مىنا ەكى كارتادا ەۋروپالىقتار حاتقا تۇسىرگەن 16 عاسىرداعى رەسەي تەرريتورياسى. ورىستىڭ ءوز اتا جۇرتى. ول كەزدە روسسيا اتاۋى جوق، ول كەزدە ورىستار موسكوۆيا كنيازدىگى دەپ اتالادى جانە ماسكەۋ ماڭىنداعى قالالاردا تۇراتىن ونداعان تايپا حالىقتارعا بولىنەدى. بۇل 1520 - 1550 جىلداردىڭ كارتاسى. ال روسسيا اتاۋى ورىسقا تەك 18 عاسىردا، پەتردىڭ تۇسىندا عانا بەكىدى، وعان شەيىن ورىسىڭىز تەك موسكوۆيا اتاۋىمەن بەلگىلى. كارتادا سول موسكوۆيا.
موسكۆا قالاسى فيندەردىڭ موقشا تايپاسىنىڭ جەرى. ريازاننىڭ - ەرزيا تايپاسىنىڭ جەرى ەكەنى بەلگىلى، ال پەرم دەگەنىمىز پەرمياك دەگەن ءتىلى دە ءدىنى دە ورىستان بولەك حالىق بولىپتى.
كوستروما قالاسى - فين تايپالارىنىڭ كوستروم اتتى ءبىر بولىگىنىڭ جەرى ەكەن. ورىستىڭ ۇلتتىق باتىرى دەلىنەتىن يۆان سۋسانين وسى كوستروما تايپاسىنان شىققان ادام ەكەن، باياعىدا ونىڭ تۋىستارى پاتشاعا وسى يۆاننىڭ ەرلىگىن جاريا ەتۋ ءۇشىن حات جازايىن دەسە، ورىسشا بىلمەيدى ەكەن، ولار فين تىلىندە سويلەگەن، سوسىن امالسىز ونىڭ وتباسى حات جازۋ ءۇشىن سلاۆيان اۋدارماشىسىن اقى بەرىپ جالداپتى. بۇل بەرگى 1610 جىلدار، 17 عاسىر. ياعني، سول زاماندا دا ءالى بىرىككەن ورىس دەگەن حالىق بولماپتى. ەندى سول كەزدە ورىسشا بىلمەيتىن كوستروما قالاسى قازىر "ورىستىڭ كونە قالالارىنىڭ" بىرىنە جاتادى - مىس.
چۋد، ۆەپس، ساامي دەگەن تايپالار دا وسى ماڭدا، بۇلار دا فين - ۋگور تەكتى كەيىن ورىستى قۇراعان حالىقتار. تىلدەرى ءارتۇرلى، وزدەرى سان ءتۇرلى حالىق كەيىن شوقىنىپ ورىس بولدى. ورىستىڭ ءتۇپ اتاسى موردۆالاردىڭ ورىستىڭ قۇرامىنا قوسقان ۇلەسى، ءتىپتى شەكسىز ۇلەس.
ولاردىڭ موردۆالارىنان بولەك، ورماندا تۇراتىن چەرەميس دەگەن جابايى تايپالارى دا قالىڭ ەل ەدى. ولار دا كەيىن شوقىنىپ ورىس بوپ كەتتى. مىنا كارتانى مۇقيات قاراساڭىز چەرەميستى دە كورەسىز.
ورىستىڭ تەرىسكەي وڭىرىندە بۇعى جەگەتىن، بالىقتى شيكىدەي جەيتىن جابايى پەچورا تايپالارى مەكەن ەتىپ سول كەزدە - اق جاقىن ورىسقا مويىنسۇنعان ەكەن. بۇلار قازىرگى حانتى - مانسي دەگەندەردىڭ بابالارى. قىسقاسى، ورىس دەگەنىمىز ناعىز شوقىندىنىڭ قۇراماسى بولعان حالىق قوي.
بۇل كەزدە "ۆولگا ماتۋشكا" دەگەن اڭگىمە جوق، ەدىل وزەنى عانا بار. ول ەدىلدىڭ بويىندا سوناۋ ماسكەۋگە شەيىن قالىڭ كوشپەلى نوعاي جايلاپ وتىر. ولار كارتادا "نوگاي تاتار" دەگەن اتاۋمەن تۇر. 1599 جىلى يران ساياحاتشىسى وكرەش بايات ەدىل وزەنىن كەسىپ وتكەندە وزەن بويىن جايلاعان قالىڭ ەل مەن مىڭعىرعان مال كورىپتى. سول كەزدە ءبىر قويدىڭ قۇنى ءبىر ريال بولادى ەكەن، ياعني سوقىر تيىن ارزان ەكەن. بۇلار سول نوعايلار ەدى، مالدارىن ەدىلگە كوشپەلى سال كوپىر جاساپ سول كوپىرمەن كوشىرەدى ەكەن.
ودان تومەنىرەك "ەدىل تاتارى" دەگەنىمىز بۇرىڭعى باتۋ ورداسىنىڭ حالقى، بۇلار ءبىر كەزدە ءوز الدىنا ءبىر وردا بوپتى. استراحان دا ءوز الدىنا ءبىر حاندىق ەكەن.
ول كەزدە "قىرىم ورىس جەرى" دەگەن اڭگىمە دە بولماعان. قىرىم قايدا، ورىس قايدا دەڭىز.
قىرىمدى سانسىز كەرەيلەر (حاندار) اۋلەتى بيلەپ وتىر. كەزىندە وسى قىرىم حاندىعى دا ماسكەۋدى وڭاي جاۋلاپ باعىندىرىپ وتىراتىن كوشپەندى حاندار مەملەكەتى بوپتى. قازىر بۇل جەرلەر ستاۆپرولسكي كراي، ۆولگوگرادسكايا وبلاست ت. ب وبلىس اتاۋلارىن يەمدەنىپ وتىر.
دەسەك تە، كەزىندە كوشپەلى حالىق وسى قىرىم - ەدىلدەن سوناۋ اۋعانستاننىڭ تەرىسكەي وڭىرىنە شەيىن ەركىن جايلاپ وتىرعان ەكەن. بۇل حالىقتاردى بيلەگەن وردا اتاۋلارى ءارتۇرلى، بيلەۋشىلەرى سان ءتۇرلى بولعانىمەن، بۇلار تىلدەس، تۇرمىستاس، قانداس، باۋىرلاس حالىقتار ەدى. بۇلاردى كورشىلەرى تاتارلار دەپ اتاپتى. ءبىز دە وسى تاتاردىڭ ءبىرىمىز.
مىسالى دەيىك، نوعايدا نە كوپ، ماڭعىت پەن قوڭىرات كوپ، سونداي قوڭىراتتىڭ ءبىرى نوعايدىڭ تۇگەن سۇلتانىنان اۋعان جەرىندەگى قوراساننىڭ پالەن حانىنا حات اپارماقشى بولاتىن بولسا، ول جولاي ءبىزدىڭ جاڭاقورعانداعى قوڭىرات باۋىرىن ءبىر كورىپ، وزبەكتىڭ جيدەلى بايسىنىنداعى باۋىرىن ءبىر قۇشىپ، اۋعانستانداعى قوڭىراتتاردى ءبىر قىسىپ كوزىن سۋلاپ قايتادى ەكەن.
ول كەزدەگى كوشپەندى حالىقتىڭ جايلاعان جەرى شامامەن وسىنداي بوپتى.
ولجاس ءابىل
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
