Anvara Sadyqova qazaq neohoreografiiasy turaly: Dästürge jaŋaşa reŋk beremın

Pedagog 2000 jyly uchilişenı üzdık baǧamen aiaqtap, eŋbek jolyn Abai atyndaǧy qazaq memlekettık akademiialyq opera jäne balet teatrynda artist bolyp bastaǧan. Keiın densaulyǧyna bailanysty pedagogtyq qyzmetke auysty. “Pedagog-horeograf boluym maǧan beitanys, jaŋa joldardy aşty”, – deidı öner iesı. – 2000 jyly uchilişenı menımen bırge bıtırgen tülekter Astanadaǧy Küläş Baiseiıtova atyndaǧy ūlttyq opera jäne balet teatrynyŋ eŋ alǧaşqy balet truppasynyŋ artisterı bolyp jūmysqa kırdı. Men Almatyda qaldym. Abai atyndaǧy opera jäne balet teatrynda tek bır jyl jūmys ıstei aldym. Balet önerımen ainalysu üşın myqty fizikalyq densaulyq kerek. Densaulyq jaǧynan maǧan balet artisı bolu qiynǧa soqty. Temırbek Jürgenov atyndaǧy qazaq ūlttyq öner akademiiasynda pedagog-horeograf mamandyǧy boiynşa oqyp jürgenımde özım bıtırgen uchilişedegı ūstazdarym menı pedagog retınde jūmysqa şaqyrdy. Uchilişede alǧaşynda tarihi-tūrmystyq biden, bır jyldan keiın klassikalyq biden sabaq berdım. Qazaqtyŋ tūŋǧyş käsıbi bişısı Şara Jienqūlovanyŋ şäkırtı Ǧainikamal Beisenova – qazaq biınen 40 jyldan astam uaqyt sabaq bergen ūstaz. Sol kısı bır künı maǧan qazaq biınen därıs berudı ūsyndy. Men kelıstım de, bırte-bırte ūlttyq biımızdıŋ ışkı syryna üŋıle bastadym. Pedagog bidı är balanyŋ jeke qabıletıne, bolmysyna sai etıp qoiatynyn aitty. “Şäkırtterımnıŋ halyqaralyq baiqaularda jeŋıp alǧan är jüldesı bidıŋ özderıne arnap qoiylǧanynyŋ arqasy şyǧar dep oilaimyn”, – deidı ol. – Oquşylarymnyŋ ädemı kelbetı, mınezı, bige ikemı, ışkı sezımı qandai qimyldy deŋgeiıne jekızıp körsete alady? Är qoiylymǧa daiyndyq barysynda osy sūraq boiynşa jūmys ısteimın. Öner adamdary öz tuyndylaryn tuǧan balasyndai köredı ǧoi. Sol siiaqty bız qoiatyn är qoiylym erekşe tolǧanyspen düniege keledı. Bır bi qoiylymyn daiyndau üşın pedagogqa tereŋ bılım, intellekt, erekşe talǧam, özgeşe közqaras, şabyttandyratyn muzyka kerek. Qazaq muzykasynyŋ tereŋdıgı men aldymda tūrǧan balanyŋ talaby menı şabyttandyrady. Anvara Sadyqova öz qoiylymdarynyŋ stilıne qarai oǧan “qazaq neohoreografiiasy” degen atau berıp otyr. Būl stil ūlttyq horeografiianyŋ tarihi dästürdı jetelei otyryp, jaŋa däuır tynysynan qalyspauyn meŋzeidı.   – Ömırım özım oilamaǧan, bıraq ıstep jürgen närselerden tūrady. Men qazaq biınıŋ plastikasyn, ädemılıgın saqtai otyryp oǧan klassikalyq ärı zamanaui bi qimyldaryn qosyp, ūlttyq biımızdı basqa qyrynan körsetemın. Jaŋadan bırnärse oilap tapqan joqpyn, tek bar närsenı jaŋaşa türde şyǧaruǧa tyrysamyn. Dästürge jaŋaşa reŋk beremın. Alǧaşynda kompozisiialarymdy ärıptesterım, ūstazdarym jaqsy qabyldady. “Bilerıŋnıŋ stilı qandai?” – dep sūrap jürdı. Sonda kinodramaturg Saltanat Düngenbaeva degen qūrbyma “Menıŋ kompozisiialarymdy qandai bi? dep sūrap jatyr”, – dedım. Ekeuımız ūzaq zerttei, oilana kele äuelı ony “Neoqazaq horeografiiasy” dep atadyq. Qazır būl termindı jas ǧalym ärı horeograf Damir Urazymbetovpen teoriialyq tūrǧydan tüsındıruge tyrysyp jürmız.

Neo – būl jaŋaşa tür. Bırnärsenı jaŋadan oilap tabu, şyǧaru emes, öz zamanyŋnyŋ tynysymen jetkızu.

– “Neoqazaq horeografiiasy” degendı estıp, köbı “Sonda būl “jaŋa qazaq” biı me?” – dep şatasyp, dūrys tüsınbeuı mümkın. Sondyqtan bız qaita qarastyra kele “Qazaq neohoreografiiasy” dep ataǧanymyz dūrys şyǧar degen oiǧa keldık. Osy terminge naqty toqtadyq dep aita almaimyn. Bız älı zerttei beremız, tereŋıne jetken joqpyz. Būl sintez körermenge qazaq halqynyŋ, salt-dästürınıŋ tereŋ maǧynasyn jetkızuge mümkındık beredı. HHI ǧasyrdyŋ adamy bolǧandyqtan älem qaida talpynys jasap jatqanyn qalasam da, qalamasam da köremın, qabyldaimyn. Sonymen bırge men şäkırtterımnıŋ, elımızdegı jastardyŋ ūlttyq bige qyzyqqanyn qalaimyn. Sondyqtan olarmen qazırgı zamanǧy, olarǧa tüsınıktı tılmen söileskım keledı. Qazaq neohoreografiiasyn üiretıp, är qimyldyŋ maǧynasyn tüsındırgende şäkırtterım qyzyǧa tüsedı. “Solai ma, tarihta osyndai jaǧdailar boldy ma? Bızdıŋ maǧynasy tereŋ, jan-jaqty dästürımız bar eken ǧoi?” – dep taŋdanyp jatady. Olardyŋ qyzyqqanyn körıp, erekşe baqytty bolyp ketemın, şäkırtterımnıŋ közı aşylyp jatqanyna quanamyn. Öner akademiiasyn bıtırgen soŋ magistraturada, aspiranturada oqydym. Sonda Liudmila Juikova esımdı ǧylymi jetekşım menıŋ qazaq dästürı men mädenietıne bet būruyma kömektestı. Biyl Qyrǧyzstanda kandidattyq dissertasiiamdy qorǧamaqpyn. Oqu barysynda kündelıktı käsıbi ısıŋdı ǧylymi jaǧynan zerttep, tereŋırek qarastyrasyŋ. Sonda saǧan özıŋ bılmegen qūpiialar aşylady. Bügınde Anvara Sadyqovanyŋ bi qoiylymdary A.V.Seleznev atyndaǧy horeografiia uchilişesı, Bolat Aiuhanovtyŋ akademiialyq bi teatry, T.Jürgenov  atyndaǧy öner akademiiasy men Qazaq ūlttyq horeografiia akademiiasynyŋ repertuarynda köpşılıkke ūsynylyp jür. “Astana miuzikl” memlekettık teatry men M.Äuezov atyndaǧy qazaq memlekettık akademiialyq drama teatryna “Qyz Jıbek” qoiylymynyŋ horeografiialyq sahnalaryn daiyndaǧan. Horeograftyŋ aituynşa, endı ol öz küşın “Astana Balet” teatrynda synap körmek.  – Men qazırgı zaman kompozitorlarynyŋ äuenıne ǧana bi qoimaimyn. Bır kezderı “Tūran” etno-folklorlyq ansamblımen jūmys ıstei bastadym. Sonda baiqaǧanym – ūlttyq aspapta oinalatyn äuenmen qazaq neohoreografiiasynyŋ arasynda dissonans joq, kerısınşe, ündestık bar. Eger men qazaq biıne oǧan tän emes qimyl qossam, qazaq neohoreografiiasy ūlttyq muzykamen ündestıkte bolmas edı. Mūny özım ǧana baiqamaimyn, ūstazdarym, ärıptesterım, qazaq jäne şetel körermenı baiqap, baǧasyn berıp jür. Qazaqtyŋ jaŋaşa horeografiiasymen qoiylǧan eŋ alǧaşqy bi “Dala äuenı” dep atalady. Ol 2009 jyl bolatyn. 10 jyl ışınde 30-dan asa horeografiialyq kompozisiia jäne bır balet koiyldy. Būl kompozisiialar Qazaqstanda jäne AQŞ, Germaniia, Avstriia, İtaliia, Fransiia, Japoniia, Oŋtüstık Afrika Respublikasy, Türkiia, Qytai, Tailand, Latviia, Äzırbaijan, Başqūrtstan, Qyrǧyzstan jäne taǧy basqa elderde baikaular men festivalderde, gastrolderde qoiylyp jür. Anvara Sadyqova 2017 jyldan bastap Astanadaǧy Qazaq ūlttyq horeografiia akademiiasynda jūmys ısteidı. Sonymen bırge Qazaqstanda ärı şetelde qazaq biınen şeberlık synyptaryn ötkızedı. Janna İsabaevanyŋ “Qazaq balet önerı” derektı filmınıŋ  ssenariiın kinodramaturg Saltanat Düngenbaevamen bırge jazǧan, ärı bas keŋesşısı bolǧan. “Qazaq biı” derektı filmın Ǧaziz Nasyrovpen bırlese rejisser jäne ssenarii avtory retınde daiyndady. – “Qazaq biı” derektı filmı HIV Şäken Aimanov kinofestivalınde “Qūlager” ūlttyq jüldesın jeŋıp alǧanda qatty quandym. Qazylar filmdı jüldege laiyq körgenıne emes, jalpy qazaq biı degen taqyrypqa moiyn būrǧanyna quandym. Ūlttyq bi nasihattaluy kerek, qazaq biınıŋ damuyna üles qosqan horeograftar, qazaq biın oqu baǧdarlamasyna engızıp, ädıstemelık oqulyqtar jazǧan adamdar turaly filmder, baǧdarlamalar tüsırıluı kerek, körsetıluı kerek. Qazaqtyŋ biı nasihattaluy üşın osy önerdı zertteitın ǧalymdar, nasihattauşylar köbeiuı kerek. Bügınde qazaq ūlttyq horeografiia akademiiasy mūndai mamandardy daiyndap jatyr. Akademiiada qazaq biınıŋ damuy men nasihattaluyna keremet mümkındık jasalǧan: qazaq biınıŋ laboratoriiasy aşylyp, onda bi önerınıŋ şeberlerı Aigül Tati, Toiǧan Izım, Aigül Külbekova jäne basqalary jūmys ısteidı. Qazır qazaq biı sabaǧynyŋ bölımderın, baǧdarlamalaryn, terminderın jüieleu boiynşa ülken jūmystar atqarylyp jatyr. Ūlttyq horeografiialyq önerdıŋ jetekşı qairatkerlerınıŋ arqasynda  qazırgı buynnyŋ özderınıŋ bılımın arttyruǧa mümkındıgı bar. Būl tamaşa emes pe? Balet zalyndaǧy prosess, jūmys tolyq qaitarymdy talap etedı, sondyqtan boiymdaǧy önerdıŋ bärın şyǧaruǧa tyrysamyn. Körermenge aitar sözımdı, oiymdy, sezımımdı şäkırtter, artister, qoiylymdar arqyly jetkızgım keledı.

Eŋlık Saqtan,

Baribar.kz