“قازىعۇرتفيلم” كينوستۋدياسى 5 ءبولiمدi “اباي” دەرەكتi-درامالىق فيلمiن ءتۇسiردi. 2 ساعاتقا جۋىق دەرەكتi تۋىندىدا “قازاقتىڭ باس اقىنىنىڭ” ومiرگە كەلگەن شاعىنان عۇمىرىنىڭ سوڭىنا دەيiنگi ارالىق قامتىلعان.
وسى دەرەكتi فيلمنiڭ ستسەناريiن جازعان ءانشi, ونەرتانۋشى ەرلان تولەۋتاي ابايدىڭ “سەگiزاياق” دەپ اتالاتىن ءانiنiڭ تۇپنۇسقاسى تابىلعانىن ايتتى. قر جازۋشىلار وداعىندا وتكەن دەرەكتi فيلمنiڭ تۇساۋكەسەرiندە انشi التىناي جوراباەۆا “سەگiزاياقتىڭ” جاڭا ءتۇرiن ورىندادى.
ابايدىڭ “سەگiزاياق” ءانiنiڭ زەرتتەۋشiلەر، كومپوزيتورلاردىڭ ءار جىلدارى جازىپ، ەلگە تاراتقان 8 نۇسقاسى بار. ءازiربايجان، اراب، بەلارۋس، ورىس، تاتار، وزبەك، قىرعىز، تۇرiكمەن، ۋكراين، ۇيعىر ت.ب. تiلگە اۋدارىلعان تۋىندى ابايدىڭ شوقتىعى بيiك ولەڭi عانا ەمەس، اندەرiنiڭ دە بiرەگەيi.
ابايدىڭ ءانiن قالاي تاپقانىن ەرلان تولەۋتايدىڭ وزiنەن سۇرادىق.
– “سەگiزاياق” ءانiنiڭ نەگiزگi نۇسقاسى تۋرالى العاش 1990 جىلدارى ەستiگەنمiن. قاراعاندى وبلىسىندا ەلعۇتتى دەگەن قاريا تۇردى. بiردە اقساقالمەن داستارقانداس بولدىم. وزi سوزگە ۇستا، كورەگەن، كوكiرەگi قازىنالى جان ەدi. وسى جيىنعا جينالعان كوپشiلiك ورتادا ول دومبىراسىن قاعىپ-قاعىپ جiبەرiپ، اۋەلەتە ءان شىرقادى. اراسىندا ءاننiڭ شىعۋ تاريحى، اۆتورى جايلى دا اسەرلi ماعلۇماتتار ايتتى. سوندا قاريا: “اباي “سەگiزاياق” دەگەن ولەڭiنە ءان شىعارسا، شاكارiم “ون ەكi اياق” دەگەن شىعارماسىنا ءان جازعان. شاكارiمنiڭ ءانi بiزگە ابايدiكi بولىپ جەتتi. قازiرگi تىڭداپ جۇرگەن “سەگiزاياق” ءانiنiڭ (ماتiنi ابايدiكi – رەد.) اۋەنi شاكارiمدiكi”، – دەگەن دەرەكتiڭ شەتiن شىعاردى. جاستىقتىڭ اسەرi, ءارi العاش كورگەن جاننان قازبالاي سۇراۋعا باتپادىم.
2007 جىلى الماتىدا حابيبا ەلەبەكوۆا اپامىزبەن ديدارلاسىپ، وسى دەرەكتiڭ جاي-جاپسارىن سۇرادىم. اپامىز دا ابايدىڭ ءانiنiڭ سازى بولەك ەكەنiن قۇپتاپ، دۇرىس نۇسقاسى وسى دەپ ايتىپ بەردi.
– حابيبا ەلەبەكوۆا كiمنەن ەستiگەن؟
– بالا كۇنiندە حابيبا اجەمiز ءداليلا اتتى اپايى ەكەۋi جۇسiپبەك ەلەبەكوۆتiڭ اۋزىنان بەرiكبول كوپەنۇلىنىڭ “اعاشاياق” دەگەن ءانiن العاش تىڭداپ، قۇيماقۇلاقتىعى سونشا، بiردەن جاتتاپ الادى. جۇسiپبەك «سەگiز اياقتى» شاكارiمدiكi دەپ ەمەس، ابايدiكi دەپ ورىنداعان. ويتكەنi سول زاماندا اسىرا سiلتەۋدiڭ ۋشىعىپ تۇرعان شاعى، شاكارiمنiڭ اندەرiن ورىنداۋ بىلاي تۇرسىن، اتىن اتاۋعا قورقاتىن زاماندا جۇسەكەڭ ءان ولمەسiن، حالىققا جەتە بەرسiن دەگەن بولۋى كەرەك، ابايدiكi دەپ تانىستىرعان. جۇسiپبەك ەلەبەكوۆ شاكارiمنiڭ ۇلى احاتپەن دە تىعىز قارىم-قاتىناستا بولعان.
– ابايدىڭ “سەگiزاياق” ءانiنiڭ اۋەنi باسقا دەپ بۇعان دەيiن نەگە ەشكiم ماسەلە كوتەرمەگەن؟
– حابيبا اپامىز بۇل ءاندi تەك ماعان عانا ايتقان جوق قوي. ماعان دەيiن دە بiرنەشە ادامدار قۇلاعدار بولعان، ەستiگەن، تiپتi ماملۇكتەر تۋرالى فيلمدە وسى ءاننiڭ سارىنى بايقالادى. بەرتiنگە دەيiن نەلiكتەن جارىققا شىقپاعانىنىڭ سەبەبiن ايتا المايمىن.
ابايدىڭ بۇل ءانi – ۇلى اقىننىڭ قايعى-قاسiرەتiنiڭ، شەمەن-شەرiنiڭ مۋزىكا تiلiندەگi كورiنiسi. ءان ويلى، شەرگە تولى بولعاندىقتان، iشتەگi تۇنعان ويدى نازiك جەتكiزۋدi قاجەت ەتەدi. سوندىقتان ەر ادامنىڭ شىرقاۋىنا كەلە بەرمەيدi. داۋىسقا وتە كiنامشiل ءان.
– دەرەكتi فيلمدە سول سەبەپتi التىناي جوراباەۆا ورىندادى ما؟
– ءيا، تۋىندىنى تۇسiرەردە ستسەناريدi جازۋ ماعان جۇكتەلدi, سوندا وسى ءاندi كوپشiلiككە كورسەتەيiك دەگەن ويمەن ءوزiم ورىنداماقشى دا بولدىم. مەنiڭ داۋسىم باريتون (جۋان) بولعاندىقتان كەلمەدi. سوسىن فيلمنiڭ پروديۋسەرi ءسابيت ابدiحالىقوۆقا ايتىپ، ءاندi التىناي جوراباەۆاعا ۇسىندىم. التىنايعا مەن حابيبا ەلەبەكوۆادان ەستiگەن نۇسقام بويىنشا ۇيرەتتiم. بiراق العاشقىدا التىناي ءاندi اۋىر قابىلدادى. مەن التىنايعا ءاننiڭ تاريحىن حابيبا اپايدىڭ ءوز اۋزىنان تىڭداي وتىرىپ ۇيرەنۋگە كەڭەس بەردiم. ناتيجەسiندە التىناي شىعارمانى جۇرەگiمەن سەزiنiپ، تەرەڭ ۇعىنا بiلدi جانە وتە تاماشا ورىندادى.
– ابايدىڭ اندەرi جايلى زەرتتەۋشiلەردiڭ ەڭبەكتەرiندە “سەگiزاياق” ءانiنiڭ ءماتiنi بiرنەشە رەت وزگەرiسكە ۇشىراپ، بۇگiنگە جەتكەن 8 تارماقتى 25 شۋماقتان تۇراتىن ءان ەكەنi جازىلعان. جۇسiپبەك ەلەبەكوۆ شاكارiمنiڭ ءانiن ابايدiكi دەپ جەتكiزدi دەدiڭiز. بۇل اندە ماتiننiڭ سوزدەرi ەشقانداي قىسقارتۋعا، وزگەرتۋگە ۇشىراماعان با؟
– بۇل وتە ۇزاق ولەڭ بولعاندىقتان، جۇسەكەڭ ورىنداعاندا انگە كەلمەيتiن اۋىر، سالماقتى شۋماق، تارماقتارىن الىپ تاستاعان، ياعني ج.ەلەبەكوۆ بۇل ءاندi ءوزiنiڭ شىعارماشىلىق لابوراتورياسىنان وتكiزiپ بارىپ ورىنداعانى كورiنiپ تۇر.
– “اباي” دەرەكتi فيلمiنiڭ ستسەناريiن جازۋ كەزiندە وزگە دە تىڭ دەرەكتەرگە كەزiگiپ، بولماسا بۇرمالانعان باسقا دا اندەرi تابىلمادى ما؟
– ابايدىڭ اندەرiنiڭ ءبارi جارىققا شىققان، كiتاپتارعا نوتاسىمەن دە باسىلعان. حاكiمنiڭ 16 ءانiنiڭ قازiرگi ۋاقىتتا 11-i عانا ورىندالىپ، كوپشiلiككە كەڭiنەن تارالدى. اباي – قازاق پوەزياسىنا ەۋروپالىق ۇلگiنi الىپ كەلiپ، قازاقتىڭ قارا ولەڭiنە ۇلكەن رەفورما جاسادى. تەك پوەزيادا عانا ەمەس، قازاق مۋزىكاسىنا سونى سوقپاق سالدى. ەۋروپالىق ۇلگiدە جازعان ولەڭدەرiنە ەۋروپالىق ستيلدە ءان جازدى.
ماسەلەن، اباي گەتەنiڭ “قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپ” دەگەن ولەڭiن اۋدارىپ، ءان شىعاردى. بۇل ءاندi بەرتiندە ماعاۋيا كوشكiنباەۆ ەسiمدi ءانشi ورىنداعان. سول كiسiنiڭ ورىنداۋىنداعى ءان گەرمانيانىڭ مۇراجايىندا تۇر. نەمiستەر تىڭداعاندا، اباي تۋدىرعان اندi وتە جوعارى باعالاعان.
ابايدىڭ مۋزىكاسىنا قاتىستى تىڭ دەرەكتەر تاپتىم، بiراق ونى قازiرگi ۋاقىتتا جاريالاۋعا بولمايدى.
– نەگە؟ قيىس سويلەگەننiڭ تiلi تۇگiل باسىن شاۋىپ تۇسiرەتiن تسەنزۋرا زامانى ەمەس. ابايدى زەرتتەۋگە، مۇراسىن تانۋعا ەشكiم كەدەرگi كەلتiرمەيتiن قوعامدا كiمنەن ىعاسىز؟
– ويتكەنi داۋدىڭ وتى لاپ ەتە تۇسەدi. ابايدىڭ حIح عاسىردا ايتقاندارى ءالi دە ومiرشەڭ. اباي تۇڭiلگەن، اباي جەرiگەن جامانشىلىعىمىز قازiر دە بار. مiنە، قوعامنىڭ وسىنداي جاراسىن ابايدىڭ ايتقاندارىمەن تىرناساڭ قالاي داۋ تۋمايدى؟ سوندىقتان مەن قۇندى دەرەكتەردiڭ كەيبiرiن فيلمگە پايدالانعان جوقپىن.
شاكارIمدIكI ەكەنI شىندىق
حابيبا ەلەبەكوۆا
ونەرتانۋشى ەرلان تولەۋتايدىڭ ايتقاندارىنا ۇستەمەك نيەتپەن بيىل 95-تەن اسقان حابيبا ەلەبەكوۆاعا باردىق.
بۇيىمتايىمىزدى ەستiگەن سوڭ، جايلانىپ جايعاسىپ الدى دا، تاريحىن بايانداپ بەردi. – “سەگiزاياق” شىنتۋايتىنا كەلگەندە – شاكارiمنiڭ ءانi. ەگەر ايتىپ بەر دەسەڭ، ورىنداپ بەرەمiن. “سارىارقا اندەرi” دەگەن كiتاپتا ءبارi جازىلعان. جۇسiپبەك ەلەبەكوۆ ورىنداپ جۇرگەن ءاندi شاكارiمدiكi دەپ ايتۋعا بولمايتىن ول زاماندا.مەنiڭ اكەم انگە وتە قۇشتار، ونەردi شەكسiز قادiرلەيتiن جان ەدi.
9 جاسىمدا بولسا كەرەك، اكەم: “شاكارiم قاجىنىڭ “ەڭ قىزىق جاستىق” دەگەن ءانi شىعىپتى، سونى ۇيرەنiپ كەل”، – دەپ ءوزiنiڭ iنiسi ءزارۋبايدى جiبەرەدi. كiشi اكەمiز وسى ءاندi ۇيرەنiپ كەلiپ، بiزگە ۇيرەتتi.
ءان بىلاي باستالادى:
“ەڭ قىزىق جاستىق،
كوڭiلدە ماستىق،
باي، كەدەيiڭ بiلiنبەي.
قىز دەسە كۇلiپ،
تۇراعىن بiلiپ،
كوپ شارۋاڭنىڭ بiرiندەي.
ەرiككە قويماي جاستىعىڭ،
Iشپەي-جەمەي ماستىعىڭ.
سىناپتاي تولقىپ،
تۇلكiدەي جورتىپ،
كەتەدi كوڭiل ءار جاققا.
الماستاي اعىپ،
قىرانداي قاعىپ،
بورادىڭ تۇگەل الماققا.
تولقىندى كوڭiل توقتالماس،
ەل تالابى بوس قالماس.
اسىعىپ-ساسىپ،
شىرايىڭ قاشىپ،
قىز ءۇشiن تۇندە كەزگەندە،
بار مالدى سالىپ،
شارۋادان قالىپ،
سەرiلەردiڭ ۇيدەن بەزگەندە…”، – دەپ كەلەدi دە:
…قوش بول دەپ جارعا،
ايتارىڭ بار ما.
تiلەكتەن تاعات بەرشi دەپ،
تiلەگiن بەرiپ،
سوڭىنان ەرiپ،
ەرتەڭ دە تاعى كەلشi دەپ.
شىعارىپ سالىپ جار قايتتى،
شىعار-شىقپاس جان قايتتى، – دەپ اياقتالادى. مiنە، شاكارiمنiڭ ءانi وسى. جۇسەكەڭدەر شاكارiمدi جاۋ دەپ قۋعىنداعان شاقتا انi وشپەسiن دەپ، اۋەنiن ابايدىڭ:
“الىستان سەرمەپ،
جۇرەكتi تەربەپ،
شىمىرلاپ بويعا جايىلعان
قيۋادان شاۋىپ،
قيسىنىن تاۋىپ،
تاعىنى جەتiپ قايىرعان.
تولعاۋى توقسان قىزىل تiل،
سويلەيمiن دەسەڭ، ءوزiڭ بiل…”، – دەيتiن ولەڭiنە سالىپ، بۇگiنگە جەتكiزدi.
kuanysh_230886@mail.ru
قۋانىش نۇردانبەكۇلى، «جاس الاش».
Басқалармен бөлісе отырыңыз
