حالىقتىڭ قۇقىقتىق مادەنيەتى مەن تولەرانتتىلىعى جانە قۇقىقتىق ساناسىن قالىپتاستىرۋ وتە ماڭىزدى. سەبەبى ءبىزدىڭ ەلدە كەيبىر جاعدايدا بۇقارا حالىق قاراپايىم قۇقىقتىق ماسەلەنى بىلمەي، باسى داۋعا قالىپ جاتادى. ال حالىقتىڭ قۇقىقتىق مادەنيەتى مەن قۇقىقتىق ساناسىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟
«سالىق تولەۋگە سالعىرت قاراماۋىمىز كەرەك»
ادۆوكات ءالىمجان جۇباتحانوۆ تاۋەلسىز مەملەكەت بولعاننان كەيىن ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە كونستيتۋتسياعا سەنۋىمىز كەرەك ەكەنىن ايتادى. ال اتا زاڭدا بارلىق حالىقتىڭ قۇقىقتارى مەن مىندەتتەرى تايعا تاڭبا باسقانداي اپ-انىق كورسەتىلگەن.
«كونستيتۋتسياداعى نورمالاردى پايدالانا وتىرىپ، ادامدار ءوز بوستاندىقتارىن بەرىك ەتە الادى. قازاقستاندا 18 جاسقا دەيىنگى بالالارعا ورتا ءبىلىم الۋ تەگىن جانە مىندەتتى بولىپ سانالادى. وسى مۇمكىندىكتى ەلىمىزدىڭ ءار ءبىر ازاماتى پايدالانىپ، ءوزىنىڭ ساۋاتىن اشا الادى. سونىمەن قاتار ەمدەۋ مەكەمەلەرىندە تەگىن قىزمەت كورسەتىلەدى. ياعني بالالاردان باستاپ قارتتارعا دەيىنگى الەۋمەتتىك تۇرعىدان قورعالعان ازاماتتار تەگىن ەم الا الادى. ال جۇمىسقا قابىلەتتى اقىل ەسى ءبۇتىن، اياق قولى ساۋ ازامات مىندەتتى مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ قورىنا جارنا تولەپ، ناۋقاستانعان جاعدايدا ەمدەلە الادى.
سونداي-اق حالىقتىڭ بارلىعى سالىق تولەۋگە مىندەتتى ەكەنىن ايتىپ وتكەن ءجون. وكىنىشكە قاراي كەيبىر ازاماتتار سالىق تولەۋدەن جالتارىپ، ءار ءتۇرلى ءتاسىلدى پايدالانىپ جاتادى. ال شىن مانىسىندە مەملەكەتتىڭ ءوسىپ-وركەندەۋى حالىقتىڭ سالىقتى دەر كەزىندە تولەۋىنە بايلانىستى. مىسالى دامىعان ەۋروپا ەلدەرىندە سالىقتىڭ قۇنى وتە جوعارى بولسا دا، ونى تولەپ ازاماتتىق بورىش سەكىلدى قابىلدانادى. ەگەر ءبىز ءوسىپ-وركەندەگەن مەملەكەت بولعىمىز كەلسە، وندا سالىق تولەۋگە سالعىرت قاراماۋىمىز كەرەك»، – دەيدى ول.
«جاستار اسكەرگە بارعىسى كەلمەيدى»
سونداي-اق ادۆوكات 18 جاستان اسقان ءاربىر ەر ازامات اسكەرگە بارۋعا مىندەتتى ەكەنىن ايتادى. الايدا ول جاستاردىڭ اسكەرگە بارىپ، وتان الدىنداعى بورىشىن وتەۋگە نەمقۇرايلى قارايتىنىن
«شىنى كەرەك كەيبىر ازاماتتار كەي كەزدە زاڭ نورمالارىن بۇرمالاپ، وزىنە ىڭعايلاپ الادى. بۇل اينالىپ كەلگەندە قۇقىقتىق سانا مەن قۇقىقتىق مادەنيەتتىڭ تومەن بولۋىمەن بايلانىستى دۇنيە. مىسالى كوپ اتا-انالار بالالارىن اسكەرگە جىبەرگىلەرى كەلمەي، ءار ءتۇرلى تاسىلمەن جالتارىپ جاتادى. بىراق، 18 جاسقا تولعان دەنساۋلىعى مىقتى ءاربىر قازاقستان ازاماتى اسكەرگە بارۋعا مىندەتتى. تەك، جوعارى وقۋ ورنىنا تۇسكەن ازاماتتار ارنايى انىقتاما ارقىلى وقۋ مەرزىمى اياقتالعانشا اسكەردەن بوساتىلادى.
وكىنىشكە قاراي كەيبىر جاستار اسكەرگە بارعىسى كەلمەيدى. ولاردان سەبەبىن سۇراساڭ، ۇرىپ-سوعۋ مەن كەيبىر ساربازداردىڭ قايتىس بولىپ جاتقانىن ايتادى. شىنى كەرەك وسىنىڭ بارلىعى ادامنىڭ پسيحولوگياسى مەن ساناسىنا قاتتى اسەر ەتەدى. سوعان قاراعاندا ءبىزدىڭ اسكەردە ناقتى ءبىر قۇقىقتىق ناسيحات جوق سەكىلدى»، – دەيدى ول.
ءالىمجان جۇباتحانوۆ ءازىر ماجىلىستە اسكەرگە جاستاردى كوبىرەك تارتۋ ءۇشىن نەسيەلەرىن توقتاتا تۇرۋ تۋرالى زاڭ قارالىپ جاتقانىن ايتادى.
«ەگەر ازامات اسكەردە بولسا، ونىڭ نەسيەسى ول اسكەردەن كەلگەنشە توقتاتىلىپ، بىراق كەيىن وتەلەتىن بولادى. بۇل ءىس-شارا قانشالىقتى كومەك بەرەتىنىن بىلمەيمىن. بىراق وسىنداي زاڭ قابىلدانايىن دەپ جاتىر. بۇرىندارى اسكەرگە بارىپ، وتان الدىنداعى بورىشتى وتەۋ ماقتانىش بولاتىن. سەبەبى اسكەردە العان وردەندەرىن كەۋدەلەرىنە تاعىپ، ءتۇرلى قىزمەتكە تۇراتىن. ءبىر قىنجىلتاتىنى قازىر جاستار اسكەردەن قاشۋدىڭ جولىن كوبىرەك ويلايدى. وسى تۋرالى قورعانىس مينيسترلىگى دە ويلانۋى قاجەت.
اسكەرگە بارعان ازاماتتار مۇگەدەك بولىپ نە بولماسا ءولىپ كەلىپ جاتىر. جاقىندا ماعان ءبىر كىسى «ساۋ بالامدى اسكەرگە جىبەرىپ ەدىم، اۋىر ناۋقاستانىپ كەلدى» دەپ حابارلاستى. بالاسىن اياگوزدەن تالدىقورعاننىڭ ءۇشارال دەگەن اۋدانىنا اسكەري بورىشىن وتەۋگە جىبەرگەن. قازىر بالاسى ەسىنەن اداسىپ، نە اكەسىن، نە شەشەسىن تانىمايدى ەكەن. بالاسىن استاناعا ەمدەلۋگە كوميسسياعا جىبەرىلگەن. ولار اقىل-ەسى دۇرىس پا ەدى دەيدى. بىراق، اسكەرگە جىبەرمەس بۇرىن تولىقتاي تەكسەرۋدەن وتكىزەدى. ول بالا وتان قورعاۋعا باردى. ال، ونى كىم قورعايدى؟! ەندى ونى ءومىر باقي كىم اسىرايدى؟! وسىنداي جاعدايلاردى كوپ ەستىپ ءجۇرمىز»، – دەيدى ول.
«قۇقىقتىق ساۋاتتىلىق قاراپايىم نارسەلەردەن باستالادى»
ءالىمجان جۇباتحانوۆ حالىق اراسىندا قۇقىقتىق ساۋاتتىلىق وتە تومەن ەكەنىن ايتادى.
«حالىقتىڭ اراسىندا وزدەرىنىڭ العان نەسيەلەرىن تولەگىسى كەلمەيتىن ازاماتتار ءجيى كەزدەسەدى. ءبىر قىزىعى ولار سوتقا بەرگەنگە دەيىن نەمقۇرايلى بولىپ، نەسيەنى تولەۋگە تالپىنبايدى. ءيا، ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتىڭ پايىزى كوپ. بىراق ءوزىڭ قول قويىپ العان نەسيەنى تولەۋگە مىندەتتىسىڭ عوي. ونىڭ ۇستىنە جاستار قۇمار ويىندارىنا بەرىلىپ، كىرىپ كەتكەن. ولار جىلدام اقشا كەرەك بولىپ، نەسيەنى شارتتارىن وقىماي، بىلمەي جاتىپ الادى. بۇنىڭ بارلىعى بىلە بىلگەن ادامعا ساۋاتسىزدىقتان تۋىندايتىن دۇنيە. قۇمار ويىنعا بەرىلگەن جاستار ماسەلەنىڭ سالدارىن ويلاماي وپىق جەيدى. سوندىقتان دا اتا-انالار بالالارىن قارجىلىق ساۋاتتىلىققا ۇيرەتۋى ءتيىس.
بىزدە قۇقىقتىق ساۋاتتىلىق، تولەرانتتىلىق، پاتريوتتىلىق جەتىسپەيدى. ادامعا كومەكتەسۋ، قوقىستاردى جيناۋ قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ قاجەت. وكىنىشكە قاراي بىزدە ءبىر مۇددەگە ۇمتىلۋ جوق. ال قۇقىقتىق ساۋاتتىلىق قاراپايىم نارسەلەردەن باستالادى»، – دەيدى ول.
