قوعامنىڭ قوردالى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى - پاتەرناليستىك كوڭىل- كۇي مەن الەۋمەتتىك ماسىلدىقتىڭ ءالى دە اسقىنىپ تۇرعانى. مەملەكەتتىڭ دامۋى بىلىكتى، وقىعان، سانالى ماماندارعا تىكەلەي بايلانىستى. ال قوعامدى ارتقا سۇيرەپ، مەملەكەتتىڭ موينىنا وتىرىپ الاتىندار تۋرالى نە دەيمىز؟ جالقاۋلار مەن ماسىلدارعا نە ىستەۋگە بولادى؟
“الەۋمەتتىك باعدارلامالاردى جەكە مۇددەسىنە پايدالانىپ كەتەتىن ازاماتتار ەل ىشىندە از ەمەس. مۇنداي ادامدار كەز كەلگەن وركەنيەتتى ەلدەر سياقتى بۇكىل قوعام الدىندا جاۋاپ بەرۋى كەرەك. ولار “مەملەكەتتەن الا بەرسەم” دەگەن كوزقاراس قالىپتاستىرادى”، دەگەن ەدى ءبىر سوزىندە مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ.
ءيا، “اۋىردىڭ ۇستىمەن، جەڭىلدىڭ استىمەن” جۇرەتىندەر قاي قوعامدا دا كەزدەسەدى. وندايلارعا مەملەكەت بالىق ەمەس، قارماق بەرىپ جاتسا دا، جالىنسىز ازاماتتاردىڭ ارەكەتىنە قىنجىلاسىڭ.
ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ مالىمەتتەرىنە سۇيەنسەك، 2022 جىلعى IV توقساندا قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ ءارتۇرلى سالاسىندا 9 ملن ادام جۇمىسپەن قامتىلعان ەكەن. جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى 0,1 پ.ت. تومەندەپ، 4,8% بولعان. ال قازىرگى تاڭدا جۇمىسسىز جۇرگەن ازاماتتار سانى – 456,1 مىڭ ادامنان اسقان. بۇل كورسەتكىش ءالى دە بولسىن قوعامدى الاڭداتپاي قويماسى انىق.
“ادامدى ادام ەتكەن – ەڭبەك” دەمەكشى، قوعامدى دا قالىپتاستىراتىن ەڭبەك. مەملەكەت وسىعان ءمان بەرىپ، جۇمىسسىزدىقتى جويۋ ءۇشىن بىرنەشە باعدارلامالار مەن ماڭىزدى باستامالاردى جۇزەگە اسىرىپ كەلەدى. ماسەلەن، پرەزيدەنتتىڭ باستاماسى «10 مىڭ حالىققا 100 جۇمىس ورنى» جوباسىن مىسالعا الۋعا بولادى. 2022 جىلى جوبا اياسىندا 181 مىڭعا جۋىق شاعىن جانە ورتا كاسىپ ورىندارعا 261 مىڭنان استام ادام جۇمىسپەن قامتىلعان. ودان بولەك، 273,5 مىڭنان استام ادام ءارتۇرلى كاسىپورىندار مەن ۇيىمدارداعى بوساعان جۇمىس ورىندارىنا جۇمىسقا تۇرعان. الايدا، ءبىر قىنجىلتاتىنى بوس جۇمىس ورىندارى بولا تۇرا، جۇمىس ىستەۋگە قۇلقى جوق ازاماتتاردىڭ بولۋى. ولاردىڭ اسپانداعى ايدى سۇراپ، جالاقىسى جوعارى جۇمىسقا ورنالاسقىسى-اق كەلەدى. ال وندايلار ءبىلىمدى تالاپ ەتەتىنى ءسوزسىز. وكىنىشكە قاراي، ەڭبەكتەنگىسى كەلمەيتىندەر، بىلىمگە دە ۇمتىلماي جاتادى.
وركەندەگەن الەنمنىڭ قۇندىلىقتارى مەن مادەني بايلىعىنىڭ بارلىعى ادام ەڭبەگىنىڭ ناتيجەسى، سونداي-اق، الەۋمەتتىك جاڭعىرۋ دا ءونىمدى ەڭبەكتىڭ ارقاسىندا جۇزەگە اسپاق. حالىقتىڭ ءبارى ادال ەڭبەككە بەت بۇرىپ، تىنىمسىز ارەكەتتەنىپ، دامۋعا ۇمتىلسا، تۇرمىس تۇزەلىپ، الەۋمەتتىك ماسەلەلەر شەشىلىپ، مەملەكەتتىڭ دامۋ دەڭگەيى ارتار ەدى. مۇنداي يگىلىككە باستايتىن جول – ماسىلدىقتان ارىلۋ.
“از جۇمىس جاساپ، كوپ بايلىققا كەنەلۋ، جان قيناماي، باقىتقا باتۋ” سىندى ويلاردان ارىلماي، ادامزات ءومىرىن جاقسارتا المايدى. الەۋمەتتىك جاڭعىرۋ بۇكىل الەمنىڭ، قوعامنىڭ، ءاربىز قازاق حالقىنىڭ ومىرىنە شىنايى وزگەرىستەر اكەلۋگە ۇمتىلادى. ساعىم قۋعانداي الدامشى ەلەسپەن ءجۇرۋدىڭ كۇنى وتكەنىن، اركىم قولىنان كەلەتىن ىسپەن اينالىسىپ، قابىلەتىنە قاراي ەڭبەكتەنسە، ول ناتيجەسىز بولمايتىنىن قازىرگى تاڭدا ءار ادامنىڭ ساناسىنا جەتكىزۋ وتە ماڭىزدى.
بەلگىلى بلوگەر، جۋرناليست، ەكونوميست داۋلەت مۇقاەۆتىڭ ايتۋىنشا، ماسىلدىقتان ارىلۋ ءۇشىن، جاستاردىڭ مەملەكەتكە مۇقتاج بولىپ وتىرماسى ءۇشىن نەتۆوركينگ كەشتەرگە ءجيى بارىپ، ادامدارمەن كوممۋنيكاتسياعا تۇسكەنى ابزال. سوندا عانا كوكجيەك كەڭەيىپ، ويلاۋ دەڭگەيى ارتادى.
“الەۋمەتتىك ماسىلدىقتان ارىلۋ ءۇشىن نەتۆوركينگ كەشتەردىڭ پايداسى كوپ. كەز كەلگەن ادامداردىڭ جاقسى قاسيەتىن الا ءبىلۋىمىز كەرەك. مۇمكىن سول ادامداردىڭ ىشىندە ۇلگى تۇتاتىن ازاماتتار، سوعان ەلىكتەيتىن ازاماتتار بولۋى مۇمكىن. سولارمەن سويلەسىپ، پىكىر الماسۋ جاستارعا وڭ باعىتىن بەرەرى ءسوزسىز. ال الەۋمەتتىك ماسىلدىقتان ارىلۋ ءۇشىن “ارەكەتكە بەرەكەت” دەگەن ۇرانىمدى قايتالاپ ايتقىم كەلەدى. ءتىرى ادام تىرشىلىگىن جاساۋ كەرەك. سوندىقتان توقتاماي العا ۇمتىلۋ كەرەك”، دەيدى داۋلەت مۇقاەۆ
ال تانىمال ءانشى باعلان ءابدىرايىموۆ قازىرگى جاستارعا كوڭىلى تولاتىنىن جاسىرمادى.
“قازىرگى تاڭداعى جاستاردىڭ كوبى، مەنىڭ اينالامداعى جاستاردىڭ ءبارى ويى جۇيرىك. بىزگە قاراعاندا، باسقالارعا قاراعاندا زاماننىڭ اۋىر جاستارى كوپ. ءبىزدىڭ زامانىمىزدا دا، بىزگە دە، بىزدەن كەيىن دە ونداي جاستار بولدى جانە بولا بەرمەك. ءار كەزدىڭ ءوز ليدەرى جانە كەرى تارتاتىندارى دا بولادى. جاستاردىڭ بارلىعى ماسىل دەپ كوپكە توپىراق شاشا المايمىز. ال ونداي ماسىلدىقتان ارىلۋ جولى - رۋحاني بايۋ”، - دەدى ءانشى باعلان ابدرايىموۆ “ادىرنا” ۇلتتىق پورتالىنا بەرگەن جاۋابىندا.
دەمەك، ماسىلدىقتان ارىلۋدىڭ بىردەن-ءبىر جولى - ادال ەڭبەك پەن ءبىلىم. تالماي ەڭبەك ەتەتىن قوعام رۋحاني كەمەلدەنىپ، ءبىلىم جيسا وركەندەي بەرمەگى انىق.
