2025 جىلدىڭ 1 تامىزىنان باستاپ اقش بيلىگى قازاقستاننان كەلەتىن بارلىق يمپورتتىق تاۋارلارعا 25 پايىزدىق كەدەندىك باج سالىعىن ەنگىزدى. بۇل شەشىم ەكونوميكالىق سيپاتتاعى شارا رەتىندە كورسەتىلگەنىمەن، ساراپشىلار ونىڭ استارىندا ساياسي مەسسەدج بارىن العا تارتىپ وتىر. ەكونوميست ءانۋار نۇرتازين مۇنداي قادامدى ۆاشينگتوننىڭ جاھاندىق ىقپالىن كورسەتۋ ءتاسىلى رەتىندە باعالادى. بۇل تۋرالى ول Informburo-گە بەرگەن سۇحباتىندا ايتتى، دەپ حابارلايدى “ادىرنا”.
ەكونوميست ءانۋار ءنۇرتازيننىڭ ايتۋىنشا، باج سالىعى بارلىق تاۋارلارعا قاتىستى بولعانىمەن، ونىڭ ناقتى اسەرى شەكتەۋلى بولادى. سەبەبى قازاقستاننان اقش-قا ەكسپورتتالاتىن ونىمدەردىڭ باسىم بولىگى – تابيعي رەسۋرستار.
“بۇل جەردە ايتا كەتۋ كەرەك تاۋارلاردىڭ ءتىزىمى بار جانە ول ايتارلىقتاي كەڭ. الايدا كوپ تاۋارعا بۇل باج سالىعى اسەر ەتپەيدى، سەبەبى ولاردىڭ باسىم بولىگى – رەسۋرستىق ونىمدەر. ال قازاقستان، شىن مانىندە، رەسۋرستان باسقا اسا كوپ تاۋار ەكسپورتتامايدى. ناقتىراق ايتساق، 2023 جىلى قازاقستاننان اقش-قا ەكسپورت كولەمى 2 ميلليارد 270 ميلليون دوللاردى قۇرادى. بۇل سومانىڭ باسىم بولىگى شيكىزاتتىق ونىمدەرگە تيەسىلى.
اتاپ ايتقاندا، شيكى مۇناي – 1 ميلليارد 10 ميلليون دوللار، وڭدەلگەن مۇناي ونىمدەرى – 178 ميلليون دوللار، فەرروقورىتپالار – 271 ميلليون دوللار، مىرىش – 126 ميلليون، قورعاسىن – 90,7 ميلليون، تيتان – 18,1 ميلليون، تانتال – 15,1 ميلليون، تەمىر قۇبىرلار – 13,8 ميلليون دوللار بولدى. قىمبات مەتالدار توبى بويىنشا، كۇمىس – 102 ميلليون، ال پلاتينا، پاللادي، التىن، يريدي، وسمي سەكىلدى اسىل مەتالداردى قامتيتىن باسقا دا باعالى مەتالل ونىمدەرى – 164 ميلليون دوللار كولەمىندە ەكسپورتتالعان. راديواكتيۆتى حيميالىق ونىمدەر، سونىڭ ىشىندە ۋران – 45,5
بۇل مالىمەتتەر قازاقستان ەكسپورتىنىڭ قۇرىلىمىندا جوعارى تەحنولوگيالىق ونىمدەر ەمەس، تابيعي رەسۋرستار باسىم ەكەنىن كورسەتەدى. ياعني، قازاقستان اقش نارىعىندا نەگىزىنەن شيكىزات جەتكىزۋشى ەل رەتىندە قالىپ وتىر. جالپى قازاقستاننان اقش-قا باعىتتالعان ەكسپورتتىڭ كولەمى ۇلكەن ەمەس. بۇل، ەڭ الدىمەن، گەوگرافيالىق الشاقتىقپەن بايلانىستى – اقش ءبىزدىڭ ەلدەن تىم الىستا ورنالاسقان. سول سەبەپتى بۇل باج سالىعىنىڭ تىكەلەي ەكونوميكالىق اسەرى ايتارلىقتاي بولمايدى. كەرىسىنشە، بۇل جەردە ەكونوميكالىق ىقپالدان گورى – ساياسي كۇش نەمەسە پوزيتسيانى كورسەتۋ ارەكەتى ايقىن بايقالادى”، دەدى ەكونوميست.
ساراپشى بۇل جاعدايدى اقش تاراپىنان تىكەلەي ەكونوميكالىق قىسىمنان گورى، ساياسي ۇستانىم مەن ۇستەمدىگىن كورسەتۋ امالى دەپ ەسەپتەيدى.
“سونىمەن، بۇل ماقساتتى ەكونوميكالىق قىسىم با؟ جوق، بۇل – تىكەلەي ەكونوميكالىق قىسىم ەمەس، بۇل – بيلىك تەتىكتەرى ارقىلى جاسالىپ وتىرعان كۇش كورسەتۋدىڭ ايقىن كورىنىسى. وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، قازاقستان دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا مۇشە، وندا ليبەراليزم، ەركىن ساۋدا، اشىقتىق سياقتى قاعيداتتار ۇنەمى جاريالانىپ كەلەدى. الايدا، قازىرگى جاعداي اقش-تىڭ شىنايى ۇستانىمىن كورسەتتى: ەڭ باستىسى – امەريكا مۇددەسى جانە ولار قانداي شەشىم قابىلداسا – سولاي بولادى.
بۇل جاعداي – كۇشتى ەلدىڭ ءوز ءتارتىبىن وزگەلەرگە تاڭۋىنىڭ مىسالى. بۇل جەردە تەك قازاقستانعا ەمەس، جالپى الەمگە باعىتتالعان كۇش كورسەتۋ، ساياسي ەسكەرتۋ جاتىر. قازاقستان – بۇل رەتتە جەكە دارا نىسانا ەمەس. مۇندا اقش ء"السىز، ەكونوميكاسى شاعىن، دامۋشى ەلدەر ۇلكەن دەرجاۆانىڭ ايتقانىنا باعىنۋى كەرەك" دەگەن ۇستانىم تانىتىپ وتىر. بۇل – كۇشتىنىڭ ديكتاتى جانە ماسەلە – وسىمەن ءتامام”، دەدى ءانۋار نۇرتازين.
