"ءبىزدىڭ كەيبىر ازاماتتار «ۇلت» دەگەن سوزدەن قاشىپ، ۇلتشىل بولۋدان قورقادى. نەگە ۇلتشىل بولماسقا؟ ۇلتشىل بولۋىمىز كەرەك! ءوز ۇلتىن سۇيگەن ادام ەڭ باقىتتى ادام دەپ ويلايمىن. ءوزىڭنىڭ ۇلتتىق بولمىسىڭدى، ۇلتتىق قۇندىلىعىڭدى دارىپتەۋگە كىم قارسى؟ كىم بىزگە ۇلتتىق كيىمىڭدى كيمە دەپ جاتىر؟ ماسەلەن، ءتورت قازاق وتىرىپ، ارامىزعا وزگە ەتنوس وكىلى كەلسە، «اناۋدان ۇيات بولادى» دەپ ءبارىمىز ورىسشا سايراپ كەتەمىز. سوندا ەشقايسىمىز «ول 30 جىل بويى قازاق ەلىندە تۇرىپ، مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەگەنى ءۇشىن نەگە ۇيالمايدى» دەپ ايتپايمىز. ەڭ سوراقىسى، سول وزگە ەتنوس وكىلى دە «مەن قازاقتى سىيلايىنشى، كەزىندە اتا-بابامدى قۇشاعىن جايىپ قارسى الىپ، باۋىرىنا باسىپ، اس-سۋىمەن ءبولىسىپ، پانالاتتى عوي. وسى جەردىڭ توپىراعىن باسىپ، ءوستىم. ءبىلىم الدىم، قىزمەت ەتىپ جاتىرمىن عوي» دەپ ءتىپتى قازاقشا امانداسۋعا جارامايدى". بۇل پىكىردى استانا قالالىق ءماسليحاتىنىڭ حاتشىسى ەرلان ەرمەكۇلى كاناليموۆ Adyrna.kz پورتالىنىڭ تىلشىسىنە بەرگەن سۇحباتىندا ايتتى.
ەشكىم كوكتەن ەكى اياعى سالبىراپ باستىق بولىپ تۇسكەن جوق
مەنىڭ ويىمشا قانداي قىزمەتتە ىستەسەڭ دە، جۇمىسىڭ ومىرىڭە وزگەرىس اكەلىپ، ءوز تالاپتارى مەن ءتارتىبىن ەنگىزەدى... دەگەنمەن، ەشكىم كوكتەن ەكى اياعى سالبىراپ بىردەن باستىق بولىپ تۇسكەن جوق. قاي جەردە، قانداي دەڭگەيدەگى قىزمەتتە جۇرسەك تە، ءوز تابيعي بولمىسىمىزدان اجىراماي، ادامگەرشىلىك قۇندىلىعىن بارىنەن جوعارى قويۋىمىز كەرەك.
ادامنىڭ ادام بولىپ قالىپتاسۋىنا اينالاسى ىقپال ەتەدى
كەز-كەلگەن ادام الدىمەن قوعامنىڭ مۇشەسى. ادامنىڭ ادام بولىپ قالىپتاسۋىنا اينالاسى قاتتى ىقپال ەتەدى. بىرەۋلەر قوعامنىڭ جاقسى جاعىن كورىپ، تۇلعا رەتىندە وسەدى، داميدى، ۇيرەنەدى. ءوزىنىڭ ۇستانىمىنا بەرىك بولادى. ال ەندى بىرەۋلەر ءوز جولىنان اداسىپ، وزگەلەرگە ەلىكتەپ، ءتۇرلى ءجايتتىڭ جەتەگىندە كەتەدى. مۇنداي ادامداردىڭ نە قوعامعا، نە مەملەكەتكە بەرەرى شامالى...
ەشكىمنىڭ اكەسىنەن قالعان تاعى جوق
ادام قانداي قىزمەتتە بولماسىن، الدىمەن سول جەرگە ناقتى قانداي ماقساتپەن كەلگەنىن، ءوزىنىڭ قىزمەتى ارقىلى حالىققا قانداي پايدا كەلتىرەتىنىن انىقتاپ الۋى كەرەك. ماسەلەن، ءوزىم قانداي قىزمەتكە كەلسەم دە، مەنى ول جەرگە «اكىم بول، ورىنباسار بول، ءماسليحات حاتشىسى بول» دەپ تەگىننەن-تەگىن ەشكىم جىبەرمەگەنىن بار جان دۇنيەممەن سەزىنەمىن. ءار قىزمەت ماعان ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەيدى. شىنتۋايتىندا، ەشكىمنىڭ اكەسىنەن قالعان تاعى جوق!
ءبىزدىڭ قاي-قايسىمىز بولسىن كەلەر ۇرپاق الدىندا جاۋاپتىمىز
كەز-كەلگەن شەنەۋنىك قانداي دا بولسىن قىزمەتكە تاعايىندالعاندا حالىقتىڭ الدىنداعى بەلگىلى ءبىر ميسسيانى ورىنداۋ ءۇشىن كەلەدى. ۋاقىتى كەلگەندە «تاقتى» بوساتىپ، جاستارعا ورىن بەرۋگە مىندەتتىمىز. «ءار ۇرپاق وزىنە ارتقان جۇكتى جەتەر جەرىنە اپارىپ تاستاۋى كەرەك. ايتپەگەندە بولاشاق ۇرپاعىمىزعا اسا كوپ جۇك قالدىرىپ كەتەمىز»،-دەپ ءاليحان بوكەيحان ايتپاقشى، ءبىزدىڭ قاي-قايسىمىز بولسىن كەلەر ۇرپاق الدىندا جاۋاپتىمىز.
قىزمەتكە 1-2 جىل وتىرا تۇرۋعا كەلەتىن يدەياسىز شەندىلەر كوپ
مەن كەيبىر مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردى تۇسىنبەيمىن. ولارعا «قىزمەتكە نە ءۇشىن كەلدىڭ؟ ماقساتىڭ قانداي؟ حالىق ءۇشىن نە ىستەي الاسىڭ؟ قانداي يدەيا، ويلارىڭ بار؟» دەپ سۇراق قويعاندا، «ءجاي 1-2 جىل وتىرا تۇرۋعا كەلدىم، بۇل جەر ىڭعايلى ەكەن. ۋاقىتى كەلگەندە باسقا قىزمەتكە كەتەمىن» دەپ اڭگىمە ايتقاندا قارنىم اشادى. ەڭ وكىنىشتىسى، بۇگىندە وسىنداي العا قويعان ماقساتى جوق، وزىندىك يدەياسى جوق، ومىرلىك ۇستانىمى جوق، ەلگە ءبىر پايدام ءتيسىن دەيتىن جاناشىرلىعى جوق ءومىرىن بوس وتكىزىپ جاتقان وسىنداي ادامدار ارامىزدا كوپ.
وزىندىك ويى مەن ۇستانىمى بار ادامدار "جاڭا قازاقستان" قۇرادى
مىقتى مەملەكەتتى مىقتى قوعام قۇرادى. حالىققا بەرەرى بار، ۇلگى-ونەگە بولا الاتىن، وزىندىك ويى مەن ۇستانىمى بار يدەياشىل ادامدار عانا «جاڭا قازاقستاندى» قۇرا الاتىنىن تۇسىنەتىن كەز جەتتى. حالىققا ەشقانداي پايداسى جوق ءبىر كۇندىك شارالار، جالعان ۇرانشىلدىق پەن داڭعازا شوۋ-تويلاردىڭ زامانى ءوتتى.
حالىق سىنىن دۇرىس قابىلداپ، شەشىم شىعارۋ كەرەك
بۇگىنگى قوعام بيلىكتەن اشىقتىقتى، حالىققا جاقىندىقتى تالاپ ەتەدى. «اكىم بول، حالقىنا جاقىن بول» دەيدى ەمەس پە؟! شەنەۋنىككە حالىقتىڭ وكىلى ەسكەرتۋ ايتسا نەمەسە سىن بىلدىرسە، ونى دۇرىس قابىلداپ، شەشىم شىعارۋ كەرەك. ءوز حالقىڭ ساعان مۇنى جاناشىرلىقپەن ايتىپ تۇر. ەلىمىزگە بولسىن، ماسەلەلەر شەشىلسىن، كەمشىلىكتەر تۇزەلسىن دەگەن جاقسى نيەت دەپ ءتۇسىنۋىمىز ءتيىس.
"مەن باستىقپىن، مەنىكى عانا دۇرىس" دەگەن ۇستانىمنان ارىلاتىن ۋاقىت كەلدى
«سىن تۇزەلمەي، ءمىن تۇزەلمەس» دەمەكشى، سىن ارقىلى داميمىز. «مەن باستىقپىن، مەنىڭ ايتقاندارىمنىڭ ءبارى دۇرىس. مەنىڭ عانا ايتقانىم بولادى» دەگەن تاپتاۋرىن ۇستانىمنان ارىلاتىن ۋاقىت كەلدى. ءدال قازىرگى سىنالاتىن شاقتا بيلىك وكىلدەرى حالىقتىڭ ءۇنىن ەستىپ، قالتقىسىز قىزمەت ەتۋى ءتيىس. شەندىلەردى شەكتەن تىس ماقتايتىن، جاعىمپازدانىپ، قاسىنان شىقپايتىن، ايتقانىنا باس شۇلعي بەرەتىن ادامداردان دا ساقتانعانىمىز ابزال.
كەز-كەلگەن ادام قىزمەتىن جان-تانىمەن اتقارسا، ءومىرىمىز جاقسارار ەدى
قازىرگى قوعام مەيىرىمگە ءزارۋ. كەز-كەلگەن ادام ءوزىنىڭ قىزمەتىن جان-تانىمەن اتقارىپ، جان-جاعىنا شۋاق نۇرىن شاشىپ جۇرسە، ءومىرىمىز دە جاقسارار ەدى. ماسەلەن، قوعامدىق كولىك جۇرگىزۋشىسى جولاۋشىلاردى جىلى جۇزبەن قارسى الىپ، قىزمەت ەتسە، اۆتوبۋستاعى ادامداردىڭ ارقايسىسى سول جىلۋدى وزىمەن الا كەتىپ، باسقالارعا دا شۋاعىن شاشار ەدى.
ء"بىر-بىرىنە جاناشىرلىق كورسەتەتىن مەيىرىمدى قوعام - ول ىزگى قوعام"
ءال-ءفارابيدىڭ «قايىرىمدى قالا» تۋرالى شىعارماسىندا ادامداردىڭ ءبىر-بىرىنە دەگەن جىلى قارىم-قاتىناسىنىڭ قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنى ايتىلعان. ول جەردە «ءبىر-بىرىنە جاناشىرلىق كورسەتەتىن مەيىرىمدى قوعام – ول ىزگى قوعام» جايلى ءسوز ەتىلەدى. ءدال وسىلايشا، باقىتقا جەتۋ ءۇشىن ءبارىمىز ءبىر-بىرىمىزگە مەيىرىممەن قاراپ، كومەكتەسەر بولساق، بۇكىل الەم ىزگىلىكتىڭ مەكەنىنە اينالار ەدى.
جىعىلعاندى كوتەرىپ، سۇرىنگەندى دەمەيتىن كەڭپەيىل قازاق قايدا؟
ويتكەنى بۇگىن قوعام جاساعان جاقسىلىقتى كورە بىلمەيدى. جاقسىنى باعالاي بىلمەيدى. كەرىسىنشە بىرەۋ شالت باسىپ، سۇرىنسە، كوپ بولىپ ايىپتاپ، جارعا جىعىپ جاتامىز. جىعىلعاندى كوتەرىپ، سۇرىنگەندى دەمەيتىن كەڭپەيىل قازاق قايدا؟ دەپ كەيدە قىنجىلامىن... كەڭەستىك جۇيەمەن تاربيەلەنگەن كەيبىر اعا بۋىننىڭ اراسىندا جاستارعا جول بەرمەۋ، اتاققۇمارلىق، جاعىمپازدىق جانە ت.ب. باسقا دا كەرىتارتپا قاسيەتتەرى بۇگىنگى «جاڭا قازاقستانعا» قاجەت ەمەس.
ءبىزدىڭ اشىق بولۋىمىزعا ەشقانداي شەكتەۋ جوق
40-50 جاستاعى ءبىزدىڭ بۋىن مەن قازىرگى جاستار قوعامعا اشىق. الەۋمەتتىك جەلىلەردە بەلسەندى، ءوز وقىرماندارىنا ايتارى بار سانالى قوعام قالىپتاسىپ كەلەدى. ءبىزدىڭ اشىق بولۋىمىزعا ەشقانداي شەكتەۋ جوق. دەگەنمەن ەركىندىك پەن ەسسىزدىكتى شاتاستىرىپ الماعان ءجون. كەيبىر ادامدار بىرەۋدىڭ جەكە باسىنا ءتيىسىپ، ابىرويىنا نۇقسان كەلتىرۋدى «مەن ونى سىناپ جاتىرمىن» دەپ ويلايدى. بۇل دۇرىس ءۇردىس ەمەس. بۇگىنگى كۇنى ەڭ وڭاي ءىس – وزگەنىڭ جاساعانىن جوققا شىعارىپ، جاپپاي سىناۋ. ال سول ىسكە ءوزى ارالاسىپ، ناقتى ءىستىڭ قاسىنان تابىلۋ، وزىندىك يدەيانى ۇسىنۋ كەز-كەلگەننىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى. سوندىقتان اشىق بولساق تا، ەل الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتى ۇمىتپايىق.
جاستاردى تاربيەلەۋدە زيالى قاۋىم ءوز قىزمەتىن اتقارا المادى
بۇگىنگى قوعام وركەنيەتتەن قالماي، دامىپ كەلەدى. جاستارىمىزدىڭ كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ، ءبىلىمدى، سانالى، زاماناۋي تەحنولوگيالاردى مەڭگەرگەن، الەممەن بايلانىسى بار. تەك قانا اعا بۋىن تاراپىنان جاستاردى تاربيەلەۋدە ءبىر جەردەن اعاتتىق كەتتى. بۇگىنگى ۇرپاقتا پاتريوتتىق سەزىم از. ارينە وعان ولاردى كىنالاي المايمىز. ەلىن سۇيەتىن، حالقىن قۇرمەتتەيتىن جاستاردى تاربيەلەۋدە زيالى قاۋىم وكىلدەرى دە ءوز قىزمەتتەرىن دۇرىس اتقارا المادى. «ەشتەن كەش جاقسى» دەمەكشى، بولاشاق مەملەكەت ازاماتتارىن تاربيەلەۋدە ۇلتتىق يدەيانى قولعا الاتىن كەز جەتتى.
"مەن-مەن" دەمەي، ءبىز بولىپ قارەكەت جاسالىق
وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ ەرتەڭىنە الاڭداساق، قازىردەن باستاپ بۇقارالىق اقپارات كوزدەرىنە كوڭىل ءبولىپ، قازاقتىلدى كونتەنتتى دامىتۋىمىز ءتيىس. بالالارعا ارنالعان تانىمدىق، تاربيەلىك ءمانى بار باعدارلامالار جاساپ، عالامتورعا شىعاتىن دۇنيەلەردى سۇرىپتاپ وتىرۋىمىز قاجەت-اق. مىسالى، امەريكادا YouTube Kids دەگەن بار. ەرەسەكتەرگە ارنالعان مالىمەتتى بالا قاراي المايدى. ءبىزدىڭ ەلدە دە وسىنداي ماسەلەنى قولعا الۋىمىز كەرەك. ۇلتتىق انيماتسيانى دامىتىپ، ءوز كەيىپكەرلەرىمىزدى ناسيحاتتاۋدى كۇشەيتۋىمىز قاجەت. "مەن-مەن" دەمەي، ءبىز بولۋعا قارەكەت جاسالىق. سوندا عانا قوعام تۇزەلىپ، كوزقاراسىمىز دۇرىستالىپ، ەلىن سۇيەر ۇلتقا قىزمەت ەتەتىن ۇرپاق تاربيەلەي الامىز.
بىزگە قوعامدىق مادەنيەت قالىپتاستىرۋ كەرەك
بىزگە مادەنيەت جەتىسپەي جاتىر. مىسالى، دەمالىس ورىندارى، ەسكەرتكىشتەر، گۇلزارلار، سۋبۇرقاقتار ءتارىزدى دۇنيەلەر حالىقتىڭ يگىلىگى ءۇشىن جاسالادى. بىرەۋ كەلەدى دە وسىنىڭ ءبارىن جۇلىپ، سىندىرىپ، ويىنا كەلگەنىن ىستەپ كەتەدى. بۇل حالىقتىڭ قازىناسىنان جۇمسالعان قاراجات ەكەنىن ەسكەرمەيدى دە... سوندىقتان دا بىزگە قوعامدىق مادەنيەت قالىپتاستىرۋ كەرەك. مىسالى، كوشەگە قوقىس لاقتىرىپ، قاقىرىپ-تۇكىرىپ جۇرەتىندەر بولادى. ارينە بۇگىندە ونداي ادەپسىز قىلىقتارعا ايىپپۇل قاراستىرىلعان. بىراق دەگەنمەن وسىنداي ءتارتىپ بۇزۋشىلاردى قوعام بولىپ تاربيەلەسەك، مەملەكەتىمىز ءوسىپ-وركەندەرى ءسوزسىز. قاي-قايسىمىز بولسىن مەملەكەتتىڭ دۇنيەسىندەي ءبولىپ-جارماي، ءوزىمىزدىڭ ۇرپاعىمىز ءۇشىن قىزمەت ەتەدى دەپ پاتريوتتىق كوزقاراس تانىتۋىمىز ءتيىس.
حالىققا سەنىڭ اكىم بولعانىڭ ەمەس، ماسەلەنىڭ شەشىم تاپقانى كەرەك
نەگە كوپ شەنەۋنىكتەر حالىققا اشىق ەمەس؟ نەگە حالىقتان قورقادى؟ قاراپايىم حالىق ءۇشىن اكىم نە، ءماسليحات نە، پارتيا نە، پارلامەنت نە، پرەزيدەنت نە ءبارىبىر. ولارعا وزدەرىن تولعاندىرعان ماسەلەنىڭ شەشىمى عانا كەرەك. بىراق، بيلىك وكىلدەرىنىڭ ءوز دەڭگەيى، ءوز جاۋاپتىلىعى، ءوز قۇزىرەتتىلىگى جانە قۇقىقتىعى بولادى. حالىق ونى بىلمەيدى. سوندىقتان مەملەكەتتىك قىزمەتكەردىڭ الدىنا كەلگەن كەزدە دارەجەسىنە قاراماستان ءوز تالابىن قويىپ، «سەن چينوۆنيكسىڭ. سەن ىستەۋىڭ كەرەك. مىندەتتىسىڭ. بولدى» دەپ ايعايعا باسادى.
ءوز قىزمەتىن تومەننەن باستاماعان شەندىلەر حالىقتان الىس بولادى
سول كەزدە كەيبىر مەملەكەتتىك قىزمەتكەر ءتىپتى ناقتى قانداي ءىستى شەشە الاتىنىن دا ايتا المايتىن جاعدايلار كەزدەسەدى. سەبەبى، ول ءوزى اتقارىپ وتىرعان قىزمەتتى باسىنان باستاماعان. مەملەكەتتىك جۇيەنىڭ رەتتىلىگىن تۇسىنبەيدى. بۇعان دەيىن حالىقپەن تىعىز جۇمىس ىستەمەگەن. حالىقپەن كەزدەسكەندە بويىندا كومپلەكس تۋادى. ءوز ويىن جەتكىزە المايدى، قوبالجىپ قالادى. پسيحولوگيالىق تۇرعىدان اۋىرلىقتى سەزىنەدى، سوندىقتان كەلەسى جولى حالىقپەن كەزدەسۋدەن قاشادى. ال حالىق ونىڭ بۇل ارەكەتىن تۇسىنبەي، بيلىككە دەگەن نارازىلىعى كۇشەيەدى. «ءبىر قۇمالاق ءبىر قارىن مايدى شىرىتەدى» دەمەكشى، ءبىر شەندىنىڭ ارەكەتى بۇكىل بيلىككە توپىراق شاشۋمەن تەڭ.
وتباسىندا تاربيە العان بالا ەرتەڭ ەلىنە جانى اشيتىن ازامات بولىپ شىعادى
بۇگىنگى كوپ شەنەۋنىكتەر ءوز قىزمەتىن تومەننەن باستاماعان. ءوزىمىز ەڭبەك جولىمىزدى اۋدان اكىمدىگىندە باس مامان بولىپ باستاعانبىز. مەملەكەتتىك قىزمەتتە ىستەپ جۇرگەنىمە 20 جىلدان استى. تالاي قيىنشىلىق باستان ءوتتى. وتانعا قىزمەت ەتۋ سونداي-اق وتباسىندا العان تاربيەگە دە بايلانىستى. ەگەر اتا-اناسى بالاسىنا ونەگەلى تاربيە بەرىپ، ادامي قاسيەتتەرگە باۋلىسا، قوعامدىق جۇمىستارعا ارالاستىرىپ، جان-جاقتى قولداۋ بىلدىرسە، مۇنداي بالادان ەلىنە جانى اشيتىن، اينالاسىنا قامقور بولا الاتىن ازامات ءوسىپ شىعادى. ءدال وسىنداي جاس قابىلەت يەسى ەرتەڭ مەملەكەتتىك قىزمەتكە بارسا، قوعامعا اشىق بولىپ، حالىققا جاقىن بولادى.
بالا وزىمەن-ءوزى ءوسىپ جاتىر، اتا-انالاردىڭ بالا تاربيەلەۋگە ۋاقىتى جوق
«وتان وتباسىدان باستالادى» دەمەكشى، بالانىڭ تاربيەسى كۇن تارتىبىندەگى وتە وزەكتى ماسەلە. بۇگىندە اتا-انالاردىڭ بالا تاربيەلەۋگە ۋاقىتى جوق. كۇيبەڭ تىرشىلىكتىڭ قامىمەن كۇنۇزىن جۇمىستا. بالا وزىمەن-ءوزى ءوسىپ جاتىر. جامانعا دا، جاقسىعا دا الەۋمەتتىك جەلى ۇيرەتىپ جاتىر. بۇل دۇرىس نارسە ەمەس. كەلەسى ءۇش قاعيدانى بەرىك ۇستانۋىمىز كەرەك. 1. پاتريوتتىق – ءار ازامات وتانىن شەكسىز ءسۇيۋى كەرەك. 2. وتباسى – بولاشاق قوعامدى تاربيەلەيدى. 3. ءتارتىپ بار جەردە جاۋاپكەرشىلىك بار. وسى ءۇش قاعيدانى ۇمىتپاي، كۇندەلىكتى ۇستانىمىمىزعا اينالدىرساق، ەرتەڭىمىزگە ۋايىمداماۋىمىزعا بولادى.
"اۋزى قيسىق بولسا دا، بايدىڭ بالاسى سويلەسىن" دەگەن اڭگىمە بولماۋى كەرەك
بيلىك ادىلەتتى قوعام قۇرۋى ءۇشىن حالىقتى الالاماي، «باي-كەدەيگە»، «ءبىلىمدى-بىلىمسىزگە» بولمەي، تانىس-تامىر دەگەننەن ءوزىن اۋلاق ۇستاپ، بارشاعا بىردەي ادىلەتتى قاراۋى ءتيىس. حالىقتىڭ مۇڭ-مۇقتاجىنا بەيجاي قاراماي، سۇرانىسىنا قاشان دا قۇلاق اسۋىمىز كەرەك. بارلىق ادامدى بىردەي قابىلداپ، ءادىل شەشىم شىعارۋىمىز قاجەت. «اۋزى قيسىق بولسا دا، بايدىڭ بالاسى سويلەسىن» دەگەن اڭگىمە بولماۋى كەرەك. تەڭدىك جۇيەسى قالىپتاسىپ، ادىلەتتىلىكتى ءىس جۇزىندە ورناتۋعا اتسالىسايىق.
ەگەر ءبىز قاجەتتى جۇمىس ورىندارىن اشپاساق، نەسىنە جاستاردى بوسقا وقىتامىز؟
ءبىز بۇگىندە كەز-كەلگەن بولمايتىن پروبلەمامەن كۇرەسىپ ءجۇرمىز. ونىڭ الدىن-الۋ جاعىن ەسكەرمەيمىز. ماسەلەن، الەۋمەتتىك سالاعا قاتتى ءمان بەرىپ، قىرۋار قارجى بولەمىز. الدىمەن جاستاردى جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتە الماي، قانشاما مىڭ وقۋ گرانتتارىن بەرەمىز. كەيىن جوو-ىن بىتىرگەن جاستار ءوز ماماندىعىمەن جۇمىس تابا الماي، ساندالىپ جۇرەدى. ەگەر ءبىز قاجەتتى جۇمىس ورىندارىن اشپاساق، نەسىنە ولاردى بوسقا وقىتامىز؟ اۋرۋلاردى ەمدەيمىز دەپ قانشاما اۋرۋحانالار سالامىز. اۋىرماۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەگىن بىلمەيمىز. سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن بۇقارالىق سپورتتى جولعا قويىپ، سپورت كەشەندەرىن كوپتەپ سالعان ءجون.
قازىرگى جاستار ءۇشىن ماتەريالدىق قۇندىلىق العا شىققان
ءبىزدىڭ زامانىمىزدىڭ جاستارى مەن بۇگىنگى زاماننىڭ جاستارىنىڭ اراسىندا جەر مەن كوكتەي ايىرماشىلىق بار. وسى تۇرعىدا مەنى ۋايىمداتاتىن ءبىر ءجايت بار. قازىرگى جاستار ءۇشىن رۋحاني قۇندىلىقتان گورى ماتەريالدىق قۇندىلىق ءبىرىنشى ورىنعا شىققان. مىسالى، ءبىز كەزىندە «ءبىر ماماندىق يەسى بولايىنشى، جوو-نا ءتۇسىپ ادام بولايىنشى دەپ» ارمانداۋشى ەدىك.
كەيبىر جاستارىمىز وقۋىن بىتىرە سالا "1,5 - 2 ملن زارپلاتا بەرىڭدەر" دەيدى
ال قازىرگى كەيبىر جاستارىمىز وقۋىن بىتىرە سالا «ماعان 1,5-2 ملن زارلپاتا بەرىڭدەر. وسى ماسەلەنى جىلدام شەشىڭدەر. ماعان بايلىق كەرەك، دۇنيە كەرەك. جەكە كابينەت بەرىڭدەر» دەپ ءبىر كوكتەن تۇسكەن پروفەسسورلار سەكىلدى تالاپ قويادى. ءبىزدىڭ كەزىمىزدە مۇنداي بولعان جوق. ارينە بىزدە ەلىكتەپ وستىك. جاستارعا ايتارىم، ەۋروپا مەن ءبىزدى سالىستىرماۋ كەرەك. ءبىزدىڭ مەنتاليتەتىمىز ەكى ءتۇرلى. «وزگەنىڭ قاڭسىعىن بىزگە تاڭسىق» ەتىپ جاستارىمىزدىڭ بويىنا تەلۋدىڭ قاجەتى جوق. جامانىنان جيرەنىپ، جاقسىسىن عانا الۋىمىز كەرەك.
حايپ تۇسىرەتىن بلوگەرلەرگە، تيك-توك باتىرلارىنا ەلىكتەۋدى قويۋ كەرەك
ءوز ۇلتىڭنىڭ دا ىشىندە ونەگە تۇتىپ، ۇلگى بولارلىقتاي تۇلعالار بارىن ەستەن شىعارماعان ابزال. كوپ جاستار حايپ تۇسىرەتىن بلوگەرلەرگە، تيك-توك باتىرلارىنا ەلىكتەۋدە. سوعان قانشا ۋاقىتىن جۇمساپ، جاستىق شاعىن تەككە كەتىرىپ جاتىر. قاراپايىم ومىردە دە ادال ەڭبەگىمەن ەرلىك جاساپ جۇرگەن قانشاما تۇلعالارىمىز بار. جاستارىمىزعا نەگە سولاردى ۇلگى تۇتىپ، ونەگەلى ىستەرىن قايتالاماسقا؟
حالىقتى ناداندىقتان قۇتقارىپ، دانالىققا جەتەلەيتىن قازىنالى قاريالار از
رۋحاني قۇندىلىقتىڭ بارلىعىنان دا ماڭىزدى ەكەنىن جاستارىمىزعا ءتۇسىندىرۋ كەرەك. 30 جىل بويى ءبىز بۇل ماسەلەگە كوڭىل بولمەگەنىمىز راس. ەندى قولعا الاتىن زامان كەلدى. قازىر حالىقتى ناداندىقتان قۇتقارىپ، دانالىققا جەتەلەيتىن قازىنالى قاريالارىمىز ازايىپ كەتكەنى قىنجىلتادى. سوندىقتان دا بۇگىنگى قوعام ءۇشىن «بايلىققا ۇمتىلۋ، مىقتى وسوبنياكتا تۇرۋ، كەرەمەت شەتەلدىك دجيپ ءمىنۋ، جىل سايىن شەتەلگە بارىپ كەلۋ، سونى تيك-توكقا شىعارۋ» باسىمدىلىققا يە بولىپ تۇر.
ساليقالى جاسقا كەلگەن اتا-اجەلەرىمىز قارتتىقتى مويىنداماي، ءالى دە جاس كورىنگىسى كەلەدى
ءبىزدىڭ قۇندىلىقتارىمىزدىڭ ورنى اۋىسىپ كەتكەن. ۇلتىمىزدىڭ ۇلاعاتتى تاربيەسى، سالت-ءداستۇرى، رۋحاني قۇندىلىقتارى ۇمىت بولدى. ساليقالى جاسقا كەلگەن اتالارىمىز بەن اجەلەرىمىز قارتتىقتى مويىنداماي، ءالى دە جاس كورىنگىسى كەلىپ ءجۇر. اۋزىندا اتالى ءسوزى جوق اقساقالدار وسكەلەڭ ۇرپاققا ۇلگى-ونەگە بولا الماي ءجۇر. «وزدەرىن تۋىپ العان بالالارىڭدى وزدەرىن قاراڭدار، ءبىز ءۇشىن تۋعان جوقسىڭدار» دەپ نەمەرەلەرىن باققىسى كەلمەيتىن زاماناۋي سانقوي اجەلەرىمىز دە بار.
حالىققا پايداسى جوق قانشاما مەملەكەتتىك باعدارلاماعا قىرۋار قارجى كەتتى
وسىعان دەيىن ەلىمىزدە ءار ءتۇرلى دەڭگەيدەگى ءتۇرلى مەملەكەتتىك باعدارلامالار قابىلداندى. قانشاما قاراجات ءبولىندى. بىراق سونىڭ ناتيجەسى قايدا؟ حالىققا ونىڭ قانداي پايداسى ءتيدى؟ وسى باعدارلامالاردى جاساعان كەزدە «حالىققا بۇل شىنىمەن قاجەت پە» دەپ ەشكىم ەشقانداي تالداۋ جۇرگىزبەي، ءوز بەتتەرىمەن شەشىم شىعارىپ، حالىقتىڭ قانشا قاراجاتى بوسقا جەلگە ۇشتى. «جاڭا قازاقستاندا» وسىنداي ەسەپ ءۇشىن جاسالعان دۇنيەلەردى قويىپ، شىن مانىندە قوعامعا قاجەت، حالىققا قىزمەت ەتەتىن جوبالاردى قولعا الۋ كەرەكپىز.
تاڭەرتەننەن كەشكە دەيىن "اناۋ جوق، مىناۋ جوق" دەيتىن ماسىلدار كوبەيدى
مىسالى، بۇگىندە «الما ءپىس، اۋزىما ءتۇس» دەگەن ماسىلدىق پرينتسيپ بەلەڭ الىپ جاتقانى وكىنىشتى. ءتىپتى كەيبىر اۋىلداردىڭ وزىندە نان سالىپ، سيىر ساۋمايتىن ادامدار بار. سوندا مەن ولاردان سۇرايمىن... «ەگەر نان سالماساڭ، سيىر ساۋماساڭ، مال ۇستاماساڭ، اۋىلدا نە ءۇشىن تۇرىپ جاتسىڭ؟» بىزدە اۋىلدا وستىك، اتا-انامىز مال ۇستادى. اۋىل ءۇشىن بۇل قالىپتى نارسە بولاتىن. قازىر كوبى جۇمىس ىستەگىسى كەلمەيدى، ءشوپ شاپقىسى كەلمەيدى... تەك تاڭەرتەننەن كەشكە دەيىن «اناۋ جوق، مىناۋ جوق» دەپ سىلتاۋ ايتادى. ءتىپتى زەينەتتەگى اتا-اناسىنىڭ زەينەتاقىسىمەن كۇن كورەتىندەر دە بار. بۇل جالقاۋلىق نەمەسە ماسىلدىق ەمەي نەمەنە؟!
بۇگىنگى قوعامعا ادال ەڭبەكتى دارىپتەپ، وسكەلەڭ ۇرپاقتى ەڭبەككە باۋلىعانىمىز ءجون
قالامىزدىڭ جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعىندا 9800 جۇمىس ورنى بوس تۇر. ەڭ تومەنگى جالاقى - 150 مىڭنان باستالادى. ماعان جۇمىس سۇراپ كەلگەندەردەن سوندا بار دەسەم، بارعىسى جوق. «150-200 مىڭ جالاقى ماعان از. 1-2 ميلليون كەرەك» دەيدى. كۇنى كەشە عانا وقۋ بىتىرگەن، تاجىريبەسى جوق جاس مامان ءار نارسەنىڭ شەگى، ءوزىنىڭ ۋاقىتى بولاتىنىنا ويلانۋى كەرەك قوي... ونى ەڭ اۋەلى قوعام تانۋى كەرەك، حالىق قابىلداۋى كەرەك. قىزمەت دەگەنىمىز بۇل لوتورەيا بيلەتى ەمەس قوي. بۇگىنگى قوعامعا ادال ەڭبەكتى دارىپتەپ، وسكەلەڭ ۇرپاقتى ەڭبەككە باۋلىعانىمىز ءجون.
باتىسقا ەلىكتەۋدى قويىپ، ءوزىمىزدىڭ انا-ءتىلىمىزدى، سالت-ءداستۇرىمىزدى قۇرمەتتەيىك
وتكەندى بىلمەسەك، بولاشاق جوق. كەز-كەلگەن ادام ءتول تاريحىن، ۇلتتىق قۇندىلىعىن، رۋحاني مادەنيەتىن ءبىلۋى ابزال. انا ءتىلىن، سالت-ءداستۇرىن، ادەت-عۇرپىن قۇرمەتتەگەنى ءجون. بىراق بۇگىن باتىسقا ەلىكتەۋشىلىك باسىم. ەۋروپاعا قاراڭىزشى... نە بولىپ جاتىر؟ قانداي يدەولوگيا بار؟ نە بايسىڭ، نە كەدەيسىڭ. كەدەي بولساڭ، ەشكىمگە كەرەگىڭ جوق. ءومىر بويى قۇل بولىپ ءومىر سۇرەسىڭ. باتىستاعى سالىناتىن سالىقتىڭ قىمبات ەكەنىن كىم ايتىپ جاتىر؟ ەڭ سوراقىسى، ەركەكپەن ەركەك ۇيلەنىپ، جىنىستارىن اۋىستىرۋدا.
ەلىمىزدە وتباسى جانە ۇرپاق ماسەلەسىمەن اينالىساتىن باقىت مينيسترلىگىن قۇرۋ كەرەك
وسىنداي ءبىزدىڭ مەنتاليتەتكە جات نارسەلەر قوعامعا كىرىپ، جاستارىمىزدىڭ ساناسىن ۋلاپ ۇلگەردى. ميسسيونەرلەر سەنگىش، اڭعال جاستارىمىزدى «جاعدايىڭدى رەتتەيمىز، ءومىرىڭدى جاقسارتامىز» دەپ الداپ-ارباپ، ءوز ماقساتتارىنا پايدالانىپ، اداستىرۋدا. وسىندايدىڭ الدىن-الۋ ءۇشىن وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ تاربيەسىن كەش بولماي تۇرىپ قولعا الۋىمىز ءتيىس. ماسەلەن، اراب ەلدەرىندە وتباسى جانە ۇرپاق ماسەلەسىمەن اينالىساتىن باقىت مينيسترلىگى بار. نەگە ءبىزدىڭ ەلدە دە وسىنداي قۇزىرەتتى ورگان قۇرماسقا؟
بىزدە ءبىر-ءبىرىنىڭ فۋنكتسياسىن قايتالايتىن قاجەت ەمەس قۇرىلىمدار كوپ
بىزدە ءبىر-ءبىرىنىڭ فۋنكتسياسىن قايتالايتىن قاجەت ەمەس قۇرىلىمدار كوپ. ماسەلەن، قارتتار ءۇيى، انا مەن بالا، داعدارىس ءۇيى ءتارىزدى ورتالىقتاردى نەعۇرلىم كوپ اشساق، سوعۇرلىم ادامدار سوعان تاۋەلدى بولادى دەپ ويلايمىن. ويتكەنى، ءبارى دايىن. ەشنارسەنى ويلاپ، باس قاتىرمايدى. انا جاققا بارىپ تاماق الادى، مىنا جاقتان كيىم الادى... سوسىن ول ءوزىنىڭ بولاشاعىنا جۇمىس ىستەمەيدى. سولاي قالىپ قويادى. ءبىز مۇنداي ماسىلدىقتان ارىلۋىمىز كەرەك.
ءوز ۇستانىمى، يدەياسى بار جاستاردى توپتاستىراتىن "جاستار رەسۋرستىق ورتالىعىن" اشۋ ويىمدا بار
جاستارمەن كوپ كەزدەسەمىن. سوندا ولارعا ۇنەمى «وقىڭدار، تار شەڭبەردەن شىعىپ، كەڭىرەك ويلاڭدار. ىزدەنگەن ادامعا بارلىق مۇمكىندىك بار» دەيمىن. قالامىزدا «جاڭا قازاقستانعا» قاجەت ءوز ۇستانىمى، يدەياسى بار، جەكە تۇلعا رەتىندە قالىپتاسقان جاستاردى توپتاستىرعان جاڭا فورماتتاعى «جاستار رەسۋرستىق ورتالىعىن» اشۋ ويىمدا بار. بۇل جاستاردى جان-جاقتى دامىتاتىن ءارى رۋحتاندىرىپ، شابىتتاندىراتىن بۇكىل جاعدايى جاسالعان ۇلكەن زاماناۋي جاستار قالاشىعى بولۋى ءتيىس. ونىڭ ىشىندە جاستارىمىزعا سپورت كەشەنى، كىتاپحانا، مەدياستۋديا، تەاتر، مۋزەي، كوۆوركينگ، ءتۇرلى ۇيىرمەلەر ءارى ءبىلىمىن جەتىلدىرەتىن كۋرستار بارلىعى تەگىن قىزمەت اتقارسا، جاس قابىلەت يەلەرىنە ۇلكەن قولداۋ بولار ەدى.
بالانىڭ ارمانىنا كوڭىل بولمەي، ديپلوم الساڭ بولدى دەيتىن اتا-انالار بار
«جاستار وقىسىن، زاماننان قالماسىن» دەپ جىل سايىن وقۋ گرانتتارىن بولەمىز. بيىل ءبىلىم بەرۋ گرانتتارىن تاعايىنداۋ كونكۋرسىنا 80 مىڭعا جۋىق ءوتىنىم ءتۇستى... مىسالى، اۋىلدىڭ بالالارى قالاعا وقۋعا تۇسۋگە كەلىپ، تاڭداعان ماماندىعىنا بالل جەتپەي قالادى. اۋىلعا قايتقىسى كەلمەيدى. اكە-شەشەسىنىڭ قاباعىنا قارايدى. ولار «بالام، مىندەتتى تۇردە جوعارعى ءبىلىم الۋ كەرەك» دەپ بالانىڭ ىنتاسىنا، ماقساتىنا، ارمانىنا كوڭىل بولمەيدى. «تەك ديپلوم الساڭ بولدى» دەيدى. سوسىن بالا ءوزى ارمانداماعان ماماندىققا گرانتقا تۇسەدى. امالسىزدان ءتورت جىل وقىپ، ۇكىمەتتىڭ قىرۋار قاراجاتىن اقتاماي، ماماندىعى بويىنشا جۇمىس ىستەمەيدى. بۇل دا ماسىلدىقتىڭ ءبىر ءتۇرى.
ەڭبەك نارىعىنا قاجەت ماماندىقتاردى انىقتاپ، تالداۋ جۇرگىزبەيمىز
وسىنشاما گرانتتاردى بولگەنشە وقۋعا ءتۇسۋ تالابىن كۇشەيتۋ كەرەك. سوندا ءبىلىمدى، بىلىكتى كادرلار دايىنداي الامىز. ءبىز ەڭبەك نارىعىنا قاجەت ماماندىقتاردى انىقتاپ، تالداۋ جۇرگىزبەيمىز. سايكەسىنشە سۇرانىسقا يە ماماندىق يەلەرىن دايارلاي الماي وتىرمىز. توپىرلاتىپ كىم-كورىنگەنگە گرانت بەرە بەرگەندى دوعارايىق. كىل مىقتىلارى ءبىلىم دوداسىنان ءوتىپ، «مىڭ بالانىڭ ىشىنەن گرانت العانمىن» دەپ سول ماماندىقتىڭ ادال يەسى بولادى. سول كەزدە ءبىلىمنىڭ ساپاسى دۇرىستالىپ، ءوز ءىسىن بىلەتىن ناقتى مامان يەلەرى شىعادى.
"ۇلت" دەگەن سوزدەن قاشىپ، ۇلتشىل بولۋدان قورقاتىن ازاماتتار بار
ءبىزدىڭ كەيبىر ازاماتتار «ۇلت» دەگەن ءسوزدىڭ وزىنەن قاشىپ، ۇلتشىل بولۋدان قورقادى. نەگە ۇلتشىل بولماسقا؟ ۇلتشىل بولۋىمىز كەرەك! ءوز ۇلتىن سۇيگەن ادام ەڭ باقىتتى ادام دەپ ويلايمىن. ءوزىڭنىڭ ۇلتتىق بولمىسىڭدى، ۇلتتىق قۇندىلىعىڭدى دارىپتەۋگە كىم قارسى؟ ءبارى وزىمىزگە بايلانىستى. كىم بىزگە ۇلتتىق كيىمىڭدى كيمە دەپ جاتىر؟ ءوزىمىزدى دە، وزگەنى دە وزگەرتۋىمىز ءۇشىن ءار ادام الدىمەن ءوزىنىڭ نيەتى مەن پەيىلىن دۇرىستاۋى كەرەك. ماسەلەن، ءتورت قازاق وتىرىپ، ارامىزعا وزگە ەتنوس وكىلى كەلسە، «اناۋدان ۇيات بولادى» دەپ ءبارىمىز ورىسشا سايراپ كەتەمىز. سوندا ەشقايسىمىز «ول 30 جىل بويى قازاق ەلىندە تۇرىپ، مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەگەنى ءۇشىن نەگە ۇيالمايدى» دەپ ايتپايمىز.
ۇلتتىق تاربيە بەرۋ ورتالىقتارىن جاپپاي اشۋىمىز كەرەك
ەڭ سوراقىسى، سول وزگە ەتنوس وكىلى دە «مەن قازاقتى سىيلايىنشى، كەزىندە اتا-بابامدى قۇشاعىن جايىپ قارسى الىپ، باۋىرىنا باسىپ، اس-سۋىمەن ءبولىسىپ، پانالاتتى عوي. وسى جەردىڭ توپىراعىن باسىپ، ءوستىم. ءبىلىم الدىم، قىزمەت ەتىپ جاتىرمىن عوي» دەپ ءتىپتى قازاقشا امانداسۋعا جارامايدى. ويتكەنى، بىزدە ۇلتتىق يدەولوگيا جوق. ول ءۇشىن ۇلتتىق تاربيە بەرۋ ورتالىقتارىن جاپپاي اشۋىمىز كەرەك. مىسالى، ءوزىم بىلتىر قولداعان «قارا شاڭىراق ۇلتتىق تاربيە بەرۋ مەكتەبى» دەگەن پيلوتتىق جوبا بۇگىندە جولعا قويىلىپ، ناتيجەلى جۇمىسىن كورسەتە ءبىلدى. اتالمىش جوبا اياسىندا ۇلتىمىزدىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارى ۇلىقتالىپ، ۇمىت بولعان سالت-داستۇرلەرىمىز كورسەتىلىپ، دارىپتەلۋدە.
قازاقتىڭ وزىنە ءتان ۇلتتىق بولمىسىن قايتارىپ، وزگەلەرگە ۇلگى بولايىق
الداعى ۋاقىتتا مۇنداي جوبالارعا جان-جاقتى قولداۋ كورسەتىپ، ۇلتتىق تاربيە بەرۋ ورتالىقتارىن دامىتساق، جوعالتقانىمىزدى تۇگەندەپ، جانشىلعان ۇلتتىق رۋحىمىزدى ءتىرىلتىپ، وتكەنىمىز بەن وشكەنىمىزدى قايتا جاعىپ، قازاقتىڭ وزىنە ءتان ۇلتتىق بولمىسىن قايتارامىز. سوندا عانا كيەلى قازاق جەرىنە تاعدىردىڭ ايداۋىمەن كەلگەن حالىقتارعا قۇشاعىن جايىپ، سوڭعى نانىن ءبولىپ بەرگەن قوناقجاي، مەيىربان، دارحان مىنەزدى قازاق حالقىن ەلىمىزدە تۇرىپ جاتقان ءتۇرلى ەتنوس وكىلدەرى جاڭا قىرىنان تانىپ، ۇلت تاريحىنا، تىلىنە، دىلىنە، مادەنيەتىنە قۇرمەتپەن قاراپ، وزدەرىنە ۇلگى-ونەگە الادى...
اڭگىمەلەسكەن زارينا اشىربەك،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
