شىعارماشىل تۇلعالاردىڭ قىزىقتى ادەتتەرىنىڭ بار بولعانىنا قاتتى تاڭ قالۋدىڭ قاجەتى جوقتاي. بىراق، كەيبىرەۋلەرىن قىزىقتىراتىن نارسەلەر شىنىمەن باس شايقاتارلىق. ماسەلەن، شيللەردى شىرىگەن المانىڭ ءيسى شابىتتاندىراتىنىن ءبىلىپ پە ەدىڭىز؟ ال اگاتا كريستي تاعى ءبىر قىلمىستى جازىپ شىعۋ ءۇشىن توقتاماي الما جەگەن.
اقىن ەرنست لەدەرەر اشىقتاۋ كوك سيامەن جاقسى قاعازعا عانا جازىپتى. ارينە، اقىن-جازۋشىلاردىڭ ونداي قاعاز بەن قالامساپقا اسا ءمان بەرۋى قالىپتى جايت شىعار. ال باسقا دا قىزىقتى، ادام تاڭعالارلىق داعدىلارىنا قاراپ، ولاردى «ءبىرتۇرلى ادامدار» دەۋگە تولىق نەگىز بار. بىراق، سول ەرەكشەلىكتەرى ولاردىڭ كەرەمەت دۇنيە جاساۋىنا ىقپال ەتكەن دە بولار، كىم بىلەدى؟!
چارلز ديككەنس
اعىلشىن ءتىلدى ەڭ اتاقتى جازۋشى چارلز ديككەنستىڭ كىتاپتارى بۇل كۇندە شاڭ باسىپ جاتپاعانىنا تولىق كەپىلدىك بەرەمىز. سونداي اتاقتى ادامنىڭ وتە قىزىقتى ادەتى بولعان ەكەن. قانداي دەيسىز عوي؟ ول ءمايىتحانانى ۇناتقان. قىزىق! «مەنى مايىتحاناعا تارتىپ تۇراتىن ءبىر كۇش بار» – دەپ جازادى ديككەنس. چارلز ءوزى بارعان بارلىق قالانىڭ ءمايىتحاناسىن ارالاپ شىققانىنا كۇمان كەلتىرمەيمىز. جاي عانا ارالاپ شىقپاي، جازۋشى وندا بىرنەشە ساعاتتاپ، قايتىس بولعانداردىڭ دەنەسىنە ءۇڭىلىپ وتىراتىن بولعان. ول بۇل سەزىمىن «جيىركەنىشتى نارسەگە تارتىلىس» دەپ باياندايدى. جازۋشىنىڭ تاعى ءبىر داعدىسى ءار جازعان 50 قاتار ماتىننەن سوڭ، ىستىق سۋدى ۇرتتاپ وتىرعان.
روالد دال
پارادوكستىڭ شەبەرى، اعىلشىن جازۋشىسى، ءارى ەرتەگى قۇراستىرۋشى روالد دال جالعىزدىقتا جۇمىس ىستەگەندى جاقسى كورگەن. سوندىقتان جازۋشى شابىتى كەلگەندە «ۇياشىق» دەپ اتايتىن ءۇي اۋلاسىنداعى سارايىنا كەتىپ قالاتىن بولعان. ونىڭ «ۇياشىعىندا» تەك كرەسلو تۇرعان، ال جازۋ جازاتىن ۇستەل تۋرالى ايتىلمايدى. سەبەبى، جازۋشى سىزىق-سىزىق سارى بلاكنوتقا قارانداشپەن تۋرا تىزەسىنە قويىپ جازىپ وتىرىپتى. مىنە، تاعى ءبىر قىزىق!
ۆيردجينيا ۆۋلف
تاعى سول اعىلشىندىق جازۋشىنىڭ بىرىنە توقتالامىز. ۆۋلف «بەلگىلى ءبىر شىعارما جازعالى تۇرعان كەز كەلگەن ايەلدىڭ قۇرالى مەن جەكە بولمەسى بولۋى كەرەك» – دەيدى. جازۋشى-مودەرنيستىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى ءتۇس بولعان. ياعني، سيالاردىڭ ءتۇرلى-تۇستىلىگى. ەرنست لەدەرەر سەكىلدى ۆيردجينيا الۋان ءتۇرلى قالامساپتاردى پايدالانعان. جاسىل، كوك، قىزىل.... ال ەڭ سۇيىكتى ءتۇسى – كۇلگىن ءتۇس. سونداي-اق، جازۋشى تىك تۇرىپ جازادى ەكەن. جازۋ ۇستەلى رەتىندە كىشىگىرىم تاپسىرىسپەن جاسالعان مولبەرتتى پايدالانعان.
انتون چەحوۆ
ورىستىڭ ۇلى جازۋشىسى، دراماتۋرگ چەحوۆ وتە تالاپشىل جان بولعان. ەگەر ءبىر شەشىم شىعارسا، سونى قالايدا ورىندايدى ەكەن. ونى ەشكىم جولىنان قايتارا الماعان. سونداي-اق، ول ۇقىپتى، مۇنتازداي تازا بولعان كىسى. ونىڭ بولمەسىندە ءاربىر زات ءوز ورنىندا تۇرعان. «ادامدا بارلىعى تاماشا بولۋى كەرەك: بەت-الپەتى، كيىمى، جان دۇنيەسى، سول سياقتى ويى دا» – دەيدى چەحوۆ. انتون پاۆلوۆيچ اۋىر سىرقاتىنا قاراماستان ۇيىنە كەلگەن قوناقتى ەشقاشان جاتىن كيىمىمەن قارسى الماعان. سول سياقتى جازۋعا وتىرعاندا دا جاقسى كوستيۋم كيگەن.
گەنري ميللەر
«جازۋشىلىق تۋرالى ويلانۋ» اتتى كىتابى ارقىلى ءبىراز شۋعا قالعان گەنري ميللەر مىنانداي ويلارىمەن بولىسەدى: تەك ءبىر شىعارمامەن اينالىس، ونى اياقتامايىنشا باسقاسىن باستاما; جاڭا نارسە تۋدىرا الماساڭ، ەڭبەكتەن; جازۋشىلىق – ءبىرىنشى ورىندا، باسقاسىن كەيىنگە قالدىر; بىراق، ادام بوپ قالۋ كەرەك، دوستارىڭمەن كەزدەس، ءارتۇرلى ورىندارعا بار، قالاساڭ ءىش. وسىعان بايلانىستى ميللەر كۇندەلىكتى تاڭەرتەڭ جانە تۇسكى استان سوڭ، جازۋعا وتىرعان (تەك كوڭىل-كۇيى جاقسى بولعاندا، ال بولماسا وزىنە بىرنارسەلەردى ءتۇرتىپ قانا ۋاقىت وتكىزگەن). ال كەشكىلىك دوستارىمەن كەزدەسىپ، كوڭىل كوتەرىپ، قىدىرعان، كەيدە سۋرەت سالعان.
اگاتا كريستي
دەتەكتيۆ جانرىنىڭ شەبەرى، الەمنىڭ جۇزدەگەن تىلدەرىنە اۋدارىلعان 78 روماننىڭ اۆتورى اگاتا كريستي ءوز كىتاپتارىنىڭ جەلىسىن الما جەپ وتىرىپ، ىدىستاردى قايتا جۋ ارقىلى قۇراعان. ونىڭ سوزىنشە، ىدىستاردى جۋ جاڭا كىسى ءولتىرۋ وقيعاسىن تۋدىرسا، الما جەلىنىڭ ارى قاراي دامۋىنا ىقپال ەتەدى ەكەن.
سول سياقتى اگاتا كريستى كەز كەلگەن جەردە، ءتىپتى ەڭ ىڭعايسىز قالىپتا وتىرىپ جازا بەرگەن. ونىڭ ۇيىندە كوپ ۋاقىتقا دەيىن جازۋ ۇستەلى بولماعان. سوعان قاراماستان، كريستي الەمگە تانىمال جازۋشى بولا ءبىلدى. چەرچيل كريستيدىڭ قىلمىس ارقىلى دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ جولى بولعان ۇرىدان دا كوپ تابىس تاپقانىن ازىلدەپ ايتقان ەكەن.
الەكساندر پۋشكين
پۋشكين ليموناد دەسە، «ىشكەن اسىن جەرگە قويعان». اسىرەسە، تۇندە ليمونادتى ۇرتتاپ وتىرىپ، ەرەكشە شابىتتانعان. سونداي-اق، كوفە دە الەكساندر سەرگەەۆيچتىڭ سۇيىكتى سۋسىندارىنىڭ ءبىرى بولىپتى. كونستانتين دانزاستىڭ ەستەلىگىندە مىنانداي قىزىقتى جايت بار. پۋشكين دانتەسكە دۋەلگە اتتانعاندا كونديتەرلىككە كىرىپ ءبىر ستاقان ليموناد ءىشىپ شىعىپتى.
ۋيليام ۆوردسۆورت
اعىلشىن اقىنى جاڭا ولەڭىن نەمەسە پوەماسىن ءوزىنىڭ يتىنە وقىعان ەكەن. ءيتى ۇرسە جاقسى ىرىم، ال ىرىلداسا، شىعارمانى قايتا تۇزەتكەن. سوندا، ۆوردسۆورتتان قالعان شىعارمانىڭ ءبارى ءيتىنىڭ «الدىنان» ءوتتى دەگەن ءسوز بە؟ ماسساعان!
فريدريح شيللەر
«مەن وزىمە ماڭگىلىك جۇمباق بولامىن» – دەپ جازعان فريدريحتىڭ داعدىسى باقالاردان تىم ەرەكشە. ءبىر كۇنى گەتە دوسىنىڭ ءحالىن سۇراپ بارا قالادى. شيللەر سىرتقا شىعىپ كەتىپتى. ايەلى دوسىن جۇمىس كابينەتىندە توسا تۇرۋىن وتىنەدى. «كرەسلوعا وتىرعانىمدا وتكىر جاعىمسىز ءيىس مۇرنىما كەلە قالدى. بىردەن جۇرەگىم اينىپ كەتتى دە، تەرەزەگە قاراي ۇمتىلدىم. ول نەدەن شىققان ءيىس ەكەن دەپ قاراسام، ۇستەل ۇستىندەگى جاشىكتىڭ ىشىندە شىرىگەن المالار تۇر ەكەن. جىلدام ءۇي جيناۋشىنى شاقىرىپ، مىنا سۇمدىقتىڭ كوزىن قۇرت دەپ وتىنگەم. ال ول مۇنىڭ ادەيى تۇرعانىن، بۇل المالارسىز ءۇي يەسى جۇمىس ىستەي المايتىنىن جەتكىزدى. ءبىرازدان سوڭ، فريدريح كەلىپ، ونىڭ ءسوزىن راستادى» – دەيدى گەتە.
فەدور دوستوەۆسكي
فەدور ءميحايليۆيچتىڭ ەرەكشە ءبىرى قىرى – ادامدارعا دەگەن قىزىعۋشىلىعى. ول ءاردايىم بەيتانىس جاندارمەن تانىسىپ، كوپتەگەن سۇراقتار قويىپ، ويىن ءبىلىپ وتىرعان جانە ديولوگتى ءوزى جۇرگىزىپ، كوزىنە تىكە قارايتىن بولعان. وسى ارقىلى جاڭا شىعارمالارىنا كەيىپكەرلەر ىزدەگەن ەكەن.
ال بارلىعىن ويعا ءتۇيىپ بولعاندا، قامالىپ الىپ، تاماق پەن ۇيقىنى ۇمىتىپ ۇزاق جۇمىس ىستەپتى. سول سياقتى دوستوەۆسكي ءوز ماتىندەرىن داۋىستاپ ايتادى ەكەن. بىردە «پرەستۋپلەنيە ي ناكازانيە» شىعارماسىن جازىپ وتىرعاندا، ءۇي قىزمەتكەرى بولمە ەسىگىنەن شىعارما كەيىپكەرلەرى كەمپىر مەن راسكولنيكوۆتىڭ اڭگىمەسىن ەستيدى. جازۋشى بىرەۋدى ولتىرگەلى جاتىر ەكەن دەپ ويلاعان بايعۇس قۇلى قىزمەت كورسەتۋدەن باس تارتىپتى.
ونورە دە بالزاك
بالزاك 5-7 شىنىاياق كوفە ىشپەسە جۇمىس ۇستەلىنە وتىرماعان كورىنەدى. ول ومىرىندە باس-اياعى 50 مىڭعا جۋىق شىنىاياق كوفە ىشكەنىن ەسەپتەگەندەر بار ەكەن. سونداي-اق، بالزاك تالانتتى ادامدار الدىندا ىلعي شلياپاسىن شەشىپ قۇرمەت كورسەتەدى ەكەن. كوبىنەسە ءوزى تۋرالى ايتقاندا سولاي ىستەسە كەرەك.
لەۆ تولستوي
ورىستىڭ ۇلى جازۋشىسى لەۆ تولستوي بەلسەندى ءىس-قيمىلسىز ءومىر سۇرە الماعان. ەگەر كۇنىنە ءبىر رەت سەرۋەندەمەسە، تۇنىمەن ۇيىقتاي الماي، دوڭبەكشىپ شىعادى ەكەن. اتپەن سەرۋەندەۋ ونى قىزىقتىرماعاندىقتان، جازدا شالعى مەن سوقا ەرمەگى بولسا، قىستا وتىن شابۋمەن اينالىسقان. بۇل دا ءبىر قىزىقتى داعدى ەكەن؟!
ليۋدۆيگ ۆان بەتحوۆەن
كومپوزيتور بەتحوۆەن كوپ قىرىنباي جۇرەتىن بولىپتى، سەبەبى ساقال-مۇرتىن الىپ تاستاۋ شابىتتىڭ جولىن بوگەيدى دەپ ەسەپتەگەن. ال جاڭا ءبىر مۋزىكاسىن جازباس بۇرىن، ءبىر شەلەك مۇزداي سۋدى توبەسىنەن قۇيىپ الاتىن كورىنەدى. ونىڭ ويىنشا، بۇل ءادىس ميدىڭ جۇمىسىنا ستيمۋل بەرەدى. شىنىمەن دە، كومپوزيتورگە سۋىق سۋدىڭ پايداسى تيگەن سەكىلدى مە، قالاي؟
توماس ەديسسون
ونەرتاپقىش توماس ەديسوننىڭ كۇنىنە بىرنەشە رەت مىزعىپ الاتىن ادەتى بولىپتى. ول كوز ءىلىپ الۋ ءۇشىن ورىن تاڭدامايدى ەكەن. كرەسلو بولسىن، شكاف بولسىن، جۇمىس ۇستەلى بولسىن ونىڭ ءتاتتى ۇيقىسىنا توسقاۋىل بولماپتى. ءتىپتى، بىردە ءوز لابوراتورياسىنىڭ ۇستەلىندە ۇيىقتاپ كەتكەن ەديسون كۇيە جازداعان. سول سەكىلدى ونىڭ ۇيقىسى جارتى ساعاتقا سوزىلسا دا، تىم قاتتى بولعان. ونى ورىنسىز وياتۋ ەشكىمنىڭ قولىنان كەلمەسە كەرەك.
البەرت ەينشتەين
وسىنداي ۇلى ادام ەشقاشان شۇلىق كيمەگەنىن بۇرىن-سوڭدى ەستىپ پە ەدىڭىز؟ ول ءۇشىن شۇلىقتىڭ ەشقانداي قاجەتى بولماعان سياقتى. ال رەسمي شارالارعا باراتىن بولسا، شۇلىق كيمەگەنى كورىنبەس ءۇشىن، ۇزىن ەتىكتەر كيگەن.
