شىعىستانۋشى عالىم يسلام جەمەنەيدىڭ «اباي مەكتەبى جانە شىعىس تاريحى مەن ادەبيەتىندەگى سانا-سەزىم جەتەكشىلەرى» مونوگرافياسى – ابايتانۋداعى شىعىس مەكتەبىن ايشىقتاۋعا ارنالعان كەزەكتى قادام. وندا شىعىس اقىندارى مەن عۇلامالارىنىڭ اباي شىعارماشىلىعىنا قانشالىقتى اسەر ەتكەنى، وي قازىعى رەتىندە ورنى مەن ماڭىزى ءسوز بولادى.
يسلام جەمەنەيدىڭ «اباي مەكتەبى جانە شىعىس تاريحى مەن ادەبيەتىندەگى سانا-سەزىم جەتەكشىلەرى» كىتابىندا الدىمەن نازار اۋدارتاتىنى – كىتاپتىڭ اتاۋى. قالىپتاسقان داعدى بويىنشا «اباي مەكتەبى» دەگەندە ابايدىڭ شاكىرتتەرى، جالپى اباي قالىپتاستىرعان مەكتەپ، ۇلگى، نۇسقا، باعىت-باعدار ايتىلاتىن.
بىراق بۇل كىتاپتا اباي مەكتەبى دەگەن ماسەلە وسى كىتاپتا باسقاشا قاراستىرىلعان. سايىپ كەلگەندە اباي شىعارمالارىنىڭ، اقىن ويلارىنىڭ قاينار، باستاۋى تۇرعىسىنداعى ماسەلەلەر ءسوز بولادى. ناقتى ايتقاندا، اقىن ويلارىنا تۇرتكى بولعان، يدەيا بەرگەن، سەزىمىنە قوزعاۋ سالعان وي قاينارى، پىكىر باستاۋى جايىندا ايتىلادى. كىتاپتا اباي ءنار العان شىعىس مەكتەبىنىڭ ساباقتارى، ونىڭ ابايعا اسەرى تالقىلانعان. جانە وسى باعىتتا بۇرىننان قالىپتاسقان كەيبىر تۇجىرىم، پايىمدارعا اۆتور ءوزىنىڭ كەلىسپەيتىنىن دە ايتىپ وتەدى.
اباي ءىلىمىنىڭ، اباي ءبىلىمىنىڭ قاينارى بولعان شىعىس مەكتەبى، ناقتى ايتقاندا، اراب-پارسى، شاعاتاي ادەبيەتىن سالىستىرا زەرتتەگەن ەڭبەكتەر ساناۋلى عانا. وسى رەتپەن كەلگەندە يسلام جەمەنەيدىڭ «اباي مەكتەبى جانە شىعىس تاريحى مەن ادەبيەتىندەگى سانا-سەزىم جەتەكشىلەرى» كىتابىندا ۇسىنعان تۇجىرىمدارى – از زەرتتەلگەن ماسەلەگە قوسىلعان ۇلەس. زەرتتەۋشى ءال-فارابيدەن باستاپ، اباي ولەڭدەرىندە اتالعان فيزۋلي، ءشامسي، سايقالي، ناۋاي، ساعدي، فەردوۋسي جانە حوجا حافيز بەن جالالاددين داۋاني اراسىنداعى ءوزارا ساباقتاستىقتارعا شولۋ جاسايدى. وسى تۇستاعى بەلگىسىز جايلاردىڭ باسىن اشۋعا تىرىسادى. اباي وقىعان كىتاپتارعا بويلاپ، اقىننىڭ كىتاپحاناسىنا ەنەدى. سوندايدا ءال-فارابي ءتارىزدى يسلام ءفالسافاسىنىڭ نەگىزىن سالعان ويشىلدىڭ ەڭبەگى جاڭاشا زەردەلەنۋى كەرەك دەگەن ماسەلەنى كوتەرەدى. ويتكەنى قازاق ورتاسىندا ءال-ءفارابيدىڭ وتىراردان شىققانىن ايتقانىمىز بولماسا، ونىڭ ءفالسافاسىنا تەرەڭ ءتۇسىندىرىپ بەرەتىن ەڭبەكتەر كەمشىن. شىعىس ادەبيەتىمەن تانىس ادامداردىڭ ءال-فارابي ەڭبەكتەرىن قازاقشا، نەمەسە ورىسشا وقىعاننان گورى شىعىس تىلدەرىندە انىعىراق تۇسىنەتىنى جاسىرىن ەمەس. يسلام جەمەنەي – سونداي ساناۋلى اۆتورلاردىڭ ءبىرى.
الايدا كىتاپتىڭ وسى بولىگىندە ءال-ءفارابيدىڭ ەڭبەكتەرىنە عانا ەمەس، ءومىربايانىن بايانداپ كەتەتىن تۇستارى بار. ماسەلەن، ءال-ءفارابيدىڭ نىسپىسىنداعى «تارحان» «ۇزلاق» ەسىمدەرىنىڭ تالقىلانۋى اباي تۋرالى ەڭبەككە ەمەس، ءال-فارابي تۋرالى ەڭبەككە ءتان بولسا كەرەك.
اۆتور ءال-ءفارابيدىڭ اباي ويلارىنا اسەرىن تالداي كەلگەندە اقىن ولەڭدەرىندەگى مىنا شۋماقتى ەرەكشە تالدايدى.
اقىلعا سىيماس ول اللا،
تاعريپقا ءتىلىم قىسقا، اھ!
بارلىعىنا ءشۇباسىز
نەگە ءماۋجۋت ول كۋا، - دەگەن جولداردا زەرتتەۋشى «كۋا» دەگەن ءسوزدىڭ ورنىنا «قۋا»، «قۋۆۆا» ءسوز تۇرۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيدى. ياعني، قۋات ماعىناسىن بەرەدى. بۇعان دەيىن قولدانىلىپ كەلگەن «كۋا – گۋاھ» سوزدەرىنە شاك كەلتىرەدى. وي ساباقتاستىعىن جالعاستىرۋ ءۇشىن «قۋات» ءسوزىن ورىندى دەپ سانايدى.
«سوندىقتان شۋماقتاعى «كۋا» ءسوزىن، «قۋا» سوزىمەن الماستىرساق، ابايدىڭ شۋماعىنداعى بەلگىسىز ۇعىم تۇسىنىكتى فيلوسوفيالىق ويمەن ساباقتاسادى. ءسويتىپ ءماتىننىڭ كوشىرمەدەگى قاتەلىگى دۇرىستالىپ، قالپىنا كەلەدى»، - دەيدى اۆتور.
زەرتتەۋشى بۇل رەتتە ءال-فارابي ۇسىنعان قوزعاۋشى قۋات ء(ونۋ قۋاتى، شابىت قۋاتى), ۇعىمتال قۋات (سەزىمتال قۋات، قيالداۋ قۋاتى، سويلەۋ-بايانداۋ قۋاتى) تۋراسىندا تالدايدى. سويلەۋ قۋاتىنىڭ ءوزى تەوريالىق جانە تاجىريبەلىك قۋات بولىپ بولىنەدى. عالىم مەكەمتاس مىرزاحمەتوۆكە سىلتەمە جاساي وتىرىپ، وسى قۋات كاتەگوريالارىن ابايدا ايتىلعان ء«وزىن تانىماقتىق» جانە «جان قۋاتىمەن» بايلانىستىرادى.
بۇل تۇستا ءال-فارابي مەن اباي اراسىنداعى وي ساباقتاستىعىن انىقتاۋدان تىس تەكستولوگيالىق ماسەلەنىڭ دە شەتى قىلتيادى. اباي شىعارمالارىندا وسى كۇنگە دەيىن باسى اشىلماي، ءار باسىلىمىندا ءارتۇرلى ۇسىنىلىپ جۇرگەن سوزدەردى انىقتاۋدا بۇل دا ەسكەرىلۋگە ءتيىس ماسەلە مە، الدەقالاي؟ بۇدان باس سالىپ، وسى ۇسىنىستى قابىلداۋ كەرەك دەگەن ۇعىم تۋماسا كەرەك. ونىڭ ءبارى ماماندار مەن عالىمدار اراسىندا ءالى تالدانىپ، جىلىكتەنىپ بارىپ شەشىلەتىن دۇنيە.
ابايدىڭ ءار ولەڭىنە ءبىر كىتاپ ارنايتىن ۋاقىت تا تاقاپ كەلەدى دەسەك، قاتەلەسپەيمىز. ابايدان ءبىز الىستاپ بارامىز. اباي ويلارىن ءتۇسىندىرۋ جولىندا مۇنداي جۇمىستار بىرتىندەپ جاسالاتىنى انىق. يسلام جەمەنەي توقتالعان جالالاددين ءداۋانيدىڭ ءوزى حافيز شىعارمالارىن تاپسىرلەۋدە تراكتاتتار جازعان. ءبىر ولەڭ ەمەس، ءبىر ولەڭدەگى بىرنەشە جولدى ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن عانا تۇتاس جەكە تراكتاتتار جازعان كەزى بولعان.
بۇدان ءارى زەرتتەۋشى ابايدىڭ ايگىلى 38 ءسوزىن تالدايدى. بۇل قاراسوزدىڭ تولىق ءماتىنى بەرىلگەن. بىراق بۇل ءماتىن ابايدىڭ بۇرىنعى جيناقتارىندا جاريالانىپ جۇرگەن نۇسقا ەمەس، كەيىننەن جەڭىلدەتىلگەن ماتىنگە ۇقسايدى. اراب سوزدەرىن قازاقشالاۋ، قازىرگى قازاق تىلىنە جاقىنداتۋ سارىنىندا قايتا جازىلعان قارا ءسوز. ماسەلەن، بۇرىننان بەرى وسى ماتىندە ايتىلىپ كەلە جاتقان سوپى اللاياردىڭ ء«بىر ءفاردادان ءجۇز ءفاردا بيجاي» دەگەن ءسوزى ء«بىر كىسىنىڭ كەسىرىنەن ءجۇز كىسى ىڭعايسىز جاعدايدا قالادى» فورماسىندا قولدانىلعان. بۇل دا ءالى تالقىلاۋدى قاجەت ەتەتىن ماسەلە سياقتى. ويتكەنى بۇعان دەيىن وسى تىركەستىڭ ماعىناسى تۋرالى ءارتۇرلى ايتىلىپ كەلدى، تۇششىمدى دەرلىك ءتارجىماسى جاسالمادى. ماسەلەن، ابايدىڭ 175 جىلدىعى قارساڭىندا 2020 جىلى جارىققا شىققان، قازىرگى دەيىنگى سوڭعى اقىن شىعارمالارىنىڭ اكادەميالىق تولىق سوڭعى جيناعىندا وسى تىركەس ء«بىر پەردەدەن ءجۇز پەردە جىرتىلادى» دەپ اۋدارىلعان. سول جىلى جەكە قازاق جانە ورىس تىلدەرىندە جارىق كورگەن «قارا سوزدەردە» ورىس تىلىندە ءجۇز اقيقاتتىڭ ىشىندە ءبىر اقيقات جوعارى تۇرادى دەگەن ماعىنامەن اۋدارىلعان.
پارسى ادەبيەتىندە ورتاعاسىرلىق ماتىندەردى تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن قازىرگى تىلمەن قايتا بايانداۋ ءتاسىلى قالىپتاسقان. اۆتور «اباي مەكتەبى» كىتابىندا اقىننىڭ 38 سوزىنە دە وسى ءتاسىلدى قولدانىپ كورگەن. ول الدىمەن تۇپنۇسقادا اراب، پارسى سوزدەرى، ءدىني ماتىندەر ءۇزىندىسى ءجيى ۇشىراساتىن ءماتىندى قايتارا قوتارىپ، بۇگىنگى تىلمەن باياندايدى. ونىڭ ۇتىمدى-ۇتىمسىزىن تاعى دا ماماندار، ابايتانۋشىلار جانە وقىرماندار ايتا جاتار.
مۇحاممەد فيزۋلي تۋرالى ايتقاندا زەرتتەۋشى پارسى ادەبيەتىندەگى «جەتى ۇلى جىراۋ» ء(ناسيمي، يۋميني، فيزۋلي، حاتاي، ۆەيراني بابا، ءپىر سۇلتان ابدال، قۇل ھيممەت) اتانعان تۇركى اقىندارى تۋرالى ايتا كەلىپ، ماڭعىستاۋدا بەلگىلى بولعان «جەتى قايقى» اتالعان اقىنداردى ء(ادىل وتەعۇلۇلى، جىلكەلدى تەڭىزبايۇلى، وسكەنباي قالمامبەتۇلى، شولتامان بايسارىۇلى، تاستەمىر شىرشىعۇلۇلى، تۇرسىن الداشۇلى، دوسات بايمامبەتۇلى) دا اتاپ وتەدى. الايدا ولاردىڭ شىڭعىستاۋداعى اباي شىعارماسىمەن ساباقتاستىعى ايتىلماعان. كىتاپ «اباي مەكتەبى» دەپ اتالعان سوڭ، اۆتور ءوزى تاڭداپ العان تۇسقا كەڭىرەك تالداۋ جاساعانى ابزال بولار ەدى.
ءشامس ءتابريزي تۋرالى ايتىلعان تۇستا دا اباي ويلارىمەن ساباقتاستىعى، نەمەسە اسەرى جايىندا كەڭىرەك جازىلۋى كەرەك پە ەدى دەگەن وي قالادى. ال سايقالي تۋرالى تالداعاندا اۆتور وزىندىك نۇسقا ۇسىنادى. تۇبىندە شەيحالى بولعانىنا مەڭزەي وتىرىپ، ەسىمنىڭ دۇرىس جازىلماعانىن ايتادى. عالىم سوندايدا «اباي» ەنتسيكلوپەدياسىندا سەيقالي تۋرالى جازىلعان انىقتامانى سىنايدى. ونداعى سايكەسسىزدىكتەردى اتاپ وتەدى. اسىرەسە، جىلدىق سايكەسسىزدىكتەر، حيجراعا اۋدارعانداعى الشاقتىققا كۇمان كەلتىرەدى. «ديۋان» ءسوزىنىڭ «ديۋانا» نۇسقاسىندا قولدانىلۋى جانە «سەيحالي» اتاۋىنىڭ قاتەلىگى، 15 عاسىردا ءومىر ءسۇردى دەگەن اقىننىڭ كەربالا شولىندەگى وقيعا تۋرالى جىرعا اباي ءتانتى بولا قويار ما ەكەن دەگەن سۇراقتاردى قويادى. «اباي» ەنتسيكلوپەدياسىندا بەرىلگەن مالىمەتتى جاي اقىلعا سالىپ قاراعاندا، لوگيكاعا سايكەس كەلمەيدى. مۇنداعى ماقسات – بىرەۋدى ايىپتاپ، كەتكەن قاتەنى شۇقىپ كورسەتۋ ەمەس. كەلەسى باسىلىمىندا جوندەگەن دۇرىس. ويتكەنى ەنتسيكلوپەديالىق انىقتامالىققا ءاربىر مالىمەت دايەكتى دە تياناقتى بولۋى ءتيىس. جۇرت وعان سەنىپ، زەرتتەۋلەپ جۇرگىزىپ، ماقالالار جازعاندا سىلتەمە جاسايدى»، - دەيدى اۆتور.
عالىم وسى ورايدا وزبەك ادەبيەتىندە سەيقالي تۋرالى نە ايتىلعانىن زەردەلەگەن. بىراق وسى اتاۋمەن تانىلعان اقىننىڭ شىعارماسى قاي تىلدە جازىلعانى انىق كورسەتىلمەگەنىن، جانە وندا كەربالا حيكاياسىن ءسوز ەتكەن داستانى اتالعانىن ايتادى. اباي ولەڭىندە اتالاتىن سەيقالي تۋرالى يسلام جەمەنەي بەلگىلى ءبىر تۇجىرىمعا توقتالماي، بۇل باعىتتا ءالى زەرتتەۋ قاجەتتىگىن ايتۋمەن شەكتەلگەن.
كىتاپتىڭ الىشەر ناۋاي تۋرالى ايتىلعان بولىگىندە ءبىرشاما شىعىس اقىندارى اتالادى. الايدا ناۋايدىڭ دا، باسقا اقىنداردىڭ اباي شىعارمالارىنا اسەرى نەمەسە ساباقتاستىعى جايىندا توقتالماعان.
زەرتتەۋشىنىڭ شىعىس ادەبيەتىنىڭ ابايعا اسەرى دەگەندە ساعديدىڭ شىعارماشىلىعى تۋرالى ءبىرشاما توقتالعانى بايقالادى. سونىمەن قاتار قوس اقىن شىعارمالارىنداعى، وىمىرىندەگى ايىرماشىلىقتار جايى دا ايتىلادى. اۆتور شيرازداعى ساعدي باعى جايىندا ايتا كەلە بولاشاقتا سەمەيدەن دە «اباي – الاشا باعى» ۇلتتىق مادەني كەشەنىن اشۋ تۋرالى ۇسىنىس ايتادى.
فيردوۋسي تۋرالى ايتىلعان تۇسىندا زەرتتەۋشى پارسى اقىنى مەن ونىڭ قازاقشا جىرلاۋشىسى تۇرماعامبەت ىزتىلەۋوۆتىڭ ەڭبەكتەرىن اتاپ وتەدى. ال حافيز تۋرالى توقتالعاندا عالىم حافيز جىرلارىندا اتالاتىن جاراتقانعا دەگەن دەگەن ماحاباتتىڭ اباي ارقىلى شاكەرىمگە قونعانى جايىندا لەبىز بىلدىرەدى. «ابايدان اۋىسقان يلاحي ماحاببات شاكارىمگە ۇلاسقاندا حافيز عاسىرى، حافيز ءۇنى جاڭعىرىپ تۇرعانداي قازاق پوەزياسىندا «اراق» تەرمينىن سوپىلىقتىڭ رۋحاني تازالىعىن بەينەلەي بىلگەنىنە كۋا بولامىز»، - دەيدى زەرتتەۋشى. ونىڭ پايىمىنشا، حافيز بەن اباي ادام بولمىسىنداعى قايشىلىقتارعا ۇڭىلە وتىرىپ، ۇيلەسىم شىعارۋعا تىرىسادى. يسلام جەمەنەي وندايدا «حافيز بەن اباي ەكى زاماننىڭ ۇندەس ويشىل اقىندارى ادامدىق قاسيەتتىڭ كوكجيەگىندە ءبىر-بىرىمەن تابىسادى» دەپ قورىتادى.
زەرتتەۋشى اباي ولەڭىندە اتاپ وتەتىن عۇلاما داۋانيدىڭ ءومىربايانى مەن شىعارماشىلىعىنا كەڭىنەن شولۋ جاسايدى. ونىڭ فيلوسوفيالىق ويلارى، سوپىلىق پەن دۇنيەاۋي ءومىردى ساباقتاستىرۋى، الەۋمەتتىك جايلاردى تالداۋى، سول كەزدەگى ساياسي ورتا، قوعام جايىنا شولۋ جاسالعان. ءداۋانيدىڭ پەداگوگيكالىق تۇجىرىمدارىنىڭ ءبىرى بارشاعا ءمالىم ابايدىڭ «جاسىمدا عىلىم بار دەپ ەسكەرمەدىم» ولەڭىندە قامتىلعان. «ەكەۋى دە عىلىمدى قوعامنىڭ قايىرلى تىرلىگى ءۇشىن قاجەتتى قۇرال سانايدى. عىلىم ولار ءۇشىن باي بولۋ نەمەسە بي بولۋ ءۇشىن ەمەس، كەرىسىنشە، قاراڭعىلىقتان جارىققا شىعۋدىڭ جولى بولىپ سانالادى»، - دەيدى زەرتتەۋشى.
ول ءداۋانيدىڭ ءوز قوعامىنداعى ەكونوميكالىق قاتىناسقا جاساعان تالداۋىنا دا شولۋ جاسايدى. ويشىلدار اراسىنداعى سارىندى سارالاي كەلە اۆتور «قازاقتى ساياسي-ەكونوميكالىق تىعىرىقتان شىعارا الاتىن جولدى قوجا احمەت ءياساۋي باستاپ، اباي جالعاستىرعان»، - دەپ تۇيەدى. سوندايدا جالال داۋاني مەن ابايدىڭ ەكەۋىنىڭ دە جاس كەزىندە ەل بيلىگىنە ارالاسىپ، كەيىن ءبىرجولاتا عىلىم مەن بىلىمگە دەن قويعانىن سالىستىرادى. بۇل تۇستا زەرتتەۋشى ابايدىڭ ولەڭدەرىمەن قوسا، ونىڭ قاراسوزدەرىندە ايتىلعان قوعامدىق، ەكونوميكالىق تۇجىرىمدارعا دەن قويادى. عالىم ءداۋانيدىڭ ءوز زامانىندا جاس كەزىندە دۇنيەنى شارلاعانىن ەسكە سالا وتىرىپ، ابايدى «داۋاني الەمىنە ساياحات جاساعان جولاۋشى» دەپ سيپاتتايدى.
بۇعان قوسا اۆتور ابايدىڭ تاريح تاقىرىبىنداعى ماقالاسى ء«بىراز ءسوز قازاقتىڭ قايدان شىققانى» تۋرالى جازباسىن دا تالداي وتىرىپ، ونىڭ قاينار كوزى رەتىندە اتالعان «بابىرناماعا» دا توقتالادى. يسلام جەمەنەي بۇل دەرەككوزدەگى «قازاق» ءسوزى قالاي تالدانعانىنا نازار اۋدارتادى. بابىردىڭ «قالماق جانە موعول تىلىندە ولتىرگىشتى «الاشى» دەگەن» دەپ كەلەتىن توپشىلاۋىنا مەڭزەپ، اۆتور اباي ايتقانداي «الاش» اتاۋىن وسى تۇبىرگە بايلانىستى بولجايتىن بولساق، بابىردى بۇل اتاۋدى اينالىمعا ەنگىزگەن العاشقى زەرتتەۋشى دەۋگە بولادى»، - دەپ پايىمدايدى.
زەرتتەۋشى اباي شىعارماشالارىنىڭ قاينار كوزى رەتىندە اقىن قاراسوزدەرىندە اتاپ وتەتىن سوپى اللايار ەڭبەكتەرىنە دە توقتالعان. سوپىنىڭ بىرقانشا ەڭبەكتەرىن اتاي كەلە يسلام جەمەنەي ونىڭ اتىن شىعارعان ء«ساباتۋل-اجەزين» («السىزدەر تىرەگى») ەڭبەگى دەپ ەسەپتەيتىنىن اتايدى. وسى ەڭبەكتىڭ ەسكى مەدرەسەلەردەن جەتكەن وقۋ قۇرالى ەكەندىگىنە مەڭزەپ، ونىڭ نۇسقالارىنا شولۋ جاسايدى. بۇل رەتتە اۆتور ءوزى تۋىپ وسكەن يرانداعى تۇركىمەن ورتاسىندا سوپى اللايار ەڭبەكتەرىنىڭ ءالى دە جارىق كورىپ كەلە جاتقانىن ايتادى. اۋەزوۆ اباي شىعارمالارىنا اسەر ەتتى دەگەن سوپى اللايار ەڭبەكتەرى قازاق ورتاسىندا كەم زەرتتەلگەن. ونىڭ وزىندە انىقتامالىق دەرەكتەن ۇزاماي جۇرگەنى راس. سوندىقتان اۋەزوۆ سوپىنىڭ سارىنىن مەڭزەگەندە نەنى ايتقىسى كەلدى، نەمەسە اباي قاراسوزدەرىندە اتاعان سوپى اللاياردىڭ ء«بىر ءفاردادان ءجۇز ءفاردا بيجاي» ءسوزى نەنى بىلدىرەدى دەگەن سۇراقتار تۋىندايدى. يسلام جەمەنەي وسى باعىتتا تالداۋ جاسايدى. الايدا ناقتىراق تۇجىرىم ايتىلمايدى.
كىتاپتىڭ «قورىتىندى» بولىگىندە اۆتور وسى مونوگرافيانىڭ جازىلۋى، جيناقتالۋى جايلى ايتادى. مۇحتار اۋەزوۆ پەن مەكەمتاس مىرزاحمەتوۆتىڭ تۇجىرىمدارى مەن ەڭبەكتەرىنە سىلتەپ، ابايدىڭ شىعىسىن زەردەلەۋدە جۇيەلى جۇمىستار جاسالۋى كەرەكتىگىن، بۇل باعىتتا مەكەمتاس مىرزاحمەتوۆتىڭ العاش قادام جاساعانىن اتاپ وتەدى. مۇندايدا اۆتور ەندىگى زەرتتەۋشىلەردىڭ ابايدى تالداۋعا شىعىس تىلدەرىن بىلۋمەن عانا شەكتەلمەي يسلام فيلوسوفياسى، يسلام تاريحى، سوپىلىق دۇنيەتانىم جانە يسلامنىڭ مادەني قۇندىلىقتارىمەن «قارۋلانى» كەرەكتىگىن اتاپ كورسەتەدى. اۆتور ءوز ۇستازى مەكەمتاس مىرزاحمەتوۆكە سىلتەمە جاساي وتىرىپ، «بۇل زەرتتەۋ ەڭبەگىمدە تەك قانا اتالعان شىعىستىڭ تۇركى-پارسى اقىندارىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىن قاراستىرعاندا ولاردىڭ ءومىرى مەن دۇنيەتانىمىندا ابايدىڭ ءومىرى مەن كوزقاراستارىنىڭ ۇقساستىعى مەن ءھام ايىرماشىلىقتارىن نازاردا ۇستاپ، ءار اقىننىڭ وزىندىك رۋحاني جىنە شىعارماشىلىق ەرەكشەلىگىن دە پايىمداپ، ۇلى اقىننىڭ ولارمەن قاي تۇستا جاقىنداپ، وي قازىناسىنا قاجەتسىنگەن دۇنيەلەردى ايقىنداپ وتىرۋعا تىرىستىم. سوندىقتان بۇل زەرتتەۋ ەڭبەگىن اباي مەن شىعىستىڭ وي الەمىندەگى تىرناقالدى جۇمىس دەپ ايتۋعا بولادى» دەپ قورىتادى.
يسلام جەمەنەيدىڭ «اباي مەكتەبى جانە شىعىس تاريحى مەن ادەبيەتىندەگى سانا-سەزىم جەتەكشىلەرى» مونوگرافياسىندا كىتاپتىڭ رەداكتسياسى، سۋرەتتەرىندەگى مالىمەتتەر، يلليۋستراتسيالىق دەرەكتەردىڭ ىشىندە تۇزەتۋدى قاجەت ەتەتىن تۇستارى بار. بۇل – ماسەلەنىڭ تەحنيكالىق قىرى. سوعان قاراماستان يسلام جەمەنەي – قازاقستاندا شىعىس ادەبيەتىن جانە مادەنيەت، تاريحىن زەرتتەپ جۇرگەن بىردەن ءبىر زەرتتەۋشى. جانە باسقا دا زەرتتەۋشىلەردەن ايىرماشىلىعى – سول ورتادا تۋىپ، ءوسىپ قالىپتاسقان عالىم. ونىڭ ابايتانۋداعى زەرتتەۋى جاۋاپكەرشىلىككە يە سالماقتى دۇنيە ەكەنىن ايتۋىمىز كەرەك.
قورىتا ايتقاندا، يسلام جەمەنەيدىڭ «اباي مەكتەبى جانە شىعىس تاريحى مەن ادەبيەتىندەگى سانا-سەزىم جەتەكشىلەرى» تۋرالى كىتاپقا پىكىر ءبىلدىرۋدىڭ ءوزى ادامدى ويلانۋعا، ىزدەنۋگە ماجبۇرلەيتىنى انىق. تالابىمىزدىڭ جەتكەنىنشە ءبىز دە ءوز تۇيگەنىمىزدى جەتكىزۋگە تىرىسقاندا بايقاعانىمىز وسىلار بولدى.
قۋانىشبەك قاري
