تاياۋدا ەلىمىزدە العاش رەت باتا بەرۋدەن بايقاۋ ءوتتى. جارىسقا ەلىمىزدىڭ 17 وبلىسىنان جانە 3 ءىرى قالاسىنان جينالعان 20 اقساقال قاتىسىپ، ءباتاسوز جارىسىمەن دوداعا ءتۇستى، دەپ جازادى "ادىرنا" ءتىلشىسى.
باستى تالاپ – باتانىڭ ءمانى جانە وقىپ جاتقان كەزدە كىدىرىپ قالماۋ. باس ءمۇفتي ناۋرىزباي قاجى تاعانۇلى باتا بەرگەندە «ارۋاق قولداسىن»، «ارۋاق جەبەسىن» دەگەن ءسوزدى قولدانباۋ كەرەكتىگىن ەسكەرتىپ، باتا «فاتيحا» سۇرەسىمەن باستالۋى قاجەت دەپ پىكىر ءبىلدىردى.
اللاعا سەرىك قوسپاۋ، اللاعا سىيىنۋ، اللادان سۇراۋ – نەگىزگى شارتتاردىڭ ءبىرى. مۇسىلمان حالقى بولعاندىقتان تىلەگىمىزدى ءبىر اللاعا سىيىنىپ، باتا بەرەمىز. كارى مۇسىلمان، تاقۋا جانداردىڭ تىلەگى قابىل بولادى.
باتا ءسوزىنىڭ عىلىمي نەگىزى «فاتيحا» دەگەن سوزدەن شىققان. «فاتيحا» سۇرەسى قۇراننىڭ العاشقى سۇرەسى ەكەنىن بىلەمىز»، – دەدى باس ءمۇفتي.
ءمۇفتيدىڭ ايتقانىنا تۇرلىشە پىكىر قالدىرۋشىلار قاتارى كوبەيدى. ءبىرى اتاسوزىمىزدە "ارۋاق" دەپ ايتۋ بۇرىننان بار، وندا تۇرعان ەشتەڭە جوق دەسە، ەندى ءبىرى قولداۋدا.
"ادىرنا" رەداكتسياسى وسىعان قاتىستى مادەنيەتتانۋشى، جۋرناليست باعدات مۇپتەكەقىزىنىڭ پىكىرىن سۇراپ ءبىلدى:
"ەجەلدەن ۇلتىمىزدا "ارۋاقتى جەردەن ات ۇركەدى" دەگەن ءسوز بار. بۇل بەكەر ەمەس. ارۋاققا سىيىنباسا، ارۋاقتىڭ مىقتىلىعى بولماسا، ول كىسىلەردىڭ باسىنا بارىپ نەگە عيبادات ەتەمىز؟ قانشاما ەلىمىزگە قورعان بولعان باتىرلارىمىز، اۋليەلەرىمىز بار. ونىڭ ءبارىن ىسىرىپ تاستاي المايمىز. قازاقتار يسلام ءدىنى كەلمەي تۇرىپ تاڭىرگە تابىنىپ، سەنىمدەرى تابيعاتقا بايلانىستى بولعان. قازاق ەشقاشان ءوز اتا-باباسىن ۇمىت قالدىرعان ەمەس. ول دا اللانىڭ جاراتقان پەندەسى. ولاردى ۇمىتپاۋىمىز ءتيىس. سوندىقتان "قولداسىن", "قورعاسىن" دەپ ايتقانبىز، ايتا بەرەمىز دە" دەدى ول.
سونىمەن قاتار، ءدىني باسقارمانىڭ ۇيىمداستىرعان بايقاۋىنا قاتىستى "ادەت-عۇرىپتان اتتاماۋىمىز كەرەك" دەپ ءسوزىن جالعادى:
"قازاقتىڭ نانىم-سەنىمىنەن، ادەت-عۇرىپىنان الىستامايتىن بولساق ارينە مۇنداي شارالاردى قولداۋعا بولادى. بىراق ارابتان كەلگەن تەرىس ۇعىممەن، سەنىمىمىزدى ماتاپ، بايلاپ تاستار بولسا ونىڭ كەرەگى جوق. قازاق ءوزى تۋعاننان مۇسىلمان. يسلامنىڭ قازاقتان ەشقانداي قاشىقتىعى جوق. ء"دىنشىل مولدا ءدىن بۇزار" دەگەندەي، اسىرا دىنشىلدەردىڭ كەسىرىنەن ەلىمىزدە ءتۇرلى ماسەلەلەر بولىپ جاتىر. كابينەتىندە وتىرىپ الماي، حالىققا دۇرىسىنان ۇگىت-ناسيحات جۇرگىزسىن. ەلىمىزدە ءتۋريزمدى دامىتامىز دەيمىز، بىراق قازىر اۋىل-اۋىل ايماقتاردىڭ كوپشىلىك جەرىندە كۇمبەزدەلگەن مولالار كوپ. اۋقىمدى جەرلەردى الىپ جاتىر. وسىعان قاتىستى ءدىني باسقارما وركەنيەتتى ەلدەر سەكىلدى انا دۇنيەدەگى سارايدىڭ سالىنۋىندا استامشىلىق بولماۋىن قاداعالاپ، ءپاتۋا شىعارسا دەيمىن. دالاعا شىقساڭ مولادان كوز اشا المايسىڭ" دەپ پىكىر ءبىلدىردى ەتنوگراف.
استانا قالاسىندا وتكەن بايقاۋعا ءتۇرلى فيلولوگ، عالىمدار قازىلىق ەتتى. ولار ابىز-اقساقالدارىمىزدىڭ ايتقان باتالارىنىڭ ءمانى مەن مازمۇنىنا، جەتكىزىلۋىنە ءمان بەردى. جارىسقا قازىلىق ەتكەن فيلولوگ سەرىك نەگيموۆتەن دە تالقىعا تۇسكەن تاقىرىپقا قاتىستى ويىن سۇرادىق. الايدا ءمۇفتيدىڭ ايتقانىنا تۋرالى قويعان ناقتى ساۋالىمىزعا سەرىك نەگيموۆ ناقتى جاۋاپ بەرمەدى.
"ۇلتىمىزدىڭ وي بايلىعى، پاراسات بايلىعى - ءباتاسوز. اقساقالداردىڭ سويلەۋ مادەنيەتىن، ويلاۋ مادەنيەتىن مەڭگەرگەندىگى مەن ساۋاتتىلىعىنا باعا بەردىك. ءسوز دەگەن دۇعا. ايتىلعان ءاربىر تىلەك نيەتتىڭ دۇرىس باعدارلانۋىن ۇعۋىمىز قاجەت. سوندىقتان قازاقتىڭ باتاسوزدەرىنىڭ ءمانى ءبىز ءۇشىن ەرەكشە" دەپ پىكىر ءبىلدىردى ول.
ناۋرىزباي قاجىنىڭ ايتقانىن جەلى قولدانۋشىلارى دا قالىس قالدىرمادى. تالقىعا سالىپ، ءوز ويلارىن جاريالاۋدا. تاريحشى امانتاي يسين "ارۋاقتى اتاۋ دىنگە ەش قايشىلىعى جوق" دەپ جازدى Facebook پاراقشاسىندا:
"ارۋاقتاردىڭ ەسىمدەرى جازىلعان حاتىم قاعازدى حاتىم ءتۇسىرىپ، دۇعا قىلعاندا وقيدى عوي مولدالار. كىتاپقا سۇيەنىپ ايتسا - ايتسىن. ءدىن يەسىنىكى دە دۇرىس، ارۋاققا جالبارىنعان ادامدىكى دە ءجون. ودان ول مۇسىلمان بولماي قالمايدى. اۋىزدا كاليما بولسا جەتەدى. مۇسىلمانبىز. تۇركىلىك، قازاقتىق تانىم دا بار ىشىندە. ەشقانداي ءبىر ءدىن ماسەلەسىنە قاتىستى كەلىسپەۋشىلىك نە شيەلەنىستى كورىپ تۇرعان جوقپىن. ءبارى جاراسىمدى. حالىق ءوزى تانىم جانە سەنىم تەزىنەن وتكىزگەن. قازاقتىقتى دىنىمىزگە قاراما-قارسى قويۋعا نەمەسە ءدىنىمىزدى قارسى قويۋعا جول جوق. باياعىدا بابالارىمىز بايىبىنا بارعان، ۇيلەستىرگەن، ءدىني نەمەسە ۇلتتىق ءفاناتيزمدى قۇپتاماعان، عۇلامالار حالىققا كەڭدىك جاساعان. ءبارى ءدىنشىل بولا المايدى، بىراق ءبارىمىز مۇسىلماندىقتى، ءدىنىمىزدى قاستەرلەۋگە ءتيىسپىز. ءدىن يەلەرى ايتسا ايتادى، ولاردىكى جوعارى تالاپ، ءدىن بيىگى. قارا حالىق ىلەسە دە المايدى، بىراق ءوز دىنىنەن ءبولىنىپ كەتپەيدى، كەتسە - ول قاتە جول، اركىمدەر بۇرىس جولىنا استامسىپ، ماقتاناتىنداي ەمەس ول" دەلىنگەن جازبادا.
ايتا كەتەيىك، رەسپۋبليكالىق باتا بەرۋ بايقاۋى الداعى ۋاقىتتا داستۇرگە اينالىپ تاعى دا ۇيىمداستىرىلادى. بۇل تۋرالى قمدب مالىمدەدى.
قازىلار القاسىنىڭ شەشىمىمەن شاريعات پەن داستۇرگە ساي ماعىنالى باتا بەرۋ، داۋىس ىرعاعى، كيىم ۇلگىسى، قوسىمشا سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ تالاپتارى بويىنشا ۇزدىك دەپ تانىلعان اقساقال بالتاباي سىزدىقوۆ (پاۆلودار وبلىسى) 1-ورىندى جەڭىپ الدى. 2-ورىن سەرىكبەك بالقىبەكۇلىنا (جەتىسۋ وبلىسى) جانە 3-ورىن شاحان تۇرسىنحانوۆ (اباي وبلىسى) اقساقالعا بۇيىردى. سونىمەن قاتار جۇماباي تاجىباەۆ (الماتى قالاسى), ساميعوللا ماشاەۆ (اتىراۋ وبلىسى) پەن دارىقۇل ماحامبەتوۆكە (قىزىلوردا وبلىسى) ىنتالاندىرۋ سىيلىعى جانە بارلىق قاتىسۋشى اقساقالدارعا قارجىلاي سىيلىق بەرىلدى.
دينا ليتپين،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
