ءتىل مەن سەزىمدى توعىستىرعان شەبەر

ساحناداعى ءاربىر ءسوز، ءاربىر دىبىس – كورەرمەننىڭ جۇرەگىنە جول تاباتىن قۇدىرەتتى كۇش. بۇل شىنايىلىق پەن اسەرلىلىكتى تەك داۋىس ارقىلى عانا ەمەس، ونىڭ ءاربىر يىرىمىمەن جەتكىزە ءبىلۋدى تالاپ ەتەدى. مۇنداي بيىك ونەردىڭ شىڭىنا شىعىپ، تالاي شاكىرت تاربيەلەپ جۇرگەن تانىمال ديكتور، ساحنا ءتىلى مامانى، پەداگوگ مۇرات ابزەلباەۆ قازاق ونەرىندە وزىندىك ءىز قالدىرىپ كەلەدى. ءبىز مۇرات ابزەلباەۆپەن ساحنا ءتىلىنىڭ قىر-سىرى، سويلەۋ مادەنيەتى مەن اكتەرلىك شەبەرلىك جايلى تەرەڭ سىر شەرتىپ، ونىڭ شىعارماشىلىق جولىنا، ۇستانىمدارىنا ۇڭىلگەن ەدىك. - مۇرات اعا، ءسىزدىڭ شىعارماشىلىق جولىڭىزدا ساحنا ءتىلى مەن ديكتورلىق ونەرگە دەگەن قىزىعۋشىلىق قاشان باستالدى؟ وسى سالاعا قالاي كەلدىڭىز؟ - مەن اسقار توقپانوۆ، نۇرمۇحان ءجانتورين دەگەن ءبىزدىڭ قازاقتىڭ ونەر مايتالماندارىنان ءدارىس الدىم. دراما تەاترى جانە كينو اكتەرى ماماندىعى بويىنشا ءبىلىم الدىم. وقۋدى تامامداعاننان كەيىن، مەنى اۋەزوۆ تەاترىنا جولدامامەن اكتەرلىككە جىبەرمەكشى بولعان. سول جولدامامەن جىبەرەيىن دەپ وتىرعان كەزدە ۇستازىم، ساحنا ءتىلىنىڭ مامانى مايرا سۇماعۇلقىزى ومارباەۆا ماعان كەلىپ: «مۇرات، سەن پەداگوگ بولۋعا ىڭعايىڭ بار ادامسىڭ»، – دەدى. سەبەبى مەن 2-كۋرستاردان باستاپ، 3-كۋرستاردا وزىمنەن كەيىنگى تومەنگى  كۋرستارداعى بالالاردىڭ ساباقتارىنا كومەكتەسىپ، ءرولدىڭ ماتىندەرىمەن جۇمىس ىستەۋگە كومەكتەسىپ ءجۇردىم عوي. پەداگوگ بولامىن دەگەن ويىمدا جوق بولاتىن. سول كەزدە ۇستازىم: «تەاتردا اكتەرلەر كوپ، ال وقىتۋشىلار از. سەن پەداگوگ بولىپ قالساڭ، كەيىن سەنى رەسەيگە جىبەرىپ وقىتىپ الامىز»، –  دەگەننەن كەيىن: «جارايدى، كورەيىن»،  دەدىم. ءسويتىپ مەنىڭ ۇستازدىق جولىم باستالىپ كەتتى. ول 1984 جىلى بولاتىن. توقپانوۆتىڭ كۋرسىنا بولىنگەن ەدىم. اسقار اعا ەكەۋمىز 80-ءشى جىلى ابيتۋريەنتتەردى بىرگە قابىلدادىق، ال 84-ءشى جىلى وقۋ ءبىتىردىم. سول كەزدە ساباق بەرىپ جۇرگەن كەزدە مەنى لەنينگراد قالاسىنداعى چەركاسوۆ اتىنداعى لەنينگراد مەملەكەتتىك تەاتر، مۋزىكا جانە كينەماتوگرافيا ينستيتۋتىنا بىلىكتىلىكتى جوعارىلاتۋعا جىبەردى. توبىمىزدا جان-جاقتان ادامدار بولدى. سوۆەت وداعى كەزىندە جينالعان ادامدار عوي. ماسكەۋدەن، سانكت-پەتەربۋرگتەن دە، رەسەيدىڭ بارلىق قالالارىنان ادامدار بولدى. ودان كەيىن وزبەكستان، تاجىكستان، قىرعىزستان دەگەن ەلدەردەن دە بولدى. قازاقستاننان جالعىز مەن عانا. ول كەزدە پەداگوگتارعا رەجيسسۋرادان تاپستانوۆ وقىتتى، شەبەرلىكتەن كاتسمان، ساحنا تىلىنەن گالەندەەۆ بولدى – جەتەكشىم بولدى. سوسىن مەنى ستاروستا ەتىپ سايلادى. مەن: «بولمايمىن، مەندە ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتىم ناشار»، – دەپ ەدىم، «ءبىز وعان قارامايمىز، بىزگە كاسىبي پاننەن جاقسى بولعان ادام ستاروستا بولۋ كەرەك، سەبەبى ول گرۋپپانى العا قاراي سۇيرەيدى»، – دەدى. ورىستار شۋلادى، بارلىعى قارسى بولدى: «نە، بىزدە رەسەيدەن ءبىر ادام تابىلمادى ما؟» دەگەن سياقتى. ايتەۋىر ستاروستا بولىپ، بىراق جالپى كاسىبي پاندەردەن جاقسى بولدىم، ولاردان دا وتە جاقسى مەڭگەرگەن ادام بولدىم. سودان ستاروستا بولىپ، جاقسى قورعاپ، الماتىعا قايتا ورالدىم. سول سانكت-پەتەربۋرگتە وقىپ جۇرگەندە مەندە وسى پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىم ارتتى. ەندى مىنا الماتىدا، قازاقستاندا جۇرگەن كەزدە تۇسىنبەگەن نارسەنى ءبارىن سول جاقتا ءتۇسىندىم. جالپى وسى ساحنا ءتىلى دەگەن نە، وسىنىڭ قىر-سىرىن  مىناۋ بۇلشىقەتتەردىڭ بوساڭسۋى، دەنە بۇلشىق ەتتەرىن قالاي بوساڭسىتۋ كەرەك، ءمۇسىندى قالاي تۇزەۋ كەرەك، دەمدى قالاي قويۋ كەرەك، داۋىستى قالاي قويۋ كەرەك، شاعىن ماتىننەن باستاپ ۇلكەن مونولوگتارعا دەيىن، جالپى ءرولدىڭ ماتىنىمەن قالاي جۇمىس ىستەۋ كەرەك دەگەن سياقتىنىڭ بارلىعىن مەڭگەرىپ، مەنىڭ قىزىعۋشىلىعىم ابدەن ارتتى. ارتىپ كەلگەننەن كەيىن ارى قاراي ساباعىمدى جالعاستىرىپ كەتتىم. ءسويتىپ، وسى پەداگوگيكا جولىنا كەلدىم. ال ەندى ديكتورلىق ماماندىققا كەلگەن سەبەبىم: 1984 جىلى الاتاۋ ۇلتتىق تەلەارناسى اشىلماقشى بولىپ، سول جەردەن قوناەۆ جاڭا عيمارات اشىپ، سوعان ديكتورلىق ماماندىققا كونكۋرس ءجۇرىپ جاتىر ەكەن. مەن جالپى ديكتور بولامىن دەگەن ويىمدا بولعان جوق. سول كەزدە مير تەلەۆيدەنيانىڭ رەجيسسەرى بولىپ جۇرگەن قانات ەسەنامانوۆ دەگەن جىگىت بار ەدى، جاقسى رەجيسسەر. ماعان كەلىپ: «مۇرات، مىندا كونكۋرس بولىپ جاتىر، 100-دەن اسا ادام قاتىستى، ەشكىمدى جاقتىرماي جاتىر. ولاردىڭ ىزدەپ جۇرگەنى – سەن. قۇداي بىلەدى، سەن ءجۇرشى»، – دەدى. «قانات، مەنىڭ ديكتور بولۋ ويىمدا جوق»، – دەدىم. ول سوندا دا: «كورىنشى»، – دەپ ايتتى. باردىم. سول كەزدە ءبىزدىڭ  قازاقستان تەلەارناسىنا كىردىم، كىرىپ جاڭاعى جەردە بەرگەن تاپسىرمالار –  ەندى مەن اينالىسىپ جۇرگەن جۇمىستارىم. ءماتىن وقۋ، ەكراننان، ەفيردەن كوردى. ءبارى شۋ ەتە ءتۇستى: «كەرەمەت! ءبىزدىڭ ىزدەپ جۇرگەن داۋىستىڭ تەمبرى، بوياۋى، ءتىلدىڭ تازالىعى، جالپى سىرتقى ءپىشىنى دە كەلەدى»، – دەدى. سودان الاتاۋ تەلەارناسىنا ءبىرىنشى ديكتور بولىپ كىردىم. بۇل ەكى ماماندىققا سولاي كەلگەم. ودان ارى قاراي ديكتور بولىپ 15 جىلداي وتىردىم. ديكتور بولىپ جۇرگەندە قوسىمشا جۇمىستار وتە كوپ بولدى. كادر سىرتىنداعى ماتىندەردى وقۋ بىلاي تۇرسىن، ودان كەيىن ديكتور بولىپ جۇرگەندە «ازيا داۋىسى» اشىلدى. 1989 جىلى «التىن الما» بولىپ، 90-جىلدارى «ازيا داۋىسى» بولدى عوي. ودان كەيىن رەجيسسەر پونوماريوۆ، گۋليا دۋسماتوۆا – پارتنەر كەرەك دەپ ىزدەپ ءجۇرىپ، ايتەۋىر مەنى تاۋىپ، مەن جۇرگىزبەيىن دەسەم  بولمايدى. ءسويتىپ ءارى ديكتور، ءارى تەلەجۇرگىزۋشى بولدىم. «ازيا داۋىسىن» 7 جىل جۇرگىزدىم. ودان كەيىن «جاس قانات»، «ستۋدەنت كوكتەمى»، رەسپۋبليكا كۇنى، الماتى قالاسىنىڭ كۇنى – وتە كوپ جوبالار بولدى. ءتىپتى، سپورتتى دا جۇرگىزدىم: بوكستى دا، «قازاقستان كلۋبى»، كۇرەستى دە جۇرگىزدىم. وربۇلاق شايقاسىنىڭ 350 جىلدىعى، بۇكىل عۇلامالاردىڭ مەرەيتويلارى – ۇلى ابايعا 150, مۇحتار اۋەزوۆكە 100 جىل دەگەن سياقتى. مىنە، پەداگوگيكالىق جانە ديكتورلىق جولعا كەلگەن سەبەپتەرىم، جولدارىم وسىنداي بولدى. - ءسىزدىڭ ساباق بەرىپ جۇرگەن پاندەرىڭىز وتە ماڭىزدى جانە ەرەكشە. ستۋدەنتتەرگە وسى پاندەردى وقىتۋ بارىسىندا قانداي ەڭ ماڭىزدى داعدىلاردى دامىتۋعا تىرىساسىز؟ - مەن جالپى ءوزىمنىڭ ادىستەرىمدى ءبىرىنشى كۋرستىڭ ءبىرىنشى سەمەسترىنەن باستاپ، ستۋدەنتتەردى وزدىگىنەن جۇمىس ىستەۋگە باۋليمىن. بىزدە پەداگوگتار كوبىنە ستۋدەنتتەردى جۇلمالاپ قويىلىمىمەن اينالىسادى. مەن ودان اۋلاقپىن. مەنىڭ نەگىزگى ۇستانىمىم: مەنەن بىتىرگەن ستۋدەنت كەيىن تەاترعا بارعان كەزدە وزدىگىنەن ءرولدىڭ ماتىنىمەن جۇمىس ىستەي الاتىن، وزدىگىنەن كەيىپكەر جاساي الاتىن جاعدايدا بولۋ كەرەك. باسقا دا پەداگوگتاردان ەرەكشەلىك – ستۋدەنتتى وزدىگىنەن كەز كەلگەن جانرداعى ماتىنمەن جۇمىس ىستەۋگە، كەز كەلگەن ءرولدىڭ ماتىنىمەن جۇمىس ىستەۋگە جەتكىزۋىم كەرەك. مەنىڭ نەگىزگى ەرەكشەلىگىم وسىندا. ارينە، مەن بۇل پاننەن ساباق بەرگەننەن كەيىن كوبىنەسە مىسالى، ءبىر جاعىن، ءبىر قىرىن عانا الىپ جۇرەتىن پەداگوگتار بولادى. مىسالى، ماتىنمەن جۇمىس ىستەي الاتىن، ال تەحنيكاعا جوق. ياعني تىنىس قويا المايدى، داۋىس قويا المايدى دەگەن سياقتى. تىلدەگى كەيبىر كەمشىلىكتەردى تۇزەتە المايدى. نەمەسە كەرىسىنشە، مىسالى، تەحنيكامەن جۇمىس ىستەي الادى، ال ماتىنمەن جۇمىس ىستەۋگە كەلگەندە كەيدە ءبىر كەمشىلىكتەر بايقالىپ جاتادى. مەن جالپى جان-جاقتى: تەحنيكا جاعىنان، ماتىنمەن جۇمىس جاعىنان، تىلدەگى موكىستىكتەردى دە تۇزەتۋگە، جالپى جان-جاقتى الىپ جۇرۋگە تىرىسامىن. سوسىن مەن ادامنىڭ اناتوميا مەن فيزيولوگياسىن وتە جاقسى بىلەمىن عوي، سوندىقتان بۇل ماعان وتە ىڭعايلى. تەحنيكاعا دا قاتتى ءمان بەرۋ، ماتىنگە دە ءمان بەرۋ ماعان جات دۇنيە ەمەس. - ءبىر كەزدەرى ءوزىڭىز قىزمەت ەتكەن قۋىرشاق تەاترى تۋرالى ويىڭىزدى بىلگىمىز كەلەدى. بۇل ونەر ءتۇرى قازىرگى كەزەڭدە قانداي وزگەرىستەردى باسىنان وتكەرىپ جاتىر دەپ؟ - قۋىرشاق تەاترىندا 2000 جىلدان باستاپ 10 جىلدان اسا پروفەسسور-كونسۋلتانت بولىپ جۇمىس ىستەدىم. ول كەزدەگى تەاتر باسشىسى كابيگۋجينا سارا ۆاگاپوۆنا، ال كوركەمدىك جەتەكشىسى – شۇكىروۆ سۇلتانعالي تۇگەلبايۇلى بولدى. سۇلتانعالي ەكەۋىمىز جاقسى قارىم-قاتىناستا بولدىق. اكتەرلەر مەنى وتە جاقسى بىلەدى. نەگىزى مەن وندا جۇمىس ىستەگەن جىلدارى اكتەرلەرگە ترەنينگ جاساتاتىنمىن. تىنىس، داۋىس، ءتىلدىڭ تازالىعىنا قاتىستى جاتتىعۋلار جاسايتىنبىز. سودان كەيىن جاڭادان سپەكتاكل قويار الدىندا پەسالارمەن، ماتىنگە اناليز جاساپ، جۇمىس ىستەيتىنمىن. مەن سول جاعىندا كوپ قىزمەت ەتتىم. بۇرىندارى قۋىرشاق تەاترىندا جاس بالالارعا ارنالعان سپەكتاكلدەردە ارتيستەر تەك قانا شيرمانىڭ ارتىندا وينايتىن. مەن جۇمىس ىستەپ جۇرگەن جىلدارى تەاتردا وزگەرىستەر بولدى.  ارتيستەر الدىڭعى  پلانعا شىعىپ، وزدەرى دە ويناي باستادى. كەيىن وعان كولەڭكەنى قوسىپ، سينتەزدەدىك.  مىسالى، وعان دالەل – «اققۋ جىبەك» سپەكتاكلى. وندا مەنىڭ ستۋدەنتتەرىم وينادى. مەنىڭ ستۋدەنتتەرىم – قۋىرشاق تەاترىنىڭ اكتەرلارى ەمەس، كادىمگىدەي دراما تەاترىنىڭ اكتەرلارى ەدى. سولار كەلىپ، «ءتىرى پلاندا» ويناپ، ونىمەن گاسترولدىك ساپارمەن اقتوبەدە بولدىق، كەيىن پاۆلودارعا دا باردىق. دراما تەاترلارىنىڭ فەستيۆالدەرىنە قاتىستىق. سوڭعى قويىلىمداردىڭ باسىم كوپشىلىگى وسى فورماتقا قاراي بەت بۇرا باستاعانى بايقالادى. ويتكەنى ول كىشكەنتاي بالالارعا دا قىزىقتى عوي. اكتەرلار، مىسالى، تەك قانا قۋىرشاقتى كورىپ قانا ويناۋ كەرەك ەمەس، ۇلكەن قۋىرشاق بولسا، مىسالى، اكتەر تۇر – ونىڭ ءوزى ءبىر ەففەكت بەرەدى. سوسىن قابىلداۋ پروتسەسىنە دە سونداي جىلى سياقتى. تەك قانا قۋىرشاق قانا كورىنبەيدى، ونىڭ ارتىندا ادام وتىرعانىن دا سەزەدى بالا. سوندىقتان ونىڭ ءبارىن بەرى قاراي، ءبىرىنشى پلانعا شىعارىپ… كوبىنەسە وسىعان نازار اۋدارۋدا. مەنىڭ ويىمشا، ول وتە دۇرىس. - قۋىرشاق تەاترىندا جۇمىس ىستەگەن كەزدە ەڭ ەستە قالارلىق قويىلىمدار مەن جوباڭىز تۋرالى بولىسسەڭىز؟ - مەن بىرنەشە قويىلىمدارعا كومەكتەستىم، سونىڭ ىشىندە «اققۋ جىبەك» قويىلىمىن ەرەكشە اتاپ ايتۋعا بولادى. ونى قۋىرشاق تەاترىنىڭ اكتەرلارىمەن بىرگە اقتوبەگە بارعان كەزدە قويدىم. جالپى مەنىڭ ستۋدەنتتەرىم وسى قۋىرشاق تەاترىنىڭ اكتەرلەرىمەن بىتە ارالاسىپ، بىرگە قىزمەت ەتتى. ارينە، قىزىقتى وقيعالار وتە كوپ بولدى. سۇلتانعالي شۇكىروۆ:  «ۆاشە ۆەليچەستۆو، اكتەرلەر كەلە جاتىر!» دەپ ۇنەمى ايتىپ وتىراتىن.  «نەگە ولاي ىستەيسىڭ؟» دەپ وعان ءجيى ايتاتىنمىن. اكتەرلەر كىرىپ كەلە جاتقان كەزدە سول تەاترداعى باس بۋحگالتەر، كادر ءبولىمىنىڭ باستىقتارىنا كابينەتتەرىنەن شىعارىپ، ارنايى امانداستىراتىن. وتە ءبىر كەرەمەت جىگىت ەدى، ەرتە كەتىپ قالدى. سوسىن ول اكتەرلەردى قالاي قاتتى قۇرمەتتەسە، سولاي سوڭعى سولىنە دەيىن سىعىپ الىپ جۇمىس ىستەتەتىن ەدى. كۇنىنە 4 سپەكتاكل نەمەسە 5 سپەكتاكل ويناتادى. كوردىڭىز بە، بۇل ەندى بيزنەسكە جاقىن ادام، اقشا تابۋدىڭ دا جولدارىن جاقسى تاپتى. اكتەرلەردىڭ كوڭىل-كۇيلەرى دە كەرەمەت بولىپ تۇراتىن. جاعدايلارى دا جاقسى بولدى. ءتىپتى اناۋ تەاتردىڭ ءۇستىن جاتاقحانا سياقتى جاساپ قويعان ەكەن، سوندا ۇيلەرى جوقتار جاتتى، باسقالارىنا ءۇي الىپ بەردى. ارينە، ساعىناسىڭ، قىزىقتى. وقيعالار وتە كوپ بولدى عوي. گاسترولدەرگە ەكى قاباتتى اۆتوبۋسپەن بارامىز، جول بويىندا توقتايمىز. ءان سالامىز، تاقپاق وقيمىز، پوەزيا وقيمىز. وتە ءبىر كەرەمەت جىلدار بولدى. - قازىرگى زامانعى ساحنا ونەرى مەن ەكرانداعى ونەردىڭ دامۋى تۋرالى پىكىرىڭىز قانداي؟ بۇرىنعى مەن قازىرگى ادىستەردىڭ ايىرماشىلىقتارى قانداي؟ - قازىرگى ساحنادا پلاستيكاعا بەت بۇرىپ كەتىپتى عوي، بىراق جالپى ول پلاستيكاعا قۇرۋ ءۇشىن اكتەرگە «پلاستيچنىي» بولۋ – ول از عوي. جالپى پلاستيكالىق سپەكتاكلدەر قويۋ ءۇشىن مەن ايتار ەدىم، بولاشاق اكتەردى ءبىرىنشى كۋرستان باستاۋ كەرەك. ويتكەنى ءبىزدىڭ اكتەرلار قازىرگى، وزدەرىنىڭ دەنەگە دەگەن قارىم-قاتىناسىن، ءوز دەنەلەرىن وزدەرى سەزىنبەيدى. ءيا، يكەمدى بولۋى مۇمكىن ول، جاقسى بيلەۋى مۇمكىن، اكروباتيكالىق ەلەمەنتتەر جاساۋى مۇمكىن، راستياجكاسى كەرەمەت بولۋى مۇمكىن، بىراق ءوزىنىڭ دەنەسىن سەزىنۋ – بۇل مۇلدەم، مۇلدەم بولەك. مەن ونى لەنينگرادتان مەڭگەرىپ كەلگەم. جالپى قيمىل ارقىلى سويلەۋ دەگەن بار، مەن ونى 83 جىلى وسى قازاقستانعا الىپ كەلدىم. ادەمى كەزدە جاپپاي ماعان ەلىكتەپ قيمىل ارقىلى سويلەۋدى  جاساتتى، بىراق تولىق بىردە-ءبىر پەداگوگ ءالى تۇسىنگەن جوق. ويتكەنى ءاربىر جاساعان ءبىر قوزعالىس – ءوزىنىڭ دەنەسىنە دەگەن كوزقاراسى ارقىلى ءسوزدىڭ تۋى. ءوزىنىڭ دەنەسىنە دەگەن كوزقاراسى ارقىلى دەنەنىڭ قوزعاۋى دەگەن سياقتى ەلەمەنتتەرگە قازىر كوبىسى ءمان بەرە بەرمەيدى. مىسالى، كەيدە ءبىر سپەكتاكلدى قاراساڭ – پلاستيكا ءۇشىن سياقتى. ءيا، جارايدى، رەجيسسەر-حورەوگراف جاقسىلاپ قويعان شىعار، بىراق اكتەر ونى سەزىنبەيدى. اكتەر سول پلاستيكالىق قوزعالىستى كوبىنەسە مەحانيكا تۇرىندە قايتالاپ تۇر. نەگە؟ ول داعدىلانباعان، ۇيرەنبەگەن. ءبىزدىڭ اكادەميانىڭ قابىرعاسىندا مەڭگەرمەگەن اكتەرلار ولار. سوندىقتان قازىر بارلىعى جاپپاي بەت بۇرۋ، وسىعان كىشكەنە باسقاشا كوزقاراسپەن قاراۋ كەرەك سياقتى. ەندى بارلىعى پلاستيكالىق سپەكتاكل قويىپ جاتىر دەپ، جاپپاي ءبارى پلاستيكامەن اينالىسۋ مىندەتتى ەمەس. كەرەك بولعان كۇننىڭ وزىندە ونى ساۋاتتى تۇردە قويۋ كەرەك. سوڭعى كەزدە جاس رەجيسسەرلەر رەاليزم مەن ءناتۋراليزمدى شاتاستىرىپ جاتادى. مىسالى، ساحنادا شىنايى قان نەمەسە شىنايى باسىن جۇلىپ الۋ نەمەسە مىسىقتىڭ باسىن جارىپ الۋ، اكتەر ءبىر-بىرىنە ءبىر شەلەك گۋاشتى قۇيا سالۋ. بۇنىمەن كورەرمەندى تاڭقالدىرامىن دەپ ويلايدى. مەن بۇنداي نارسەگە قارسىمىن. بۇل –ناتۋراليزم كادىمگى. ستانيسلاۆسكي ەندى اقىماق ەمەس قوي. كەزىندە، ول تالاي نارسەنى كوردى. ماستىڭ ءرولىن وينايتىن اكتەردى ىشكىزىپ تە كوردى – حالىق ونى قابىلدامادى، ويناي المادى اناۋ اكتەر ماس بولىپ. ياعني رەاليزم مەن ءناتۋراليزمدى شاتاستىرماۋىمىز كەرەك. جالپى بۇل – تەاترداعى جاعداي. كينو ماسەلەسىنىڭ شەگەسى دە قىزىپ تۇرعان جوق قازىر. وتە ءبىر ارزان سەريالدار كوبەيىپ كەتتى. وزىندە كينو قۇرىلىمى، سيۋجەتىنە قاراپ وتىرساڭ دراماتۋرگيا دا جوق. سونداعى قىزدار مەن جىگىتتەردىڭ ويىنى… بىراق ولاردان بىردەڭە تالاپ ەتەيىن دەسەم، ستسەناري بويىنشا وينايتىن ەشتەڭە جوق قوي. 3-4 ادام وتىرىپ الادى نەمەسە 3-4 ايەل وتىرىپ الادى دا بىرىمەن-ءبىرى اس ۇيدە شاي ءىشىپ، اڭگىمەلەسىپ وتىرعانداي سياقتى. وسىنىڭ ءبارىن كينو دەپ ءجۇرمىز قازىر. ومىردەگىدەي ءجۇرۋ، ومىردەگىدەي سويلەۋ، مۇرىننىڭ استىندا مىڭگىرلەي سالۋ، كۇبىر-كۇبىر سويلەي سالۋ، ءبىر قىسىر-قوتىر سوزدەردى ءبىر شۇقىلاۋ... وسىنى ءبىر كەرەمەت كينو دەپ قاراپ ءجۇرمىز. مەنىڭشە، بۇل – كينو ەمەس. ارينە، ول ۇلكەن كولەمدى قاراجاتقا تۇسىرىلگەن — اناۋ كلاسسيكالىق فيلمدەرگە مەن ەشتەڭە ايتا المايمىن. ول جەردە اكتەرلىك ويىن دا بار، كورىنىپ تۇر ۇلكەن قاراجاتقا تۇسىرىلگەن فيلم. ول جەردە دراماتۋرگيا بار، كونفليكت تا بار وندا، وقيعا بار دەگەن سياقتى. ونداي فيلمدەردى مەن ۇناتام، جاقسى كورەم. - ديكتورلىق ونەر ءپانى بويىنشا وقىتۋدىڭ ەرەكشەلىكتەرى قانداي؟ بۇل سالاداعى جاڭاشىلدىقتار تۋرالى ويلارىڭىزدى بىلدىرسەڭىز. - جالپى قازىرگى ديكتورلارعا مەنىڭ كوڭىلىم تولمايدى. جالپى، مەملەكەتتى ايتارلىق، بارلىق سالا بىردەي داميدى نەمەسە بىردەي قۇريدى. بۇل بولمايدى، ءبىر مەملەكەتتىڭ ەكونوميكاسى كەرەمەت دامىپ كەتتى دە، مادەنيەتى تومەن ءتۇسىپ كەتتى. نەمەسە كەرىسىنشە، مادەنيەت كەرەمەت دامىپ كەتتى دە، ەكونوميكاسى ناشار. ولاي بولمايدى. بۇكىل سالا بىردەي داميدى نەمەسە بىردەي قۇريدى. بۇل سالادا دا تەلەۆيزيانىڭ دا شەگەسى قىزىپ تۇرعان جوق، جىلدار بويى وتىرىپ جاڭالىقتار وقىپ، ءالى كۇنگە دەيىن ۇندەستىك زاڭىن بىلمەيتىن تىلشىلەر بار، زەينەتكەرلىككە شىعاتىن ۋاقىتى بولدى. ءبىزدىڭ كەزىمىزدە قانداي بولدى؟ ءبىزدىڭ كەزىمىزدە مىنا ورتالىق باسقارۋ اقپاراتىندا ارقاشان دا ءبىر كەزەكشى بولىپ تۇراتىن. بۇكىل ەفيردى قاراپ وتىرادى، ەگەر دە سەن ءبىر كىشكەنتاي قاتەلىك جىبەرسەڭ، ساعات تاڭعى 9-دا لەتۋچكا شاقىرىپ الادى دا، جينالىس اشىپ، سودان كەيىن ءبارىن تالقىلايتىن. «سەن مىنا ءسوزدى نەگە دۇرىس ايتپادىڭ، مىن جەردە نەمەنەگە ءبىر ارىپكە ءتىلىن كەلمەي وتىر ما؟» دەگەن سياقتى كادىمگىدەي تالقىلاۋ جۇمىستارى بولاتىن. سوندىقتان ول كەزدە ءتارتىپ بولدى جانە دە ديكتورعا تالاپ دەگەن وتە جوعارى بولدى. مەن ايتىپ وتىرمىن عوي، ديكتور بولعاندا 100-دەن اسا جىگىتتەر قاتىساتىن، مىسالى، ول ەرىككەننەن تاڭداعان جوق قوي، ىشىنەن دۇرىسىن  تاڭدايتىن. ال قازىر ءبۇيتىپ قاراپ وتىرساڭ، ءار زاماننىڭ ءوز قاھارماندارى بار، مەن ونىڭ ءتۇرى بىلاي بولۋ كەرەك، داۋىسىنىڭ تەمبرى بىلاي بولۋ كەرەك دەپ ايتا المايمىن، بىراق مەن بىلەمىن، ەركەكتە ەركەك داۋىس بولۋ كەرەك، تەمبرلىك بوياۋ بولۋ كەرەك، ءتىلى تازا بولۋ كەرەك. قازاقتىڭ زاڭدىلىقتارىن بەس ساۋساقتاي ءبىلۋ كەرەك، سوزدەردىڭ ەلەمەنتتەرىن ءبىلۋ كەرەك. بىلمەيدى عوي كوبىسى، وقىماعان، كورىنىپ تۇر عوي ءبىلىم جوق. قاز يۋرفاگىن بىتىرگەن شىعار، تاعى فيلولوگيانى بىتىرگەن شىعار، ال ەندى سوزدەردىڭ ەلەمەنتتەرىن مەڭگەرمەگەن عوي جىگىتتەر مەن قىزداردىڭ كوبىسى. ول سويلەگەن ءسوزىڭ انىق ايتپاي قالۋ قيىن ەمەس ولارعا. ولارعا دا تالاپتى قازىر كۇشەيتۋ كەرەك. قازىر تالاپ وتە تومەن، مىسالى. كەزىندەگى مىقتى اكتريسالار ەلەنا بىستريتسكايا كەرەمەت ءبىر سۇلۋ اكتريسالار ورىستاردىڭ. ولار نەگىزگى كەيىپكەرلەردى وينايتىن. سول كەزدە قاسىندا جۇگىرىپ جۇرەتىن دۋنياشكاعا وتپەيتىن قىزدار، قازىر ورىستاردىڭ سەريالدارىندا سولار گەروينيانى ويناپ ءجۇر. سوندىقتان قازىر ديكتوردىڭ بەت البەتى، سىرتقى ءپىشىنى وسىنداي بولۋ كەرەك دەپ ايتۋ قيىن. ءار زاماننىڭ ءوزىنىڭ تالابى بار شىعار. بىراق ماعان كوبىسىنىڭ بەت الپەتى ۇنامايدى، ىشكى جان دۇنيەسى دە ۇنامايدى، ويلاۋ پروتسەسستەرى. ءتىلدىڭ تازالىعى، قازاقتىڭ زاڭدىلىقتارىن ءبىلۋى، ۇندەستىك زاڭىن ساقتاۋى، ءسوز ارەكەت ەلەمەنتتەرىن ءبىلۋى ماسەلەسى مۇلدەم بولەك، بۇل جاعىنان ءبىزدىڭ ديكتورلار ناشار. كەزىندە ماسكەۋدە ديكتورلار بىلىكتىلىگىن ارتتىراتىن، قازىر ونداي دا جوق. راحات بولدى، قولىمىزدان كەلسە، قونىشىمىزدان باسىپ ءجۇرمىز...

 تاميلا سالىقباەۆا

كينوتەلەدراماتۋرگيا ماماندىعىنىڭ 2 كۋرس ستۋدەنتى