"Bızdıŋ keibır azamattar «ūlt» degen sözden qaşyp, ūltşyl boludan qorqady. Nege ūltşyl bolmasqa? Ūltşyl boluymyz kerek! Öz ūltyn süigen adam eŋ baqytty adam dep oilaimyn. Özıŋnıŋ ūlttyq bolmysyŋdy, ūlttyq qūndylyǧyŋdy därıpteuge kım qarsy? Kım bızge ūlttyq kiımıŋdı kime dep jatyr? Mäselen, tört qazaq otyryp, aramyzǧa özge etnos ökılı kelse, «anaudan ūiat bolady» dep bärımız orysşa sairap ketemız. Sonda eşqaisymyz «ol 30 jyl boiy Qazaq elınde tūryp, memlekettık tıldı bılmegenı üşın nege ūialmaidy» dep aitpaimyz. Eŋ soraqysy, sol özge etnos ökılı de «Men qazaqty syilaiynşy, kezınde ata-babamdy qūşaǧyn jaiyp qarsy alyp, bauyryna basyp, as-suymen bölısıp, panalatty ǧoi. Osy jerdıŋ topyraǧyn basyp, östım. Bılım aldym, qyzmet etıp jatyrmyn ǧoi» dep tıptı qazaqşa amandasuǧa jaramaidy". Būl pıkırdı Astana qalalyq mäslihatynyŋ hatşysy Erlan Ermekūly Kanalimov Adyrna.kz portalynyŋ tılşısıne bergen sūhbatynda aitty.
EŞKIM KÖKTEN EKI AIаǦY SALBYRAP BASTYQ BOLYP TÜSKEN JOQ
Menıŋ oiymşa qandai qyzmette ısteseŋ de, jūmysyŋ ömırıŋe özgerıs äkelıp, öz talaptary men tärtıbın engızedı... Degenmen, eşkım kökten ekı aiaǧy salbyrap bırden bastyq bolyp tüsken joq. Qai jerde, qandai deŋgeidegı qyzmette jürsek te, öz tabiǧi bolmysymyzdan ajyramai, adamgerşılık qūndylyǧyn bärınen joǧary qoiuymyz kerek.
ADAMNYŊ ADAM BOLYP QALYPTASUYNA AINALASY YQPAL ETEDI
Kez-kelgen adam aldymen qoǧamnyŋ müşesı. Adamnyŋ adam bolyp qalyptasuyna ainalasy qatty yqpal etedı. Bıreuler qoǧamnyŋ jaqsy jaǧyn körıp, tūlǧa retınde ösedı, damidy, üirenedı. Özınıŋ ūstanymyna berık bolady. Al endı bıreuler öz jolynan adasyp, özgelerge elıktep, türlı jäittyŋ jetegınde ketedı. Mūndai adamdardyŋ ne qoǧamǧa, ne memleketke bererı şamaly...
EŞKIMNIŊ ÄKESINEN QALǦAN TAǦY JOQ
Adam qandai qyzmette bolmasyn, aldymen sol jerge naqty qandai maqsatpen kelgenın, özınıŋ qyzmetı arqyly halyqqa qandai paida keltıretının anyqtap aluy kerek. Mäselen, özım qandai qyzmetke kelsem de, menı ol jerge «äkım bol, orynbasar bol, mäslihat hatşysy bol» dep tegınnen-tegın eşkım jıbermegenın bar jan düniemmen sezınemın. Är qyzmet maǧan ülken jauapkerşılık jükteidı. Şyntuaitynda, eşkımnıŋ äkesınen qalǧan taǧy joq!
BIZDIŊ QAI-QAISYMYZ BOLSYN KELER ŪRPAQ ALDYNDA JAUAPTYMYZ
Kez-kelgen şeneunık qandai da bolsyn qyzmetke taǧaiyndalǧanda halyqtyŋ aldyndaǧy belgılı bır missiiany oryndau üşın keledı. Uaqyty kelgende «taqty» bosatyp, jastarǧa oryn beruge mındettımız. «Är ūrpaq özıne artqan jüktı jeter jerıne aparyp tastauy kerek. Äitpegende bolaşaq ūrpaǧymyzǧa asa köp jük qaldyryp ketemız»,-dep Älihan Bökeihan aitpaqşy, bızdıŋ qai-qaisymyz bolsyn keler ūrpaq aldynda jauaptymyz.
QYZMETKE 1-2 JYL OTYRA TŪRUǦA KELETIN İDEIаSYZ ŞENDILER KÖP
Men keibır memlekettık qyzmetkerlerdı tüsınbeimın. Olarǧa «Qyzmetke ne üşın keldıŋ? Maqsatyŋ qandai? Halyq üşın ne ıstei alasyŋ? Qandai ideia, oilaryŋ bar?» dep sūraq qoiǧanda, «Jäi 1-2 jyl otyra tūruǧa keldım, būl jer yŋǧaily eken. Uaqyty kelgende basqa qyzmetke ketemın» dep äŋgıme aitqanda qarnym aşady. Eŋ ökınıştısı, bügınde osyndai alǧa qoiǧan maqsaty joq, özındık ideiasy joq, ömırlık ūstanymy joq, elge bır paidam tisın deitın janaşyrlyǧy joq ömırın bos ötkızıp jatqan osyndai adamdar aramyzda köp.
ÖZINDIK OIY MEN ŪSTANYMY BAR ADAMDAR "JAŊA QAZAQSTAN" QŪRADY
Myqty memlekettı myqty qoǧam qūrady. Halyqqa bererı bar, ülgı-önege bola alatyn, özındık oiy men ūstanymy bar ideiaşyl adamdar ǧana «Jaŋa Qazaqstandy» qūra alatynyn tüsınetın kez jettı. Halyqqa eşqandai paidasy joq bır kündık şaralar, jalǧan ūranşyldyq pen daŋǧaza şou-toilardyŋ zamany öttı.
HALYQ SYNYN DŪRYS QABYLDAP, ŞEŞIM ŞYǦARU KEREK
Bügıngı qoǧam bilıkten aşyqtyqty, halyqqa jaqyndyqty talap etedı. «Äkım bol, halqyna jaqyn bol» deidı emes pe?! Şeneunıkke halyqtyŋ ökılı eskertu aitsa nemese syn bıldırse, ony dūrys qabyldap, şeşım şyǧaru kerek. Öz halqyŋ saǧan mūny janaşyrlyqpen aityp tūr. Elımızge bolsyn, mäseleler şeşılsın, kemşılıkter tüzelsın degen jaqsy niet dep tüsınuımız tiıs.
"MEN BASTYQPYN, MENIKI ǦANA DŪRYS" DEGEN ŪSTANYMNAN ARYLATYN UAQYT KELDI
«Syn tüzelmei, mın tüzelmes» demekşı, syn arqyly damimyz. «Men bastyqpyn, menıŋ aitqandarymnyŋ bärı dūrys. Menıŋ ǧana aitqanym bolady» degen taptauryn ūstanymnan arylatyn uaqyt keldı. Däl qazırgı synalatyn şaqta bilık ökılderı halyqtyŋ ünın estıp, qaltqysyz qyzmet etuı tiıs. Şendılerdı şekten tys maqtaityn, jaǧympazdanyp, qasynan şyqpaityn, aitqanyna bas şūlǧi beretın adamdardan da saqtanǧanymyz abzal.
KEZ-KELGEN ADAM QYZMETIN JAN-TÄNIMEN ATQARSA, ÖMIRIMIZ JAQSARAR EDI
Qazırgı qoǧam meiırımge zäru. Kez-kelgen adam özınıŋ qyzmetın jan-tänımen atqaryp, jan-jaǧyna şuaq nūryn şaşyp jürse, ömırımız de jaqsarar edı. Mäselen, qoǧamdyq kölık jürgızuşısı jolauşylardy jyly jüzben qarsy alyp, qyzmet etse, avtobustaǧy adamdardyŋ ärqaisysy sol jyludy özımen ala ketıp, basqalarǧa da şuaǧyn şaşar edı.
"BIR-BIRINE JANAŞYRLYQ KÖRSETETIN MEIIRIMDI QOǦAM - OL IZGI QOǦAM"
Äl-Farabidıŋ «Qaiyrymdy qala» turaly şyǧarmasynda adamdardyŋ bır-bırıne degen jyly qarym-qatynasynyŋ qanşalyqty maŋyzdy ekenı aitylǧan. Ol jerde «bır-bırıne janaşyrlyq körsetetın meiırımdı qoǧam – ol ızgı qoǧam» jaily söz etıledı. Däl osylaişa, baqytqa jetu üşın bärımız bır-bırımızge meiırımmen qarap, kömekteser bolsaq, bükıl älem ızgılıktıŋ mekenıne ainalar edı.
JYǦYLǦANDY KÖTERIP, SÜRINGENDI DEMEITIN KEŊPEIIL QAZAQ QAIDA?
Öitkenı bügın qoǧam jasaǧan jaqsylyqty köre bılmeidı. Jaqsyny baǧalai bılmeidı. Kerısınşe bıreu şalt basyp, sürınse, köp bolyp aiyptap, jarǧa jyǧyp jatamyz. Jyǧylǧandy köterıp, sürıngendı demeitın keŋpeiıl qazaq qaida? dep keide qynjylamyn... Keŋestık jüiemen tärbielengen keibır aǧa buynnyŋ arasynda jastarǧa jol bermeu, ataqqūmarlyq, jaǧympazdyq jäne t.b. basqa da kerıtartpa qasietterı bügıngı «Jaŋa Qazaqstanǧa» qajet emes.
BIZDIŊ AŞYQ BOLUYMYZǦA EŞQANDAI ŞEKTEU JOQ
40-50 jastaǧy bızdıŋ buyn men qazırgı jastar qoǧamǧa aşyq. Äleumettık jelılerde belsendı, öz oqyrmandaryna aitary bar sanaly qoǧam qalyptasyp keledı. Bızdıŋ aşyq boluymyzǧa eşqandai şekteu joq. Degenmen erkındık pen essızdıktı şatastyryp almaǧan jön. Keibır adamdar bıreudıŋ jeke basyna tiısıp, abyroiyna nūqsan keltırudı «men ony synap jatyrmyn» dep oilaidy. Būl dūrys ürdıs emes. Bügıngı künı eŋ oŋai ıs – özgenıŋ jasaǧanyn joqqa şyǧaryp, jappai synau. Al sol ıske özı aralasyp, naqty ıstıŋ qasynan tabylu, özındık ideiany ūsynu kez-kelgennıŋ qolynan kele bermeidı. Sondyqtan aşyq bolsaq ta, el aldyndaǧy jauapkerşılıktı ūmytpaiyq.
JASTARDY TÄRBİELEUDE ZİIаLY QAUYM ÖZ QYZMETIN ATQARA ALMADY
Bügıngı qoǧam örkenietten qalmai, damyp keledı. Jastarymyzdyŋ közı aşyq, kökıregı oiau, bılımdı, sanaly, zamanaui tehnologiialardy meŋgergen, älemmen bailanysy bar. Tek qana aǧa buyn tarapynan jastardy tärbieleude bır jerden aǧattyq kettı. Bügıngı ūrpaqta patriottyq sezım az. Ärine oǧan olardy kınälai almaimyz. Elın süietın, halqyn qūrmetteitın jastardy tärbieleude ziialy qauym ökılderı de öz qyzmetterın dūrys atqara almady. «Eşten keş jaqsy» demekşı, bolaşaq memleket azamattaryn tärbieleude ūlttyq ideiany qolǧa alatyn kez jettı.
"MEN-MEN" DEMEI, BIZ BOLYP QAREKET JASALYQ
Öskeleŋ ūrpaqtyŋ erteŋıne alaŋdasaq, qazırden bastap būqaralyq aqparat közderıne köŋıl bölıp, qazaqtıldı kontenttı damytuymyz tiıs. Balalarǧa arnalǧan tanymdyq, tärbielık mänı bar baǧdarlamalar jasap, ǧalamtorǧa şyǧatyn dünielerdı sūryptap otyruymyz qajet-aq. Mysaly, Amerikada YouTube Kids degen bar. Eresekterge arnalǧan mälımettı bala qarai almaidy. Bızdıŋ elde de osyndai mäselenı qolǧa aluymyz kerek. Ūlttyq animasiiany damytyp, öz keiıpkerlerımızdı nasihattaudy küşeituımız qajet. "Men-men" demei, bız boluǧa qareket jasalyq. Sonda ǧana qoǧam tüzelıp, közqarasymyz dūrystalyp, elın süier ūltqa qyzmet etetın ūrpaq tärbielei alamyz.
BIZGE QOǦAMDYQ MÄDENİET QALYPTASTYRU KEREK
Bızge mädeniet jetıspei jatyr. Mysaly, demalys oryndary, eskertkışter, gülzarlar, subūrqaqtar tärızdı dünieler halyqtyŋ igılıgı üşın jasalady. Bıreu keledı de osynyŋ bärın jūlyp, syndyryp, oiyna kelgenın ıstep ketedı. Būl halyqtyŋ qazynasynan jūmsalǧan qarajat ekenın eskermeidı de... Sondyqtan da bızge qoǧamdyq mädeniet qalyptastyru kerek. Mysaly, köşege qoqys laqtyryp, qaqyryp-tükırıp jüretınder bolady. Ärine bügınde ondai ädepsız qylyqtarǧa aiyppūl qarastyrylǧan. Bıraq degenmen osyndai tärtıp būzuşylardy qoǧam bolyp tärbielesek, memleketımız ösıp-örkenderı sözsız. Qai-qaisymyz bolsyn memlekettıŋ düniesındei bölıp-jarmai, özımızdıŋ ūrpaǧymyz üşın qyzmet etedı dep patriottyq közqaras tanytuymyz tiıs.
HALYQQA SENIŊ ÄKIM BOLǦANYŊ EMES, MÄSELENIŊ ŞEŞIM TAPQANY KEREK
Nege köp şeneunıkter halyqqa aşyq emes? Nege halyqtan qorqady? Qarapaiym halyq üşın äkım ne, mäslihat ne, partiia ne, parlament ne, prezident ne bärıbır. Olarǧa özderın tolǧandyrǧan mäselenıŋ şeşımı ǧana kerek. Bıraq, bilık ökılderınıŋ öz deŋgeiı, öz jauaptylyǧy, öz qūzyrettılıgı jäne qūqyqtyǧy bolady. Halyq ony bılmeidı. Sondyqtan memlekettık qyzmetkerdıŋ aldyna kelgen kezde därejesıne qaramastan öz talabyn qoiyp, «Sen chinovniksıŋ. Sen ısteuıŋ kerek. Mındettısıŋ. Boldy» dep aiǧaiǧa basady.
ÖZ QYZMETIN TÖMENNEN BASTAMAǦAN ŞENDILER HALYQTAN ALYS BOLADY
Sol kezde keibır memlekettık qyzmetker tıptı naqty qandai ıstı şeşe alatynyn da aita almaityn jaǧdailar kezdesedı. Sebebı, ol özı atqaryp otyrǧan qyzmettı basynan bastamaǧan. Memlekettık jüienıŋ rettılıgın tüsınbeidı. Būǧan deiın halyqpen tyǧyz jūmys ıstemegen. Halyqpen kezdeskende boiynda kompleks tuady. Öz oiyn jetkıze almaidy, qobaljyp qalady. Psihologiialyq tūrǧydan auyrlyqty sezınedı, sondyqtan kelesı joly halyqpen kezdesuden qaşady. Al halyq onyŋ būl äreketın tüsınbei, bilıkke degen narazylyǧy küşeiedı. «Bır qūmalaq bır qaryn maidy şırıtedı» demekşı, bır şendınıŋ äreketı bükıl bilıkke topyraq şaşumen teŋ.
OTBASYNDA TÄRBİE ALǦAN BALA ERTEŊ ELINE JANY AŞİTYN AZAMAT BOLYP ŞYǦADY
Bügıngı köp şeneunıkter öz qyzmetın tömennen bastamaǧan. Özımız eŋbek jolymyzdy audan äkımdıgınde bas maman bolyp bastaǧanbyz. Memlekettık qyzmette ıstep jürgenıme 20 jyldan asty. Talai qiynşylyq bastan öttı. Otanǧa qyzmet etu sondai-aq otbasynda alǧan tärbiege de bailanysty. Eger ata-anasy balasyna önegelı tärbie berıp, adami qasietterge baulysa, qoǧamdyq jūmystarǧa aralastyryp, jan-jaqty qoldau bıldırse, mūndai baladan elıne jany aşityn, ainalasyna qamqor bola alatyn azamat ösıp şyǧady. Däl osyndai jas qabılet iesı erteŋ memlekettık qyzmetke barsa, qoǧamǧa aşyq bolyp, halyqqa jaqyn bolady.
BALA ÖZIMEN-ÖZI ÖSIP JATYR, ATA-ANALARDYŊ BALA TÄRBİELEUGE UAQYTY JOQ
«Otan otbasydan bastalady» demekşı, balanyŋ tärbiesı kün tärtıbındegı öte özektı mäsele. Bügınde ata-analardyŋ bala tärbieleuge uaqyty joq. Küibeŋ tırşılıktıŋ qamymen künūzyn jūmysta. Bala özımen-özı ösıp jatyr. Jamanǧa da, jaqsyǧa da äleumettık jelı üiretıp jatyr. Būl dūrys närse emes. Kelesı üş qaǧidany berık ūstanuymyz kerek. 1. Patriottyq – är azamat Otanyn şeksız süiuı kerek. 2. Otbasy – bolaşaq qoǧamdy tärbieleidı. 3. Tärtıp bar jerde jauapkerşılık bar. Osy üş qaǧidany ūmytpai, kündelıktı ūstanymymyzǧa ainaldyrsaq, erteŋımızge uaiymdamauymyzǧa bolady.
"AUZY QİSYQ BOLSA DA, BAIDYŊ BALASY SÖILESIN" DEGEN ÄŊGIME BOLMAUY KEREK
Bilık ädılettı qoǧam qūruy üşın halyqty alalamai, «bai-kedeige», «bılımdı-bılımsızge» bölmei, tanys-tamyr degennen özın aulaq ūstap, barşaǧa bırdei ädılettı qarauy tiıs. Halyqtyŋ mūŋ-mūqtajyna beijai qaramai, sūranysyna qaşan da qūlaq asuymyz kerek. Barlyq adamdy bırdei qabyldap, ädıl şeşım şyǧaruymyz qajet. «Auzy qisyq bolsa da, baidyŋ balasy söilesın» degen äŋgıme bolmauy kerek. Teŋdık jüiesı qalyptasyp, ädılettılıktı ıs jüzınde ornatuǧa atsalysaiyq.
EGER BIZ QAJETTI JŪMYS ORYNDARYN AŞPASAQ, NESINE JASTARDY BOSQA OQYTAMYZ?
Bız bügınde kez-kelgen bolmaityn problemamen küresıp jürmız. Onyŋ aldyn-alu jaǧyn eskermeimız. Mäselen, äleumettık salaǧa qatty män berıp, qyruar qarjy bölemız. Aldymen jastardy jūmyspen qamtamasyz ete almai, qanşama myŋ oqu granttaryn beremız. Keiın JOO-yn bıtırgen jastar öz mamandyǧymen jūmys taba almai, sandalyp jüredı. Eger bız qajettı jūmys oryndaryn aşpasaq, nesıne olardy bosqa oqytamyz? Aurulardy emdeimız dep qanşama auruhanalar salamyz. Auyrmau üşın ne ısteu keregın bılmeimız. Salauatty ömır saltyn qalyptastyru üşın būqaralyq sportty jolǧa qoiyp, sport keşenderın köptep salǧan jön.
QAZIRGI JASTAR ÜŞIN MATERİALDYQ QŪNDYLYQ ALǦA ŞYQQAN
Bızdıŋ zamanymyzdyŋ jastary men bügıngı zamannyŋ jastarynyŋ arasynda jer men köktei aiyrmaşylyq bar. Osy tūrǧyda menı uaiymdatatyn bır jäit bar. Qazırgı jastar üşın ruhani qūndylyqtan görı materialdyq qūndylyq bırınşı orynǧa şyqqan. Mysaly, bız kezınde «bır mamandyq iesı bolaiynşy, JOO-na tüsıp adam bolaiynşy dep» armandauşy edık.
KEIBIR JASTARYMYZ OQUYN BITIRE SALA "1,5 - 2 MLN ZARPLATA BERIŊDER" DEIDI
Al qazırgı keibır jastarymyz oquyn bıtıre sala «Maǧan 1,5-2 mln zarlpata berıŋder. Osy mäselenı jyldam şeşıŋder. Maǧan bailyq kerek, dünie kerek. Jeke kabinet berıŋder» dep bır kökten tüsken professorlar sekıldı talap qoiady. Bızdıŋ kezımızde mūndai bolǧan joq. Ärine bızde elıktep östık. Jastarǧa aitarym, Europa men bızdı salystyrmau kerek. Bızdıŋ mentalitetımız ekı türlı. «Özgenıŋ qaŋsyǧyn bızge taŋsyq» etıp jastarymyzdyŋ boiyna teludıŋ qajetı joq. Jamanynan jirenıp, jaqsysyn ǧana aluymyz kerek.
HAIP TÜSIRETIN BLOGERLERGE, TİK-TOK BATYRLARYNA ELIKTEUDI QOIý KEREK
Öz ūltyŋnyŋ da ışınde önege tūtyp, ülgı bolarlyqtai tūlǧalar baryn esten şyǧarmaǧan abzal. Köp jastar haip tüsıretın blogerlerge, tik-tok batyrlaryna elıkteude. Soǧan qanşa uaqytyn jūmsap, jastyq şaǧyn tekke ketırıp jatyr. Qarapaiym ömırde de adal eŋbegımen erlık jasap jürgen qanşama tūlǧalarymyz bar. Jastarymyzǧa nege solardy ülgı tūtyp, önegelı ısterın qaitalamasqa?
HALYQTY NADANDYQTAN QŪTQARYP, DANALYQQA JETELEITIN QAZYNALY QARİIаLAR AZ
Ruhani qūndylyqtyŋ barlyǧynan da maŋyzdy ekenın jastarymyzǧa tüsındıru kerek. 30 jyl boiy bız būl mäselege köŋıl bölmegenımız ras. Endı qolǧa alatyn zaman keldı. Qazır halyqty nadandyqtan qūtqaryp, danalyqqa jeteleitın qazynaly qariialarymyz azaiyp ketkenı qynjyltady. Sondyqtan da bügıngı qoǧam üşın «bailyqqa ūmtylu, myqty osobniakta tūru, keremet şeteldık djip mınu, jyl saiyn şetelge baryp kelu, sony tik-tokqa şyǧaru» basymdylyqqa ie bolyp tūr.
SALİQALY JASQA KELGEN ATA-ÄJELERIMIZ QARTTYQTY MOIYNDAMAI, ÄLI DE JAS KÖRINGISI KELEDI
Bızdıŋ qūndylyqtarymyzdyŋ orny auysyp ketken. Ūltymyzdyŋ ūlaǧatty tärbiesı, salt-dästürı, ruhani qūndylyqtary ūmyt boldy. Saliqaly jasqa kelgen atalarymyz ben äjelerımız qarttyqty moiyndamai, älı de jas körıngısı kelıp jür. Auzynda ataly sözı joq aqsaqaldar öskeleŋ ūrpaqqa ülgı-önege bola almai jür. «Özderın tuyp alǧan balalaryŋdy özderın qaraŋdar, bız üşın tuǧan joqsyŋdar» dep nemerelerın baqqysy kelmeitın zamanaui sänqoi äjelerımız de bar.
HALYQQA PAIDASY JOQ QANŞAMA MEMLEKETTIK BAǦDARLAMAǦA QYRUAR QARJY KETTI
Osyǧan deiın elımızde är türlı deŋgeidegı türlı memlekettık baǧdarlamalar qabyldandy. Qanşama qarajat bölındı. Bıraq sonyŋ nätijesı qaida? Halyqqa onyŋ qandai paidasy tidı? Osy baǧdarlamalardy jasaǧan kezde «halyqqa būl şynymen qajet pe» dep eşkım eşqandai taldau jürgızbei, öz betterımen şeşım şyǧaryp, halyqtyŋ qanşa qarajaty bosqa jelge ūşty. «Jaŋa Qazaqstanda» osyndai esep üşın jasalǧan dünielerdı qoiyp, şyn mänınde qoǧamǧa qajet, halyqqa qyzmet etetın jobalardy qolǧa alu kerekpız.
TAŊERTENNEN KEŞKE DEIIN "ANAU JOQ, MYNAU JOQ" DEITIN MASYLDAR KÖBEIDI
Mysaly, bügınde «alma pıs, auzyma tüs» degen masyldyq prinsip beleŋ alyp jatqany ökınıştı. Tıptı keibır auyldardyŋ özınde nan salyp, siyr saumaityn adamdar bar. Sonda men olardan sūraimyn... «Eger nan salmasaŋ, siyr saumasaŋ, mal ūstamasaŋ, auylda ne üşın tūryp jatsyŋ?» Bızde auylda östık, ata-anamyz mal ūstady. Auyl üşın būl qalypty närse bolatyn. Qazır köbı jūmys ıstegısı kelmeidı, şöp şapqysy kelmeidı... Tek taŋertennen keşke deiın «anau joq, mynau joq» dep syltau aitady. Tıptı zeinettegı ata-anasynyŋ zeinetaqysymen kün köretınder de bar. Būl jalqaulyq nemese masyldyq emei nemene?!
BÜGINGI QOǦAMǦA ADAL EŊBEKTI DÄRIPTEP, ÖSKELEŊ ŪRPAQTY EŊBEKKE BAULYǦANYMYZ JÖN
Qalamyzdyŋ jūmyspen qamtu ortalyǧynda 9800 jūmys orny bos tūr. Eŋ tömengı jalaqy - 150 myŋnan bastalady. Maǧan jūmys sūrap kelgenderden sonda bar desem, barǧysy joq. «150-200 myŋ jalaqy maǧan az. 1-2 million kerek» deidı. Künı keşe ǧana oqu bıtırgen, täjıribesı joq jas maman är närsenıŋ şegı, özınıŋ uaqyty bolatynyna oilanuy kerek qoi... Ony eŋ äuelı qoǧam tanuy kerek, halyq qabyldauy kerek. Qyzmet degenımız būl lotoreia biletı emes qoi. Bügıngı qoǧamǧa adal eŋbektı därıptep, öskeleŋ ūrpaqty eŋbekke baulyǧanymyz jön.
BATYSQA ELIKTEUDI QOIYP, ÖZIMIZDIŊ ANA-TILIMIZDI, SALT-DÄSTÜRIMIZDI QŪRMETTEIIK
Ötkendı bılmesek, bolaşaq joq. Kez-kelgen adam töl tarihyn, ūlttyq qūndylyǧyn, ruhani mädenietın bıluı abzal. Ana tılın, salt-dästürın, ädet-ǧūrpyn qūrmettegenı jön. Bıraq bügın batysqa elıkteuşılık basym. Europaǧa qaraŋyzşy... Ne bolyp jatyr? Qandai ideologiia bar? Ne baisyŋ, ne kedeisıŋ. Kedei bolsaŋ, eşkımge keregıŋ joq. Ömır boiy qūl bolyp ömır süresıŋ. Batystaǧy salynatyn salyqtyŋ qymbat ekenın kım aityp jatyr? Eŋ soraqysy, erkekpen erkek üilenıp, jynystaryn auystyruda.
ELIMIZDE OTBASY JÄNE ŪRPAQ MÄSELESIMEN AINALYSATYN BAQYT MİNİSTRLIGIN QŪRU KEREK
Osyndai bızdıŋ mentalitetke jat närseler qoǧamǧa kırıp, jastarymyzdyŋ sanasyn ulap ülgerdı. Missionerler sengış, aŋǧal jastarymyzdy «jaǧdaiyŋdy retteimız, ömırıŋdı jaqsartamyz» dep aldap-arbap, öz maqsattaryna paidalanyp, adastyruda. Osyndaidyŋ aldyn-alu üşın öskeleŋ ūrpaqtyŋ tärbiesın keş bolmai tūryp qolǧa aluymyz tiıs. Mäselen, Arab elderınde otbasy jäne ūrpaq mäselesımen ainalysatyn Baqyt ministrlıgı bar. Nege bızdıŋ elde de osyndai qūzyrettı organ qūrmasqa?
BIZDE BIR-BIRINIŊ FUNKSİIаSYN QAITALAITYN QAJET EMES QŪRYLYMDAR KÖP
Bızde bır-bırınıŋ funksiiasyn qaitalaityn qajet emes qūrylymdar köp. Mäselen, Qarttar üiı, Ana men bala, Daǧdarys üiı tärızdı ortalyqtardy neǧūrlym köp aşsaq, soǧūrlym adamdar soǧan täueldı bolady dep oilaimyn. Öitkenı, bärı daiyn. Eşnärsenı oilap, bas qatyrmaidy. Ana jaqqa baryp tamaq alady, myna jaqtan kiım alady... Sosyn ol özınıŋ bolaşaǧyna jūmys ıstemeidı. Solai qalyp qoiady. Bız mūndai masyldyqtan aryluymyz kerek.
ÖZ ŪSTANYMY, İDEIаSY BAR JASTARDY TOPTASTYRATYN "JASTAR RESURSTYQ ORTALYǦYN" AŞU OIYMDA BAR
Jastarmen köp kezdesemın. Sonda olarǧa ünemı «oqyŋdar, tar şeŋberden şyǧyp, keŋırek oilaŋdar. Izdengen adamǧa barlyq mümkındık bar» deimın. Qalamyzda «Jaŋa Qazaqstanǧa» qajet öz ūstanymy, ideiasy bar, jeke tūlǧa retınde qalyptasqan jastardy toptastyrǧan jaŋa formattaǧy «Jastar resurstyq ortalyǧyn» aşu oiymda bar. Būl jastardy jan-jaqty damytatyn ärı ruhtandyryp, şabyttandyratyn bükıl jaǧdaiy jasalǧan ülken zamanaui jastar qalaşyǧy boluy tiıs. Onyŋ ışınde jastarymyzǧa sport keşenı, kıtaphana, mediastudiia, teatr, muzei, kovorking, türlı üiırmeler ärı bılımın jetıldıretın kurstar barlyǧy tegın qyzmet atqarsa, jas qabılet ielerıne ülken qoldau bolar edı.
BALANYŊ ARMANYNA KÖŊIL BÖLMEI, DİPLOM ALSAŊ BOLDY DEITIN ATA-ANALAR BAR
«Jastar oqysyn, zamannan qalmasyn» dep jyl saiyn oqu granttaryn bölemız. Biyl bılım beru granttaryn taǧaiyndau konkursyna 80 myŋǧa juyq ötınım tüstı... Mysaly, auyldyŋ balalary qalaǧa oquǧa tüsuge kelıp, taŋdaǧan mamandyǧyna ball jetpei qalady. Auylǧa qaitqysy kelmeidı. Äke-şeşesınıŋ qabaǧyna qaraidy. Olar «Balam, mındettı türde joǧarǧy bılım alu kerek» dep balanyŋ yntasyna, maqsatyna, armanyna köŋıl bölmeidı. «Tek diplom alsaŋ boldy» deidı. Sosyn bala özı armandamaǧan mamandyqqa grantqa tüsedı. Amalsyzdan tört jyl oqyp, ükımettıŋ qyruar qarajatyn aqtamai, mamandyǧy boiynşa jūmys ıstemeidı. Būl da masyldyqtyŋ bır türı.
EŊBEK NARYǦYNA QAJET MAMANDYQTARDY ANYQTAP, TALDAU JÜRGIZBEIMIZ
Osynşama granttardy bölgenşe oquǧa tüsu talabyn küşeitu kerek. Sonda bılımdı, bılıktı kadrlar daiyndai alamyz. Bız eŋbek naryǧyna qajet mamandyqtardy anyqtap, taldau jürgızbeimız. Säikesınşe sūranysqa ie mamandyq ielerın daiarlai almai otyrmyz. Topyrlatyp kım-körıngenge grant bere bergendı doǧaraiyq. Kıl myqtylary bılım dodasynan ötıp, «Myŋ balanyŋ ışınen grant alǧanmyn» dep sol mamandyqtyŋ adal iesı bolady. Sol kezde bılımnıŋ sapasy dūrystalyp, öz ısın bıletın naqty maman ielerı şyǧady.
"ŪLT" DEGEN SÖZDEN QAŞYP, ŪLTŞYL BOLUDAN QORQATYN AZAMATTAR BAR
Bızdıŋ keibır azamattar «ūlt» degen sözdıŋ özınen qaşyp, ūltşyl boludan qorqady. Nege ūltşyl bolmasqa? Ūltşyl boluymyz kerek! Öz ūltyn süigen adam eŋ baqytty adam dep oilaimyn. Özıŋnıŋ ūlttyq bolmysyŋdy, ūlttyq qūndylyǧyŋdy därıpteuge kım qarsy? Bärı özımızge bailanysty. Kım bızge ūlttyq kiımıŋdı kime dep jatyr? Özımızdı de, özgenı de özgertuımız üşın är adam aldymen özınıŋ nietı men peiılın dūrystauy kerek. Mäselen, tört qazaq otyryp, aramyzǧa özge etnos ökılı kelse, «anaudan ūiat bolady» dep bärımız orysşa sairap ketemız. Sonda eşqaisymyz «ol 30 jyl boiy Qazaq elınde tūryp, memlekettık tıldı bılmegenı üşın nege ūialmaidy» dep aitpaimyz.
ŪLTTYQ TÄRBİE BERU ORTALYQTARYN JAPPAI AŞUYMYZ KEREK
Eŋ soraqysy, sol özge etnos ökılı de «Men qazaqty syilaiynşy, kezınde ata-babamdy qūşaǧyn jaiyp qarsy alyp, bauyryna basyp, as-suymen bölısıp, panalatty ǧoi. Osy jerdıŋ topyraǧyn basyp, östım. Bılım aldym, qyzmet etıp jatyrmyn ǧoi» dep tıptı qazaqşa amandasuǧa jaramaidy. Öitkenı, bızde ūlttyq ideologiia joq. Ol üşın Ūlttyq tärbie beru ortalyqtaryn jappai aşuymyz kerek. Mysaly, özım byltyr qoldaǧan «Qara şaŋyraq ūlttyq tärbie beru mektebı» degen pilottyq joba bügınde jolǧa qoiylyp, nätijelı jūmysyn körsete bıldı. Atalmyş joba aiasynda ūltymyzdyŋ ūlttyq qūndylyqtary ūlyqtalyp, ūmyt bolǧan salt-dästürlerımız körsetılıp, därıptelude.
QAZAQTYŊ ÖZINE TÄN ŪLTTYQ BOLMYSYN QAITARYP, ÖZGELERGE ÜLGI BOLAIYQ
Aldaǧy uaqytta mūndai jobalarǧa jan-jaqty qoldau körsetıp, Ūlttyq tärbie beru ortalyqtaryn damytsaq, joǧaltqanymyzdy tügendep, janşylǧan ūlttyq ruhymyzdy tırıltıp, ötkenımız ben öşkenımızdı qaita jaǧyp, qazaqtyŋ özıne tän ūlttyq bolmysyn qaitaramyz. Sonda ǧana kielı qazaq jerıne taǧdyrdyŋ aidauymen kelgen halyqtarǧa qūşaǧyn jaiyp, soŋǧy nanyn bölıp bergen qonaqjai, meiırban, darhan mınezdı qazaq halqyn elımızde tūryp jatqan türlı etnos ökılderı jaŋa qyrynan tanyp, ūlt tarihyna, tılıne, dılıne, mädenietıne qūrmetpen qarap, özderıne ülgı-önege alady...
Äŋgımelesken Zarina ÄŞIRBEK,
"Adyrna" ūlttyq portaly
