قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسى سوڭعى وتىز جىل ىشىندە ايتارلىقتاي دامىپ، ورتالىق ازيا ايماعىنداعى ەڭ ءىرى ءارى ماڭىزدى ەكونوميكاعا اينالدى. تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى ەلدە مۇناي، گاز جانە باسقا دا تابيعي رەسۋرستاردى ءتيىمدى پايدالانۋ ارقىلى ەكونوميكادا تۇراقتى ءوسۋ بايقالدى. الايدا، مۇنداي دامۋ وزەكتى قاۋىپ-قاتەرلەر مەن سىن-قاتەرلەردى دە تۋدىردى. بۇل ماقالادا قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ دامۋ جولى، جەتىستىكتەرى جانە ونىڭ قۇلدىراۋ قاۋپىنە اكەلەتىن نەگىزگى فاكتورلار قاراستىرىلادى.
ەكونوميكانىڭ دامۋ كەزەڭدەرى
قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق دامۋى بىرنەشە كەزەڭنەن تۇرادى. تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىنگى العاشقى جىلداردا ەلدەگى ەكونوميكالىق رەفورمالار وتە كۇردەلى جاعدايدا ءوتتى. كەڭەستىك جوسپارلى ەكونوميكادان نارىقتىق ەكونوميكاعا ءوتۋ ءۇشىن مەملەكەت جەكەشەلەندىرۋدى جۇرگىزىپ، شەتەلدىك ينۆەستيتسيالاردى تارتۋ ساياساتىن ۇستاندى. 1990 جىلداردىڭ ورتاسىندا مۇناي ونەركاسىبىنىڭ دامۋى ەلدىڭ باستى ەكونوميكالىق تىرەگى بولدى. 2000 جىلداردان باستاپ قازاقستان مۇناي ەكسپورتتاۋشى مەملەكەت رەتىندە الەمدىك نارىققا شىعا باستادى. ەكونوميكالىق ءوسىم قارقىندى دامىپ، مۇنايدىڭ جوعارى باعاسى ەل بيۋدجەتىنە ۇلكەن كىرىس اكەلدى. ەلدەگى ينفراقۇرىلىمنىڭ دامۋى، جاڭا ونەركاسىپتىك ايماقتاردىڭ اشىلۋى جانە شەتەلدىك ينۆەستيتسيالاردىڭ كەلۋى ەكونوميكاعا وڭ اسەر ەتتى.قازىرگى ەكونوميكالىق جاعداي
بۇگىنگى تاڭدا قازاقستان ەكونوميكاسى كوپسالالى بولىپ كەلەدى. نەگىزگى سالالارىنا مۇناي مەن گاز، مەتاللۋرگيا، اۋىل شارۋاشىلىعى، قىزمەت كورسەتۋ جانە قارجى سەكتورى كىرەدى. سوڭعى جىلدارى ۇكىمەت ەكونوميكانى ارتاراپتاندىرۋعا باعىتتالعان رەفورمالاردى جۇزەگە اسىرىپ جاتىر. مۇنايعا تاۋەلدىلىكتى ازايتىپ، اۋىل شارۋاشىلىعى مەن ونەركاسىپتىڭ باسقا سالالارىن دامىتۋعا كۇش سالىنىپ كەلەدى. الايدا، مۇناي باعاسىنىڭ قۇبىلمالىلىعى قازاقستان ەكونوميكاسىنا ايتارلىقتاي اسەر ەتۋدە. الەمدىك مۇناي باعاسىنىڭ تومەندەۋى ەلدىڭ كىرىسىن ازايتىپ، بيۋدجەتتىك تاپشىلىقتى ۇلعايتتى. بۇل مەملەكەتتىڭ الەۋمەتتىك باعدارلامالار مەن ينفراقۇرىلىم جوبالارىن قارجىلاندىرۋدا قيىندىقتارعا تاپ بولۋىنا اكەلدى. COVID-19 پاندەمياسى دا ەكونوميكاعا كەرى اسەرىن تيگىزىپ، ەكونوميكالىق ءوسىمدى باياۋلاتتى.ەكونوميكالىق قۇلدىراۋ قاۋپى
قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسى تۇراقتى دامىپ كەلە جاتقانىنا قاراماستان، بەلگىلى ءبىر قۇلدىراۋ قاۋپى بار. بۇل قاۋىپتەردى بىرنەشە نەگىزگى فاكتورلارمەن تۇسىندىرۋگە بولادى: 1. مۇنايعا تاۋەلدىلىك: قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسى ءالى دە مۇناي مەن گاز سەكتورىنا ايتارلىقتاي تاۋەلدى. مۇناي باعاسىنىڭ جاھاندىق نارىقتا تومەندەۋى ەكونوميكاعا اۋىر سوققى بولىپ تيەدى. الەمدەگى ەنەرگەتيكالىق نارىقتاردىڭ وزگەرىستەرى ەلدىڭ ەكسپورتتىق كىرىسىنە جانە ۇلتتىق ۆاليۋتا باعامىنا تىكەلەي اسەر ەتەدى. 2. ينفلياتسيا جانە ۆاليۋتا باعامىنىڭ تۇراقسىزدىعى: سوڭعى جىلدارى قازاقستاندا ينفلياتسيا دەڭگەيى جوعارىلاپ، ۇلتتىق ۆاليۋتا — تەڭگە بىرنەشە رەت دەۆالۆاتسياعا ۇشىرادى. بۇل حالىقتىڭ ساتىپ الۋ قابىلەتىن تومەندەتىپ، شەتەلدىك ينۆەستيتسيالاردى تارتۋدا قيىندىقتار تۋعىزادى. ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ تۇراقسىزدىعى ەكونوميكاعا قاۋىپ توندىرۋدە. 3. ەكونوميكانىڭ ءارتاراپتاندىرىلماۋى: ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋ ماقساتىمەن كوپتەگەن جوبالار قولعا الىنىپ جاتقانىمەن، بۇل باعىتتاعى پروگرەسس باياۋ ءجۇرىپ جاتىر. اۋىل شارۋاشىلىعى، تۋريزم، يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالار سياقتى سەكتورلار دامىپ جاتقانىمەن، ولاردىڭ ەل ەكونوميكاسىنا اسەرى مۇناي مەن گازعا قاراعاندا الدەقايدا از. 4. الەمدىك ەكونوميكالىق جاعدايدىڭ ىقپالى: قازاقستاننىڭ الەمدىك نارىقتارعا تاۋەلدىلىگى دە ەلدىڭ تۇراقتىلىعىنا كەرى اسەرىن تيگىزۋى مۇمكىن. مىسالى، جاھاندىق ەكونوميكالىق داعدارىستار، سانكتسيالار، ساۋدا سوعىستارى نەمەسە جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ دامۋى سياقتى فاكتورلار قازاقستاننىڭ ەكسپورتتىق مۇمكىندىكتەرىن شەكتەي الادى. 5. جۇمىسسىزدىق جانە الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك: جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى جوعارى ايماقتاردا حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى ناشارلاپ، تەڭسىزدىك كۇشەيىپ كەلەدى. بۇل ىشكى ساياسي جانە الەۋمەتتىك تۇراقتىلىققا اسەر ەتۋى مۇمكىن. ەكونوميكالىق دامۋدىڭ بەلگىلى ءبىر ايماقتاردا شوعىرلانۋى تەڭسىزدىكتى ارتتىرىپ، جەرگىلىكتى حالىقتىڭ نارازىلىعىن تۋدىرۋى ىقتيمال.قۇلدىراۋدى بولدىرماۋ جولدارى
قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ قۇلدىراۋ قاۋپىن بولدىرماۋ ءۇشىن بىرنەشە ماڭىزدى شارالار قاجەت: 1. ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋ: مۇناي مەن گازعا تاۋەلدىلىكتى ازايتۋ ءۇشىن اۋىل شارۋاشىلىعى، تۋريزم، كولىك جانە لوگيستيكا، IT سالالارىنا ينۆەستيتسيا تارتۋدى جالعاستىرۋ ماڭىزدى. بۇل جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشىپ، ەلدىڭ ەكسپورتتىق الەۋەتىن ارتتىرادى. 2. يننوۆاتسيا جانە تەحنولوگيالىق دامۋ: قازاقستاندا تەحنولوگيالىق يننوۆاتسيالاردى دامىتۋ ارقىلى ەكونوميكانى جاڭعىرتۋ قاجەت. يندۋستريا 4.0, جاساندى ينتەللەكت جانە تسيفرلاندىرۋ جوبالارىن دامىتۋ ەكونوميكانىڭ ونىمدىلىگىن ارتتىرىپ، جاھاندىق باسەكەگە قابىلەتتىلىكتى كۇشەيتەدى. 3. ينفلياتسيا مەن ۆاليۋتا باعامىن تۇراقتاندىرۋ: ۇلتتىق بانك پەن ۇكىمەت ينفلياتسيانى باقىلاۋدا ۇستاپ، ۆاليۋتا باعامىنىڭ تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتۋى ءتيىس. بۇل ءۇشىن سىرتقى قارىزدى ازايتۋ، قارجىلىق تۇراقتىلىقتى ساقتاۋ جانە شەتەلدىك ينۆەستيتسيالارعا قولايلى جاعداي جاساۋ قاجەت. 4. الەۋمەتتىك رەفورمالار: جۇمىسسىزدىقتى ازايتۋ جانە حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋ ماقساتىندا الەۋمەتتىك باعدارلامالاردى دامىتۋ جانە ايماقتارداعى ەكونوميكالىق تەڭسىزدىكتى ازايتۋ كەرەك. ەكونوميكالىق ءوسىم بارلىق حالىق ءۇشىن بىردەي پايدا اكەلۋى ءتيىس. قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسى سوڭعى ونجىلدىقتاردا ەلەۋلى جەتىستىكتەرگە جەتكەنىمەن، ءالى دە بولسا تۇراقتى دامۋدىڭ كەپىلدىگىنە يە ەمەس. مۇنايعا تاۋەلدىلىك، ۆاليۋتالىق تۇراقسىزدىق، الەمدىك نارىقتارداعى وزگەرىستەر سياقتى فاكتورلار ەل ەكونوميكاسىنا قۇلدىراۋ قاۋپىن توندىرۋدە. بۇل قاۋىپ-قاتەرلەردى جەڭۋ ءۇشىن ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋ، يننوۆاتسيالاردى دامىتۋ جانە ينفلياتسيانى تۇراقتاندىرۋ باعىتىنداعى شارالار ءتيىمدى جۇزەگە اسىرىلۋى قاجەت. ەكونوميكانىڭ تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتۋ – قازاقستاننىڭ كەلەشەكتەگى دامۋىندا ماڭىزدى قادام بولماق.
