"Bizdiń keıbir azamattar «ult» degen sózden qashyp, ultshyl bolýdan qorqady. Nege ultshyl bolmasqa? Ultshyl bolýymyz kerek! Óz ultyn súıgen adam eń baqytty adam dep oılaımyn. Ózińniń ulttyq bolmysyńdy, ulttyq qundylyǵyńdy dáripteýge kim qarsy? Kim bizge ulttyq kıimińdi kıme dep jatyr? Máselen, tórt qazaq otyryp, aramyzǵa ózge etnos ókili kelse, «anaýdan uıat bolady» dep bárimiz oryssha saırap ketemiz. Sonda eshqaısymyz «ol 30 jyl boıy Qazaq elinde turyp, memlekettik tildi bilmegeni úshin nege uıalmaıdy» dep aıtpaımyz. Eń soraqysy, sol ózge etnos ókili de «Men qazaqty syılaıynshy, kezinde ata-babamdy qushaǵyn jaıyp qarsy alyp, baýyryna basyp, as-sýymen bólisip, panalatty ǵoı. Osy jerdiń topyraǵyn basyp, óstim. Bilim aldym, qyzmet etip jatyrmyn ǵoı» dep tipti qazaqsha amandasýǵa jaramaıdy". Bul pikirdi Astana qalalyq máslıhatynyń hatshysy Erlan Ermekuly Kanalımov Adyrna.kz portalynyń tilshisine bergen suhbatynda aıtty.
EShKIM KÓKTEN EKI AIaǴY SALBYRAP BASTYQ BOLYP TÚSKEN JOQ
Meniń oıymsha qandaı qyzmette isteseń de, jumysyń ómirińe ózgeris ákelip, óz talaptary men tártibin engizedi... Degenmen, eshkim kókten eki aıaǵy salbyrap birden bastyq bolyp túsken joq. Qaı jerde, qandaı deńgeıdegi qyzmette júrsek te, óz tabıǵı bolmysymyzdan ajyramaı, adamgershilik qundylyǵyn bárinen joǵary qoıýymyz kerek.
ADAMNYŃ ADAM BOLYP QALYPTASÝYNA AINALASY YQPAL ETEDI
Kez-kelgen adam aldymen qoǵamnyń múshesi. Adamnyń adam bolyp qalyptasýyna aınalasy qatty yqpal etedi. Bireýler qoǵamnyń jaqsy jaǵyn kórip, tulǵa retinde ósedi, damıdy, úırenedi. Óziniń ustanymyna berik bolady. Al endi bireýler óz jolynan adasyp, ózgelerge eliktep, túrli jáıttyń jeteginde ketedi. Mundaı adamdardyń ne qoǵamǵa, ne memleketke bereri shamaly...
EShKIMNIŃ ÁKESINEN QALǴAN TAǴY JOQ
Adam qandaı qyzmette bolmasyn, aldymen sol jerge naqty qandaı maqsatpen kelgenin, óziniń qyzmeti arqyly halyqqa qandaı paıda keltiretinin anyqtap alýy kerek. Máselen, ózim qandaı qyzmetke kelsem de, meni ol jerge «ákim bol, orynbasar bol, máslıhat hatshysy bol» dep teginnen-tegin eshkim jibermegenin bar jan dúnıemmen sezinemin. Ár qyzmet maǵan úlken jaýapkershilik júkteıdi. Shyntýaıtynda, eshkimniń ákesinen qalǵan taǵy joq!
BIZDIŃ QAI-QAISYMYZ BOLSYN KELER URPAQ ALDYNDA JAÝAPTYMYZ
Kez-kelgen sheneýnik qandaı da bolsyn qyzmetke taǵaıyndalǵanda halyqtyń aldyndaǵy belgili bir mıssııany oryndaý úshin keledi. Ýaqyty kelgende «taqty» bosatyp, jastarǵa oryn berýge mindettimiz. «Ár urpaq ózine artqan júkti jeter jerine aparyp tastaýy kerek. Áıtpegende bolashaq urpaǵymyzǵa asa kóp júk qaldyryp ketemiz»,-dep Álıhan Bókeıhan aıtpaqshy, bizdiń qaı-qaısymyz bolsyn keler urpaq aldynda jaýaptymyz.
QYZMETKE 1-2 JYL OTYRA TURÝǴA KELETIN IDEIaSYZ ShENDILER KÓP
Men keıbir memlekettik qyzmetkerlerdi túsinbeımin. Olarǵa «Qyzmetke ne úshin keldiń? Maqsatyń qandaı? Halyq úshin ne isteı alasyń? Qandaı ıdeıa, oılaryń bar?» dep suraq qoıǵanda, «Jáı 1-2 jyl otyra turýǵa keldim, bul jer yńǵaıly eken. Ýaqyty kelgende basqa qyzmetke ketemin» dep áńgime aıtqanda qarnym ashady. Eń ókinishtisi, búginde osyndaı alǵa qoıǵan maqsaty joq, ózindik ıdeıasy joq, ómirlik ustanymy joq, elge bir paıdam tısin deıtin janashyrlyǵy joq ómirin bos ótkizip jatqan osyndaı adamdar aramyzda kóp.
ÓZINDIK OIY MEN USTANYMY BAR ADAMDAR "JAŃA QAZAQSTAN" QURADY
Myqty memleketti myqty qoǵam qurady. Halyqqa bereri bar, úlgi-ónege bola alatyn, ózindik oıy men ustanymy bar ıdeıashyl adamdar ǵana «Jańa Qazaqstandy» qura alatynyn túsinetin kez jetti. Halyqqa eshqandaı paıdasy joq bir kúndik sharalar, jalǵan uranshyldyq pen dańǵaza shoý-toılardyń zamany ótti.
HALYQ SYNYN DURYS QABYLDAP, ShEShIM ShYǴARÝ KEREK
Búgingi qoǵam bılikten ashyqtyqty, halyqqa jaqyndyqty talap etedi. «Ákim bol, halqyna jaqyn bol» deıdi emes pe?! Sheneýnikke halyqtyń ókili eskertý aıtsa nemese syn bildirse, ony durys qabyldap, sheshim shyǵarý kerek. Óz halqyń saǵan muny janashyrlyqpen aıtyp tur. Elimizge bolsyn, máseleler sheshilsin, kemshilikter túzelsin degen jaqsy nıet dep túsinýimiz tıis.
"MEN BASTYQPYN, MENIKI ǴANA DURYS" DEGEN USTANYMNAN ARYLATYN ÝAQYT KELDI
«Syn túzelmeı, min túzelmes» demekshi, syn arqyly damımyz. «Men bastyqpyn, meniń aıtqandarymnyń bári durys. Meniń ǵana aıtqanym bolady» degen taptaýryn ustanymnan arylatyn ýaqyt keldi. Dál qazirgi synalatyn shaqta bılik ókilderi halyqtyń únin estip, qaltqysyz qyzmet etýi tıis. Shendilerdi shekten tys maqtaıtyn, jaǵympazdanyp, qasynan shyqpaıtyn, aıtqanyna bas shulǵı beretin adamdardan da saqtanǵanymyz abzal.
KEZ-KELGEN ADAM QYZMETIN JAN-TÁNIMEN ATQARSA, ÓMIRIMIZ JAQSARAR EDI
Qazirgi qoǵam meıirimge zárý. Kez-kelgen adam óziniń qyzmetin jan-tánimen atqaryp, jan-jaǵyna shýaq nuryn shashyp júrse, ómirimiz de jaqsarar edi. Máselen, qoǵamdyq kólik júrgizýshisi jolaýshylardy jyly júzben qarsy alyp, qyzmet etse, avtobýstaǵy adamdardyń árqaısysy sol jylýdy ózimen ala ketip, basqalarǵa da shýaǵyn shashar edi.
"BIR-BIRINE JANAShYRLYQ KÓRSETETIN MEIIRIMDI QOǴAM - OL IZGI QOǴAM"
Ál-Farabıdiń «Qaıyrymdy qala» týraly shyǵarmasynda adamdardyń bir-birine degen jyly qarym-qatynasynyń qanshalyqty mańyzdy ekeni aıtylǵan. Ol jerde «bir-birine janashyrlyq kórsetetin meıirimdi qoǵam – ol izgi qoǵam» jaıly sóz etiledi. Dál osylaısha, baqytqa jetý úshin bárimiz bir-birimizge meıirimmen qarap, kómekteser bolsaq, búkil álem izgiliktiń mekenine aınalar edi.
JYǴYLǴANDY KÓTERIP, SÚRINGENDI DEMEITIN KEŃPEIIL QAZAQ QAIDA?
Óıtkeni búgin qoǵam jasaǵan jaqsylyqty kóre bilmeıdi. Jaqsyny baǵalaı bilmeıdi. Kerisinshe bireý shalt basyp, súrinse, kóp bolyp aıyptap, jarǵa jyǵyp jatamyz. Jyǵylǵandy kóterip, súringendi demeıtin keńpeıil qazaq qaıda? dep keıde qynjylamyn... Keńestik júıemen tárbıelengen keıbir aǵa býynnyń arasynda jastarǵa jol bermeý, ataqqumarlyq, jaǵympazdyq jáne t.b. basqa da keritartpa qasıetteri búgingi «Jańa Qazaqstanǵa» qajet emes.
BIZDIŃ AShYQ BOLÝYMYZǴA EShQANDAI ShEKTEÝ JOQ
40-50 jastaǵy bizdiń býyn men qazirgi jastar qoǵamǵa ashyq. Áleýmettik jelilerde belsendi, óz oqyrmandaryna aıtary bar sanaly qoǵam qalyptasyp keledi. Bizdiń ashyq bolýymyzǵa eshqandaı shekteý joq. Degenmen erkindik pen essizdikti shatastyryp almaǵan jón. Keıbir adamdar bireýdiń jeke basyna tıisip, abyroıyna nuqsan keltirýdi «men ony synap jatyrmyn» dep oılaıdy. Bul durys úrdis emes. Búgingi kúni eń ońaı is – ózgeniń jasaǵanyn joqqa shyǵaryp, jappaı synaý. Al sol iske ózi aralasyp, naqty istiń qasynan tabylý, ózindik ıdeıany usyný kez-kelgenniń qolynan kele bermeıdi. Sondyqtan ashyq bolsaq ta, el aldyndaǵy jaýapkershilikti umytpaıyq.
JASTARDY TÁRBIELEÝDE ZIIaLY QAÝYM ÓZ QYZMETIN ATQARA ALMADY
Búgingi qoǵam órkenıetten qalmaı, damyp keledi. Jastarymyzdyń kózi ashyq, kókiregi oıaý, bilimdi, sanaly, zamanaýı tehnologııalardy meńgergen, álemmen baılanysy bar. Tek qana aǵa býyn tarapynan jastardy tárbıeleýde bir jerden aǵattyq ketti. Búgingi urpaqta patrıottyq sezim az. Árıne oǵan olardy kinálaı almaımyz. Elin súıetin, halqyn qurmetteıtin jastardy tárbıeleýde zııaly qaýym ókilderi de óz qyzmetterin durys atqara almady. «Eshten kesh jaqsy» demekshi, bolashaq memleket azamattaryn tárbıeleýde ulttyq ıdeıany qolǵa alatyn kez jetti.
"MEN-MEN" DEMEI, BIZ BOLYP QAREKET JASALYQ
Óskeleń urpaqtyń erteńine alańdasaq, qazirden bastap buqaralyq aqparat kózderine kóńil bólip, qazaqtildi kontentti damytýymyz tıis. Balalarǵa arnalǵan tanymdyq, tárbıelik máni bar baǵdarlamalar jasap, ǵalamtorǵa shyǵatyn dúnıelerdi suryptap otyrýymyz qajet-aq. Mysaly, Amerıkada YouTube Kids degen bar. Eresekterge arnalǵan málimetti bala qaraı almaıdy. Bizdiń elde de osyndaı máseleni qolǵa alýymyz kerek. Ulttyq anımaııany damytyp, óz keıipkerlerimizdi nasıhattaýdy kúsheıtýimiz qajet. "Men-men" demeı, biz bolýǵa qareket jasalyq. Sonda ǵana qoǵam túzelip, kózqarasymyz durystalyp, elin súıer ultqa qyzmet etetin urpaq tárbıeleı alamyz.
BIZGE QOǴAMDYQ MÁDENIET QALYPTASTYRÝ KEREK
Bizge mádenıet jetispeı jatyr. Mysaly, demalys oryndary, eskertkishter, gúlzarlar, sýburqaqtar tárizdi dúnıeler halyqtyń ıgiligi úshin jasalady. Bireý keledi de osynyń bárin julyp, syndyryp, oıyna kelgenin istep ketedi. Bul halyqtyń qazynasynan jumsalǵan qarajat ekenin eskermeıdi de... Sondyqtan da bizge qoǵamdyq mádenıet qalyptastyrý kerek. Mysaly, kóshege qoqys laqtyryp, qaqyryp-túkirip júretinder bolady. Árıne búginde ondaı ádepsiz qylyqtarǵa aıyppul qarastyrylǵan. Biraq degenmen osyndaı tártip buzýshylardy qoǵam bolyp tárbıelesek, memleketimiz ósip-órkenderi sózsiz. Qaı-qaısymyz bolsyn memlekettiń dúnıesindeı bólip-jarmaı, ózimizdiń urpaǵymyz úshin qyzmet etedi dep patrıottyq kózqaras tanytýymyz tıis.
HALYQQA SENIŃ ÁKIM BOLǴANYŃ EMES, MÁSELENIŃ ShEShIM TAPQANY KEREK
Nege kóp sheneýnikter halyqqa ashyq emes? Nege halyqtan qorqady? Qarapaıym halyq úshin ákim ne, máslıhat ne, partııa ne, parlament ne, prezıdent ne báribir. Olarǵa ózderin tolǵandyrǵan máseleniń sheshimi ǵana kerek. Biraq, bılik ókilderiniń óz deńgeıi, óz jaýaptylyǵy, óz quzyrettiligi jáne quqyqtyǵy bolady. Halyq ony bilmeıdi. Sondyqtan memlekettik qyzmetkerdiń aldyna kelgen kezde dárejesine qaramastan óz talabyn qoıyp, «Sen chınovnıksiń. Sen isteýiń kerek. Mindettisiń. Boldy» dep aıǵaıǵa basady.
ÓZ QYZMETIN TÓMENNEN BASTAMAǴAN ShENDILER HALYQTAN ALYS BOLADY
Sol kezde keıbir memlekettik qyzmetker tipti naqty qandaı isti sheshe alatynyn da aıta almaıtyn jaǵdaılar kezdesedi. Sebebi, ol ózi atqaryp otyrǵan qyzmetti basynan bastamaǵan. Memlekettik júıeniń rettiligin túsinbeıdi. Buǵan deıin halyqpen tyǵyz jumys istemegen. Halyqpen kezdeskende boıynda kompleks týady. Óz oıyn jetkize almaıdy, qobaljyp qalady. Psıhologııalyq turǵydan aýyrlyqty sezinedi, sondyqtan kelesi joly halyqpen kezdesýden qashady. Al halyq onyń bul áreketin túsinbeı, bılikke degen narazylyǵy kúsheıedi. «Bir qumalaq bir qaryn maıdy shiritedi» demekshi, bir shendiniń áreketi búkil bılikke topyraq shashýmen teń.
OTBASYNDA TÁRBIE ALǴAN BALA ERTEŃ ELINE JANY AShITYN AZAMAT BOLYP ShYǴADY
Búgingi kóp sheneýnikter óz qyzmetin tómennen bastamaǵan. Ózimiz eńbek jolymyzdy aýdan ákimdiginde bas maman bolyp bastaǵanbyz. Memlekettik qyzmette istep júrgenime 20 jyldan asty. Talaı qıynshylyq bastan ótti. Otanǵa qyzmet etý sondaı-aq otbasynda alǵan tárbıege de baılanysty. Eger ata-anasy balasyna ónegeli tárbıe berip, adamı qasıetterge baýlysa, qoǵamdyq jumystarǵa aralastyryp, jan-jaqty qoldaý bildirse, mundaı baladan eline jany ashıtyn, aınalasyna qamqor bola alatyn azamat ósip shyǵady. Dál osyndaı jas qabilet ıesi erteń memlekettik qyzmetke barsa, qoǵamǵa ashyq bolyp, halyqqa jaqyn bolady.
BALA ÓZIMEN-ÓZI ÓSIP JATYR, ATA-ANALARDYŃ BALA TÁRBIELEÝGE ÝAQYTY JOQ
«Otan otbasydan bastalady» demekshi, balanyń tárbıesi kún tártibindegi óte ózekti másele. Búginde ata-analardyń bala tárbıeleýge ýaqyty joq. Kúıbeń tirshiliktiń qamymen kúnuzyn jumysta. Bala ózimen-ózi ósip jatyr. Jamanǵa da, jaqsyǵa da áleýmettik jeli úıretip jatyr. Bul durys nárse emes. Kelesi úsh qaǵıdany berik ustanýymyz kerek. 1. Patrıottyq – ár azamat Otanyn sheksiz súıýi kerek. 2. Otbasy – bolashaq qoǵamdy tárbıeleıdi. 3. Tártip bar jerde jaýapkershilik bar. Osy úsh qaǵıdany umytpaı, kúndelikti ustanymymyzǵa aınaldyrsaq, erteńimizge ýaıymdamaýymyzǵa bolady.
"AÝZY QISYQ BOLSA DA, BAIDYŃ BALASY SÓILESIN" DEGEN ÁŃGIME BOLMAÝY KEREK
Bılik ádiletti qoǵam qurýy úshin halyqty alalamaı, «baı-kedeıge», «bilimdi-bilimsizge» bólmeı, tanys-tamyr degennen ózin aýlaq ustap, barshaǵa birdeı ádiletti qaraýy tıis. Halyqtyń muń-muqtajyna beıjaı qaramaı, suranysyna qashan da qulaq asýymyz kerek. Barlyq adamdy birdeı qabyldap, ádil sheshim shyǵarýymyz qajet. «Aýzy qısyq bolsa da, baıdyń balasy sóılesin» degen áńgime bolmaýy kerek. Teńdik júıesi qalyptasyp, ádilettilikti is júzinde ornatýǵa atsalysaıyq.
EGER BIZ QAJETTI JUMYS ORYNDARYN AShPASAQ, NESINE JASTARDY BOSQA OQYTAMYZ?
Biz búginde kez-kelgen bolmaıtyn problemamen kúresip júrmiz. Onyń aldyn-alý jaǵyn eskermeımiz. Máselen, áleýmettik salaǵa qatty mán berip, qyrýar qarjy bólemiz. Aldymen jastardy jumyspen qamtamasyz ete almaı, qanshama myń oqý granttaryn beremiz. Keıin JOO-yn bitirgen jastar óz mamandyǵymen jumys taba almaı, sandalyp júredi. Eger biz qajetti jumys oryndaryn ashpasaq, nesine olardy bosqa oqytamyz? Aýrýlardy emdeımiz dep qanshama aýrýhanalar salamyz. Aýyrmaý úshin ne isteý keregin bilmeımiz. Salaýatty ómir saltyn qalyptastyrý úshin buqaralyq sportty jolǵa qoıyp, sport keshenderin kóptep salǵan jón.
QAZIRGI JASTAR ÚShIN MATERIALDYQ QUNDYLYQ ALǴA ShYQQAN
Bizdiń zamanymyzdyń jastary men búgingi zamannyń jastarynyń arasynda jer men kókteı aıyrmashylyq bar. Osy turǵyda meni ýaıymdatatyn bir jáıt bar. Qazirgi jastar úshin rýhanı qundylyqtan góri materıaldyq qundylyq birinshi orynǵa shyqqan. Mysaly, biz kezinde «bir mamandyq ıesi bolaıynshy, JOO-na túsip adam bolaıynshy dep» armandaýshy edik.
KEIBIR JASTARYMYZ OQÝYN BITIRE SALA "1,5 - 2 MLN ZARPLATA BERIŃDER" DEIDI
Al qazirgi keıbir jastarymyz oqýyn bitire sala «Maǵan 1,5-2 mln zarlpata berińder. Osy máseleni jyldam sheshińder. Maǵan baılyq kerek, dúnıe kerek. Jeke kabınet berińder» dep bir kókten túsken professorlar sekildi talap qoıady. Bizdiń kezimizde mundaı bolǵan joq. Árıne bizde eliktep óstik. Jastarǵa aıtarym, Eýropa men bizdi salystyrmaý kerek. Bizdiń mentalıtetimiz eki túrli. «Ózgeniń qańsyǵyn bizge tańsyq» etip jastarymyzdyń boıyna telýdiń qajeti joq. Jamanynan jırenip, jaqsysyn ǵana alýymyz kerek.
HAIP TÚSIRETIN BLOGERLERGE, TIK-TOK BATYRLARYNA ELIKTEÝDI QOIý KEREK
Óz ultyńnyń da ishinde ónege tutyp, úlgi bolarlyqtaı tulǵalar baryn esten shyǵarmaǵan abzal. Kóp jastar haıp túsiretin blogerlerge, tık-tok batyrlaryna elikteýde. Soǵan qansha ýaqytyn jumsap, jastyq shaǵyn tekke ketirip jatyr. Qarapaıym ómirde de adal eńbegimen erlik jasap júrgen qanshama tulǵalarymyz bar. Jastarymyzǵa nege solardy úlgi tutyp, ónegeli isterin qaıtalamasqa?
HALYQTY NADANDYQTAN QUTQARYP, DANALYQQA JETELEITIN QAZYNALY QARIIaLAR AZ
Rýhanı qundylyqtyń barlyǵynan da mańyzdy ekenin jastarymyzǵa túsindirý kerek. 30 jyl boıy biz bul máselege kóńil bólmegenimiz ras. Endi qolǵa alatyn zaman keldi. Qazir halyqty nadandyqtan qutqaryp, danalyqqa jeteleıtin qazynaly qarııalarymyz azaıyp ketkeni qynjyltady. Sondyqtan da búgingi qoǵam úshin «baılyqqa umtylý, myqty osobnıakta turý, keremet sheteldik djıp miný, jyl saıyn shetelge baryp kelý, sony tık-tokqa shyǵarý» basymdylyqqa ıe bolyp tur.
SALIQALY JASQA KELGEN ATA-ÁJELERIMIZ QARTTYQTY MOIYNDAMAI, ÁLI DE JAS KÓRINGISI KELEDI
Bizdiń qundylyqtarymyzdyń orny aýysyp ketken. Ultymyzdyń ulaǵatty tárbıesi, salt-dástúri, rýhanı qundylyqtary umyt boldy. Salıqaly jasqa kelgen atalarymyz ben ájelerimiz qarttyqty moıyndamaı, áli de jas kóringisi kelip júr. Aýzynda ataly sózi joq aqsaqaldar óskeleń urpaqqa úlgi-ónege bola almaı júr. «Ózderin týyp alǵan balalaryńdy ózderin qarańdar, biz úshin týǵan joqsyńdar» dep nemerelerin baqqysy kelmeıtin zamanaýı sánqoı ájelerimiz de bar.
HALYQQA PAIDASY JOQ QANShAMA MEMLEKETTIK BAǴDARLAMAǴA QYRÝAR QARJY KETTI
Osyǵan deıin elimizde ár túrli deńgeıdegi túrli memlekettik baǵdarlamalar qabyldandy. Qanshama qarajat bólindi. Biraq sonyń nátıjesi qaıda? Halyqqa onyń qandaı paıdasy tıdi? Osy baǵdarlamalardy jasaǵan kezde «halyqqa bul shynymen qajet pe» dep eshkim eshqandaı taldaý júrgizbeı, óz betterimen sheshim shyǵaryp, halyqtyń qansha qarajaty bosqa jelge ushty. «Jańa Qazaqstanda» osyndaı esep úshin jasalǵan dúnıelerdi qoıyp, shyn máninde qoǵamǵa qajet, halyqqa qyzmet etetin jobalardy qolǵa alý kerekpiz.
TAŃERTENNEN KEShKE DEIIN "ANAÝ JOQ, MYNAÝ JOQ" DEITIN MASYLDAR KÓBEIDI
Mysaly, búginde «alma pis, aýzyma tús» degen masyldyq prınıp beleń alyp jatqany ókinishti. Tipti keıbir aýyldardyń ózinde nan salyp, sıyr saýmaıtyn adamdar bar. Sonda men olardan suraımyn... «Eger nan salmasań, sıyr saýmasań, mal ustamasań, aýylda ne úshin turyp jatsyń?» Bizde aýylda óstik, ata-anamyz mal ustady. Aýyl úshin bul qalypty nárse bolatyn. Qazir kóbi jumys istegisi kelmeıdi, shóp shapqysy kelmeıdi... Tek tańertennen keshke deıin «anaý joq, mynaý joq» dep syltaý aıtady. Tipti zeınettegi ata-anasynyń zeınetaqysymen kún kóretinder de bar. Bul jalqaýlyq nemese masyldyq emeı nemene?!
BÚGINGI QOǴAMǴA ADAL EŃBEKTI DÁRIPTEP, ÓSKELEŃ URPAQTY EŃBEKKE BAÝLYǴANYMYZ JÓN
Qalamyzdyń jumyspen qamtý ortalyǵynda 9800 jumys orny bos tur. Eń tómengi jalaqy - 150 myńnan bastalady. Maǵan jumys surap kelgenderden sonda bar desem, barǵysy joq. «150-200 myń jalaqy maǵan az. 1-2 mıllıon kerek» deıdi. Kúni keshe ǵana oqý bitirgen, tájirıbesi joq jas maman ár nárseniń shegi, óziniń ýaqyty bolatynyna oılanýy kerek qoı... Ony eń áýeli qoǵam tanýy kerek, halyq qabyldaýy kerek. Qyzmet degenimiz bul lotoreıa bıleti emes qoı. Búgingi qoǵamǵa adal eńbekti dáriptep, óskeleń urpaqty eńbekke baýlyǵanymyz jón.
BATYSQA ELIKTEÝDI QOIYP, ÓZIMIZDIŃ ANA-TILIMIZDI, SALT-DÁSTÚRIMIZDI QURMETTEIIK
Ótkendi bilmesek, bolashaq joq. Kez-kelgen adam tól tarıhyn, ulttyq qundylyǵyn, rýhanı mádenıetin bilýi abzal. Ana tilin, salt-dástúrin, ádet-ǵurpyn qurmettegeni jón. Biraq búgin batysqa elikteýshilik basym. Eýropaǵa qarańyzshy... Ne bolyp jatyr? Qandaı ıdeologııa bar? Ne baısyń, ne kedeısiń. Kedeı bolsań, eshkimge keregiń joq. Ómir boıy qul bolyp ómir súresiń. Batystaǵy salynatyn salyqtyń qymbat ekenin kim aıtyp jatyr? Eń soraqysy, erkekpen erkek úılenip, jynystaryn aýystyrýda.
ELIMIZDE OTBASY JÁNE URPAQ MÁSELESIMEN AINALYSATYN BAQYT MINISTRLIGIN QURÝ KEREK
Osyndaı bizdiń mentalıtetke jat nárseler qoǵamǵa kirip, jastarymyzdyń sanasyn ýlap úlgerdi. Mıssıonerler sengish, ańǵal jastarymyzdy «jaǵdaıyńdy retteımiz, ómirińdi jaqsartamyz» dep aldap-arbap, óz maqsattaryna paıdalanyp, adastyrýda. Osyndaıdyń aldyn-alý úshin óskeleń urpaqtyń tárbıesin kesh bolmaı turyp qolǵa alýymyz tıis. Máselen, Arab elderinde otbasy jáne urpaq máselesimen aınalysatyn Baqyt mınıstrligi bar. Nege bizdiń elde de osyndaı quzyretti organ qurmasqa?
BIZDE BIR-BIRINIŃ FÝNKIIaSYN QAITALAITYN QAJET EMES QURYLYMDAR KÓP
Bizde bir-biriniń fýnkııasyn qaıtalaıtyn qajet emes qurylymdar kóp. Máselen, Qarttar úıi, Ana men bala, Daǵdarys úıi tárizdi ortalyqtardy neǵurlym kóp ashsaq, soǵurlym adamdar soǵan táýeldi bolady dep oılaımyn. Óıtkeni, bári daıyn. Eshnárseni oılap, bas qatyrmaıdy. Ana jaqqa baryp tamaq alady, myna jaqtan kıim alady... Sosyn ol óziniń bolashaǵyna jumys istemeıdi. Solaı qalyp qoıady. Biz mundaı masyldyqtan arylýymyz kerek.
ÓZ USTANYMY, IDEIaSY BAR JASTARDY TOPTASTYRATYN "JASTAR RESÝRSTYQ ORTALYǴYN" AShÝ OIYMDA BAR
Jastarmen kóp kezdesemin. Sonda olarǵa únemi «oqyńdar, tar sheńberden shyǵyp, keńirek oılańdar. Izdengen adamǵa barlyq múmkindik bar» deımin. Qalamyzda «Jańa Qazaqstanǵa» qajet óz ustanymy, ıdeıasy bar, jeke tulǵa retinde qalyptasqan jastardy toptastyrǵan jańa formattaǵy «Jastar resýrstyq ortalyǵyn» ashý oıymda bar. Bul jastardy jan-jaqty damytatyn ári rýhtandyryp, shabyttandyratyn búkil jaǵdaıy jasalǵan úlken zamanaýı jastar qalashyǵy bolýy tıis. Onyń ishinde jastarymyzǵa sport kesheni, kitaphana, medıastýdııa, teatr, mýzeı, kovorkıng, túrli úıirmeler ári bilimin jetildiretin kýrstar barlyǵy tegin qyzmet atqarsa, jas qabilet ıelerine úlken qoldaý bolar edi.
BALANYŃ ARMANYNA KÓŃIL BÓLMEI, DIPLOM ALSAŃ BOLDY DEITIN ATA-ANALAR BAR
«Jastar oqysyn, zamannan qalmasyn» dep jyl saıyn oqý granttaryn bólemiz. Bıyl bilim berý granttaryn taǵaıyndaý konkýrsyna 80 myńǵa jýyq ótinim tústi... Mysaly, aýyldyń balalary qalaǵa oqýǵa túsýge kelip, tańdaǵan mamandyǵyna ball jetpeı qalady. Aýylǵa qaıtqysy kelmeıdi. Áke-sheshesiniń qabaǵyna qaraıdy. Olar «Balam, mindetti túrde joǵarǵy bilim alý kerek» dep balanyń yntasyna, maqsatyna, armanyna kóńil bólmeıdi. «Tek dıplom alsań boldy» deıdi. Sosyn bala ózi armandamaǵan mamandyqqa grantqa túsedi. Amalsyzdan tórt jyl oqyp, úkimettiń qyrýar qarajatyn aqtamaı, mamandyǵy boıynsha jumys istemeıdi. Bul da masyldyqtyń bir túri.
EŃBEK NARYǴYNA QAJET MAMANDYQTARDY ANYQTAP, TALDAÝ JÚRGIZBEIMIZ
Osynshama granttardy bólgenshe oqýǵa túsý talabyn kúsheıtý kerek. Sonda bilimdi, bilikti kadrlar daıyndaı alamyz. Biz eńbek naryǵyna qajet mamandyqtardy anyqtap, taldaý júrgizbeımiz. Sáıkesinshe suranysqa ıe mamandyq ıelerin daıarlaı almaı otyrmyz. Topyrlatyp kim-kóringenge grant bere bergendi doǵaraıyq. Kil myqtylary bilim dodasynan ótip, «Myń balanyń ishinen grant alǵanmyn» dep sol mamandyqtyń adal ıesi bolady. Sol kezde bilimniń sapasy durystalyp, óz isin biletin naqty maman ıeleri shyǵady.
"ULT" DEGEN SÓZDEN QAShYP, ULTShYL BOLÝDAN QORQATYN AZAMATTAR BAR
Bizdiń keıbir azamattar «ult» degen sózdiń ózinen qashyp, ultshyl bolýdan qorqady. Nege ultshyl bolmasqa? Ultshyl bolýymyz kerek! Óz ultyn súıgen adam eń baqytty adam dep oılaımyn. Ózińniń ulttyq bolmysyńdy, ulttyq qundylyǵyńdy dáripteýge kim qarsy? Bári ózimizge baılanysty. Kim bizge ulttyq kıimińdi kıme dep jatyr? Ózimizdi de, ózgeni de ózgertýimiz úshin ár adam aldymen óziniń nıeti men peıilin durystaýy kerek. Máselen, tórt qazaq otyryp, aramyzǵa ózge etnos ókili kelse, «anaýdan uıat bolady» dep bárimiz oryssha saırap ketemiz. Sonda eshqaısymyz «ol 30 jyl boıy Qazaq elinde turyp, memlekettik tildi bilmegeni úshin nege uıalmaıdy» dep aıtpaımyz.
ULTTYQ TÁRBIE BERÝ ORTALYQTARYN JAPPAI AShÝYMYZ KEREK
Eń soraqysy, sol ózge etnos ókili de «Men qazaqty syılaıynshy, kezinde ata-babamdy qushaǵyn jaıyp qarsy alyp, baýyryna basyp, as-sýymen bólisip, panalatty ǵoı. Osy jerdiń topyraǵyn basyp, óstim. Bilim aldym, qyzmet etip jatyrmyn ǵoı» dep tipti qazaqsha amandasýǵa jaramaıdy. Óıtkeni, bizde ulttyq ıdeologııa joq. Ol úshin Ulttyq tárbıe berý ortalyqtaryn jappaı ashýymyz kerek. Mysaly, ózim byltyr qoldaǵan «Qara shańyraq ulttyq tárbıe berý mektebi» degen pılottyq joba búginde jolǵa qoıylyp, nátıjeli jumysyn kórsete bildi. Atalmysh joba aıasynda ultymyzdyń ulttyq qundylyqtary ulyqtalyp, umyt bolǵan salt-dástúrlerimiz kórsetilip, dáriptelýde.
QAZAQTYŃ ÓZINE TÁN ULTTYQ BOLMYSYN QAITARYP, ÓZGELERGE ÚLGI BOLAIYQ
Aldaǵy ýaqytta mundaı jobalarǵa jan-jaqty qoldaý kórsetip, Ulttyq tárbıe berý ortalyqtaryn damytsaq, joǵaltqanymyzdy túgendep, janshylǵan ulttyq rýhymyzdy tiriltip, ótkenimiz ben óshkenimizdi qaıta jaǵyp, qazaqtyń ózine tán ulttyq bolmysyn qaıtaramyz. Sonda ǵana kıeli qazaq jerine taǵdyrdyń aıdaýymen kelgen halyqtarǵa qushaǵyn jaıyp, sońǵy nanyn bólip bergen qonaqjaı, meıirban, darhan minezdi qazaq halqyn elimizde turyp jatqan túrli etnos ókilderi jańa qyrynan tanyp, ult tarıhyna, tiline, diline, mádenıetine qurmetpen qarap, ózderine úlgi-ónege alady...
Áńgimelesken Zarına ÁShIRBEK,
"Adyrna" ulttyq portaly
