قىزىل تەرروردىڭ قارالى ءتىزىمى. اقپاندا اتىلعان 631 ادام

1621
Adyrna.kz Telegram
فوتو: © Bettmann/CORBIS
فوتو: © Bettmann/CORBIS

نكۆد 1938 جىلى 28 اقپاندا الماتىدا 40 ادامدى اتتى. سسسر جوعارى سوتى اسكەري كوللەگياسىنىڭ الماتى قالاسىندا 1938 جىلعى اقپان ايىندا وتكەن كوشپەلى سەسسياسىنىڭ بۇل ۇكىمى اقپاننىڭ 25-ىنەن باستاپ ونداعان ادامدى وققا بايلادى. اتىلعاندار اراسىندا الاش قايراتكەرلەرى دە، سوۆەت فۋنكتسيونەرلەرى دە، جالپى زيالى قاۋىم وكىلدەرى بار ەدى.

Qazaqstan Tarihy سايتىنىڭ مالىمەتىنشە، 1925 جىلى ءدىن قايراتكەرلەرىن، 1928 جىلى ءىرى بۋرجۋازيا وكىلدەرىن، 1931 جىلى الاشورداشىلاردى، 1937 جىلى سوۆەت بيلىگىندەگى ۇلتشىلداردى قۇرتىپ، كوزىن جويۋ جوسپارلى تۇردە ۇيىمداستىرىلىپ، جۇرگىزىلدى.

الماتىدا اتىلعان 631 ادامنىڭ 75 پايىزى قازاقتار بولدى. وندا دا ۇلت زيالىلارى، وقىعان، ەل قورعاندارى، ماقتانىشتارى بولعان تۇلعالار ەدى. ولاردىڭ اراسىندا ەسىمدەرى ەل اراسىنا تانىلعان، بيىك بەدەلگە جەتكەن ازاماتتار كوپ بولدى. 

الەم تاريحىنا «ۇلكەن تەررور» دەگەن اتپەن ەنگەن 1937-1938 جىلدارداعى ستاليندىك رەپرەسسيانىڭ شىندىعى ءالى تولىق اشىلعان جوق.  دەگەنمەن، قۇرىلعانىنا بيىل 35 جىل بولعان «ادىلەت» تاريحي اعارتۋ قوعامى ۇيىمنىڭ العاشقى توراعاسى بولعان، رەپرەسسيا قۇرباندارىنىڭ ۇلى سانجار جاندوسوۆتىڭ قولىندا سسسر جوعارى سوتى اسكەري كوللەگياسىنىڭ الماتى قالاسىندا 1938 جىلدىڭ اقپان-ناۋرىز ايلارىندا اتىلعان ازاماتتاردىڭ ءتىزىمى بار قۇجات بولدى. وندا 25 اقپاننان 13 ناۋرىز ارالىعىندا (اراسىندا جەندەتتەردىڭ دەمالىس جاريالاعان كۇندەرى بولعان) ۇزىن سانى 631 ادامنىڭ ءبىر عانا الماتىدا اتىلعانى انىقتالعان. ءتىزىمدى سارالاي كەلگەندە، قاندىقول جەندەتتەر كۇنىنە ورتا ەسەپپەن 43 ادامدى جەر جاستاندىرىپ وتىرعان. بۇعان ءستاليننىڭ كوزىنە ءتۇسۋ ءۇشىن ءالى دە «قۇرباندىق شالۋعا» 1600 ادامعا ليميت بارىن سۇراعان قازاقستاننىڭ سول كەزدەگى باسشىسى ل. ميرزوياننىڭ قۇپيا حاتى سەبەپ بولىپ، مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىگى كوميتەتىنىڭ كوميسسارى، ءستاليننىڭ باجاسى رەدەنستىڭ تىزىمدەگى ازاماتتاردى اتۋعا رۇقسات ەتكەن قولى قويىلعان قۇجاتى نەگىزىندە قانقۇيلى قىلمىس جۇزەگە اسىرىلدى. «تاۋقىمەت پەن تاعزىم» كىتابىندا كرەمل باسشىلارى وسىنشاما قازاق زيالىسىن وپات قىلۋعا ءبىر عانا وكىل – ديۆۆوەنيۋريست گرياچەۆتى جىبەرۋى ابدەن جەتكىلىكتى دەپ تاپقانىن جازادى.

سسسر جوعارى سوتى اسكەري كوللەگياسىنىڭ الماتى قالاسىندا 1938 جىلعى اقپان ايىندا وتكەن كوشپەلى سەسسياسىنىڭ ۇكىمى بويىنشا جازىقسىز اتىلعان ازاماتتاردىڭ ءتىزىمى

 

25 اقپان (39 ادام):

1. ايتۋاروۆ باباي

2. ارۋتيۋنيان ۆارم اساتۋروۆيچ

3. اسفەندياروۆ سانجار جاپارۇلى

4. بوكەيحانوۆ عابدۋللا-حاكىم

5. گورسكي الەكساندر كليمەنتەۆيچ

6. گورولمان ميحايل گريگورەۆيچ

7. ديۆەەۆ شاكير گالەەۆيچ

8. ەسقاراەۆ سۇلەيمەن

9. جامانمۇرىنوۆ تەل

10. جۇبانوۆ قۇدايبەرگەن

11. جۇرگەنوۆ تەمىربەك

12. يۆانوۆ ۆاسيلي يۆانوۆيچ

13. يزمايلوۆ گريفان ميفتوحوۆيچ

14. كۆاچادزە سەرگەي كونستانتينوۆيچ

15. كومولوۆ گەراسيم سەمەنوۆيچ

16. قوجاباەۆ حاسەن

17. قۇلىمبەتوۆ ۇزاقباي جەلدىبايۇلى

18. قۇرامىسوۆ ىزمۇقان ماقاشۇلى

19. مەڭدەشوۆ سەيتقالي مەڭدەشۇلى

20. مولداجانوۆ ءىلياس ىسمايلۇلى

21. مۋسين ايتمۇحامەت

22. ناحيمجان امزە

23. نۇرمۇحامەدوۆ حاسەن نۇرمۇحامەدۇلى

24. پاۆلوۆ-فەيگەل يوسيف مويسەەۆيچ

25. پۋحوۆ ۆياچەسلاۆ يسانوۆيچ

26. رولششيكوۆ بوريس پەتروۆيچ

27. روت يمرە گەنريحوۆيچ

28. سادىقوۆ سۇلتانبەك بەكۇلى

29. سارىمولداەۆ قابىلبەك

30. سادۋاقاسوۆ جانايدار

31. سەيفۋللين ساكەن (سادۋاقاس)

32. ستەپانوۆ نيكولاي ۆلاديميروۆيچ

33. سۇلتانبەكوۆ جاعىپار سۇلتانبەكۇلى

34. سىرعابەكوۆ نىعمەتوللا

35. ءتاشتيتوۆ قايسار

36. توعجانوۆ عابباس سادۋاقاسۇلى

37. تولەپوۆ ميراسبەك نۇرعاليۇلى

38. تورەعوجين زەينوللا سەيىتجانۇلى

39. يۋسۋپوۆ شاكير ياكۋپوۆيچ

 

26 اقپان (37 ادام):

1.      اشيمحين الەكسەي يۆانوۆيچ

2.      بيلەنكو ۆلاديمير لەوپولدوۆيچ

3.      بوگاتنيكوۆ الەكسەي سەمەنوۆيچ

4.      بوراەۆ ورازعالي

5.      ۆارلاموۆ نيكولاي نيكولاەۆيچ

6.      ۆاسيلەۆ پاۆەل الەكسەەۆيچ

7.      ۆوروبەۆ يوسيف يننوكەنتەۆيچ

8.      دۇيسەنوۆ حاكيم

9.      ەسقاليەۆ سۇلتان

10.    جانسۇگىروۆ ءىلياس

11.    جانتىلەۋوۆ شايحى وسمانۇلى

12.    جەلەزباەۆ ماقسۇت

13.    جۇلدىزباەۆ اسقاربەك تابىلبەكۇلى

14.    جۋرلوۆ ۆلاديمير لۋكيچ

15.    زەفيروۆ سەرگەي پاۆلوۆيچ

16.    يسماعۇلوۆ عازيز ماناپۇلى

17.    قابىلوۆ ءىلياس

18.    كۇلەنوۆ سالەمحات

19.    كۇلەتوۆ قازمۇحامەد كارىبايۇلى

20.    قاراتىلەۋوۆ سالىمگەرەي

21.    قاسابولاتوۆ ەسەنگەلدى كەرەيۇلى

22.    لەكەروۆ ءازىمباي لەكەرۇلى

23.    مايلين بەيىمبەت جارماعامبەتۇلى

24.    مۇحامەدجانوۆ قاپان

25.    ورىنباەۆ مۇقاش

26.    راسپونوۆ ۆيكتور ياكوۆلەۆيچ

27.    ساپاربەكوۆ سادىبەك

28.    ءسابيتوۆ بەگىم

29.    سەيدالين اسقات فازيۇلى

30.    تورتاەۆ شاحمان

31.    ۋستينوۆ سەرگەي پلاتونوۆيچ

32.    چاسوۆنيكوۆ ۆيكتور يۆانوۆيچ

33.    شانين جۇمات تۇرعىمبايۇلى

34.    شومانوۆ راحمەتجان قاليمانۇلى

35.    ىسقاقوۆ عاريبۋللا مۇسابايۇلى

36.    جۇسىپبەكوۆ حامزا

37.    اسفەنديار كەنجين ء(ا. جانگەلديننىڭ قايىن اتاسى سەبەپتى اتىلماي بوساتىلعان جالعىز ادام)

 

27 اقپان (41 ادام):

1. اسانباەۆ ماعزۇم اسانبايۇلى

2. احمەتجانوۆ سۇلتان ساپارۇلى

3. ايۋپوۆ مۇلىك

4. اليەۆ وسمان

5. ءاليحانوۆ فازىل-اعزام

6. الىباەۆ ابات

7. بايعاسكين ەسىم

8. بايداۋلەتوۆ حاكىمجان

9. بايماحانوۆ سادۋاقاس

10. بەكجانوۆ شايحيسلام

11. بەرلين بوريس ميحايلوۆيچ

12. بىردين بوريس سوكراتوۆيچ

13. ۆاتمان بوريس گەورگيەۆيچ

14. ەلبەسىنوۆ حۇسايىن

15. ەرجانوۆ باقىت سارسەنۇلى

16. كادىربەكوۆ مەرعالي

17. كەگەل نيكولاي نيكولاەۆيچ

18. كەنباەۆ سەيىتبەك كەنبايۇلى

19. قاپين سابىر

20. قاسپاقوۆ امانباي

21. مالاەۆ عافار

22. ماركوۆ ۆاسيلي يۆانوۆيچ

23. مارتىنوۆ نيكولاي الەكسەەۆيچ

24. مەنەشەۆ امىرعالي

25. سەرەۆ سۇلەيمەن

26. مۇرتازين عازيز

27. مىرزاليەۆ مۇحامەتقالي

28. وتتەن بوريس فەرديناندوۆيچ

29. وتەكين الكەي سىزدىقۇلى

30. پولاتبەكوۆ شابدەن

31. پروكوفەۆ يۆان ۆاسيلەۆيچ

32. روتشەين مويسەي داۆىدوۆيچ

33. سەرعازين حاميدوللا

34. سلۋچاك ۆلاديمير ەرەمەەۆيچ

35. تاسماعامبەتوۆ عۇبايدوللا

36. تاجىباەۆ دۇيسەن بوتەنۇلى

37. تەمىربەكوۆ زاراپ

38. تۇنعانشين مۇحامەديار كەرەيۇلى

39. تىنتاەۆ تەمىربەك

40. چۋدوچكين ميحايل الەكساندروۆيچ

41. شونانوۆ تەلجان

 

28 اقپان (40 ادام):

1. ابدۋللين بايماحان الىشەرۇلى

2. ابلانوۆ سادىق

3. ايباسوۆ بىرمۇحامەد

4. احمەتوۆ شالتانباي

5. ءالجانوۆ حاجگەرەي

6. اۋباكىروۆ فيداحمەت

7. بايداقوۆ باقىتجان بايداقۇلى

8. بايماحامبەتوۆ جاناي

9. باتىربەكوۆ جۇمابەك

10. باشاەۆ حابيدوللا

11. ءبايىسوۆ ارتىق

12. براجينتسەۆ فەدور پەتروۆيچ

13. بۇركىتباەۆ ءاشىر

14. دۋشەتوۆ راحىمبەك

15. ەدومسكي ميحايل گاۆريلوۆيچ

16. ەسمۋرزين حاسەين

17. جاندوسوۆ ورازالى قيقىمۇلى

18. جانكين مۇحامەديار

19. جاردەتسكي كونستانتين نيكولاەۆيچ

20. جۇماباەۆ مولداعالي جۇمابايۇلى

21. يبراگيموۆ ىسقاق

22. يۆانوۆ الەكساندر اندرەەۆيچ

23. يزمايلوۆ حايرۋش نۋرۋموۆيچ

24. كولباەۆ سەيتقاسىن

25. قامالوۆ تەمىر

26. قۇلىمبەكوۆ ءابدىراحمان

27. قۇرمانالين ەرەمبەك قۇرمانۇلى

28. مۇستافين اقاي

29. ساماتوۆ مۇحتار ساماتۇلى

30. سەيسەكەنوۆ بۇركىتالى

31. سيداش پانتەلەيمون نيكولاەۆيچ

32. سياتوۆ احمەتكالي جۇماعاليۇلى

33. ءتاتىموۆ مۇحامەتقالي قويشىبايۇلى

34. تيمپكو ارتۋر الەكساندروۆيچ

35. توعانباەۆ قارتقوجا جانانۇلى

36. تىشتىباەۆ بايكەن

37. تىلەنشيەۆ ناقىسبەك

38. ۇمبەتوۆ مىرعالي

39. ەسترين الەكساندر ياكوۆلەۆيچ

40. سەدوۆ بوريس دميتريەۆيچ

پىكىرلەر