەتپەيدى، نە مىناعان جەتپەيدى. قينالىپ كەتتىك، اعا! ءسىز دە ءبىر وسى ەلدىڭ ازاماتىسىز عوي. كىرىپ بارىپ ءسوزىمىزدى جەتكىزىپ شىعىڭىزشى، قۇداي ءۇشىن! – دەدى كوزى جاساۋراپ تۇرعان كەلىنشەك.
قۇداي اكىمدىكتىڭ ەسىگىن اشىپ ىشكە كىردى. اكىمدى كورمەك نيەتىن ءبىلدىرىپ ەدى، بوساعادا وتىرعاندار بىردەن قايتارماق بولدى. ونىمەن كەزدەسۋ ءۇشىن ارنايى تىركەۋدەن ءوتىپ كۇتۋ كەرەكتىگىن ايتتى دا، قاراۋىل ەسىكتى كورسەتتى. جاۋاپتى ادامدارعا ءسوزىن ايتپاي شىقپايتىنىن ءبىلدىردى قۇداي.
– ءاي، سەندەر تۇرعان مىنا جەردىڭ ءۇستى مەن استىندا الەمنىڭ جارتىسىنا جەتەر بايلىق جاتقان جوق پا؟ دالادا تۇرعان بالالى ايەلدەرگە ازداپ بولسىن كومەك بەرۋگە جەتپەي مە سول؟ بارىنە دە ريزىقتى ءادىل ءبولسىن دەپ سەندەرگە وسى جاۋاپتى ءىستى تاپسىردىق قوي. وسىنداي نىساپسىز پەندە بولارمىسىڭدار. مەن ادام بولعالى بەرىپ سونى ايتىپ كەلەمىن! مويىنۇسىنعانىڭ ەكى دۇنيە راقاتتا بولاسىڭدار! ايتپەسە، مىنا تىرلىكتەرىڭ ءۇشىن و جاقتا جاعداي قيىن بولادى. اقىل جۇمساپ ويلانىڭدار ءبىر ءسات! – دەدى قۇداي جان داۋسىن شىعارىپ.
سول-اق ەكەن قۇدايدىڭ ارتىنان ءبىر جاساق كەلدى دە، قولىن قايىرىپ جەرگە قۇلاتتى. جەر تىستەپ جاتقان جەرىنەن ءبىر شەندى كەلدى دە قۇدايعا ەڭكەيىپ قاراعان كۇيى:
– تۋسا، وزدەرى ءۇشىن تۋعان جوق پا، انا قاتىندار؟! ەرتەڭ بۇلاردى قالاي اسىرايتىنىن توسەككە جاتاردا ويلانۋى كەرەك ەدى! باس-باسىنا تۋىپ الادى دا، ەندى بىزگە كەلىپ قايىر سۇراپ تۇرادى وسىلاي. ءبىز نە ولارعا قايىرىمدىلىق قورى ما ەدىك؟ اۋلاق ءجۇرسىن! – دەدى جيىركەنگەن تۇرمەن.
– ولاي ەمەس، باۋىرىم! بارلىق بالانىڭ ءوز نەسىبەسى بار. ول نەسىبە بىرەۋگە بىرەۋدىڭ سەبەبىمەن جەتەدى. سول نەسىبەنىڭ جۇيەسىن بۇزباۋ كەرەك قوي، بۇزباۋ كەرەك. سەندەر نە ىستەپ جاتسىڭدار ءوزى؟! – دەدى قۇداي اشىنىپ.
– الىپ كەتىڭدەر مىنانى دا! – دەپ بۇيىردى شەندى ادام.
پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى قۇدايدى قالالىق ىشكى ىستەر ءبولىمى عيماراتىنان شىعارعان كەزدە ءتۇن اۋا باستاعان ەكەن. اكىمدىكتەن الىپ كەتەر شاعىندا اينالاسىنا قاراعاندا، ول ءۇيدىڭ ىشىندەگى پەندەلەرىنىڭ كوبى نەگىزىندە ادىلەتسىز، ءبىلىمسىز ءھام اشكوز ەكەنىن كوردى قۇداي. وزدەرىنە بەرىلگەن ازداعان بيلىكتىڭ بۋىنا ماس ەكەنىن ءتۇسىندى. ول ءبارىن ءتۇسىنۋشى ەدى. وسى جولى ول تەك ءبارىن جاي بيىكتەن تۇسىنگەن كەيىپ تانىتۋشى بوپ كەلگەندەي سەزىندى ءوزىن. كوڭىلى بۇرىن-سوڭعى بولماعاندا قۇلازىدى قۇدايدىڭ…
بۇل ءۇشىنشى كۇن بولاتىن…
كەلەسى كۇنى قۇداي اۋىر ءبىر حالدە كوشە ورىندىقتارىنىڭ بىرىندە وياندى. الدەبىر سوققىدان باسى ءىسىپ كەتكەن ەكەن. كەشە وزىنە سەزىلمەگەن بولسا كەرەك. پوليتسيا بولىمشەسىندە نە بولعانىن ارەڭ دەگەندە ەسىنە تۇسىرە الدى. بۇل قوعامدى قۇرتىپ جاتقان ءتۇبى بىلىمسىزدىك دەپ ويلادى دا، ونىڭ سەبەبىن ۇعىنباق ءۇشىن ءبىلىم بەرەتىن عيماراتتى ىزدەدى قۇداي. كىتاپ پەن قالام بەينەسى بار عيماراتتىڭ الدىنا كەلىپ توقتادى. ءبىر ءسات كىدىردى دە ىشىنە كىردى. كۇتكەنىندەي بولمادى قۇدايدىڭ. ءوزىنىڭ ءبىلۋشى بولمىسىنان ادامزاتقا دارىتقان قاسيەتتەردىڭ ءبىر تامشىسىن دا سەزىنە المادى. وتكەن-كەتكەندە باعىپ وتىردى قۇداي. ءبىر مەزەتتە ونىڭ قاسىنا جاس ستۋدەنتتەر كەلىپ وتىردى.
– ءتورتىنشى پار بولماعانى جاقسى بولدى، ءدا؟! كۇتتىك دەپ ايتامىز سۇراسا! وتكەندەگىدەي ۇستالىپ جۇرمەيىكشى! – دەدى اراسىنداعى بىرنەشە جاس ادام ءوزارا.
– ءبىلىم بەرىلگەن كەزدە الۋ كەرەك قوي، جاستار! – دەپ قۇداي اڭگىمەگە قوسىلدى. «جەردەگى ادامعا ەڭ اۋەلى «وقى!» دەپ بۇيىرماپ پا ەدىم؟»...
– و-و-وي، اعا، وسى جەردە ءبىر ءبىلىم بەرەدى دەيسىز بە؟ جاي ديپلوم كەرەك بولعان سوڭ امالسىز ءجۇرمىز عوي، – دەدى بىرەۋى.
– بىلىكتى ادام بوپ جەتىلسەڭدەر بولدى ەمەس پە؟ ماڭىزدىسى قاعاز ەمەس قوي!
– اعا، شىنى كەرەك مۇندا ءبىز جاي گرانت ءۇشىن تۇسكەنبىز. اتا-انامىز ءۇش جۇمىستا ىستەيدى. ي تو ايلىقتارى جەتپەيدى. ايتپەسە، بۇل ءبىزدىڭ قالاعان ماماندىق ەمەس قوي.
– سوندا نە قالايسىڭدار؟ سەندەرگە ەرىك بەرىلدى ەمەس پە؟ نەگە پايدالانبايسىڭدار؟ – دەپ سۇرادى قۇداي.
– شىنى كەرەك، ارامىزدا وزدەرى قالاپ تۇسكەندەر دە بار عوي. بىراق، ءبارىبىر سەسسيا كەزىندە جابۋ ءۇشىن اقشا بەرۋىڭ كەرەك. ايتپەسە، مىڭ جەردەن جاقسى وقىساڭ دا وتكىزبەيدى ءبىزدى. ءسىز ءوزىڭىز كىمسىز، ايتپاقشى؟
– مەن ەسىمىم ءاليم! – دەپ جاۋاپ قاتتى قۇداي.
قۇداي بۇل پەندەلەرىنىڭ بارلىق مۇڭى مەن ماسەلەلەرىن ءۇنسىز تىڭدادى. كەي تۇسىمەن كەلىستى. كەي تۇسىندا تەرەڭىرەك قارادى. قۇداي بۇل جاستاردى تانيتىن ەدى.
– جاقسى وندا ءاليم اعا! ءبىزدى كورمەدىڭىز عوي، نەعىسا، ءيا؟! – دەپ جاس ادامدار ءوز جولدارىمەن تاراپ كەتتى.
– كورمەدىم..؟ – دەدى دە مىرس ەتىپ جىميدى قۇداي. ول راسىندا ءبارىن كورۋشى ەدى.
ءبىلىم ءۇيىنىڭ ىشىنە كىرگەن قۇداي ۇستازدىق ەتىپ جۇرگەن ادامدارعا كوز سالىپ شىقتى. ولاردىڭ بولمىسىندا ءبىلىم تاراتۋ ىقىلاسى جوق-تىن. ويتكەنى، ولاردىڭ ەشقايسىن قۇداي بۇل ءۋازيپا ءۇشىن جاراتپاعان ەدى. مۇنىسىن قۇداي دا، ولاردىڭ وزدەرى و باستا بىلگەن ەدى، وكىنىشتىسى…
بۇل ءتورتىنشى كۇن بولاتىن…
ەرتەسى كۇنى قۇداي ءتۇس اۋا ۇيقىسىنان وياندى. باسىنىڭ اۋىرعانى ءالى كەتپەگەن ەكەن. ءتورت كۇن بويى ءنار تارتپاعان ەدى. ءوزىنىڭ قۇداي ەكەنىن ارەڭ ەسىنە ءتۇسىردى. قالا كوشەلەرىندە ءمانسىز ءبىر حالدە جاياۋ كەلە جاتتى قۇداي. ەسى كىردى-شىقتى كەيىپتە وتكەن-كەتكەنگە قاراپ، ءبىرىن ەسىنە تۇسىرە السا، ەندى ءبىرىن تولىق تاني المادى. “مەن قۇدايمىن! مەن ۇلى جاراتۋشىمىن!” دەپ بىرنەشە رەت قايتالادى ىشىنەن. ادام ءتانىنىڭ مۇمكىندىكتەرىنىڭ شەگى سول بولار، بالكىم. قاتتى شارشادى.
ءتۇننىڭ ءبىر شاعىندا جەر ۇيلەردىڭ اراسىمەن ءالسىن ءجۇرىپ كەلە جاتتى. قۇدايى قوناقتىق قىلعىسى كەلىپ، وقشاۋلاۋ تۇرعان ءبىر ەسىكتى قاعىپ كوردى.
– بۇل كىم؟ – دەدى ءار جاقتان ايەل داۋسى.
– قۇدايمىن.
ۇيدەگى ەكى داۋىس ءوزارا كۇبىرلەسە باستادى.
– نە دەيدى؟ «قۇدايى قوناقپىن» دەگەنى شىعار. كىرگىزەمىز بە؟
– قوي، قۇرسىن، ەسى اۋىسقان بىرەۋ شىعار. «قۇدايمىن» دەپ تۇر عوي، – دەدى ايەل داۋسى.
قۇداي ساقتاسىن، اشىپ قارايىق.
قوي، قۇداي ساقتانعاندى ساقتايدى، قايتەسىڭ؟
داۋىستار ۇزاي بەردى. ءۇمىتسىز تاعى بىرنەشە ەسىكتى قاقتى. ەشكىم اشپادى.
كوشە بويىندا كەلە جاتىپ، الدىنان ءبىر جىگىتتىڭ سۇلباسى كورىندى. جاقىنداي كەلە جۇزىنە قارادى دا الدەنەنى تۇسىنگەندەي بولدى قۇداي.
– اسقار! – دەپ شاقىردى قۇداي الگى جىگىتتى.
– امانسىز با؟ ءسىز مەنى تانيسىز با؟ – دەپ سۇرادى ادام.
– تانيمىن. تانيتىن سياقتىمىن. قايدا كەتىپ باراسىڭ ءتۇن ىشىندە؟
– جۇمىسقا كەتىپ بارام!
– وتىنەم، بۇگىن بارماي-اق قويشى جۇمىسىڭا. وتىنەم! – دەدى قۇداي ءالسىز داۋىسىمەن.
– و-وي، قايدان بارمايىن، كوكەم؟! ءوزى ءبىر تۇتام ۇيدە تۇرامىن. كۇندىز ءبىر جۇمىستامىن. تۇندە ەكىنشى جۇمىسىم بار. بالا-شاعانى اسىراپ وتىرمىز عوي سوعان قاراپ. ءبىر كۇن بارماسام، قوجايىن جۇمىستان قۋىپ شىعار! – دەپ جاۋاپ قاتتى جىميىپ.
– تىڭداشى مەنى، اسقارجان. مەنىڭ اتىم زايىر! ۇيىڭە قايتا عويشى، اينالايىن! – دەدى داۋسى جالىنعان كۇيدە.
– قوش بولىڭىز، زايىر! ايىپ ەتپەڭىز، باسقا امالىم جوق… – دەپ العا ءجۇرىپ كەتتى ادام.
قۇداي الدەبىر اسىعىس كۇيدە العا قاراي ادىمداي باستادى. بارلىق ءالىن سارىپ ەتىپ كەلە جاتتى. ءالى قۇتقارۋعا بولاتىن سياقتى. ۇلگەرەتىن سياقتى. نەگە وسى مەزەتتە كوكتە ەمەس، تاندە بولىپ قالدىم ەكەن دەپ ىشتەي وزىنە قاپالى كەلە جاتىر.
– ءا-ءا-ءاي! كىم ب-ا-ا-ار! اناۋ ءۇي قۇريدى قازىر! كىم با-ا-ار، تەزىرەك قۇتقارىڭدار! – دەپ قارىلعان داۋسىمەن ايعايلاي باستادى قۇداي.
كوشەدە ۇنسىزدىك. بىراق، قۇداي ءالى دە ءبارىن ءبىلۋشى ەدى.
– قۇتقارىڭدارشى اناۋ ۇيدەگىلەردى…
سوڭعى دارمەنى تاۋسىلدى دا قۇداي جەرگە تىزەرلەي قۇلادى. كوزى قاراۋىتىپ، ەسىنەن تاندى…
كوشەنىڭ باسىنداعى كىشكەنتاي ەسكى ءۇيدىڭ ەسىگىنەن ۇدەپ شىققان ءورت ازداعان ۋاقىتتان سوڭ سىرتىمەن قوسىپ وراپ كەتتى.
- مىنانى شىعارا سالىڭدار! – دەگەن قاتقىل داۋىس ەستىلدى.
- بۇل ەمەس پە ەكەن؟ – دەپ سۇرادى جاس پوليتسەي قىزمەتكەرى.
- جوق، ءورت ەسكى ءۇيدىڭ جىلۋ جۇيەسىنىڭ اقاۋىنان شىققان ەكەن. سول جەردەگى ادامدار مىنانى كورگەن ەكەن كوشەدە. بولىمشەگە اكەلىپ مويىنداتپاق بولىپ ەدىك. ودان ەشتەڭە شىققان جوق. “مەن قۇدايمىن!” دەپ دالباسالاپ جاتىر. “قۇداي بولساڭ وزىڭە!” دەپ جىگىتتەر بىرجاقتى ەتىپ قويدى ءوزىن. بومجدار جاتاتىن ءبىر جاققا اپارىپ تاستاي سالىڭدار، داۆايتە! تەەەز-تەەەز! نەعىپ تۇرسىڭ؟!
دەنەسى تولىقتاي سۋىق العان قۇداي قاردىڭ اراسىنان ءالسىن-ءالسىن ءىشى قانتالاپ كەتكەن كوزىن جىبىرلاتقانداي بولدى. وتكەن كۇنگى ءورتتىڭ ىشىندەگى “اكەلەگەن” داۋىستار قۇدايدىڭ قۇلاعىنا ءالى دە ءالسىن-ءالسىن ەستىلىپ جاتقان ەدى…
بۇل بەسىنشى كۇن بولاتىن…
– مەن قايدامىن؟ قايدامىن؟ – دەدى قۇداي كوزىن اشا.
“قوناعىنىڭ” ويانعانىن كورگەن جىگىتتەر وعان جاقىندادى دا كۇلدى.
– براتان، سەنى ءپاشتي ءتىرىلتىپ الدىق قوي! قايتا قۇداي ساقتاپتى! – دەدى ەڭسەكەي بويدى بىرەۋى، – ءبىزدىڭ ۇيدەسىڭ قازىر.
– مەن كىممىن؟ نە ىستەپ ءجۇرمىن مۇندا؟
– سەنىڭ كىم ەكەنىڭدى بىلمەيمىز، اعاسى. ايتەۋىر، كەشە تۇندە كەلە جاتساق كوشەدە ىڭىرسىپ جاتىر ەكەنسىڭ عوي. ءۇستى-باسىڭ قانجوسا. قالدىرىپ كەتۋگە ارىمىز جىبەرمەدى عوي. سودان ۇيگە اكەلىپ جىلى تاماق بەرىپ، وزىنە كەلەر دەپ توسەككە جاتقىزىپ قويدىق.
– مەن كىممىن..؟
– بىلمەدىك، براتان! ءادىل دەدىڭ-اۋ، شاماسى. انىق ەسىمىزدە جوق. ەسىڭە تۇسسە ايتاسىڭ عوي. ا تاك، دەمالا بەر! بىزگە زيانىڭ بولماسا، ساعان زيانىمىز جوق. قاراپايىم جۇمىستاعى جىگىتتەرمىز عوي. وسىندا كەلىپ ادال ەڭبەگىمىزبەن بەس تەڭگەمىزدى تاۋىپ كەتەيىك دەپ جۇرگەن دا، – دەپ قۇدايدىڭ يىعىنان قاعىپ قويدى الگى ادامدار.
قانشا ساعات وتكەنى بەلگىسىز ەدى. قۇداي دارمەنىن جيناي باستاعانداي بولدى. تابالدىرىقتا سىرتكيىمدەرىن كيىپ جاتقان جىگىتتەرگە كوزى ءتۇستى.
– قايدا باراسىڭدار؟ مەنى تاستاپ كەتپەڭدەرشى، – دەپ سۇرادى قۇداي.
– الاڭعا كەتىپ بارامىز! ادىلەت سۇراپ، ەلدىڭ، حالىقتىڭ بولاشاعى ءۇشىن بارىپ قوسىلايىن دەپ جاتىرمىز! – دەدى ءبىرى ازداپ ۋماجدالعان كوك تۋىن شىعارعان كۇيى.
– ادىلەتتى كىمنەن سۇرايسىڭدار سوندا؟
– بەيبىت شەرۋگە بيلىكتەن سۇراپ شىعامىز!
– مەن دە بارايىنشى وندا! – دەپ ورنىنان قينالا تۇردى قۇداي…
ادىلدىك پەن ەلدىكتى ۇرانداتقان ادامداردىڭ اراسىندا قۇداي دا كەلە جاتتى. وزىنە كەلمەگەن بولسا دا، ايتەۋىر ادىلەت ىزدەگەنى ەمىس-ەمىس ەسىندە قالىپتى. بەيتانىس ءاندى ءبارى جابىلا ايتىپ جاتتى. "مەنىڭ ەلىم، مەنىڭ جەرىم..." اينالاسىنا قاراپ قاسىندا كەلە جاتقان مىڭداعان جاستىڭ جانارىنان شىنايىلىقتى سەزىنىپ جاتقان بولاتىن. داۋسى بىلىنەر بىلىنبەس بولسا دا، ادامدارعا قوسىلىپ، “ادىلەت!” دەپ ايعايلاپ كەلەدى. شىنايى سۇرادى. بۇل القانىڭ اراسىنان قۇداي شىن مانىندە ادامنىڭ اسىل كۇيىن كورىپ كەلە جاتتى. ەسىنە تۇسە قالسا ادامزاتتى ءدال وسىلاي جاراتقانىنا وزىنە ماقتانىش كەرنەر مە ەكەن؟ بىراق، ونى ۇعىنعان كۇندە دە ءدال وسى ساتتە ول ساۋالداردىڭ قۇداي ءۇشىن ءمانى ازىراق سياقتى ەدى. ايتەۋىر، ادام كۇيىندە ءبىرىنشى رەت قۇداي ءوزىن باقىتتى جانە ەركىن سەزىنىپ كەلە جاتتى…
كوشەنىڭ باسىنا جاقىنداعاندا كەنەتتەن الدەبىر كولىك بۇلاردىڭ توبىن ءسۇزىپ ءوتتى. ونسىز دا ءتانى اۋىر تۇرعان قۇداي الگى سوققىدان ءبىرشاما جەرگە ۇشىپ ءتۇستى. ورنىنان تۇرا بەرگەندە بەلگىسىز ءبىر تاراپتان جارىلىستار بولدى دا، جينالعان جۇرت جاپاتارماعاي جان-جاققا سابىلا جۇگىرە باستادى. ورنىنان تۇرا بەرگەندە اياعىنىڭ استىنان تاعى بىرنەشە زات جارىلدى دا، قۇلاعىن بىتەپ تاستادى. كوزىن اشىپ دەنەسىنىڭ جاراقاتتانعانىن سەزدى قۇداي.
– ءاي، نە ىستەپ جاتسىڭدار ءوزى؟ ادامبىز عوي بىزدەر! اياساڭدارشى! ادىلەت قايدا-ا-ا؟! – دەگەن جانايقايىن شىعاردى قۇداي. ارعى جاق وعان قاراپ جاتقان جوق ەدى. ميدى بورانداتقان جارىلىس توقتايتىن ەمەس. اينالاسىنا قاراعانى سول ەدى دەنەلەرى جەر قۇشىپ قيمىلى بىلىنەر-بىلىنبەس بىرنەشە ادام كوزىنە وتتاي باسىلدى. ەڭبەكتەپ كەلىپ بىرىنە جاقىندادى. تالىقسىپ جاتىر ەكەن. قۇتقاراتىن دا ەشكىم جوق… كوتەرەتىن شاماسى جوق. ءوزى دە ەسسىز ءبىر كۇيدە الاڭنىڭ الدىندا بوزداپ جاتتى.
قۇداي ءبىر مەزەت باسىن كوتەردى دە، تىزەرلەپ وتىرا قالدى. ءوزىنىڭ كىم ەكەنىن الدەقاشان ۇمىتقان قۇداي سول وتىرعان كۇيى اسپانعا قارادى دا، كوزىندە پارلاپ اققان جاسپەن ەكى قولىن بيىك كوتەرىپ الدەبىرەۋگە جالبارىنا باستادى:
– ەەەي، قۇدا-ا-ا-اي! قۇدا-ا-ا-اي! كوزىڭ قايدا؟ نەگە ءبىزدى ۇمىتتىڭ؟ مىنا ادىلەتسىزدىككە قالايشا جايباراقات قاراپ وتىرسىڭ؟ ۋا-ا-ا، جاراتقان-ا-ا-ۋ! مىنا ادىلەتسىزدىكتەن قۇتقارا گور ءبىزدى! سەن ءبارىن كورۋشى دە ءبىلۋشىسىڭ ەدىڭ عوي! قۇتقارشى… مىنالاردى قۇتقارا گورشى… بۇل حالىقتىڭ نە جازىعى بار؟ بۇل قوعامنىڭ نە جازىعى بار؟ بۇل ەلدى ەمەس، بۇل ەلدى قاناپ بىتكەن جاۋىزداردىڭ جازاسىن بەر! ءبىر ءسات نازارىڭدى بۇرىپ كوز سالا گور، بىزگە دە. ادىلەتىڭدى كورسەتشى، يا جاراتۋشى! – دەپ توقتاۋسىز سۇراپ تۇرىپ، كەلەسى تۇسكەن جارىلعىشتان جەرگە سىلق ەتە ءتۇستى. كوزى مەن دەمىن بىتەگەن ءتۇتىن السىرەتسە دە، ەرنى جىبىرلاعان كۇيى ءمىناجاتىن جالعاپ جاتتى قۇداي.
جالبارىنىپ جاتقانى ءوزى ەدى…
ول كۇنى قۇداي ادامدارمەن بىرگە الاڭدا ءجۇردى دە جوعالىپ كەتتى.
بۇل التىنشى كۇن بولاتىن…
…ەرتە تاڭدا تانىندە بىردە-ءبىر ساۋ سۇيەگى جوق، جۇزىندە جەرگە تۇسكەن كەزىندەگى كوركەمدىكتىڭ زەرەسى دە قالماي، تىرناقتارىنىڭ استى قانجوسا ويىلىپ، اۋىزىندا ءبىر ءتۇيىر ساۋ ءتىسسىز، تەرىسى ۇتىكتىڭ ىزىمەن ورنەكتەلگەن قۇدايدىڭ دەنەسى تەرگەۋ يزولياتورىنىڭ كامەراسىنان تابىلدى…
بۇل جەتىنشى كۇن بولاتىن…
«ول راحمان (جاراتۋشى), عارشىعا كوتەرىلدى» ©️ تاھا: 5
ء…وزى جاراتپاعان جوقتىققا قاراپ وتىردى قۇداي…
مايكل شەرىمبەك،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
