"جاڭا قازاقستاندا" قازاق ءتىلىنىڭ بولاشاعى قانداي بولماق؟ ۇلىتاۋ وبلىسىنىڭ قۇرىلۋى قازاققا نە بەرمەك؟ السىرەپ كەتكەن ۇلتتىق رۋحىمىزدى كوتەرۋ ءۇشىن نە ىستەۋىمىز كەرەك؟ وسى ۋاقىتقا دەيىن قازاق ءتىلىنىڭ كوسەگەسى نەگە كوگەرمەي وتىر؟ ارالاس مەكتەپتەر قاي ەلدىڭ ازاماتىن تاربيەلەۋدە؟ - سىندى وزەكتى ماسەلەلەر توڭىرەگىندە “ادىرنا” ۇلتتىق پورتالىنىڭ ءتىلشىسى ەل اراسىندا سالت-ءداستۇرiمiزدi كەڭىنەن ناسيحاتتاپ، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى ۇلىقتاپ جۇرگەن بەلگىلى جۋرناليست، تاريحشى، ەتنولوگ، قوعام قايراتكەرى تۇرار ساتتارقىزىمەن سۇحبات جۇرگىزدى.
- تۇرار حانىم، پرەزيدەنت جولداۋى كوڭىلىڭىزدەن شىقتى ما؟
- مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ جولداۋىن اسىعا كۇتتىم. قاcىرەتتى قاڭتار كۇندەرىنەن كەيىن مەملەكەتىمىز بۇرىنعىسىنشا بولمايتىنىن، وزگەرىس كەرەك ەكەنىن، ونىڭ ىشىندە الدىمەن ساياسي وزگەرىس قاجەتتىگىن ءار قازاقستاندىق جۇرەگىمەن ۇعىندى. پرەزيدەنتتىڭ جولداۋىندا ەگەمەندى قازاقستاننىڭ ءارى قارايعى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە قوعامدىق-ساياسي دامۋىنا بايلانىستى بىرقاتار ستراتەگيالىق ماڭىزدى جانە تاعدىرشەشتى شەشىمدەر، حالىق كوپ جىلدار بويى كۇتكەن قوردالانعان ماسەلەلەردىڭ شەشۋ جولدارى ايتىلدى. جولداۋداعى ساياسي باستامالارعا قاراپ جاڭا قازاقستان قۇرۋ جولىنا بەت بۇرعانىمىزدى كورىپ وتىرمىن. قر ازاماتى رەتىندە، انا رەتىندە، قوعام وكىلى رەتىندە مەنى دە ەلىمنىڭ ەرتەڭى مەن حالقىمنىڭ بولاشاعى، ۇرپاقتىڭ كەلەشەگى الاڭداتادى.
ارينە، 30 جىل قوردالانعان اۋىر جۇكتى ءبىر كۇندە شەشۋ وڭاي ەمەس، باستىسى بىرلىگىمىز بەكەم بولىپ، الاكوزدەرگە ەرمەي، ەل ءۇشىن، كەلەر ۇرپاق ءۇشىن بىرلەسىپ، تىزە قوسىپ، ادال، ءادىل ەڭبەك ەتۋىمىز كەرەك. ءوزىم حالقىن، جەرىن قۇرمەتتەيتىن، كيەلى تورعاي ەلىنىڭ دە وبلىس دارەجەسىنە جەتەتىنىنە ءۇمىتىم بار.
پرەزيدەنتتىڭ «وزگەرىستى وزىمىزدەن باستاۋىمىز كەرەك. بىزگە ەشكىم سىرتتان كەلىپ ەش نارسە جاساپ بەرمەيتىنى، ءبارى ءوز قولىمىزدا»،-دەگەن سوزىمەن تولىق كەلىسەمىن. نەگە؟ «وزىڭە سەن، ءوزىڭدى الىپ شىعار، اقىلىڭ مەن قايراتىڭ ەكى جاقتاپ» - دەپ اباي اتامىز ايتپاقشى، اينالاڭ وزگەرسىن، قوعام وزگەرسىن، ەل وزگەرسىن، مەملەكەت وزگەرسىن دەسەڭ، سىناپ-مىنەي بەرمەي، ءاربىر ەل ازاماتى «وسى كەمشىلىكتى تۇزەۋ ءۇشىن مەن نە ىستەي الامىن، نە ىستەپ ءجۇرمىن؟»،-دەگەن ۇستانىممەن وزگەرىستى وزىنەن باستاعان ءجون.
بۇل جولداۋدىڭ بيلىك ءۇشىن دە، حالىق ءۇشىن دە جۇگى اۋىر. قازاقستاننىڭ بولاشاعىن، ەل كەلەشەگىن ويلاساق، «ءار ۇرپاق وزىنە ارتقان جۇكتى جەتەر جەرىنە اپارىپ تاستاۋى كەرەك. ايتپەگەندە بولاشاق ۇرپاعىمىزعا اسا كوپ جۇك قالدىرىپ كەتەمىز»،-دەپ ءاليحان بوكەيحان ايتپاقشى، بيلىك تە، حالىق تا ارقامىزعا جۇكتەلگەن اۋىر جۇكتى بىرلەسە جۇمىلا كوتەرىپ، كەيىنگى ۇرپاققا تۇعىرلى تاۋەلسىزدىگى بار، كەمەل مەملەكەت قالدىرىپ كەتۋىمىز كەرەك.
ەندى باستىسى دەپۋتاتتارىمىز بۇرىنعىشا «جولداۋدى قولداۋ» دەپ پوەزعا ءمىنىپ، ايلاپ ەل ارالاپ كەتپەي، جەرگىلىكتى جەرلەردەگى بيلىك جالاڭ ۇرانشىلىققا سالىنباي، «كۇلتوبەنىڭ باسىندا كۇندە جيىن» دەگەندەي، جينالىپ الىپ، تالقىلاي بەرەتىن، قۇر جيىن وتكىزە بەرمەي، جالعان ەسەپ ءۇشىن جۇمىس ىستەمەي، جولداۋدا ايتىلعاننىڭ بارلىعىن ورىنداپ، ناقتى ىستەر مەن ارەكەتتەر جاساسىن. حالىق ناقتى ارەكەت كۇتەدى.
- «جاڭا قازاقستاندا» قازاق ءتىلىنىڭ بولاشاعىن قالاي ەلەستەتەسىز؟
- «جاڭا قازاقستان» حالقىن مەملەكەتتىك تىلدە سويلەيتىن ەل رەتىندە كورگىم كەلەدى. نەگىزى قازاق ۇلتىنا جاراتقاننىڭ راحىمى تۇسكەن ۇلت دەپ ويلايمىن. ەلى جوق، جۇرتى جوق، تۋلاقتاي جەرى جوق، تۋى جوق قانشاما ۇلت بار. بابالارىمىز قاسىق قانى قالعانشا قورعاپ، بىزگە امانات ەتىپ كەتكەن، التايدان اتىراۋعا، الاتاۋدان ارقاعا دەيىنگى ۇلانعايىر اتىراپتى الىپ جاتقان ۇلانعايىر جەرىمىز بار، الەم بويىنشا 9 ورىندامىز دەپ ماقتانامىز. تامىرى تەرەڭ تاريحىمىز، ءدىلىمىز بەن ءدىنىمىز، ۇلتتىق رۋحاني قۇندىلىقتارىمىز بار، شۇرايلى، اسەم ءتىلىمىز بار. ارينە بىرەۋلەرگە جاتتاندى ءسوز سياقتى كورىنەر. بىراق، وسى بابالار اماناتىنا ءبىز بەرىكپىز بە؟ قيانات جاساپ جۇرگەنىمىز جوق پا؟،- دەپ ءار قازاق ويلانۋى كەرەك دەپ ويلايمىن.
نەگە؟ ويتكەنى ءار نارسەنىڭ سۇراۋى بولادى. الەمدەردىڭ جاراتۋشىسى اللا تاعالا ادامزاتتى جاراتىپ، «ءبىر-بىرىڭمەن تانىسىپ، تابىسۋلارىڭ ءۇشىن سان-الۋان ۇلىستار مەن رۋلارعا بولدىك»،- دەپ ادام بالالارىن ءتۇرلى ۇلتتار مەن ۇلىستارعا ءبولدى، ارقايسىمىزعا ءتىل بەردى، ءدىل بەردى، بولمىس بەردى.
ءبىزدىڭ تەكتى اتا-بابالارىمىز «جەتى اتاسىن بىلمەگەن جەتەسىز» دەپ، ۇرپاعىنا جەتى اتاسىن جاتتاتىپ، ۇلتتىق قۇندىلىعىن ءسىڭىرىپ وسىرگەن. ال ەندى سول بابالاردىڭ اماناتتاپ كەتكەن ۇلى قۇندىلىقتارىن بۇگىنگى ۇرپاعى ساقتاي الدىق پا؟! انانىڭ اق سۇتىمەن جەتپىس ەكى تامىردى بويلاي سىڭەتىن انا ءتىلىمىزدىڭ كۇيى قالاي؟ ءبىزدىڭ قامىمىزدى ويلاپ، جەرىن دە، ءتىلىن دە، ءدىلىن دە قىزعىشتاي قورىعان بابالارىمىز «ءتىلىن وزەگىنەن تەۋىپ» جۇرگەن ءبىزدىڭ بۇگىنگى ءتۇرىمىزدى كورسە، نە دەر ەدى؟!
ءبىز بۇل دۇنيەگە قوناقپىز. بابالار كەتكەن جەرگە ءبىز دە كەتەمىز. سول كەزدە جاراتقان دا، بابالار رۋحى دا بىزدەن سۇرارى حاق. سوندا نە ايتامىز؟! ەل ەرتەڭىن، ءتىل ەرتەڭىن ويلاساق، ءيىسى قازاق ءوز ءتىلىن قورعاۋى ءتيىس، قورعاپ، وسكەلەڭ ۇرپاققا اماناتتاپ كەتۋىمىز كەرەك. ءتىلى جوعالعان ۇلتتىڭ ءوزى دە جوعالارى حاق
- قازاق جەرىنىڭ كىندىگى سانالاتىن ۇلىتاۋ وبلىسىنىڭ قۇرىلۋى كەشەدەن بەرى بارشا قازاق ەلىن ەرەكشە قۋانىشقا بولەپ وتىر. ۇلىتاۋدىڭ وبلىس اتانۋى قازاققا نە بەرمەك؟ قانداي وزگەرىستەر كۇتەسىز؟
- جولداۋدا مەملەكەت باسشىسىنىڭ كوپ جىلدار بويى كوپتىڭ كوكەيىندە جۇرگەن ماسەلەنى – كوپ جىلدار بويى جابىلىپ قالعان وبلىستاردى اشقانى جاقسى جاڭالىق بولدى. ساق، عۇن، تۇرىك، قىپشاق، التىن وردا جۇرتىنا اتاقونىس بولعان، ۇلتتىڭ جۇرەگى، ۇياسى، بۇكىل تۇركى جۇرتىنىڭ التىن بەسىگى بولعان ۇلىتاۋدىڭ اتىمەن اتالعان وبلىستىڭ اشىلۋى جانە اباي، شاكارىم، م.اۋەزوۆ سىندى قازاقتىڭ ءبىرتۋار تۇلعالارىن تۋدىرعان ۇلىلار مەكەنى سەمەيگە اباي اتامىزدىڭ اتىنىڭ بەرىلىپ، وبلىس بولىپ قۇرىلعانىنا بوركىمدى اسپانعا اتىپ قۋاندىم.
وسىدان بىرەر جىل بۇرىن جەزقازعاندا دا، سەمەيدە دە بولعان ەدىم. جەزقازعاننىڭ ءبىراز جەرلەرىن كورىپ، توزىپ تۇرعان اۋىلدارعا قاراپ، وسىنداي مۇمكىندىگى زور، مىستى مەكەننىڭ، تاريحي ايماقتىڭ احۋالىنا كۇيزەلگەن ەدىم. ال سەمەي ءوڭىرىنىڭ دە جولدارىن، ەلدى مەكەندەرىنە كورىپ، الاش ارىستارىنىڭ تاڭداۋى تۇسكەن، تاريحى تەرەڭنەن تامىر العان قاسيەتتى مەكەن قاشان قايتادان وبلىس بولادى دەپ ويلانىپ، اباي اتامنىڭ ەسكەرتكىشىنىڭ الدىندا ۇزاق تۇرعان ەدىم. تاريحي تەرەڭ كونە شاھاردىڭ قايتادان وبلىس ورتالىعى مارتەبەسىن العانىنا قۋانىشتىمىن.
جالپى وبلىستاردىڭ اشىلۋى سول ايماقتىڭ حال-احۋالىنىڭ جاقسارۋى مەن ەل دامۋىنا ۇلەس قوسادى ەمەس پە؟!
«بۇرىنعى جەزقازعان وبلىسىنىڭ اۋماعىندا ۇلىتاۋ وبلىسىن قۇرۋ قاجەت. جەزقازعان قالاسى قايتادان وبلىس ورتالىعى بولادى. بۇل ايماقتا دەربەس وبلىس قۇرۋ ەكونوميكالىق قانا ەمەس، رۋحاني جاعىنان دا ماڭىزدى شەشىم. كەڭ بايتاق قازاق جەرىنىڭ ءدال جۇرەگىندە ورنالاسقان ۇلىتاۋدىڭ ءتول تاريحىمىزداعى ورنى ەرەكشە»، – دەپ مەملەكەت باسشىسى ايتقانداي، قازاق تاريحىنىڭ اسىل قازىناسى، ەرلىك پەن ەلدىكتىڭ، بەرەكە مەن بىرلىكتىڭ بەلگىسى بولعان ۇلىتاۋ اتاۋىنىڭ وبلىسقا بەرىلۋى، وبلىس بولىپ قۇرىلۋى وتە ماڭىزدى شەشىم. ەكونوميكاسى كەنجەلەپ قالعان ايماق قايتا تۇلەپ، بۇل ەلدى مەكەندەردىڭ دامۋىنا جاڭا سەرپىن بەرەتىنى ءسوزسىز.
«ۇلىتاۋ» ۇلتتىق قورىق مۋزەيىندە بىرەر جىلداي سىرتتان قىزمەت ەتتىم. ءوز كوزىممەن كورگەن جەر. تۋريستىك الەۋەتى زور، حالقىمىز ءتاۋ ەتەتىن، شەتەلدىك تۋريستەر تامسانا تاماشالايتىن ورىنعا اينالدىرۋعا بولاتىن عاجاپ جەر. قانشاما تاريحي-ارحەولوگيالىق، ارحيتەكتۋرالىق ەسكەرتكىشتەر بار، رۋحاني-مادەني ورىنعا اينالدىراتىن قاسيەتتى ورىندار بار. بۇگىنگى زامان ادامىن تاڭعالدىرۋ قيىن، الەمدىك تاجىريبەگە قاراساق، قازىرگى تاڭدا شەتەلدىك تۋريستەردى بەس جۇلدىزدى قوناق ۇيلەر مەن قىمبات مەيرامحانالار اسا قىزىقتىرمايدى. اسىرەسە، شەتەلدىك تۋريستەردى تۇنىق تابيعات، كونە تاريح، ەتنوگرافياعا قىزىعادى. ولار جەرگىلىكتى حالىقتىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارىن تاماشالاپ، ۇلتتىق تاعامدارىن جەپ، سۋسىندارىن ءىشىپ، تاعامنىڭ جاڭا تۇرلەرىمەن تانىسۋدى ءجون سانايدى. ال وسى ورايدا ۇلىتاۋ ايماعىندا ءتۋريزمدى دامىتۋدىڭ مۇمكىندىكتەرى وتە كوپ. ەگەر ءوڭىردىڭ تۋريستىك مۇمكىندىكتەرىن ۇتىمدى پايدالانسا، تالاي ماسەلەنى شەشۋگە بولادى. سەبەبى تەك تۋريزممەن وركەندەپ وتىرعان شەتەلدىك ەلدەر بار ەمەس پە؟!
الاشا حان مەن جوشى حان كەسەنەلەرى، حان ورداسى جانە التىن شوقى سىندى ءىرى تۋريستىك نىساندارى بار ۇلىتاۋدىڭ تۋريستەردىڭ كيەلى جەرلەرگە بارۋ، ەكولوگيالىق، اگروتۋريزم سىندى تۋريزم تۇرلەرىن دامىتۋعا الەۋەتى جەتكىلىكتى. مۇندا جىل سايىن «جەزكيىك» جانە «كوكمايسا» ەتنوفەستيۆالدەرى وتكىزىلەدى، ول دا وڭىرگە تۋريستەر اعىمىن ۇلعايتۋعا ىقپال ەتەدى. ءتىپتى تۇركى الەمىنىڭ بەسىگى بولعان بۇل مەكەندە وسى ەتنوفەستيۆالدەردى بۇكىل تۇركى جۇرتى جينالاتىنداي حالىقارالىق دەڭگەيدە وتكىزەتىن جاعدايعا جەتكىزۋگە بولادى.
سونىمەن قاتار، ايماقتىڭ وندىرىستىك الەۋەتى شەشىلسە، جاڭا وبلىستىڭ ورتالىعى بولاتىن جەزقازعان قالاسىنىڭ ەكىنشى تىنىسى اشىلىپ، جىلدار بويى قوردالانعان ماسەلەلەر شەشىلەر ەدى. بۇگىندە جاستار اراسىندا ۇلتىنىڭ قۇندىلىعىنان بەزىپ، ءدىنى مەن دىلىنەن اجىراپ قالعاندار كوپ. وسى جەزقازعان وڭىرىندە بولعاندا سونى كوپ بايقادىم. ءتۇرلى جات اعىمنىڭ جەتەگىندە كەتكەن، قاپ-قارا كيىمدى، بەت-اۋزىن تۇمشالاعان قازاقتىڭ قىز-كەلىنشەكتەرى مەن شولاق بالاقتى جاس قازاق جىگىتتەرىن كورگەندە قازاق بالاسىنىڭ «قاعىنان جەرىگەن قۇلانداي جيرەنۋىنە» نە سەبەپ بولدى؟،-دەپ قاتتى ويلانامىن.
قانشا ۇلىس پەن ۇلت وكىلدەرىن كەڭ قۇشاعىنا سىيدىرعان كەڭ پەيىلدى، اق جۇرەكتى قازاق بالاسىنىڭ ءبىرى ءسالافي، ءبىرى ۋاھابي، ەندى ءبىرى قۇرانشىل بولىپ، باسى بىرىكپەي، اتا-باباسىنىڭ سان عاسىرلار بويعى ۇلى تاريحىن، ۇلتتىق قۇندىلىعىنان جەرىپ اداسىپ جۇرگەنى جانعا باتادى، ەل بولاشاعىن، ۇلت كەلەشەگىن ويلايتىن انا رەتىندە، ۇلتىما جانى اشيتىن ەل ازاماتى رەتىندە قاتتى الاڭداتادى. كۇنى كەشەگى قاڭتار قاسىرەتى حالقىمىزدىڭ قابىرعاسىن قايىستىردى. ءدىني جات اعىم وكىلدەرىنىڭ ارەكەتى ارالاسىپ كەتكەن «قاڭتار قاسىرەتى» ەلىمىزدى دۇرلىكتىرىپ، ەل تىنىشتىعىن بۇزدى. قانشاما جاس قىرشىناننان قيىلىپ، قانشا انا زارلاپ قالدى.
بۇل جاعداي ءدىن ماسەلەسىنە، ءدىل ماسەلەسىنە «شاممەن قاراۋ» كەرەكتىگىمىزدى ۇقتىردى. ۇرپاقتىڭ رۋحاني-ونەگەلىك تاربيەسىنە ءجىتى قاراۋ كەرەكتىگىن كورسەتتى. سوندىقتان ۇلت بولاشاعى ءۇشىن قاۋىپتى وسىنداي كەلەڭسىزدىكتەردىڭ الدىن الىپ، رۋحاني سەنىمنىڭ قوعامداعى ورنىن ايقىنداۋ ءۇشىن دە ۇلىتاۋدى ۇلىقتاساق، ۇلتتىڭ رۋحى كوتەرىلەتىنى ءسوزسىز. ۇلىتاۋ – ءۇش ءجۇزدىڭ باسىن قوسقان قاسيەتتى جەر. وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ رۋحىن كوتەرەر، وتانسۇيگىشتىككە تاربيەلەيتىن قۇتتى مەكەن سوندىقتان ۇلىتاۋ وبلىسى بولۋعا ابدەن لايىق!
- كەڭەس وداعىنان قالعان ەسكى قالا، كوشە اتاۋلارىنان ارىلا الماۋىمىز – وتارشىلدىق ەزگىدەن تولىق قۇتىلماعانىمىزدىڭ كورىنىسى سياقتى. نەگە قالالارىمىزدىڭ تاريحي اتاۋىن قايتارۋعا كەلگەندە دارمەنسىزدىك تانىتامىز؟ رۋحىمىزدىڭ السىرەگەنى مە؟
- بالا كەزىمدە اكەم كەرەكۋ، قىزىلجار دەپ ايتاتىنى ەسىمدە. پەتروپاۆل مەن پاۆلودار قالالارىنىڭ اتاۋلارىن ءالى دە وزگەرتە الماي كەلە جاتىرمىز. وكىنىشتىسى، كەيدە وسىعان ءوز قانداستارىمىز دا قارسى شىعىپ جاتادى. جاقىندا الەۋمەتتىك جەلىدە وسى ماسەلە كوتەرىلگەن ءبىر پوستتىڭ استىنا جازعان قازاق كەلىنشەگىنىڭ: «قالا بەرسىن، بۇل تاريحي اتاۋ»،- دەگەن پىكىرىن وقىدىم. كىمنىڭ تاريحى ەكەن...
شىنىندا دا بۇل ءبىزدىڭ ۇلتتىق رۋحىمىزدىڭ السىزدىگى دەپ ويلايمىن. ۇلتىنىڭ تاريحىن، ەلىن-جەرىن سۇيەتىن، رۋحى مىقتى، ورەسى بيىك ادام ويلانىپ سويلەر ەدى. ءتىپتى «قىلىشىنان قان تامىپ تۇرعان» كەڭەس زامانىندا ۇلتىمىزدىڭ ءبىرتۋار تۇلعاسى جۇمابەك تاشەنوۆ اعامىز ەلىمىزدىڭ سولتۇستىگىندەگى بەس بىردەي وبلىسىن ساقتاپ قالدى ەمەس پە؟! جۇمابەك اعامىزدىڭ رۋحى بۇگىندە جەتپەي جاتىر. بىراق الداعى ۋاقىتتا بۇل ماسەلەنىڭ وڭ شەشىم تاباتىنا ۇمىتتەنەمىن.
- قازاق ءتىلىنىڭ وسى ۋاقىتقا دەيىن كوسەگەسىنىڭ كوگەرمەۋى - ۇلتتىق رۋحىمىز بەن سانامىزدىڭ قانداي دەڭگەيگە تۇسكەنىن كورسەتەدى. السىرەپ كەتكەن ۇلتتىق رۋحىمىزدى كوتەرۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك دەپ ويلايسىز؟
- ءتىل ماسەلەسى – جانى قازاق جاننىڭ جاندى جەرى. 30 جىل بويى ءتىل ماسەلەسىن «قازاقپەن قازاق قازاقشا سويلەسىن»، - دەپ «ۇرانداتىپ» قويعانىمىز بولماسا، تۇك بىتىرمەدىك. بارشامىز «ۋدوبنىي» تىلدە سويلەدىك، جيىن وتكىزدىك. ءسويتىپ جۇرگەندە قولدا باردان ايىرىلىپ، وزگە ۇلتتى قازاقشا سويلەتپەك تۇگىلى ءوز تىلىمىزدەن وزىمىزدىكىلەر دە بەزە باستادى. ۇلتتىق ساناق ناتيجەسىنە قاراساق، ەلدە قازاق ۇلتىنىڭ سانى 70 پايىزدان اسقان ەكەن. ەلوردامىزدى الساق، مۇندا 91 مەكتەپ بار ەكەن، ونىڭ 34 قازاق مەكتەبى، 8 ورىس مەكتەبى، 49 ارالاس مەكتەپ ەكەن. 45 مىڭ قاراكوز قازاق بالالارى ورىس تىلىندە سۋسىنداپ، وزگە ەلدىڭ مادەنيەتى مەن رۋحىن بويىنا ءسىڭىرىپ جاتىر ەكەن. ورىس تىلىندە ءبىلىم العان بالالاردىڭ كوبى كورشىلەس ەلگە وقۋعا كەتىپ جاتىر. «ءوز ءتىلىن بىلمەگەن ءوز جۇرتىن وگەيسىنەدى»،- دەپ حالقىمىز ايتپاقشى، ءبىز بولاشاقتا قاي مەملەكەتكە قىزمەت ەتەتىن ازاماتتار تاربيەلەپ جاتىرمىز؟، - دەگەن ساۋال ەرىكسىز تۋىندايدى.
«ءاربىر ۇلتتىڭ بالاسى ءوز ۇلتىنىڭ اراسىندا ءوز ۇلتى ءۇشىن قىزمەت ەتەتىن بولعاندىقتان، ءاربىر تاربيەشى بالانى سول ۇلت تاربيەسىمەن تاربيە قىلۋعا مىندەتتى»، - دەپ ماعجان جۇماباەۆ ايتپاقشى، قازاق ءتىلىنىڭ كوسەگەسى كوگەرۋى ءۇشىن، بىرىنشىدەن، قازاق ءتىلى – قازاق ەلىنىڭ سۋىن ءىشىپ، نانىن جەپ جۇرگەن بۇكىل ۇلتتى ۇيىستىرار تىلگە اينالۋى كەرەك. مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمەلەر تەك قازاق تىلىندە بولۋى كەرەك. باستاپقىدا ميسسيونەرلىك ماقساتتا قۇرىلعان ارالاس مەكتەپتەردى جابۋ كەرەك. ارالاس مەكتەپ – بۇل ءدۇبارا، ءتىلى شالا ۇرپاق تاربيەلەيتىن مەكتەپ. ويتكەنى ارالاس مەكتەپتەردە وقيتىن بالالاردىڭ وقيتىن سىنىپتارى بولەك بولعانىمەن، دالىزدە سويلەۋ ءتىلى ءبىر، وكىنىشتى، ول قازاق ءتىلى ەمەس. ونىڭ ۇستىنە ارالاس مەكتەپتىڭ ورىس سىنىپتارىندا وقيتىن بالالار قازاقشا وقيتىن بالالاردان ءوزىن بيىك ۇستاپ، ولاردى «مامبەتكا»، «مامبەت» دەپ، رۋحىن جاسىتاتىنداردىڭ ءوزى ۇلتسىزدانعان توپتىڭ قاراسىن تولىقتىرىپ جاتىر.
جاقىندا «MIRAS» قوعامدىق كەڭەسىنىڭ مۇشەسى رەتىندە كەڭەستىڭ جيىنىندا ارالاس مەكتەپتە وقيتىن قازاق بالالارى جايلى ماسەلەنى كوتەردىم. قولىما تۇسكەن ستاتيستيكالىق مالىمەتكە سايكەس، ەلورداداعى تەك 9 مەكتەپ بويىنشا دەرەكتى كەلتىرسەك، ورىس سىنىبىندا وقيتىن 16 251 وقۋشىنىڭ 13 710 قازاقتىڭ قاراكوزى، ياعني، 84,4% قازاق. جۇرەگىڭ قالاي اۋىرمايدى؟!
بۇل جاي عانا سان، ستاتيستيكا ەمەس، ءار ساننىڭ ارتىندا قاراكوز قازاق بالالارى عانا ەمەس، ەلدىك مۇددە، ۇلت بولاشاعى، مەملەكەتتىڭ ەرتەڭى تۇرعانىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك! ەلدىگىمىزدى ويلاپ، ەرتەڭىمىزگە الاڭداساق، بار قازاق بالاسىن قازاقشا وقىتۋى كەرەك. بۇگىندە كورشى ەلدە بولىپ جاتقان جاعداي تەك قازاقتى عانا ەمەس، بولاشاعىن وسى ەلمەن بايلانىستىراتىن ءار قازاقستاندىقتى ويلانتۋى كەرەك. تۇيىندەسەم، تىلگە دەگەن سۇرانىس پەن مۇقتاجدىق تۋماي، ءتىل ماسەلەسى ىلگەرىلەمەيدى. قازاق ءتىلى – ەلدىڭ ءار ازاماتى ءۇشىن بىرلىك ءتىلى، تىرلىك ءتىلى بولۋى كەرەك.
- سۇحباتىڭىزعا راقمەت!
زارينا اشىربەك،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
