Shyǵarmashyl tulǵalardyń qyzyqty ádetteriniń bar bolǵanyna qatty tań qalýdyń qajeti joqtaı. Biraq, keıbireýlerin qyzyqtyratyn nárseler shynymen bas shaıqatarlyq. Máselen, Shıllerdi shirigen almanyń ısi shabyttandyratynyn bilip pe edińiz? Al Agata Krıstı taǵy bir qylmysty jazyp shyǵý úshin toqtamaı alma jegen.
Aqyn Ernst Lederer ashyqtaý kók sııamen jaqsy qaǵazǵa ǵana jazypty. Árıne, aqyn-jazýshylardyń ondaı qaǵaz ben qalamsapqa asa mán berýi qalypty jaıt shyǵar. Al basqa da qyzyqty, adam tańǵalarlyq daǵdylaryna qarap, olardy «birtúrli adamdar» deýge tolyq negiz bar. Biraq, sol erekshelikteri olardyń keremet dúnıe jasaýyna yqpal etken de bolar, kim biledi?!
Charlz Dıkkens
Aǵylshyn tildi eń ataqty jazýshy Charlz Dıkkenstiń kitaptary bul kúnde shań basyp jatpaǵanyna tolyq kepildik beremiz. Sondaı ataqty adamnyń óte qyzyqty ádeti bolǵan eken. Qandaı deısiz ǵoı? Ol máıithanany unatqan. Qyzyq! «Meni máıithanaǵa tartyp turatyn bir kúsh bar» – dep jazady Dıkkens. Charlz ózi barǵan barlyq qalanyń máıithanasyn aralap shyqqanyna kúmán keltirmeımiz. Jaı ǵana aralap shyqpaı, jazýshy onda birneshe saǵattap, qaıtys bolǵandardyń denesine úńilip otyratyn bolǵan. Ol bul sezimin «jıirkenishti nársege tartylys» dep baıandaıdy. Jazýshynyń taǵy bir daǵdysy ár jazǵan 50 qatar mátinnen soń, ystyq sýdy urttap otyrǵan.
Roald Dal
Paradokstyń sheberi, aǵylshyn jazýshysy, ári ertegi qurastyrýshy Roald Dal jalǵyzdyqta jumys istegendi jaqsy kórgen. Sondyqtan jazýshy shabyty kelgende «uıashyq» dep ataıtyn úı aýlasyndaǵy saraıyna ketip qalatyn bolǵan. Onyń «uıashyǵynda» tek kreslo turǵan, al jazý jazatyn ústel týraly aıtylmaıdy. Sebebi, jazýshy syzyq-syzyq sary blaknotqa qarandashpen týra tizesine qoıyp jazyp otyrypty. Mine, taǵy bir qyzyq!
Vırdjınııa Výlf
Taǵy sol aǵylshyndyq jazýshynyń birine toqtalamyz. Výlf «belgili bir shyǵarma jazǵaly turǵan kez kelgen áıeldiń quraly men jeke bólmesi bolýy kerek» – deıdi. Jazýshy-modernıstiń bir ereksheligi tús bolǵan. Iaǵnı, sııalardyń túrli-tústiligi. Ernst Lederer sekildi Vırdjınııa alýan túrli qalamsaptardy paıdalanǵan. Jasyl, kók, qyzyl.... Al eń súıikti túsi – kúlgin tús. Sondaı-aq, jazýshy tik turyp jazady eken. Jazý ústeli retinde kishigirim tapsyryspen jasalǵan molbertti paıdalanǵan.
Anton Chehov
Orystyń uly jazýshysy, dramatýrg Chehov óte talapshyl jan bolǵan. Eger bir sheshim shyǵarsa, sony qalaıda oryndaıdy eken. Ony eshkim jolynan qaıtara almaǵan. Sondaı-aq, ol uqypty, muntazdaı taza bolǵan kisi. Onyń bólmesinde árbir zat óz ornynda turǵan. «Adamda barlyǵy tamasha bolýy kerek: bet-álpeti, kıimi, jan dúnıesi, sol sııaqty oıy da» – deıdi Chehov. Anton Pavlovıch aýyr syrqatyna qaramastan úıine kelgen qonaqty eshqashan jatyn kıimimen qarsy almaǵan. Sol sııaqty jazýǵa otyrǵanda da jaqsy kostıým kıgen.
Genrı Mıller
«Jazýshylyq týraly oılaný» atty kitaby arqyly biraz shýǵa qalǵan Genrı Mıller mynandaı oılarymen bólisedi: tek bir shyǵarmamen aınalys, ony aıaqtamaıynsha basqasyn bastama; jańa nárse týdyra almasań, eńbekten; jazýshylyq – birinshi orynda, basqasyn keıinge qaldyr; biraq, adam bop qalý kerek, dostaryńmen kezdes, ártúrli oryndarǵa bar, qalasań ish. Osyǵan baılanysty Mıller kúndelikti tańerteń jáne túski astan soń, jazýǵa otyrǵan (tek kóńil-kúıi jaqsy bolǵanda, al bolmasa ózine birnárselerdi túrtip qana ýaqyt ótkizgen). Al keshkilik dostarymen kezdesip, kóńil kóterip, qydyrǵan, keıde sýret salǵan.
Agata Krıstı
Detektıv janrynyń sheberi, álemniń júzdegen tilderine aýdarylǵan 78 romannyń avtory Agata Krıstı óz kitaptarynyń jelisin alma jep otyryp, ydystardy qaıta jýý arqyly quraǵan. Onyń sózinshe, ydystardy jýý jańa kisi óltirý oqıǵasyn týdyrsa, alma jeliniń ary qaraı damýyna yqpal etedi eken.
Sol sııaqty Agata Krısty kez kelgen jerde, tipti eń yńǵaısyz qalypta otyryp jaza bergen. Onyń úıinde kóp ýaqytqa deıin jazý ústeli bolmaǵan. Soǵan qaramastan, Krıstı álemge tanymal jazýshy bola bildi. Cherchıl Krıstıdiń qylmys arqyly dúnıe júzindegi eń joly bolǵan urydan da kóp tabys tapqanyn ázildep aıtqan eken.
Aleksandr Pýshkın
Pýshkın lımonad dese, «ishken asyn jerge qoıǵan». Ásirese, túnde lımonadty urttap otyryp, erekshe shabyttanǵan. Sondaı-aq, kofe de Aleksandr Sergeevıchtiń súıikti sýsyndarynyń biri bolypty. Konstantın Danzastyń esteliginde mynandaı qyzyqty jaıt bar. Pýshkın Danteske dýelge attanǵanda kondıterlikke kirip bir staqan lımonad iship shyǵypty.
Ýılıam Vordsvort
Aǵylshyn aqyny jańa óleńin nemese poemasyn óziniń ıtine oqyǵan eken. Iti úrse jaqsy yrym, al yryldasa, shyǵarmany qaıta túzetken. Sonda, Vordsvorttan qalǵan shyǵarmanyń bári ıtiniń «aldynan» ótti degen sóz be? Mássaǵan!
Frıdrıh Shıller
«Men ózime máńgilik jumbaq bolamyn» – dep jazǵan Frıdrıhtyń daǵdysy baqalardan tym erekshe. Bir kúni Gete dosynyń halin surap bara qalady. Shıller syrtqa shyǵyp ketipti. Áıeli dosyn jumys kabınetinde tosa turýyn ótinedi. «Kresloǵa otyrǵanymda ótkir jaǵymsyz ıis murnyma kele qaldy. Birden júregim aınyp ketti de, terezege qaraı umtyldym. Ol neden shyqqan ıis eken dep qarasam, ústel ústindegi jáshiktiń ishinde shirigen almalar tur eken. Jyldam úı jınaýshyny shaqyryp, myna sumdyqtyń kózin qurt dep ótingem. Al ol munyń ádeıi turǵanyn, bul almalarsyz úı ıesi jumys isteı almaıtynyn jetkizdi. Birazdan soń, Frıdrıh kelip, onyń sózin rastady» – deıdi Gete.
Fedor Dostoevskıı
Fedor Mıhaılıvıchtiń erekshe biri qyry – adamdarǵa degen qyzyǵýshylyǵy. Ol árdaıym beıtanys jandarmen tanysyp, kóptegen suraqtar qoıyp, oıyn bilip otyrǵan jáne dıologty ózi júrgizip, kózine tike qaraıtyn bolǵan. Osy arqyly jańa shyǵarmalaryna keıipkerler izdegen eken.
Al barlyǵyn oıǵa túıip bolǵanda, qamalyp alyp, tamaq pen uıqyny umytyp uzaq jumys istepti. Sol sııaqty Dostoevskıı óz mátinderin daýystap aıtady eken. Birde «Prestýplenıe ı nakazanıe» shyǵarmasyn jazyp otyrǵanda, úı qyzmetkeri bólme esiginen shyǵarma keıipkerleri kempir men Raskolnıkovtyń áńgimesin estıdi. Jazýshy bireýdi óltirgeli jatyr eken dep oılaǵan baıǵus quly qyzmet kórsetýden bas tartypty.
Onore de Balzak
Balzak 5-7 shynyaıaq kofe ishpese jumys ústeline otyrmaǵan kórinedi. Ol ómirinde bas-aıaǵy 50 myńǵa jýyq shynyaıaq kofe ishkenin eseptegender bar eken. Sondaı-aq, Balzak talantty adamdar aldynda ylǵı shlıapasyn sheship qurmet kórsetedi eken. Kóbinese ózi týraly aıtqanda solaı istese kerek.
Lev Tolstoı
Orystyń uly jazýshysy Lev Tolstoı belsendi is-qımylsyz ómir súre almaǵan. Eger kúnine bir ret serýendemese, túnimen uıyqtaı almaı, dóńbekship shyǵady eken. Atpen serýendeý ony qyzyqtyrmaǵandyqtan, jazda shalǵy men soqa ermegi bolsa, qysta otyn shabýmen aınalysqan. Bul da bir qyzyqty daǵdy eken?!
Lıýdvıg van Bethoven
Kompozıtor Bethoven kóp qyrynbaı júretin bolypty, sebebi saqal-murtyn alyp tastaý shabyttyń jolyn bógeıdi dep eseptegen. Al jańa bir mýzykasyn jazbas buryn, bir shelek muzdaı sýdy tóbesinen quıyp alatyn kórinedi. Onyń oıynsha, bul ádis mıdyń jumysyna stımýl beredi. Shynymen de, kompozıtorge sýyq sýdyń paıdasy tıgen sekildi me, qalaı?
Tomas Edısson
Ónertapqysh Tomas Edısonnyń kúnine birneshe ret myzǵyp alatyn ádeti bolypty. Ol kóz ilip alý úshin oryn tańdamaıdy eken. Kreslo bolsyn, shkaf bolsyn, jumys ústeli bolsyn onyń tátti uıqysyna tosqaýyl bolmapty. Tipti, birde óz laboratorııasynyń ústelinde uıyqtap ketken Edıson kúıe jazdaǵan. Sol sekildi onyń uıqysy jarty saǵatqa sozylsa da, tym qatty bolǵan. Ony orynsyz oıatý eshkimniń qolynan kelmese kerek.
Albert Eınshteın
Osyndaı uly adam eshqashan shulyq kımegenin buryn-sońdy estip pe edińiz? Ol úshin shulyqtyń eshqandaı qajeti bolmaǵan sııaqty. Al resmı sharalarǵa baratyn bolsa, shulyq kımegeni kórinbes úshin, uzyn etikter kıgen.
