Qyzyl terrordyŋ qaraly tızımı. Aqpanda atylǧan 631 adam

3800
Adyrna.kz Telegram
https://adyrna.kz/content/uploads/2024/02/4d4ef889-b399-457e-bda0-82cf871541fe.jpeg

NKVD 1938 jyly 28 aqpanda Almatyda 40 adamdy atty. SSSR Joǧary soty äskeri kollegiiasynyŋ Almaty qalasynda 1938 jylǧy aqpan aiynda ötken köşpelı sessiiasynyŋ būl ükımı aqpannyŋ 25-ınen bastap ondaǧan adamdy oqqa bailady. Atylǧandar arasynda Alaş qairatkerlerı de, sovet funksionerlerı de, jalpy ziialy qauym ökılderı bar edı.

Qazaqstan Tarihy saitynyŋ mälımetınşe, 1925 jyly dın qairatkerlerın, 1928 jyly ırı burjuaziia ökılderın, 1931 jyly alaşordaşylardy, 1937 jyly sovet bilıgındegı ūltşyldardy qūrtyp, közın joiu josparly türde ūiymdastyrylyp, jürgızıldı.

Almatyda atylǧan 631 adamnyŋ 75 paiyzy qazaqtar boldy. Onda da ūlt ziialylary, oqyǧan, el qorǧandary, maqtanyştary bolǧan tūlǧalar edı. Olardyŋ arasynda esımderı el arasyna tanylǧan, biık bedelge jetken azamattar köp boldy. 

Älem tarihyna «Ülken terror» degen atpen engen 1937-1938 jyldardaǧy stalindık repressiianyŋ şyndyǧy älı tolyq aşylǧan joq.  Degenmen, qūrylǧanyna biyl 35 jyl bolǧan «Ädılet» tarihi aǧartu qoǧamy ūiymnyŋ alǧaşqy töraǧasy bolǧan, repressiia qūrbandarynyŋ ūly Sanjar Jandosovtyŋ qolynda SSSR Joǧary Soty Äskeri kollegiiasynyŋ Almaty qalasynda 1938 jyldyŋ aqpan-nauryz ailarynda atylǧan azamattardyŋ tızımı bar qūjat boldy. Onda 25 aqpannan 13 nauryz aralyǧynda (arasynda jendetterdıŋ demalys jariialaǧan künderı bolǧan) ūzyn sany 631 adamnyŋ bır ǧana Almatyda atylǧany anyqtalǧan. Tızımdı saralai kelgende, qandyqol jendetter künıne orta eseppen 43 adamdy jer jastandyryp otyrǧan. Būǧan Stalinnıŋ közıne tüsu üşın älı de «qūrbandyq şaluǧa» 1600 adamǧa limit baryn sūraǧan Qazaqstannyŋ sol kezdegı basşysy L. Mirzoiannyŋ qūpiia haty sebep bolyp, Memlekettık qauıpsızdıgı komitetınıŋ komissary, Stalinnıŋ bajasy Redenstıŋ tızımdegı azamattardy atuǧa rūqsat etken qoly qoiylǧan qūjaty negızınde qanqūily qylmys jüzege asyryldy. «Tauqymet pen taǧzym» kıtabynda Kreml basşylary osynşama qazaq ziialysyn opat qyluǧa bır ǧana ökıl – divvoeniurist Griachevtı jıberuı äbden jetkılıktı dep tapqanyn jazady.

SSSR Joǧary Soty äskeri kollegiiasynyŋ Almaty qalasynda 1938 jylǧy aqpan aiynda ötken köşpelı sessiiasynyŋ ükımı boiynşa jazyqsyz atylǧan azamattardyŋ tızımı   25 aqpan (39 adam): 1. Aituarov Babai 2. Arutiunian Varm Asaturovich 3. Asfendiiarov Sanjar Japarūly 4. Bökeihanov Ǧabdulla-Hakım 5. Gorskii Aleksandr Klimentevich 6. Gorolman Mihail Grigorevich 7. Diveev Şakir Galeevich 8. Esqaraev Süleimen 9. Jamanmūrynov Tel 10. Jūbanov Qūdaibergen 11. Jürgenov Temırbek 12. İvanov Vasilii İvanovich 13. İzmaiilov Grifan Miftohovich 14. Kvachadze Sergei Konstantinovich 15. Komolov Gerasim Semenovich 16. Qojabaev Hasen 17. Qūlymbetov Ūzaqbai Jeldıbaiūly 18. Qūramysov Izmūqan Maqaşūly 19. Meŋdeşov Seitqali Meŋdeşūly 20. Moldajanov Iliias Ysmailūly 21. Musin Aitmūhamet 22. Nahimjan Amze 23. Nūrmūhamedov Hasen Nūrmūhamedūly 24. Pavlov-Feigel İosif Moiseevich 25. Puhov Viacheslav İsanovich 26. Rolşikov Boris Petrovich 27. Rot İmre Genrihovich 28. Sadyqov Sūltanbek Bekūly 29. Sarymoldaev Qabylbek 30. Säduaqasov Janaidar 31. Seifullin Säken (Säduaqas) 32. Stepanov Nikolai Vladimirovich 33. Sūltanbekov Jaǧypar Sūltanbekūly 34. Syrǧabekov Nyǧmetolla 35. Täştitov Qaisar 36. Toǧjanov Ǧabbas Säduaqasūly 37. Tölepov Mirasbek Nūrǧaliūly 38. Töreǧojin Zeinolla Seiıtjanūly 39. Iýsupov Şakir Iаkupovich   26 aqpan (37 adam): 1.      Aşimhin Aleksei İvanovich 2.      Bilenko Vladimir Leopoldovich 3.      Bogatnikov Aleksei Semenovich 4.      Boraev Orazǧali 5.      Varlamov Nikolai Nikolaevich 6.      Vasilev Pavel Alekseevich 7.      Vorobev İosif İnnokentevich 8.      Düisenov Hakim 9.      Esqaliev Sūltan 10.    Jansügırov Iliias 11.    Jantıleuov Şaihy Osmanūly 12.    Jelezbaev Maqsūt 13.    Jūldyzbaev Asqarbek Tabylbekūly 14.    Jurlov Vladimir Lukich 15.    Zefirov Sergei Pavlovich 16.    İsmaǧūlov Ǧaziz Manapūly 17.    Qabylov Iliias 18.    Külenov Sälemhat 19.    Kületov Qazmūhamed Kärıbaiūly 20.    Qaratıleuov Sälımgerei 21.    Qasabolatov Esengeldı Kereiūly 22.    Lekerov Äzımbai Lekerūly 23.    Mailin Beiımbet Jarmaǧambetūly 24.    Mūhamedjanov Qapan 25.    Orynbaev Mūqaş 26.    Rasponov Viktor Iаkovlevich 27.    Saparbekov Sädıbek 28.    Säbitov Begım 29.    Seidalin Asqat Faziūly 30.    Tortaev Şahman 31.    Ustinov Sergei Platonovich 32.    Chasovnikov Viktor İvanovich 33.    Şanin Jūmat Tūrǧymbaiūly 34.    Şomanov Rahmetjan Qalimanūly 35.    Ysqaqov Ǧaribulla Mūsabaiūly 36.    Jüsıpbekov Hamza 37.    Asfendiiar Kenjin (Ä. Jangeldinnıŋ qaiyn atasy sebeptı atylmai bosatylǧan jalǧyz adam)   27 aqpan (41 adam): 1. Asanbaev Maǧzūm Asanbaiūly 2. Ahmetjanov Sūltan Saparūly 3. Aiupov Mülık 4. Äliev Osman 5. Älihanov Fazyl-Aǧzam 6. Älıbaev Abat 7. Baiǧaskin Esım 8. Baidäuletov Hakımjan 9. Baimahanov Saduaqas 10. Bekjanov Şaihislam 11. Berlin Boris Mihailovich 12. Byrdin Boris Sokratovich 13. Vatman Boris Georgievich 14. Elbesınov Hūsaiyn 15. Erjanov Baqyt Särsenūly 16. Kädırbekov Merǧali 17. Kegel Nikolai Nikolaevich 18. Kenbaev Seiıtbek Kenbaiūly 19. Qapin Sabyr 20. Qaspaqov Amanbai 21. Malaev Ǧafar 22. Markov Vasilii İvanovich 23. Martynov Nikolai Alekseevich 24. Meneşev Ämırǧali 25. Serev Süleimen 26. Mūrtazin Ǧaziz 27. Myrzaliev Mūhametqali 28. Otten Boris Ferdinandovich 29. Ötekin Älkei Syzdyqūly 30. Polatbekov Şäbden 31. Prokofev İvan Vasilevich 32. Rotşein Moisei Davydovich 33. Serǧazin Hamidolla 34. Sluchak Vladimir Eremeevich 35. Tasmaǧambetov Ǧūbaidolla 36. Täjıbaev Düisen Bötenūly 37. Temırbekov Zarap 38. Tūnǧanşin Mūhamediiar Kereiūly 39. Tıntaev Temırbek 40. Chudochkin Mihaiil Aleksandrovich 41. Şonanov Teljan   28 aqpan (40 adam): 1. Abdullin Baimahan Älışerūly 2. Ablanov Sadyq 3. Aibasov Bırmūhamed 4. Ahmetov Şaltanbai 5. Äljanov Hajgerei 6. Äubäkırov Fidahmet 7. Baidaqov Baqytjan Baidaqūly 8. Baimahambetov Janai 9. Batyrbekov Jūmabek 10. Başaev Habidolla 11. Bäiısov Artyq 12. Brajinsev Fedor Petrovich 13. Bürkıtbaev Äşır 14. Duşetov Rahymbek 15. Edomskii Mihail Gavrilovich 16. Esmurzin Hasein 17. Jandosov Orazaly Qiqymūly 18. Jankin Mūhamediiar 19. Jardeskii Konstantin Nikolaevich 20. Jūmabaev Moldaǧali Jūmabaiūly 21. İbragimov Ysqaq 22. İvanov Aleksandr Andreevich 23. İzmailov Hairuş Nurumovich 24. Kölbaev Seitqasyn 25. Qamalov Temır 26. Qūlymbekov Äbdırahman 27. Qūrmanalin Erembek Qūrmanūly 28. Mūstafin Aqai 29. Samatov Mūhtar Samatūly 30. Seisekenov Bürkıtälı 31. Sidaş Panteleimon Nikolaevich 32. Siiatov Ahmetkali Jūmaǧaliūly 33. Tätımov Mūhametqali Qoişybaiūly 34. Timpko Artur Aleksandrovich 35. Toǧanbaev Qartqoja Jananūly 36. Tyştybaev Baiken 37. Tılenşiev Naqysbek 38. Ümbetov Mırǧali 39. Estrin Aleksandr Iаkovlevich 40. Sedov Boris Dmitrievich
Pıkırler