Qazaqstannyń Eńbek sińirgen qaıratkeri, ardager ustaz, kórnekti memleket qaıratkeri Uzaqbaı Qulymbetovtiń qyzy Orynsha Qarabalına búgin 90 jasqa tolyp otyr. Ol bala kúninde "Halyq jaýynyń" qyzy atanyp, talaı qıyndyq kórgen, ózin bilimge arnap, jarty ǵasyrdan asa ýaqyt kóptegen shákirt tárbıelegen. Ult anasynyń ómiri men ustazdyq joly týraly baıandaýdy uıǵardyq.
"Halyq jaýynyń qyzy"
Orynsha Qarabalına 1932 jyly 7 qarashada Aqtóbe oblysy, Yrǵyz aýdanynda dúnıege kelgen. Jastaıynan ákesinen erte aıyrylǵan ustaz ómir boıy "Halyq jaýynyń qyzy" atanyp kelgen. Oǵan tańylǵan osy ataýdyń kesirinen tuıyq bolyp, tipti bir kezderi ózine "múlde kúıeýge shyqpaımyn" dep úkim kesken kezderi de bolypty.
"Ákemdi ustap áketkende men bes jasar oıyn balasy edim. Ákemiz Qazaqstan Ortalyq Atqarý komıtetiniń tóraǵasy bolǵandyqtan, portreti kóshede ilýli turatyn. Sol bir kúnderi kóshede oınap jergende ákemniń portreti jyrtylyp, jerde jatqanyn baıqadym. Kóterip alyp, búktelgen tustaryn jazýǵa tyrystym. Betin boıaýmen shımaılap tastaǵan eken. Boıaýdy etegimmen súrte bastaǵanda, áldekim mańdaıymnan nuqyp qaldy. Jetelep úıge ákeldi de, anama: "Qyzyńdy tyı!" dedi", - deıdi ustaz suhbatynda.
Negizi Orynsha Qarabalına Uzaqbaı Qulymbetovtiń týǵan inisi Jolmurattyń qyzy eken. Biraq bári bir shańyraqta ósken soń, bárimiz Uzaqbaı ákemizdiń balalarymyz deıdi. Keıin ákesi atylyp ketken soń, Orynsha Jolmuratqyzyna aǵasy Qarabalanyń tegin bergen.
"Halyq jaýynyń" qyzymen bas qosqan sizdiń ómirińiz ómir bolmaıdy, obal jasaǵym kelmeıdi"
Orynsha Qarabalınanyń aıtýynsha, "halyq jaýynyń" urpaǵy bolǵan soń, tipti mektepte de qýdalaýǵa ushyraǵan. Sóıtip jeti mektep aýystyrǵan soń, Jarkenttegi Molotov atyndaǵy mektepti támamdaıdy da 1952 jyly Qazaq memlekettik áıelder pedagogıkalyq ınstýtıty "Tarıh pániniń muǵalimi" mamandyǵyna oqýǵa túsedi.
Sol jyldary jazýshy, memleket qaıratkeri Kákimjan Qazybaevpen tanysyp, araǵa segiz jyl salyp, otaý qurady.
"Aýyldan Almatyǵa oqýǵa kele jatqan edik. Vagon tolǵan stýdent. Ózim kóp adammen aralaspaı, qashqaqtap júretinmin. "Halyq jaýynyń" qyzy degen sóz janyma batady. Saryózekten poıyzǵa bir aqsaqal mindi. Qumalaq ashady eken. Menen basqa stýdenttiń bári japyrlaı qumalaq ashtyrdy. Bir kezde "Orynsha qaryndasqa da qumalaq ashyp berińiz, onyń da syryn bileıik" degen daýys shyqty. Jalt qarasam qaratory jigit qolyndaǵy úsh somyn aqsaqaldyń qolyna ustatyp jatyr. Qarııa qumalaǵyn shashyp jiberdi de: "Baqyt kútip tur, qaratory jigitke turmysqa shyǵasyń... Tek sýdan qashyp júr, ajalyń sýdan bolady" dedi. Men dál sol sátte ólip qalatyndaı jylap jiberdim", - deıdi ustaz.
Ol ustazdyq jolyn qazirgi Almaty oblysy Aqsý aýdanyndaǵy orta mektepte tarıh pániniń muǵalimi qyzmetinen bastaıdy. Mektepte alǵashqy kúnderden-aq iskerligimen kórinip, alǵashqy tórt jyl ishinde Taldyqorǵan oblystyq komsomol komıtetiniń pleným múshesi, Qazaqstan LKSM ortalyq komıtetiniń ÚIII seziniń delegaty bolyp saılandy. Keıin 1956 men 1959 jyldar arasynda gazet pen jýrnaldardyń redakııasynda jumys istegen.
Al 1961 jyly qazirgi Respýblıkalyq mektep-ınternatqa ornalasyp, zeınetke shyqqansha osy mektepte tarıh, adam jáne qoǵam pánderiniń muǵalimi qyzmetin atqarǵan. Jalpy jumys ótili - 53 jyl.
"Baýkeń alyp bergen makıntosh"
Sóıtip segiz jyldan keıin Orynsha Jolmuratqyzy Keńes odaǵynyń batyry Baýyrjan Momyshulynyń úıine kelin bolyp túsedi. Kákimjan Qazybaev pen Raqymjan Qoshqarbaevtyń dostyq qarym-qatynasynyń ornaýyna da halyq qaharmany septigin tıgizgen desedi.
Baýyrjan Momyshuly Orynsha Jolmuratqyzyn týǵan kelinindeı kórip, bar jaqsylyǵyn aıamaǵan. Ustaz óziniń "Baýkeńniń úıinde" atty esteliginde bylaı dep jazypty:
"Baýkeńniń bizdiń úıge kelip-ketýi, qamqorlyǵy bizder úshin úlken baqyt edi. Bir kúni Jákeńniń úıine (B.Momyshulynyń báıbishesi) kele jatqanda jańbyrdyń astynda qaldyq. Ásirese, men sýǵa túsip shyqqan taýyqtaı súmireıip ári ústimdegi kıimim jupyny bolyp kóringen bolýy kerek, Baýkeń: "Ana qytaıdyń makıntoshy qansha turady?" dedi Jákeńe. "100 som" dedi Jákeń. Qaltasynan 100 som alyp maǵan berdi. "Jańbyr basylǵan soń makıntosh alyp kı" dedi. Baýkeń alyp bergen makıntoshty men kóleńdetip birneshe jyl kıdim".
Soldan ońǵa qaraı: Kákimjan Qazybaev, Rahıla Qoshqarbaeva, Orynsha Qarabalına-Qazybaeva, Raqymjan Qoshqarbaev
"Ustaz sabaqty túsinbeı otyrǵan oqýshyny kózinen tanıtyn"
Orynsha Qarabalına mektepte sýyq, qatal ustaz bolyp kóringenimen, óz pániniń bilikti mamany, tártip pen tárbıeni qatar qoıa bilgen pedagog bolǵan. Biraq ol eshqashan shákirtterine daýys kótermegen, kerisinshe, ustazǵa tán mysymen basqan.
"Qarabalına degen tekti estigende ý-shý bolyp jatqan mektep aınalasy typ-tynysh bola qalatyn. Buǵan qosa Orynsha apaı sabaq berip jatqan klastaǵy tynyshtyqtan shybynnyń yzyńy estiletin. Barlyq oqýshynyń kózderi de, qulaqtary da ustaz nazarynda. Oqýshylar arasynda Orynsha apaıdyń sabaǵyna daıyndalmaı keletin "júrekjutqandar" múlde az bolatyn. Ustaz sabaqty túsinbeı otyrǵan oqýshyny kózinen tanıtyn. Sonda da ol eshkimge daýys kóterip, aıqaılamaıtyn. Bedelin túsirip, eshkimmen ursyspaıtyn da. Aıtsa shyndyqty betińe týra aıta salatyn. Kez kelgen oqýshynyń betalysyn beıiminen tanı biletin. Sonymen qatar, bala júregine úńilip, sóılese de alatyn. Sondyqtan da mysy basqan ustaz aldynda eshkim erkeleı de, erkinsı de almaıtyn", - dep eske alady ustazdyń shákirti keden qyzmetiniń polkovnıgi Beken Nurahmetov.
Beken Nurahmetovtiń aıtýynsha, ol Kákimjan Qazybaevtyń naǵashy inisi eken. Birde mektepten shyǵyp qala jazdaǵanada Orynsha Jolmuratqyzy ony shaqyryp alyp eskertý jasaǵan.
"Betime tiktep qarady da: "Esińde bolsyn. Birinshiden, eshqashan bireýge arqa súıep ómir súrýge bolmaıtynyn esińnen shyǵarma. Ekinshiden, aǵańnyń atyna kir keltiresiń. Úshinshiden, baıqaımyn, sen bul mekteptiń qadirin bilmeı júrgen sııaqtysyń. Talaılardyń bul mektepte oqymaq túgili, esiginen syǵalaı almaı júrgenin umytpa, óz taǵdyryńa balta shaýyp alma..." dedi. Júıesimen aıtylǵan osy sóz meniń sanamda máńgilikke jattalyp qaldy", - deıdi Beken Nurahmetov.
Orynsha Qarabalına jazýshylyqpen de aınalysqan. Pedagogter ómirine arnalǵan "Ustaz júgi qashan da aýyr" (1979 j.), "Ustaz baqyty" (1990 j.), "Taǵdyr" (1999 j.), "Júrek syry" (2009 j.), "Ustaz júgi - aýyr, qıyn, qyzyq" (2020 j.) atty kitaptary jaryq kórdi.
Sonymen qatar, ol - otyzǵa tarta maqalanyń avtory. 1978 jyldan bastap Orynsha Qarabalınanyń respýblıkalyq basylymdarda maqalalary jarııalanyp, teledıdardan, Qazaq radıosynan sóılegen sózderi altyn qorǵa alynǵan. 1998 jyly shyqqan "Qazaqtar" enıklopedııasynyń 9-tomyna maqalalarynyń kórsetkishteri engizilgen.
Orynsha Qarabalına elimizdiń damýyna, jas urpaqty tárbıeleý isine qosqan úlesi úshin túrli marapat alǵan. "Qazaq KSR oqý-aǵartý isiniń ozyq qyzmetkeri" (1968 j.), "KSRO bilim berý isiniń úzdigi" (1983 j.), "Qazaqstannyń eńbek sińirgen qyzmetkeri" (1998j.), "Y. Altynsarın» tós belgisimen (2012 j.), "Eńbek ardageri" (2018j.), "Qazaqstannyń eńbek sińirgen ustazy" (2021j.) medalimen marapattalǵan. Al "Mektebim - maqtanyshym, ómirim" atty maqalasy úshin "Qazaqstan muǵalimi" gazetiniń arnaıy taǵaıyndalǵan syılyǵyna ıe boldy. Sonymen birge, "Qazaqstannyń eńbek sińirgen qyzmetkeri" qurmetti ataǵyn alǵan.
Aıaýly ananyń úsh balasy da qazaq qoǵamyna eleýli eńbek sińirgen. Belgili kásipker Nargúl Qazybaeva-Ǵalıaqparova tuńǵyshy. Al ortanshysy Nurtas Qazybaev medıına ǵylymdarynyń kandıdaty, doent, ómiriniń sońyna deıin Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti is basqarmasyna qarasty klınıkalyq aýrýhanasynyń hırýrgııa ortalyǵynyń jetekshisi bolǵan. Birneshe ónertabys patentteriniń ıesi 54 jasqa qaraǵan shaǵynda mezgilsiz dúnıeden ótti. Kishi uly Batyr Qazybaev Qazaqstanda aty áıgili medıamenedjer, Alash Media Group holdınginiń negizin qalaǵan. Amal ne, bıyl uzaqqa sozylǵan aýrýdan 53 jasynda ómirden ozdy.
S. Bólek
"Adyrna" ulttyq portaly
