Halyqtyń quqyqtyq mádenıeti men toleranttylyǵy jáne quqyqtyq sanasyn qalyptastyrý óte mańyzdy. Sebebi bizdiń elde keıbir jaǵdaıda buqara halyq qarapaıym quqyqtyq máseleni bilmeı, basy daýǵa qalyp jatady. Al halyqtyń quqyqtyq mádenıeti men quqyqtyq sanasyn qalyptastyrý úshin ne isteý kerek?
«Salyq tóleýge salǵyrt qaramaýymyz kerek»
Advokat Álimjan Jubathanov Táýelsiz memleket bolǵannan keıin eń birinshi kezekte Konstıtýııaǵa senýimiz kerek ekenin aıtady. Al Ata zańda barlyq halyqtyń quqyqtary men mindetteri taıǵa tańba basqandaı ap-anyq kórsetilgen.
«Konstıtýııadaǵy normalardy paıdalana otyryp, adamdar óz bostandyqtaryn berik ete alady. Qazaqstanda 18 jasqa deıingi balalarǵa orta bilim alý tegin jáne mindetti bolyp sanalady. Osy múmkindikti elimizdiń ár bir azamaty paıdalanyp, óziniń saýatyn asha alady. Sonymen qatar emdeý mekemelerinde tegin qyzmet kórsetiledi. Iaǵnı balalardan bastap qarttarǵa deıingi áleýmettik turǵydan qorǵalǵan azamattar tegin em ala alady. Al jumysqa qabiletti aqyl esi bútin, aıaq qoly saý azamat Mindetti medıınalyq saqtandyrý qoryna jarna tólep, naýqastanǵan jaǵdaıda emdele alady.
Sondaı-aq halyqtyń barlyǵy salyq tóleýge mindetti ekenin aıtyp ótken jón. Ókinishke qaraı keıbir azamattar salyq tóleýden jaltaryp, ár túrli tásildi paıdalanyp jatady. Al shyn mánisinde memlekettiń ósip-órkendeýi halyqtyń salyqty der kezinde tóleýine baılanysty. Mysaly damyǵan Eýropa elderinde salyqtyń quny óte joǵary bolsa da, ony tólep azamattyq borysh sekildi qabyldanady. Eger biz ósip-órkendegen memleket bolǵymyz kelse, onda salyq tóleýge salǵyrt qaramaýymyz kerek», – deıdi ol.
«Jastar áskerge barǵysy kelmeıdi»
Sondaı-aq advokat 18 jastan asqan árbir er azamat áskerge barýǵa mindetti ekenin aıtady. Alaıda ol jastardyń áskerge baryp, Otan aldyndaǵy boryshyn óteýge nemquraıly qaraıtynyn
«Shyny kerek keıbir azamattar keı kezde zań normalaryn burmalap, ózine yńǵaılap alady. Bul aınalyp kelgende quqyqtyq sana men quqyqtyq mádenıettiń tómen bolýymen baılanysty dúnıe. Mysaly kóp ata-analar balalaryn áskerge jibergileri kelmeı, ár túrli tásilmen jaltaryp jatady. Biraq, 18 jasqa tolǵan densaýlyǵy myqty árbir Qazaqstan azamaty áskerge barýǵa mindetti. Tek, joǵary oqý ornyna túsken azamattar arnaıy anyqtama arqyly oqý merzimi aıaqtalǵansha áskerden bosatylady.
Ókinishke qaraı keıbir jastar áskerge barǵysy kelmeıdi. Olardan sebebin surasań, uryp-soǵý men keıbir sarbazdardyń qaıtys bolyp jatqanyn aıtady. Shyny kerek osynyń barlyǵy adamnyń psıhologııasy men sanasyna qatty áser etedi. Soǵan qaraǵanda bizdiń áskerde naqty bir quqyqtyq nasıhat joq sekildi», – deıdi ol.
Álimjan Jubathanov azir Májiliste áskerge jastardy kóbirek tartý úshin nesıelerin toqtata turý týraly zań qaralyp jatqanyn aıtady.
«Eger azamat áskerde bolsa, onyń nesıesi ol áskerden kelgenshe toqtatylyp, biraq keıin óteletin bolady. Bul is-shara qanshalyqty kómek beretinin bilmeımin. Biraq osyndaı zań qabyldanaıyn dep jatyr. Buryndary áskerge baryp, Otan aldyndaǵy boryshty óteý maqtanysh bolatyn. Sebebi áskerde alǵan ordenderin keýdelerine taǵyp, túrli qyzmetke turatyn. Bir qynjyltatyny qazir jastar áskerden qashýdyń jolyn kóbirek oılaıdy. Osy týraly Qorǵanys mınıstrligi de oılanýy qajet.
Áskerge barǵan azamattar múgedek bolyp ne bolmasa ólip kelip jatyr. Jaqynda maǵan bir kisi «Saý balamdy áskerge jiberip edim, aýyr naýqastanyp keldi» dep habarlasty. Balasyn Aıagózden Taldyqorǵannyń Úsharal degen aýdanyna áskerı boryshyn óteýge jibergen. Qazir balasy esinen adasyp, ne ákesin, ne sheshesin tanymaıdy eken. Balasyn Astanaǵa emdelýge komıssııaǵa jiberilgen. Olar aqyl-esi durys pa edi deıdi. Biraq, áskerge jibermes buryn tolyqtaı tekserýden ótkizedi. Ol bala Otan qorǵaýǵa bardy. Al, ony kim qorǵaıdy?! Endi ony ómir baqı kim asyraıdy?! Osyndaı jaǵdaılardy kóp estip júrmiz», – deıdi ol.
«Quqyqtyq saýattylyq qarapaıym nárselerden bastalady»
Álimjan Jubathanov halyq arasynda quqyqtyq saýattylyq óte tómen ekenin aıtady.
«Halyqtyń arasynda ózderiniń alǵan nesıelerin tólegisi kelmeıtin azamattar jıi kezdesedi. Bir qyzyǵy olar sotqa bergenge deıin nemquraıly bolyp, nesıeni tóleýge talpynbaıdy. Iá, ekinshi deńgeıli banktyń paıyzy kóp. Biraq óziń qol qoıyp alǵan nesıeni tóleýge mindettisiń ǵoı. Onyń ústine jastar qumar oıyndaryna berilip, kirip ketken. Olar jyldam aqsha kerek bolyp, nesıeni sharttaryn oqymaı, bilmeı jatyp alady. Bunyń barlyǵy bile bilgen adamǵa saýatsyzdyqtan týyndaıtyn dúnıe. Qumar oıynǵa berilgen jastar máseleniń saldaryn oılamaı opyq jeıdi. Sondyqtan da ata-analar balalaryn qarjylyq saýattylyqqa úıretýi tıis.
Bizde quqyqtyq saýattylyq, toleranttylyq, patrıottylyq jetispeıdi. Adamǵa kómektesý, qoqystardy jınaý qasıetterin qalyptastyrý qajet. Ókinishke qaraı bizde bir múddege umtylý joq. Al quqyqtyq saýattylyq qarapaıym nárselerden bastalady», – deıdi ol.
