“Qazyǵurtfılm” kınostýdııasy 5 bólimdi “Abaı” derekti-dramalyq fılmin túsirdi. 2 saǵatqa jýyq derekti týyndyda “Qazaqtyń bas aqynynyń” ómirge kelgen shaǵynan ǵumyrynyń sońyna deıingi aralyq qamtylǵan.
Osy derekti fılmniń senarııin jazǵan ánshi, ónertanýshy Erlan Tóleýtaı Abaıdyń “Segizaıaq” dep atalatyn ániniń tupnusqasy tabylǵanyn aıtty. QR Jazýshylar odaǵynda ótken derekti fılmniń tusaýkeserinde ánshi Altynaı Jorabaeva “Segizaıaqtyń” jańa túrin oryndady.
Abaıdyń “Segizaıaq” ániniń zertteýshiler, kompozıtorlardyń ár jyldary jazyp, elge taratqan 8 nusqasy bar. Ázirbaıjan, arab, belarýs, orys, tatar, ózbek, qyrǵyz, túrikmen, ýkraın, uıǵyr t.b. tilge aýdarylǵan týyndy Abaıdyń shoqtyǵy bıik óleńi ǵana emes, ánderiniń de biregeıi.
Abaıdyń ánin qalaı tapqanyn Erlan Tóleýtaıdyń ózinen suradyq.
– “Segizaıaq” ániniń negizgi nusqasy týraly alǵash 1990 jyldary estigenmin. Qaraǵandy oblysynda Elǵutty degen qarııa turdy. Birde aqsaqalmen dastarqandas boldym. Ózi sózge usta, kóregen, kókiregi qazynaly jan edi. Osy jıynǵa jınalǵan kópshilik ortada ol dombyrasyn qaǵyp-qaǵyp jiberip, áýelete án shyrqady. Arasynda ánniń shyǵý tarıhy, avtory jaıly da áserli maǵlumattar aıtty. Sonda qarııa: “Abaı “Segizaıaq” degen óleńine án shyǵarsa, Shákárim “On eki aıaq” degen shyǵarmasyna án jazǵan. Shákárimniń áni bizge Abaıdiki bolyp jetti. Qazirgi tyńdap júrgen “Segizaıaq” ániniń (mátini Abaıdiki – red.) áýeni Shákárimdiki”, – degen derektiń shetin shyǵardy. Jastyqtyń áseri, ári alǵash kórgen jannan qazbalaı suraýǵa batpadym.
2007 jyly Almatyda Habıba Elebekova apamyzben dıdarlasyp, osy derektiń jaı-japsaryn suradym. Apamyz da Abaıdyń ániniń sazy bólek ekenin quptap, durys nusqasy osy dep aıtyp berdi.
– Habıba Elebekova kimnen estigen?
– Bala kúninde Habıba ájemiz Dálılá atty apaıy ekeýi Júsipbek Elebekovtiń aýzynan Berikbol Kópenulynyń “Aǵashaıaq” degen ánin alǵash tyńdap, quımaqulaqtyǵy sonsha, birden jattap alady. Júsipbek «Segiz aıaqty» Shákárimdiki dep emes, Abaıdiki dep oryndaǵan. Óıtkeni sol zamanda asyra silteýdiń ýshyǵyp turǵan shaǵy, Shákárimniń ánderin oryndaý bylaı tursyn, atyn ataýǵa qorqatyn zamanda Júsekeń án ólmesin, halyqqa jete bersin degen bolýy kerek, Abaıdiki dep tanystyrǵan. Júsipbek Elebekov Shákárimniń uly Ahatpen de tyǵyz qarym-qatynasta bolǵan.
– Abaıdyń “Segizaıaq” ániniń áýeni basqa dep buǵan deıin nege eshkim másele kótermegen?
– Habıba apamyz bul ándi tek maǵan ǵana aıtqan joq qoı. Maǵan deıin de birneshe adamdar qulaǵdar bolǵan, estigen, tipti Mámlúkter týraly fılmde osy ánniń saryny baıqalady. Bertinge deıin nelikten jaryqqa shyqpaǵanynyń sebebin aıta almaımyn.
Abaıdyń bul áni – uly aqynnyń qaıǵy-qasiretiniń, shemen-sheriniń mýzyka tilindegi kórinisi. Án oıly, sherge toly bolǵandyqtan, ishtegi tunǵan oıdy názik jetkizýdi qajet etedi. Sondyqtan er adamnyń shyrqaýyna kele bermeıdi. Daýysqa óte kinámshil án.
– Derekti fılmde sol sebepti Altynaı Jorabaeva oryndady ma?
– Iá, týyndyny túsirerde senarııdi jazý maǵan júkteldi, sonda osy ándi kópshilikke kórseteıik degen oımen ózim oryndamaqshy da boldym. Meniń daýsym barıton (jýan) bolǵandyqtan kelmedi. Sosyn fılmniń prodıýseri Sábıt Ábdihalyqovqa aıtyp, ándi Altynaı Jorabaevaǵa usyndym. Altynaıǵa men Habıba Elebekovadan estigen nusqam boıynsha úırettim. Biraq alǵashqyda Altynaı ándi aýyr qabyldady. Men Altynaıǵa ánniń tarıhyn Habıba apaıdyń óz aýzynan tyńdaı otyryp úırenýge keńes berdim. Nátıjesinde Altynaı shyǵarmany júregimen sezinip, tereń uǵyna bildi jáne óte tamasha oryndady.
– Abaıdyń ánderi jaıly zertteýshilerdiń eńbekterinde “Segizaıaq” ániniń mátini birneshe ret ózgeriske ushyrap, búginge jetken 8 tarmaqty 25 shýmaqtan turatyn án ekeni jazylǵan. Júsipbek Elebekov Shákárimniń ánin Abaıdiki dep jetkizdi dedińiz. Bul ánde mátinniń sózderi eshqandaı qysqartýǵa, ózgertýge ushyramaǵan ba?
– Bul óte uzaq óleń bolǵandyqtan, Júsekeń oryndaǵanda ánge kelmeıtin aýyr, salmaqty shýmaq, tarmaqtaryn alyp tastaǵan, ıaǵnı J.Elebekov bul ándi óziniń shyǵarmashylyq laboratorııasynan ótkizip baryp oryndaǵany kórinip tur.
– “Abaı” derekti fılminiń senarııin jazý kezinde ózge de tyń derekterge kezigip, bolmasa burmalanǵan basqa da ánderi tabylmady ma?
– Abaıdyń ánderiniń bári jaryqqa shyqqan, kitaptarǵa notasymen de basylǵan. Hakimniń 16 ániniń qazirgi ýaqytta 11-i ǵana oryndalyp, kópshilikke keńinen taraldy. Abaı – qazaq poezııasyna eýropalyq úlgini alyp kelip, qazaqtyń qara óleńine úlken reforma jasady. Tek poezııada ǵana emes, qazaq mýzykasyna sony soqpaq saldy. Eýropalyq úlgide jazǵan óleńderine eýropalyq stılde án jazdy.
Máselen, Abaı Geteniń “Qarańǵy túnde taý qalǵyp” degen óleńin aýdaryp, án shyǵardy. Bul ándi bertinde Maǵaýııa Kóshkinbaev esimdi ánshi oryndaǵan. Sol kisiniń oryndaýyndaǵy án Germanııanyń murajaıynda tur. Nemister tyńdaǵanda, Abaı týdyrǵan ándi óte joǵary baǵalaǵan.
Abaıdyń mýzykasyna qatysty tyń derekter taptym, biraq ony qazirgi ýaqytta jarııalaýǵa bolmaıdy.
– Nege? Qıys sóılegenniń tili túgil basyn shaýyp túsiretin enzýra zamany emes. Abaıdy zertteýge, murasyn tanýǵa eshkim kedergi keltirmeıtin qoǵamda kimnen yǵasyz?
– Óıtkeni daýdyń oty lap ete túsedi. Abaıdyń HIH ǵasyrda aıtqandary áli de ómirsheń. Abaı túńilgen, Abaı jerigen jamanshylyǵymyz qazir de bar. Mine, qoǵamnyń osyndaı jarasyn Abaıdyń aıtqandarymen tyrnasań qalaı daý týmaıdy? Sondyqtan men qundy derekterdiń keıbirin fılmge paıdalanǵan joqpyn.
ShÁKÁRIMDIKI EKENI ShYNDYQ
Habıba Elebekova
Ónertanýshy Erlan Tóleýtaıdyń aıtqandaryna ústemek nıetpen bıyl 95-ten asqan Habıba Elebekovaǵa bardyq.
Buıymtaıymyzdy estigen soń, jaılanyp jaıǵasyp aldy da, tarıhyn baıandap berdi. – “Segizaıaq” shyntýaıtyna kelgende – Shákárimniń áni. Eger aıtyp ber deseń, oryndap beremin. “Saryarqa ánderi” degen kitapta bári jazylǵan. Júsipbek Elebekov oryndap júrgen ándi Shákárimdiki dep aıtýǵa bolmaıtyn ol zamanda.Meniń ákem ánge óte qushtar, ónerdi sheksiz qadirleıtin jan edi.
9 jasymda bolsa kerek, ákem: “Shákárim qajynyń “Eń qyzyq jastyq” degen áni shyǵypty, sony úırenip kel”, – dep óziniń inisi Zárýbaıdy jiberedi. Kishi ákemiz osy ándi úırenip kelip, bizge úıretti.
Án bylaı bastalady:
“Eń qyzyq jastyq,
Kóńilde mastyq,
Baı, kedeıiń bilinbeı.
Qyz dese kúlip,
Turaǵyn bilip,
Kóp sharýańnyń birindeı.
Erikke qoımaı jastyǵyń,
Ishpeı-jemeı mastyǵyń.
Synaptaı tolqyp,
Túlkideı jortyp,
Ketedi kóńil ár jaqqa.
Almastaı aǵyp,
Qyrandaı qaǵyp,
Boradyń túgel almaqqa.
Tolqyndy kóńil toqtalmas,
El talaby bos qalmas.
Asyǵyp-sasyp,
Shyraıyń qashyp,
Qyz úshin túnde kezgende,
Bar maldy salyp,
Sharýadan qalyp,
Serilerdiń úıden bezgende…”, – dep keledi de:
…Qosh bol dep jarǵa,
Aıtaryń bar ma.
Tilekten taǵat bershi dep,
Tilegin berip,
Sońynan erip,
Erteń de taǵy kelshi dep.
Shyǵaryp salyp jar qaıtty,
Shyǵar-shyqpas jan qaıtty, – dep aıaqtalady. Mine, Shákárimniń áni osy. Júsekeńder Shákárimdi jaý dep qýǵyndaǵan shaqta áni óshpesin dep, áýenin Abaıdyń:
“Alystan sermep,
Júrekti terbep,
Shymyrlap boıǵa jaıylǵan
Qıýadan shaýyp,
Qısynyn taýyp,
Taǵyny jetip qaıyrǵan.
Tolǵaýy toqsan qyzyl til,
Sóıleımin deseń, óziń bil…”, – deıtin óleńine salyp, búginge jetkizdi.
kuanysh_230886@mail.ru
Qýanysh NURDANBEKULY, «Jas Alash».
Басқалармен бөлісе отырыңыз
