Qoǵamnyń qordaly máseleleriniń biri - paternalıstik kóńil- kúı men áleýmettik masyldyqtyń áli de asqynyp turǵany. Memlekettiń damýy bilikti, oqyǵan, sanaly mamandarǵa tikeleı baılanysty. Al qoǵamdy artqa súırep, memlekettiń moınyna otyryp alatyndar týraly ne deımiz? Jalqaýlar men masyldarǵa ne isteýge bolady?
“Áleýmettik baǵdarlamalardy jeke múddesine paıdalanyp ketetin azamattar el ishinde az emes. Mundaı adamdar kez kelgen órkenıetti elder sııaqty búkil qoǵam aldynda jaýap berýi kerek. Olar “memleketten ala bersem” degen kózqaras qalyptastyrady”, degen edi bir sózinde Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev.
Iá, “aýyrdyń ústimen, jeńildiń astymen” júretinder qaı qoǵamda da kezdesedi. Ondaılarǵa memleket balyq emes, qarmaq berip jatsa da, jalynsyz azamattardyń áreketine qynjylasyń.
Ulttyq statıstıka bıýrosynyń málimetterine súıensek, 2022 jylǵy IV toqsanda Qazaqstan ekonomıkasynyń ártúrli salasynda 9 mln adam jumyspen qamtylǵan eken. Jumyssyzdyq deńgeıi 0,1 p.t. tómendep, 4,8% bolǵan. Al qazirgi tańda jumyssyz júrgen azamattar sany – 456,1 myń adamnan asqan. Bul kórsetkish áli de bolsyn qoǵamdy alańdatpaı qoımasy anyq.
“Adamdy adam etken – eńbek” demekshi, qoǵamdy da qalyptastyratyn eńbek. Memleket osyǵan mán berip, jumyssyzdyqty joıý úshin birneshe baǵdarlamalar men mańyzdy bastamalardy júzege asyryp keledi. Máselen, prezıdenttiń bastamasy «10 myń halyqqa 100 jumys orny» jobasyn mysalǵa alýǵa bolady. 2022 jyly joba aıasynda 181 myńǵa jýyq shaǵyn jáne orta kásip oryndarǵa 261 myńnan astam adam jumyspen qamtylǵan. Odan bólek, 273,5 myńnan astam adam ártúrli kásiporyndar men uıymdardaǵy bosaǵan jumys oryndaryna jumysqa turǵan. Alaıda, bir qynjyltatyny bos jumys oryndary bola tura, jumys isteýge qulqy joq azamattardyń bolýy. Olardyń aspandaǵy aıdy surap, jalaqysy joǵary jumysqa ornalasqysy-aq keledi. Al ondaılar bilimdi talap etetini sózsiz. Ókinishke qaraı, eńbektengisi kelmeıtinder, bilimge de umtylmaı jatady.
Órkendegen álenmniń qundylyqtary men mádenı baılyǵynyń barlyǵy adam eńbeginiń nátıjesi, sondaı-aq, áleýmettik jańǵyrý da ónimdi eńbektiń arqasynda júzege aspaq. Halyqtyń bári adal eńbekke bet buryp, tynymsyz árekettenip, damýǵa umtylsa, turmys túzelip, áleýmettik máseleler sheshilip, memlekettiń damý deńgeıi artar edi. Mundaı ıgilikke bastaıtyn jol – masyldyqtan arylý.
“Az jumys jasap, kóp baılyqqa kenelý, jan qınamaı, baqytqa batý” syndy oılardan arylmaı, adamzat ómirin jaqsarta almaıdy. Áleýmettik jańǵyrý búkil álemniń, qoǵamnyń, árbiz qazaq halqynyń ómirine shynaıy ózgerister ákelýge umtylady. Saǵym qýǵandaı aldamshy elespen júrýdiń kúni ótkenin, árkim qolynan keletin ispen aınalysyp, qabiletine qaraı eńbektense, ol nátıjesiz bolmaıtynyn qazirgi tańda ár adamnyń sanasyna jetkizý óte mańyzdy.
Belgili bloger, jýrnalıst, ekonomıst Dáýlet Muqaevtyń aıtýynsha, masyldyqtan arylý úshin, jastardyń memleketke muqtaj bolyp otyrmasy úshin netvorkıng keshterge jıi baryp, adamdarmen kommýnıkaııaǵa túskeni abzal. Sonda ǵana kókjıek keńeıip, oılaý deńgeıi artady.
“Áleýmettik masyldyqtan arylý úshin netvorkıng keshterdiń paıdasy kóp. Kez kelgen adamdardyń jaqsy qasıetin ala bilýimiz kerek. Múmkin sol adamdardyń ishinde úlgi tutatyn azamattar, soǵan elikteıtin azamattar bolýy múmkin. Solarmen sóılesip, pikir almasý jastarǵa oń baǵytyn bereri sózsiz. Al áleýmettik masyldyqtan arylý úshin “áreketke bereket” degen uranymdy qaıtalap aıtqym keledi. Tiri adam tirshiligin jasaý kerek. Sondyqtan toqtamaı alǵa umtylý kerek”, deıdi Dáýlet Muqaev
Al tanymal ánshi Baǵlan Ábdiraıymov qazirgi jastarǵa kóńili tolatynyn jasyrmady.
“Qazirgi tańdaǵy jastardyń kóbi, meniń aınalamdaǵy jastardyń bári oıy júırik. Bizge qaraǵanda, basqalarǵa qaraǵanda zamannyń aýyr jastary kóp. Bizdiń zamanymyzda da, bizge de, bizden keıin de ondaı jastar boldy jáne bola bermek. Ár kezdiń óz lıderi jáne keri tartatyndary da bolady. Jastardyń barlyǵy masyl dep kópke topyraq shasha almaımyz. Al ondaı masyldyqtan arylý joly - rýhanı baıý”, - dedi ánshi Baǵlan Abdraıymov “Adyrna” ulttyq portalyna bergen jaýabynda.
Demek, masyldyqtan arylýdyń birden-bir joly - adal eńbek pen bilim. Talmaı eńbek etetin qoǵam rýhanı kemeldenip, bilim jısa órkendeı bermegi anyq.
