انۆارا سادىقوۆا قازاق نەوحورەوگرافياسى تۋرالى: داستۇرگە جاڭاشا رەڭك بەرەمىن

پەداگوگ 2000 جىلى ۋچيليششەنى ۇزدىك باعامەن اياقتاپ، ەڭبەك جولىن اباي اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق وپەرا جانە بالەت تەاترىندا ارتيست بولىپ باستاعان. كەيىن دەنساۋلىعىنا بايلانىستى پەداگوگتىق قىزمەتكە اۋىستى. “پەداگوگ-حورەوگراف بولۋىم ماعان بەيتانىس، جاڭا جولداردى اشتى”، – دەيدى ونەر يەسى. – 2000 جىلى ۋچيليششەنى مەنىمەن بىرگە بىتىرگەن تۇلەكتەر استاناداعى كۇلاش بايسەيىتوۆا اتىنداعى ۇلتتىق وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ ەڭ العاشقى بالەت ترۋپپاسىنىڭ ارتيستەرى بولىپ جۇمىسقا كىردى. مەن الماتىدا قالدىم. اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىندا تەك ءبىر جىل جۇمىس ىستەي الدىم. بالەت ونەرىمەن اينالىسۋ ءۇشىن مىقتى فيزيكالىق دەنساۋلىق كەرەك. دەنساۋلىق جاعىنان ماعان بالەت ءارتيسى بولۋ قيىنعا سوقتى. تەمىربەك جۇرگەنوۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ونەر اكادەمياسىندا پەداگوگ-حورەوگراف ماماندىعى بويىنشا وقىپ جۇرگەنىمدە ءوزىم بىتىرگەن ۋچيليششەدەگى ۇستازدارىم مەنى پەداگوگ رەتىندە جۇمىسقا شاقىردى. ۋچيليششەدە العاشىندا تاريحي-تۇرمىستىق بيدەن، ءبىر جىلدان كەيىن كلاسسيكالىق بيدەن ساباق بەردىم. قازاقتىڭ تۇڭعىش كاسىبي ءبيشىسى شارا جيەنقۇلوۆانىڭ شاكىرتى عاينيكامال بەيسەنوۆا – قازاق بيىنەن 40 جىلدان استام ۋاقىت ساباق بەرگەن ۇستاز. سول كىسى ءبىر كۇنى ماعان قازاق بيىنەن ءدارىس بەرۋدى ۇسىندى. مەن كەلىستىم دە، بىرتە-بىرتە ۇلتتىق ءبيىمىزدىڭ ىشكى سىرىنا ۇڭىلە باستادىم. پەداگوگ ءبيدى ءار بالانىڭ جەكە قابىلەتىنە، بولمىسىنا ساي ەتىپ قوياتىنىن ايتتى. “شاكىرتتەرىمنىڭ حالىقارالىق بايقاۋلاردا جەڭىپ العان ءار جۇلدەسى ءبيدىڭ وزدەرىنە ارناپ قويىلعانىنىڭ ارقاسى شىعار دەپ ويلايمىن”، – دەيدى ول. – وقۋشىلارىمنىڭ ادەمى كەلبەتى، مىنەزى، بيگە يكەمى، ىشكى سەزىمى قانداي قيمىلدى دەڭگەيىنە جەكىزىپ كورسەتە الادى؟ ءار قويىلىمعا دايىندىق بارىسىندا وسى سۇراق بويىنشا جۇمىس ىستەيمىن. ونەر ادامدارى ءوز تۋىندىلارىن تۋعان بالاسىنداي كورەدى عوي. سول سياقتى ءبىز قوياتىن ءار قويىلىم ەرەكشە تولعانىسپەن دۇنيەگە كەلەدى. ءبىر بي قويىلىمىن دايىنداۋ ءۇشىن پەداگوگقا تەرەڭ ءبىلىم، ينتەللەكت، ەرەكشە تالعام، وزگەشە كوزقاراس، شابىتتاندىراتىن مۋزىكا كەرەك. قازاق مۋزىكاسىنىڭ تەرەڭدىگى مەن الدىمدا تۇرعان بالانىڭ تالابى مەنى شابىتتاندىرادى. انۆارا سادىقوۆا ءوز قويىلىمدارىنىڭ ستيلىنە قاراي وعان “قازاق نەوحورەوگرافياسى” دەگەن اتاۋ بەرىپ وتىر. بۇل ستيل ۇلتتىق حورەوگرافيانىڭ تاريحي ءداستۇردى جەتەلەي وتىرىپ، جاڭا ءداۋىر تىنىسىنان قالىسپاۋىن مەڭزەيدى.   – ءومىرىم ءوزىم ويلاماعان، بىراق ىستەپ جۇرگەن نارسەلەردەن تۇرادى. مەن قازاق ءبيىنىڭ پلاستيكاسىن، ادەمىلىگىن ساقتاي وتىرىپ وعان كلاسسيكالىق ءارى زاماناۋي بي قيمىلدارىن قوسىپ، ۇلتتىق ءبيىمىزدى باسقا قىرىنان كورسەتەمىن. جاڭادان بىرنارسە ويلاپ تاپقان جوقپىن، تەك بار نارسەنى جاڭاشا تۇردە شىعارۋعا تىرىسامىن. داستۇرگە جاڭاشا رەڭك بەرەمىن. العاشىندا كومپوزيتسيالارىمدى ارىپتەستەرىم، ۇستازدارىم جاقسى قابىلدادى. “بيلەرىڭنىڭ ءستيلى قانداي؟” – دەپ سۇراپ ءجۇردى. سوندا كينودراماتۋرگ سالتانات دۇنگەنباەۆا دەگەن قۇربىما “مەنىڭ كومپوزيتسيالارىمدى قانداي بي؟ دەپ سۇراپ جاتىر”، – دەدىم. ەكەۋىمىز ۇزاق زەرتتەي، ويلانا كەلە اۋەلى ونى “نەوقازاق حورەوگرافياسى” دەپ اتادىق. قازىر بۇل تەرميندى جاس عالىم ءارى حورەوگراف دامير ۋرازىمبەتوۆپەن تەوريالىق تۇرعىدان تۇسىندىرۋگە تىرىسىپ ءجۇرمىز.

نەو – بۇل جاڭاشا ءتۇر. بىرنارسەنى جاڭادان ويلاپ تابۋ، شىعارۋ ەمەس، ءوز زامانىڭنىڭ تىنىسىمەن جەتكىزۋ.

– “نەوقازاق حورەوگرافياسى” دەگەندى ەستىپ، كوبى “سوندا بۇل “جاڭا قازاق” ءبيى مە؟” – دەپ شاتاسىپ، دۇرىس تۇسىنبەۋى مۇمكىن. سوندىقتان ءبىز قايتا قاراستىرا كەلە “قازاق نەوحورەوگرافياسى” دەپ اتاعانىمىز دۇرىس شىعار دەگەن ويعا كەلدىك. وسى تەرمينگە ناقتى توقتادىق دەپ ايتا المايمىن. ءبىز ءالى زەرتتەي بەرەمىز، تەرەڭىنە جەتكەن جوقپىز. بۇل سينتەز كورەرمەنگە قازاق حالقىنىڭ، سالت-ءداستۇرىنىڭ تەرەڭ ماعىناسىن جەتكىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ءححى عاسىردىڭ ادامى بولعاندىقتان الەم قايدا تالپىنىس جاساپ جاتقانىن قالاسام دا، قالاماسام دا كورەمىن، قابىلدايمىن. سونىمەن بىرگە مەن شاكىرتتەرىمنىڭ، ەلىمىزدەگى جاستاردىڭ ۇلتتىق بيگە قىزىققانىن قالايمىن. سوندىقتان ولارمەن قازىرگى زامانعى، ولارعا تۇسىنىكتى تىلمەن سويلەسكىم كەلەدى. قازاق نەوحورەوگرافياسىن ۇيرەتىپ، ءار قيمىلدىڭ ماعىناسىن تۇسىندىرگەندە شاكىرتتەرىم قىزىعا تۇسەدى. “سولاي ما، تاريحتا وسىنداي جاعدايلار بولدى ما؟ ءبىزدىڭ ماعىناسى تەرەڭ، جان-جاقتى ءداستۇرىمىز بار ەكەن عوي؟” – دەپ تاڭدانىپ جاتادى. ولاردىڭ قىزىققانىن كورىپ، ەرەكشە باقىتتى بولىپ كەتەمىن، شاكىرتتەرىمنىڭ كوزى اشىلىپ جاتقانىنا قۋانامىن. ونەر اكادەمياسىن بىتىرگەن سوڭ ماگيستراتۋرادا، اسپيرانتۋرادا وقىدىم. سوندا ليۋدميلا جۋيكوۆا ەسىمدى عىلىمي جەتەكشىم مەنىڭ قازاق ءداستۇرى مەن مادەنيەتىنە بەت بۇرۋىما كومەكتەستى. بيىل قىرعىزستاندا كانديداتتىق ديسسەرتاتسيامدى قورعاماقپىن. وقۋ بارىسىندا كۇندەلىكتى كاسىبي ءىسىڭدى عىلىمي جاعىنان زەرتتەپ، تەرەڭىرەك قاراستىراسىڭ. سوندا ساعان ءوزىڭ بىلمەگەن قۇپيالار اشىلادى. بۇگىندە انۆارا سادىقوۆانىڭ بي قويىلىمدارى ا.ۆ.سەلەزنەۆ اتىنداعى حورەوگرافيا ۋچيليششەسى، بولات ايۋحانوۆتىڭ اكادەميالىق بي تەاترى، ت.جۇرگەنوۆ  اتىنداعى ونەر اكادەمياسى مەن قازاق ۇلتتىق حورەوگرافيا اكادەمياسىنىڭ رەپەرتۋارىندا كوپشىلىككە ۇسىنىلىپ ءجۇر. “استانا ميۋزيكل” مەملەكەتتىك تەاترى مەن م.اۋەزوۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق دراما تەاترىنا “قىز جىبەك” قويىلىمىنىڭ حورەوگرافيالىق ساحنالارىن دايىنداعان. حورەوگرافتىڭ ايتۋىنشا، ەندى ول ءوز كۇشىن “استانا بالەت” تەاترىندا سىناپ كورمەك.  – مەن قازىرگى زامان كومپوزيتورلارىنىڭ اۋەنىنە عانا بي قويمايمىن. ءبىر كەزدەرى “تۇران” ەتنو-فولكلورلىق انسامبلىمەن جۇمىس ىستەي باستادىم. سوندا بايقاعانىم – ۇلتتىق اسپاپتا وينالاتىن اۋەنمەن قازاق نەوحورەوگرافياسىنىڭ اراسىندا ديسسونانس جوق، كەرىسىنشە، ۇندەستىك بار. ەگەر مەن قازاق بيىنە وعان ءتان ەمەس قيمىل قوسسام، قازاق نەوحورەوگرافياسى ۇلتتىق مۋزىكامەن ۇندەستىكتە بولماس ەدى. مۇنى ءوزىم عانا بايقامايمىن، ۇستازدارىم، ارىپتەستەرىم، قازاق جانە شەتەل كورەرمەنى بايقاپ، باعاسىن بەرىپ ءجۇر. قازاقتىڭ جاڭاشا حورەوگرافياسىمەن قويىلعان ەڭ العاشقى بي “دالا اۋەنى” دەپ اتالادى. ول 2009 جىل بولاتىن. 10 جىل ىشىندە 30-دان اسا حورەوگرافيالىق كومپوزيتسيا جانە ءبىر بالەت كويىلدى. بۇل كومپوزيتسيالار قازاقستاندا جانە اقش، گەرمانيا، اۆستريا، يتاليا، فرانتسيا، جاپونيا، وڭتۇستىك افريكا رەسپۋبليكاسى، تۇركيا، قىتاي، تايلاند، لاتۆيا، ءازىربايجان، باشقۇرتستان، قىرعىزستان جانە تاعى باسقا ەلدەردە بايكاۋلار مەن فەستيۆالدەردە، گاسترولدەردە قويىلىپ ءجۇر. انۆارا سادىقوۆا 2017 جىلدان باستاپ استاناداعى قازاق ۇلتتىق حورەوگرافيا اكادەمياسىندا جۇمىس ىستەيدى. سونىمەن بىرگە قازاقستاندا ءارى شەتەلدە قازاق بيىنەن شەبەرلىك سىنىپتارىن وتكىزەدى. جاننا يساباەۆانىڭ “قازاق بالەت ونەرى” دەرەكتى ءفيلمىنىڭ  ستسەناريىن كينودراماتۋرگ سالتانات دۇنگەنباەۆامەن بىرگە جازعان، ءارى باس كەڭەسشىسى بولعان. “قازاق ءبيى” دەرەكتى ءفيلمىن عازيز ناسىروۆپەن بىرلەسە رەجيسسەر جانە ستسەناري اۆتورى رەتىندە دايىندادى. – “قازاق ءبيى” دەرەكتى ءفيلمى حIV شاكەن ايمانوۆ كينوفەستيۆالىندە “قۇلاگەر” ۇلتتىق جۇلدەسىن جەڭىپ العاندا قاتتى قۋاندىم. قازىلار ءفيلمدى جۇلدەگە لايىق كورگەنىنە ەمەس، جالپى قازاق ءبيى دەگەن تاقىرىپقا مويىن بۇرعانىنا قۋاندىم. ۇلتتىق بي ناسيحاتتالۋى كەرەك، قازاق ءبيىنىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسقان حورەوگرافتار، قازاق ءبيىن وقۋ باعدارلاماسىنا ەنگىزىپ، ادىستەمەلىك وقۋلىقتار جازعان ادامدار تۋرالى فيلمدەر، باعدارلامالار ءتۇسىرىلۋى كەرەك، كورسەتىلۋى كەرەك. قازاقتىڭ ءبيى ناسيحاتتالۋى ءۇشىن وسى ونەردى زەرتتەيتىن عالىمدار، ناسيحاتتاۋشىلار كوبەيۋى كەرەك. بۇگىندە قازاق ۇلتتىق حورەوگرافيا اكادەمياسى مۇنداي مامانداردى دايىنداپ جاتىر. اكادەميادا قازاق ءبيىنىڭ دامۋى مەن ناسيحاتتالۋىنا كەرەمەت مۇمكىندىك جاسالعان: قازاق ءبيىنىڭ لابوراتورياسى اشىلىپ، وندا بي ونەرىنىڭ شەبەرلەرى ايگۇل تاتي، تويعان ءىزىم، ايگۇل كۇلبەكوۆا جانە باسقالارى جۇمىس ىستەيدى. قازىر قازاق ءبيى ساباعىنىڭ بولىمدەرىن، باعدارلامالارىن، تەرميندەرىن جۇيەلەۋ بويىنشا ۇلكەن جۇمىستار اتقارىلىپ جاتىر. ۇلتتىق حورەوگرافيالىق ونەردىڭ جەتەكشى قايراتكەرلەرىنىڭ ارقاسىندا  قازىرگى بۋىننىڭ وزدەرىنىڭ ءبىلىمىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىگى بار. بۇل تاماشا ەمەس پە؟ بالەت زالىنداعى پروتسەسس، جۇمىس تولىق قايتارىمدى تالاپ ەتەدى، سوندىقتان بويىمداعى ونەردىڭ ءبارىن شىعارۋعا تىرىسامىن. كورەرمەنگە ايتار ءسوزىمدى، ويىمدى، سەزىمىمدى شاكىرتتەر، ارتيستەر، قويىلىمدار ارقىلى جەتكىزگىم كەلەدى.

ەڭلىك ساقتان،

Baribar.kz