كاك پوگيبلا درەۆنەيشايا تسيۆيليزاتسيا كازاحوۆ

16132
Adyrna.kz Telegram

15 وكتيابريا 2005 گودا استانۋ پوسەتيل بىۆشي گوسسەكرەتار سشا، مەتر ميروۆوي ديپلوماتي گەنري كيسسيندجەر. ۆ ينتەرۆيۋ دليا اگەنتستۆا «حابار» ون زاياۆيل: «كازاحستان ياۆلياەتسيا كولىبەليۋ تسيۆيليزاتسي». ۆ ەتيح سلوۆاح ۆلياتەلنوگو پوليتيكا ي بولشوگو ۋچەنوگو وتسەنكا ۆكلادا ناشەگو نارودا ۆ ميروۆۋيۋ تسيۆيليزاتسيۋ. ي ەتو ۋتۆەرجدەنيە چەلوۆەكا، پونيمايۋششەگو ي زنايۋششەگو سۋت يستوري ميرا ي رولي ۆ نەي وتدەلنىح ستران.

راسسكاز تورەگالي كازيەۆا

و درەۆنەيشەي تسيۆيليزاتسي كازاحوۆ، يسسلەدوۆانياح پروشلوگو سۆوەگو رەگيونا، و دولينە تسارەي ۆ ناشەي ستەپي مى پوپروسيلي راسسكازات يسسلەدوۆاتەليا، پيساتەليا تورەگالي ابدۋللاۋلى كازيەۆا. ەگو يسسلەدوۆانيا وتليچايۋتسيا نە تولكو ۆسەستوروننيم اناليزوم، نو ي ۋبەديتەلنىمي يستوريچەسكيمي ۆىكلادكامي ي پاراللەليامي.

تورەگالي كازيەۆ روديلسيا ۆ ورەنبۋرگسكوي وبلاستي. وكونچيل ورەنبۋرگسكي سەلسكوحوزيايستۆەننىي ينستيتۋت. بىل كومباينەروم ي اگرونوموم، ەكونوميستوم ي جۋرناليستوم، زامەستيتەلەم مەرا رايوننوگو تسەنترا ي ەكسپەرتوم پو يستوريچەسكيم پامياتنيكام.

ۆ 1989 گودۋ ستال ودنيم يز ورگانيزاتوروۆ وبلاستنوگو وبەدينەنيا كازاحوۆ ورەنبۋرجيا. دو پەرەەزدا ۆ كازاحستان ۆ 2007-وم رۋكوۆوديل كازاحسكو-تاتارسكوي يررەدەنتوي اكبۋلاكسكوگو رايونا. ۆوزگلاۆليال ەكسپەديتسي پو يزۋچەنيۋ يستوريكو-كۋلتۋرنىح پامياتنيكوۆ راننيح ي پوزدنيح كوچەۆنيكوۆ. ۋچاستنيك سەزدا تيۋركسكيح نارودوۆ سسسر، سوزۆاننوگو ۆ 1991 گودۋ ۆ كازاني. ۋچاستۆوۆال ۆ پەرۆوم سەزدە كازاحوۆ ميرا (الماتى، 1992).

تورەگالي كازيەۆ – اۆتور كنيگ «اكبۋلاك – پرارودينا سكيفسكيح تسارەي»، «پەريفەريا»، «سەردتسە ميرا»، «اينالايىن، اكبۋلاك»، «تريۋمف كازاحي»، «كازاح دەرجال نا پلەچاح نەبو»، «ۆو گلاۆە ۆەليكوي سارماتي»، «ساپارا ماتەنكىزى – كازاحسكايا جاننا د ارك».

راسسكاز تورەگالي كازيەۆا.

يستيننوست سلوۆ گەنري كيسسيندجەر داۆنو پودتۆەرديلي ناۋچنىە يسسلەدوۆانيا. پوليتيكي تاكوگو ۆىسوكوگو ۋروۆنيا پەرەد پوەزدكوي ۆ درۋگۋيۋ سترانۋ كونسۋلتيرۋيۋتسيا سو سپەتسياليستامي پو سووتۆەتستۆۋيۋششيم تەمام، ا ۆ سشا رابوتايۋت ۆەدۋششيە ۋچەنىە-تسيۆيليزاتسيونششيكي. كوگدا گوۆوريات و كولىبەلي تسيۆيليزاتسي، رەچ يدەت و منوگيح سوتنياح ي تىسياچاح لەت.

نو ساميم كازاحام ەتا تسيۆيليزاتسيا نەۆەدوما – وني ۆ پرياموم سمىسلە توپچۋت ەە نوگامي. ناپريمەر، لەۆىي بەرەگ يلەكا وت سول-يلەتسكا دو اكتوبە سوۆسەم نەداۆنو يمەل سامۋيۋ ۆىسوكۋيۋ پلوتنوست كۋرگانوۆ ۆو ۆسەي ەۆرازي! دولينا تسارەي تۋت بىلا ۆ نەسكولكو راز دليننەە دولينى تسارەي ۆ ەگيپتە!

ۋ كازاحوۆ پروستىح پلەمەن ي رودوۆ نەت. ۆسە كرۋپنىە رودى ي پلەمەنا يمەيۋت يستوريۋ منوگيح تىسياچ لەت

ەتو موجنو پونيات حوتيا بى پروچيتاۆ ۆ ينتەرنەتە نا سايتە «كازاحستان تاريحى» ستاتيۋ دوكتورا يستوريچەسكيح ناۋك جامبىلا ارتىكباەۆا «حەتتسكايا يمپەريا ي ناشە پلەميا كەتە».

پرەدستاۆتە ەششە، چتو ماتەريۋ زنامەنيتوگو تساريا سولومونا (سۇلەيمەن) بىلا كەتەيانكا ۆيرساۆيا – تري تىسياچەلەتيا نازاد.

يلي ۆسپومنيتە فيلم «توميريس» – 2500 لەت نازاد توميريس بىلا تساريتسەي ماسساگەتوۆ، ت.ە. سويۋزا پلەمەن ماساك-كەتە. ماساك – پرەدكي پلەمەني ماسكار، كوتورىە ي سەگودنيا سوستويات يز چاستەي ماساك ي كۋتتىكادام، ا تاكجە پرەدكي پلەمەني تورتكارا (كاراماشاك). ي ۆسە تري ي سەگودنيا يمەيۋت وبششۋيۋ تامگۋ ۆ ۆيدە كرەستا كازاحسكوگو شانىراكا.

ەسلي پەرەچيسليات سۆەدەنيا، كوتورىە ەست ۆ يستوچنيكاح وب ەتيح ترەح – تورتكارا، ماسكار ي كەتە، تو وني نە ۋمەستياتسيا داجە ۆ نەسكولكيح توماح – ناستولكو منوگو راسسكازىۆاەتسيا سوبىتي و نيح، وسوبەننو ۆ انتيچنوە ۆرەميا – گرەكامي، ريمليانامي، ەگيپتيانامي، سەميتامي، بيبليەي ي ت.د.!

ناپريمەر، زنامەنيتىە انتى (ۆەنەدى), كوتورىح منوگيە نارودى پريچيسليايۋت ك سۆويم پرەدكام، ۆ ت.چ. رۋسسكيە، ەتو انەت يز اقكەتە.

  چتو يزۆەستنو ۆ يستوچنيكاح و پلەمەني تاما؟

تاكجە شيروكو يزۆەستنى ۆ يستوريچەسكيح يستوچنيكاح رازنىح نارودوۆ نا پروتياجەني تىسياچ لەت پرەدستاۆيتەلي پلەمەني تاما: ۆسپومنيتە حوتيا بى و تاماني ۆ كرىمۋ يلي و درەۆنەم گورودە تاماتارحانە، كوتورىي ۆ رۋسسكيح لەتوپيسياح نازۆالي تمۋتاراكانيۋ.

زورواستر، وسنوۆاتەل زورواستريزما، يز كوتوروگو، پو پريزنانيۋ ۋچەنىح، ۆىلۋپيليس، كاك يز يايتسا، ابراميچەسكيە رەليگي يۋدايزم، حريستيانستۆو ي يسلام، ۆ سۆويح سوحرانيۆشيحسيا پروپوۆەدياح چاستو ۆوسكليتساەت، چتو ون رودوم يز پلەمەني سپي تاما.

ا ۆ ينتەرنەتە ەست رابوتا انگليسكوي ۋچەنوي مەري بويس و توم، چتو زورواستر تىسياچي لەت نازاد روديلسيا ي منوگيە گودى جيل ۆ ستەپياح ۆوستوچنەە رەكي ۆولگا – تامينتسى ي سەگودنيا تۋت جيۆۋت!

...پولۋچاەتسيا، چتو ابراميچەسكيە رەليگي وسنوۆانى نا ستەپنوم تەنگريانستۆە، كاك ي زورواستريزم (كنيگا «قازاق». الماتى. 1994)...

كاكيە رودوۆىە سلەدى وستاليس ۆ توپوگرافيچەسكيح نازۆانياح؟

تابىنى پو شەجيرە سوستويات يز ترەح چاستەي: توگىم (تاراكتى), بوزىم ء(شومىشتى), اعىم (كوسەۋلى). يح يمەنامي نازۆانى رەكي نا لەتوۆكاح يستوريچەسكوگو تابىنا: رەكا توك، گ. توتسك ي توتسكي رايون ۆ ورەنبۋرجە، رەكا بوز-ۇلىق، گ. بۋزۋلۋك ي بۋزۋلۋكسكي رايون تام جە، رەكا اق (بەلايا) ۆ باشكورتوستانە ي تاتارستانە. تام جە وزەرو تابىنكول (اسىلى), اۋلى يۋگارى تابىن، تيۋميان تابىن ي درۋگيە...

مەستنوستي س يمەنەم تابىن، رەكا ۋش تابىن، كوبدا ەست ي ۆ مونگولي، ا نا ميروۆىح كارتاح دو حVII ۆەكا سامايا سەۆەرنايا توچكا كونتينەنتالنوي سۋشي پلانەتى زەمليا ي سامايا ۆوستوچنايا توچكي ەۆرازي نوسيلي نازۆانيە تاbin (ەست ۆ ينتەرنەتە), سەيچاس پەرەيمەنوۆانى ۆ مىس چەليۋسكينا نا پولۋوستروۆە تايمىر ي ۆ مىس دەجنەۆا نا چۋكوتكە.

ي ۆ ريمسكيح يستوچنيكاح نا رۋبەجە ەر ۆ گەرماني وتمەچاليس گورى تاۆن ي پلەميا تاۆن. نۋ چتو سكاجەش، ەسلي سارماتيا ۆ پيكە رازۆيتيا كونتروليروۆالا تەرريتوريۋ وت رەكي ۆيسلا ۆ گەرماني دو چۋكوتكي ي كيتايا، ا ەششە رانشە بىلو گوسۋدارستۆو تۋران، كونتروليروۆاۆشەە پوچتي ۆەس ستارىي سۆەت. ەتو كاك سەگودنيا ۆ اۆسترالي، كانادە ي سشا انگليسكي يازىك، كوتورىي ك تومۋ جە ۋچيت ۆەس وستالنوي مير، – تاك بىلو س كازاحسكيم (تيۋركسكيم) پري سارماتي ي تۋرانە.

    كاكوۆا سۋدبا گورودا ورنىك؟

ۆ شەجيرە جەتيرۋيتسەۆ، ك كوتورىم پرينادلەجات وپيساننىە كالدىباەم كۋتتىمۋراتوۆىم («تاراقتى تابىن شەجىرەسى»، «تاما رۋى شەجىرەسى») تابىنى ي تاما، – ەتو ارگى ماك، ت.ە. درەۆني ماك. ۋ ۋيسىنوۆ ۆ شەجيرە – ەتو مايكى. بال توجە ەست ۆ كازدرەۆنوستياح. ي پيشەتسيا ۆ كنيگە «مايكى بي» (يزد. 2014 گ.), چتو مايكى پوسترويل گورود ورنىك – وستاتكي كامنەي ەتوگو گورودا توجە پوكا ەست مەجدۋ كوبدوي ي يلەكوم. ۆەس حح-ي ۆەك ۆوزيلي وتتۋدا كامني نا سترويكي – سناچالا نا سترويتەلستۆو جەلەزنوي دوروگي ورەنبۋرگ-تاشكەنت، پوتوم نا سترويكي ەلەۆاتوروۆ، باز، گاراجەي ي ت.د.

سەيچاس كامني زاكانچيۆايۋتسيا – منوگو لەت حوجۋ ك ۆلاستيام، يستوريكام، چتوبى يسسلەدوۆالي وستاۆشيەسيا ەششە پامياتنيكي، پۋست داجە ەتو درۋگوي گورود، نو ون جە – ناش!.. وبراششالسيا كاك ۆ وبلادمينيستراتسيۋ ورەنبۋرجيا (2006 گ.), تاك ي ۆ وبلاكيمات اكتوبە (ۆ 2009 گ.), ۆ وبويح تەچەت رەكا يلەك، نو ەسلي پەرۆىە پونيالي ي داجە ۆكليۋچيلي ۆ پلان، نو وپازدىۆالي س ۆىپولنەنيەم، تو ۋ ۆتورىح نە ناشلوس ني ودنوگو (!) سپەتسياليستا داجە دليا وتسەنكي مويح پرەدلوجەني. سوۆەتنيك اكيما، وچەن حوروشي ي تالانتليۆىي چەلوۆەك، سكازال منە: «اگاي، تو، چتو ۆى پيشەتە، ۆسە راۆنو وتكرويۋت چەرەز 50 لەت، نە ناجيمايتە نا ناس، نيكتو ۆ گورودە نە زناەت، پراۆى ۆى يلي نەت»...

ا ۆەد يلەكسكيە ستەپي تىسياچي لەت بىلي پوليتيچەسكيم ي دۋحوۆنىم تسەنتروم ميروۆوگو ماسشتابا، گدە زاروجداليس سامىە ۆەليكيە گوسۋدارستۆا درەۆنەگو ميرا: پروچتيتە ۆ ينتەرنەتە رابوتۋ زاۆوتدەلوم سارماتولوگي ينستيتۋتا ان سسسر ك.ف.سميرنوۆا «سارماتى نا يلەكە» – ون سام ليچنو راسكوپال بولەە 100 كۋرگانوۆ پو يلەكۋ.

وب يسچەزنوۆەني ۆ 1888 گودۋ سرازۋ 400 كۋرگانوۆ ۆ ودنوم مەستە مەجدۋ يلەتسكوم ي اكتوبە پيسال، ناپريمەر، گەولوگ ۆ.روديونوۆ، ستاۆشي پوسلە ۆىحودا نا پەنسيۋ سوترۋدنيكوم اكتيۋبينسكوگو وبلمۋزەيا.

ۆ ارحەولوگيچەسكيح ەجەگودنيكاح ان سسسر ۆ 1970-ە گگ. گوۆوريلوس، چتو لەۆىي بەرەگ يلەكا وت سول-يلەتسكا دو اكتوبە سوۆسەم نەداۆنو يمەل سامۋيۋ ۆىسوكۋيۋ پلوتنوست كۋرگانوۆ ۆو ۆسەي ەۆرازي! دولينا تسارەي تۋت بىلا ۆ نەسكولكو راز دليننەە دولينى تسارەي ۆ ەگيپتە.

P.S. ۆ كازاحستانە نەت سپەتسياليستوۆ پو سارماتي! ا ەتو ناشا درەۆنەيشايا يستوريا ي تسيۆيليزاتسيا… ۆوزموجنو، ستارانيامي تورەگالي ابدۋللاۋلى كازيەۆا بۋدەت يزۆەستنا پلاچەۆنايا سۋدبا پامياتنيكوۆ كرايا رۋكوۆودستۆۋ سترانى.

                                                داستان ەلدەسوۆ

 

پىكىرلەر