بۇگىن ارداگەر ۇستاز، كورنەكتى مەملەكەت قايراتكەرى ورىنشا قارابالينا 90 جاسقا تولدى

2167
Adyrna.kz Telegram

قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، ارداگەر ۇستاز، كورنەكتى مەملەكەت قايراتكەرى ۇزاقباي قۇلىمبەتوۆتىڭ قىزى ورىنشا قارابالينا بۇگىن 90 جاسقا تولىپ وتىر. ول بالا كۇنىندە "حالىق جاۋىنىڭ" قىزى اتانىپ، تالاي قيىندىق كورگەن، ءوزىن بىلىمگە ارناپ، جارتى عاسىردان اسا ۋاقىت كوپتەگەن شاكىرت تاربيەلەگەن. ۇلت اناسىنىڭ ءومىرى مەن ۇستازدىق جولى تۋرالى بايانداۋدى ۇيعاردىق.

"حالىق جاۋىنىڭ قىزى"

ورىنشا قارابالينا 1932 جىلى 7 قاراشادا اقتوبە وبلىسى، ىرعىز اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. جاستايىنان اكەسىنەن ەرتە ايىرىلعان ۇستاز ءومىر بويى "حالىق جاۋىنىڭ قىزى" اتانىپ كەلگەن. وعان تاڭىلعان وسى اتاۋدىڭ كەسىرىنەن تۇيىق بولىپ، ءتىپتى ءبىر كەزدەرى وزىنە "مۇلدە كۇيەۋگە شىقپايمىن" دەپ ۇكىم كەسكەن كەزدەرى دە بولىپتى.

"اكەمدى ۇستاپ اكەتكەندە مەن بەس جاسار ويىن بالاسى ەدىم. اكەمىز قازاقستان ورتالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى بولعاندىقتان، پورترەتى كوشەدە ءىلۋلى تۇراتىن. سول ءبىر كۇندەرى كوشەدە ويناپ جەرگەندە اكەمنىڭ پورترەتى جىرتىلىپ، جەردە جاتقانىن بايقادىم. كوتەرىپ الىپ، بۇكتەلگەن تۇستارىن جازۋعا تىرىستىم. بەتىن بوياۋمەن شيمايلاپ تاستاعان ەكەن. بوياۋدى ەتەگىممەن سۇرتە باستاعاندا، الدەكىم ماڭدايىمنان نۇقىپ قالدى. ­جەتەلەپ ۇيگە اكەلدى دە، اناما: "قىزىڭدى تىي!" دەدى", - دەيدى ۇستاز سۇحباتىندا.

نەگىزى ورىنشا قارابالينا ۇزاقباي قۇلىمبەتوۆتىڭ تۋعان ءىنىسى جولمۇراتتىڭ قىزى ەكەن. بىراق ءبارى ءبىر شاڭىراقتا وسكەن سوڭ، ءبارىمىز ۇزاقباي اكەمىزدىڭ بالالارىمىز دەيدى. كەيىن اكەسى اتىلىپ كەتكەن سوڭ، ورىنشا جولمۇراتقىزىنا اعاسى قارابالانىڭ تەگىن بەرگەن.

"حالىق جاۋىنىڭ" قىزىمەن باس قوسقان ءسىزدىڭ ءومىرىڭىز ءومىر بولمايدى، وبال جاساعىم كەلمەيدى"

ورىنشا قارابالينانىڭ ايتۋىنشا، "حالىق جاۋىنىڭ" ۇرپاعى بولعان سوڭ، ءتىپتى مەكتەپتە دە قۋدالاۋعا ۇشىراعان. ءسويتىپ جەتى مەكتەپ اۋىستىرعان سوڭ، جاركەنتتەگى مولوتوۆ اتىنداعى مەكتەپتى ءتامامدايدى دا 1952 جىلى قازاق مەملەكەتتىك ايەلدەر پەداگوگيكالىق ينستۋتيتى "تاريح ءپانىنىڭ مۇعالىمى" ماماندىعىنا وقۋعا تۇسەدى.

سول جىلدارى جازۋشى، مەملەكەت قايراتكەرى كاكىمجان قازىباەۆپەن تانىسىپ، اراعا سەگىز جىل سالىپ، وتاۋ قۇرادى.

"اۋىلدان الماتىعا وقۋعا كەلە جاتقان ەدىك. ۆاگون تولعان ستۋدەنت. ءوزىم كوپ اداممەن ارالاسپاي، قاشقاقتاپ جۇرەتىنمىن. "حالىق جاۋىنىڭ" قىزى دەگەن ءسوز جانىما ­باتادى. سارىوزەكتەن پويىزعا ءبىر اقساقال ءمىندى. قۇمالاق اشادى ەكەن. مەنەن باسقا ستۋدەنتتىڭ ءبارى جاپىرلاي قۇمالاق اشتىردى. ءبىر كەزدە "ورىنشا قارىنداسقا دا قۇمالاق اشىپ بەرىڭىز، ونىڭ دا ­سىرىن بىلەيىك" دەگەن داۋىس شىقتى. جالت قاراسام قاراتورى جىگىت قولىنداعى ءۇش سومىن اقساقالدىڭ قولىنا ۇستاتىپ جاتىر. قاريا قۇمالاعىن شاشىپ جىبەردى دە: "باقىت كۇتىپ تۇر, قاراتورى جىگىتكە تۇرمىسقا شىعاسىڭ... تەك سۋدان قاشىپ ءجۇر، اجالىڭ سۋدان بولادى" دەدى. مەن ءدال سول ساتتە ءولىپ قالاتىنداي ­جىلاپ جىبەردىم", - دەيدى ۇستاز.

ول ۇستازدىق جولىن قازىرگى الماتى وبلىسى اقسۋ اۋدانىنداعى ورتا مەكتەپتە تاريح ءپانىنىڭ مۇعالىمى قىزمەتىنەن باستايدى. مەكتەپتە العاشقى كۇندەردەن-اق ىسكەرلىگىمەن كورىنىپ، العاشقى ءتورت جىل ىشىندە تالدىقورعان وبلىستىق كومسومول كوميتەتىنىڭ پلەنۋم مۇشەسى، قازاقستان لكسم ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءۇىىى سەزىنىڭ دەلەگاتى بولىپ سايلاندى. كەيىن 1956 مەن 1959 جىلدار اراسىندا گازەت پەن جۋرنالداردىڭ رەداكتسياسىندا جۇمىس ىستەگەن.

ال 1961 جىلى قازىرگى رەسپۋبليكالىق مەكتەپ-ينتەرناتقا ورنالاسىپ، زەينەتكە شىققانشا وسى مەكتەپتە تاريح،  ادام جانە قوعام پاندەرىنىڭ مۇعالىمى قىزمەتىن اتقارعان. جالپى جۇمىس ءوتىلى - 53 جىل.

"باۋكەڭ الىپ بەرگەن ماكينتوش"

ءسويتىپ سەگىز جىلدان كەيىن ورىنشا جولمۇراتقىزى كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ ۇيىنە كەلىن بولىپ تۇسەدى. كاكىمجان قازىباەۆ پەن راقىمجان قوشقارباەۆتىڭ دوستىق قارىم-قاتىناسىنىڭ ورناۋىنا دا حالىق قاھارمانى سەپتىگىن تيگىزگەن دەسەدى.

باۋىرجان مومىشۇلى ورىنشا جولمۇراتقىزىن تۋعان كەلىنىندەي كورىپ، بار جاقسىلىعىن اياماعان. ۇستاز ءوزىنىڭ "باۋكەڭنىڭ ۇيىندە" اتتى ەستەلىگىندە بىلاي دەپ جازىپتى:

"باۋكەڭنىڭ ءبىزدىڭ ۇيگە كەلىپ-كەتۋى، قامقورلىعى بىزدەر ءۇشىن ۇلكەن باقىت ەدى. ءبىر كۇنى جاكەڭنىڭ ۇيىنە (ب.مومىشۇلىنىڭ بايبىشەسى) كەلە جاتقاندا جاڭبىردىڭ استىندا قالدىق. اسىرەسە، مەن سۋعا ءتۇسىپ شىققان تاۋىقتاي سۇمىرەيىپ ءارى ۇستىمدەگى كيىمىم جۇپىنى بولىپ كورىنگەن بولۋى كەرەك، باۋكەڭ: "انا قىتايدىڭ ماكينتوشى قانشا تۇرادى؟" دەدى جاكەڭە. "100 سوم" دەدى جاكەڭ. قالتاسىنان 100 سوم الىپ ماعان بەردى. "جاڭبىر باسىلعان سوڭ ماكينتوش الىپ كي" دەدى. باۋكەڭ الىپ بەرگەن ماكينتوشتى مەن كولەڭدەتىپ بىرنەشە جىل كيدىم".

سولدان وڭعا قاراي: كاكىمجان قازىباەۆ، راحيلا قوشقارباەۆا، ورىنشا قارابالينا-قازىباەۆا، راقىمجان قوشقارباەۆ

"ۇستاز ساباقتى تۇسىنبەي وتىرعان وقۋشىنى كوزىنەن تانيتىن"

ورىنشا قارابالينا مەكتەپتە سۋىق، قاتال ۇستاز بولىپ كورىنگەنىمەن، ءوز ءپانىنىڭ بىلىكتى مامانى، ءتارتىپ پەن تاربيەنى قاتار قويا بىلگەن پەداگوگ بولعان. بىراق ول ەشقاشان شاكىرتتەرىنە داۋىس كوتەرمەگەن، كەرىسىنشە، ۇستازعا ءتان مىسىمەن باسقان.

"قارابالينا دەگەن تەكتى ەستىگەندە ۋ-شۋ بولىپ جاتقان مەكتەپ اينالاسى تىپ-تىنىش بولا قالاتىن. بۇعان قوسا ورىنشا اپاي ساباق بەرىپ جاتقان كلاستاعى تىنىشتىقتان شىبىننىڭ ىزىڭى ەستىلەتىن. بارلىق وقۋشىنىڭ كوزدەرى دە، قۇلاقتارى دا ۇستاز نازارىندا. وقۋشىلار اراسىندا ورىنشا اپايدىڭ ساباعىنا دايىندالماي كەلەتىن "جۇرەكجۇتقاندار" مۇلدە از بولاتىن. ۇستاز ساباقتى تۇسىنبەي وتىرعان وقۋشىنى كوزىنەن تانيتىن. سوندا دا ول ەشكىمگە داۋىس كوتەرىپ، ايقايلامايتىن. بەدەلىن ءتۇسىرىپ، ەشكىممەن ۇرسىسپايتىن دا. ايتسا شىندىقتى بەتىڭە تۋرا ايتا سالاتىن. كەز كەلگەن وقۋشىنىڭ بەتالىسىن بەيىمىنەن تاني بىلەتىن. سونىمەن قاتار، بالا جۇرەگىنە ءۇڭىلىپ، سويلەسە دە الاتىن. سوندىقتان دا مىسى باسقان ۇستاز الدىندا ەشكىم  ەركەلەي دە، ەركىنسي دە المايتىن", - دەپ ەسكە الادى ۇستازدىڭ شاكىرتى كەدەن قىزمەتىنىڭ پولكوۆنيگى بەكەن نۇراحمەتوۆ.

بەكەن نۇراحمەتوۆتىڭ ايتۋىنشا، ول كاكىمجان قازىباەۆتىڭ ناعاشى ءىنىسى ەكەن. بىردە مەكتەپتەن شىعىپ قالا جازداعانادا ورىنشا جولمۇراتقىزى ونى شاقىرىپ الىپ ەسكەرتۋ جاساعان.

"بەتىمە تىكتەپ قارادى دا: "ەسىڭدە بولسىن. بىرىنشىدەن، ەشقاشان بىرەۋگە ارقا سۇيەپ ءومىر سۇرۋگە بولمايتىنىن ەسىڭنەن شىعارما. ەكىنشىدەن، اعاڭنىڭ اتىنا كىر كەلتىرەسىڭ. ۇشىنشىدەن، بايقايمىن، سەن بۇل مەكتەپتىڭ قادىرىن بىلمەي جۇرگەن سياقتىسىڭ. تالايلاردىڭ بۇل مەكتەپتە وقىماق تۇگىلى، ەسىگىنەن سىعالاي الماي جۇرگەنىن ۇمىتپا، ءوز تاعدىرىڭا بالتا شاۋىپ الما..." دەدى. جۇيەسىمەن ايتىلعان وسى ءسوز مەنىڭ سانامدا ماڭگىلىككە جاتتالىپ قالدى", - دەيدى بەكەن نۇراحمەتوۆ.

ورىنشا قارابالينا جازۋشىلىقپەن دە اينالىسقان. پەداگوگتەر ومىرىنە ارنالعان "ۇستاز جۇگى قاشان دا اۋىر" (1979 ج.),  "ۇستاز باقىتى" (1990 ج.), "تاعدىر" (1999 ج.), "جۇرەك سىرى" (2009 ج.), "ۇستاز جۇگى - اۋىر، قيىن، قىزىق" (2020 ج.) اتتى كىتاپتارى جارىق كوردى.

سونىمەن قاتار، ول - وتىزعا تارتا ماقالانىڭ اۆتورى. 1978 جىلدان باستاپ ورىنشا قارابالينانىڭ رەسپۋبليكالىق باسىلىمداردا ماقالالارى جاريالانىپ، تەلەديداردان، قازاق راديوسىنان سويلەگەن سوزدەرى التىن قورعا الىنعان. 1998 جىلى شىققان "قازاقتار" ەنتسيكلوپەدياسىنىڭ 9-تومىنا ماقالالارىنىڭ كورسەتكىشتەرى ەنگىزىلگەن.

ورىنشا قارابالينا ەلىمىزدىڭ دامۋىنا، جاس ۇرپاقتى تاربيەلەۋ ىسىنە قوسقان ۇلەسى ءۇشىن ءتۇرلى ماراپات العان. "قازاق كسر وقۋ-اعارتۋ ءىسىنىڭ وزىق قىزمەتكەرى" (1968 ج.), "كسرو ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى" (1983 ج.), "قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قىزمەتكەرى" (1998ج.), "ى. التىنسارين» ءتوس بەلگىسىمەن (2012 ج.), "ەڭبەك ارداگەرى" (2018ج.), "قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ۇستازى" (2021ج.) مەدالىمەن ماراپاتتالعان. ال "مەكتەبىم - ماقتانىشىم، ءومىرىم" اتتى ماقالاسى ءۇشىن "قازاقستان مۇعالىمى" گازەتىنىڭ ارنايى تاعايىندالعان سىيلىعىنا يە بولدى. سونىمەن بىرگە، "قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قىزمەتكەرى" قۇرمەتتى اتاعىن العان.

اياۋلى انانىڭ ءۇش بالاسى دا قازاق قوعامىنا ەلەۋلى ەڭبەك سىڭىرگەن. بەلگىلى كاسىپكەر نارگۇل قازىباەۆا-عالياقپاروۆا تۇڭعىشى. ال ورتانشىسى نۇرتاس قازىباەۆ مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، دوتسەنت، ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى ءىس باسقارماسىنا قاراستى كلينيكالىق اۋرۋحاناسىنىڭ حيرۋرگيا ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى بولعان. بىرنەشە ونەرتابىس پاتەنتتەرىنىڭ يەسى 54 جاسقا قاراعان شاعىندا مەزگىلسىز دۇنيەدەن ءوتتى. كىشى ۇلى باتىر قازىباەۆ قازاقستاندا اتى ايگىلى مەديامەنەدجەر، Alash Media Group حولدينگىنىڭ نەگىزىن قالاعان. امال نە، بيىل ۇزاققا سوزىلعان اۋرۋدان 53 جاسىندا ومىردەن وزدى. 

س. بولەك

"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى 

 

پىكىرلەر