نازارباەۆتىڭ بىلتىر جەلتوقسان ايىنان كەيىن تاعى دا كرەملگە بارىپ، پۋتينمەن كەزدەسۋى قوعام نازارىن اۋداردى. ساراپشىلار وسى ساپاردىڭ سيپاتى مەن استارىنا ءۇڭىلىپ كوردى.
ەكس-پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ مامىردىڭ 29-ىندا ماسكەۋگە بارىپ، رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتينمەن كەزدەسكەنى الەۋمەتتىك جەلىدە قىزۋ تالقىلانىپ جاتىر. سوندىقتان بولسا كەرەك بۇگىن تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ ءباساپسوز حاتشىسى ايدوس ۇكىباي نۇرسۇلتان نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ نە ءۇشىن ماسكەۋگە نە ءۇشىن بارعانىن تۇسىندىرۋگە تىرىسىپتى.
بۇدان الدىن نازارباەۆ كرەملگە بىلتىرعى جەلتوقساندا كىرگەن بولاتىن. ال قاڭتار ايىندا پرەزيدەنت توقاەۆ «انا ءتىلى» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا دا توقتالعان بولاتىن. “نۇرسۇلتان نازارباەۆ پەن ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ جەلتوقسانداعى كەزدەسۋى وتكەن جىلداعى ەكىنشى جۇزدەسۋى عوي دەيمىن. كۇز باسىنداعى ءبىرىنشى كەزدەسۋ تۋرالى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا ايتىلعان جوق. ولار بايىرعى دوستار ءارى ارىپتەستەر رەتىندە جۇزدەسەتىن بولسا كەرەك، ورتاق اڭگىمەلەرى دە بار شىعار. مۇنداي كەزدەسۋلەر ادەتتە نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ باستاماسىمەن وتەدى. ول ءۇشىن مۇنىڭ ماڭىزى زور. بۇرىنعى قازاق كسر مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ توراعاسى، پارتيا باسشىسى جانە ەگەمەن قازاقستاننىڭ پرەزيدەنتى رەتىندە نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ كرەملمەن تىعىز مورالدىق جانە ساياسي بايلانىسى بارىن ەستەن شىعارماعان ءجون. ونىڭ تالاي ۋاقىتى ماسكەۋدە ءوتتى، سان مارتە ىسساپارعا باردى، سەزد جانە پلەنۋم وتىرىستارىنا قاتىستى، جۇمىس بابىمەن جانە رەسمي ساپارلارمەن دە بولدى”، - دەگەن ەدى سوندا پرەزيدەنت توقاەۆ.
«پۋتينمەن بايلانىستىراتىن دوستىق قاتىناس»
ەكس-پرەزيدەنتتىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى ايدوس ۇكىباي نازارباەۆتىڭ جەڭىستىڭ 80 جىلدىعىنا ارنالعان شارالارعا شاقىرىلعانىن، ايتسە دە وبەكتيۆتى سەبەپتەرگە بايلانىستى رەسمي مەرەكەلىك كۇندەردە وعان قاتىسا الماعانىن مالىمدەگەن ەكەن.
«نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ماسكەۋگە ساپارىنىڭ جەكە، بەيرەسمي سيپاتتا بولعانىن حابارلايمىز. قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتىن رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتينمەن كوپجىلدىق دوستىق قاتىناستار بايلانىستىرادى. بۇل بايلانىستار مەملەكەتتىك وكىلەتتىكتەردىڭ بار-جوعىنا قاراماستان ساقتالىپ وتىر»، - دەگەن ايدوس ۇكىباي.
سونداي-اق، ۇكىباي ەكس-پرەزيدەنت الەمدىك كوشباسشىلارمەن ۇنەمى بايلانىستا ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
«تەلەفون ارقىلى سويلەسىپ، جەكە حات-حابار الماسىپ، كەزدەسۋ وتكىزەدى. بۇل تەك رەسەيگە عانا ەمەس، تۇركيا، قىتاي، ءباا، وزبەكستان، بەلارۋس جانە باسقا دا مەملەكەتتەرگە قاتىستى. مەملەكەتتىك قىزمەتتە جوق بەدەلدى ساياسي قايراتكەرلەرمەن جەكە كەزدەسۋلەر – قالىپتى ديپلوماتيالىق تاجىريبە. مىسالى، نۇرسۇلتان نازارباەۆپەن كەزدەسكەن كۇنى رەسەي پرەزيدەنتى جاپونيانىڭ مارقۇم پرەمەر-ءمينيسترى سيندزو ابەنىڭ جەسىر ايەلى اكيە ابەمەن دە كەزدەسكەن بولاتىن»، – دەپ جازدى ايدوس ۇكىباي.
باسپا بەتىندە جىلىنا ساناۋلى مارتە كورىنەتىن ءباسپاسوز حاتشىسىنىڭ ايتقانىنا قوسا كوپشىلىك سودان ءبىر كۇن بۇرىن، مامىردىڭ 28-ىندە ءپۋتيننىڭ تاجىكستان پرەزيدەنتى يمامالي راحموننىڭ ۇلى، پارلامەنت توراعاسى جانە دۋشانبە مەرى رۋستام ءيماماليدى قابىلداعانىن دا بايقاعان.
ال ۇكىباي نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ تۇراقتى تۇردە قازاقستاندا تۇراتىنىن، «ەلدەن كەتتى دەگەن مالىمەتتەر شىندىققا جاناسپايتىنىن» ەسكەرتكەن.
«پۋتين توقاەۆتى قورقىتامىن دەپ ويلادى»
ساياساتكەر ءۋاليحان قايسار ەكس-پرەزيدەنتتى ءپۋتيننىڭ ءوزى جەكە شاقىرعانعا سەنەتىنىن ايتادى. سەبەبى ول رەسەي پرەزيدەنتى وسى ارقىلى توقاەۆقا ىقپال ەتكىسى كەلەدى دەپ ەسەپتەيدى.
«نازارباەۆتىڭ ماسكەۋگە ساپارىنا بايلانىستى ءار ءتۇرلى پىكىرلەر ايتىلىپ جاتىر. بىرەۋلەر ونىڭ ساپارىن اەس قۇرىلىسىمەن بايلانىستىرسا، ەكىنشى بىرەۋلەر بۇعان دەيىن ساقتاعان كاپيتالىن ساقتاۋ ءۇشىن باردى دەپ بولجام جاساپ جاتىر. سونداي-اق وتباسى مۇشەلەرىنىڭ قاۋىپسىزدىگىمەن، ءتىپتى بيلىككە قايتا كەلۋدى كوزدەيدى دەگەن پىكىرلەر ايتىلىپ جاتىر،» - دەيدى ول. ونىڭ توپشىلاۋىنشا، بۇل جولى نازارباەۆتى ماسكەۋگە ءپۋتيننىڭ ءوزى ارنايى شاقىرۋى مۇمكىن.
«البەتتە، نازارباەۆ قۋانا-قۋانا بارادى. ءپۋتيننىڭ نازارباەۆتى ارنايى كەزدەسۋگە شاقىرۋىنىڭ استارىندا نە جاتىر؟ قازىر توقاەۆ ءار ءتۇرلى فورۋمداردا «رەسەيگە بايلانىستى ەكىنشى دەڭگەيلى سانكتسياعا ىلىكپەۋ ءۇشىن كومەك جاسامايمىز» دەپ اشىق ايتىپ ءجۇر. مەنىڭشە وسى سەبەپپەن پۋتين توقاەۆتى ءسال دە بولسا قورقىتامىن دەپ ويلادى. سول سەبەپتى ارنايى نازارباەۆتى شاقىردى»، - دەيدى ءۋاليحان قايسار.
ول ءوز بولجامىنا سەبەپ بولعان جايلاردى دا اتادى.
«ەگەر دە سەن مەنىڭ ءتىلىمدى الماي، مەنىڭ ايتقانىممەن جۇرمەيتىن بولساڭ، سەنى ورنىڭا قوياتىن ادامدار دايىن. نازارباەۆتىڭ ءوزى بولماسا دا ونىڭ وتباسى بار، ءتىپتى بولماسا دا ونىڭ جاقىن ادامدارى بار. ولاردا اقشا دا، باق جەتكىلىكتى. ەگەر قاجەت بولسا، سەنى تاقتان ءتۇسىرىپ تاستاپ، باسقا ادامداردى تاققا وتىرعىزامىن» دەگەن سيگنالمەن پۋتين نازارباەۆتى شاقىرىپ جاتىر. بۇل – ەسكەرتۋ،» - دەيدى ساياساتتانۋشى.
ءۋاليحان قايساردىڭ كەزدەسۋ سيپاتىنا دا توقتالعان.
نەگىزى نازارباەۆتىڭ پۋتينمەن كەزدەسۋى – بىرىنشىدەن قازاقستانعا، ەكىنشى كەزەكتە توقاەۆقا كەدەرگى كەلتىرەدى. ويتكەنى بۇل كەزدەسۋ قازاقستان مەن توقاەۆتىڭ ابىرويى مەن بەدەلىن ءتۇسىرۋ دەپ بىلەمىن. مۇنى نازارباەۆ ءتۇسىندى مە، تۇسىنبەدى مە، ول جاعى بەلگىسىز. بىراق ول بۇرىنعى مەملەكەت باسشىسى رەتىندە مۇنى تۇسىنۋگە ءتيىستى»، - دەيدى ول.
«ساياسي كۇرەس، ساياسي بايگە باستالدى»
ال ديپلومات قازىبەك بەيسەباەۆ ايدوس ۇكىباي سىلاپ-سيپاپ مالىمدەمە جاساعانىن ايتادى.
«ارينە، ول «نازارباەۆ ءوزىنىڭ جەكە وتكىنىشى بويىنشا پۋتينمەن كەزدەسكىسى كەلدى» دەپ ايتپايدى عوي. راسىندا نازارباەۆ ءپۋتيننىڭ ارنايى شاقىرۋى بويىنشا ماسكەۋگە باردى. بىراق پۋتين نازارباەۆتى نە ءۇشىن شاقىردى جانە وندا قانداي ماسەلەنى تالقىلادى؟ ەكس-پرەزيدەنت ماسكەۋگە جايدان-جاي بارعان جوق. مەنىڭ ويىمشا، ونىڭ ساپارى ءبىزدىڭ ىشكى ساياساتىمىزعا تىكەلەي بايلانىستى،» - دەيدى ول.
ايتۋىنشا، قازاقستاندا 2028 جىلى پارلامەنت، ال 2029 جىلى پرەزيدەنت سايلاۋى ءوتۋى ءتيىس.
«دەسەك تە پارلامەنت سايلاۋى 2028 جىلى ەمەس، ودان 1 جىل ەرتە 2027 جىلى ءوتۋى مۇمكىن. ياعني، ءماجىلىس سايلاۋىنىڭ وتۋىنە 1,5 جارىم جىل عانا ۋاقىت قالدى. بالكىم تۇڭعىش پرەزيدەنت الداعى سايلاۋعا ءوزىنىڭ ادامىن ۇسىنعان شىعار. زەينەتكە شىعىپ، ساياسي ساحنادان كەتكەن ادامدى ەشكىم قابىلداماۋى كەرەك. بىراق نازارباەۆتى پۋتين ءبىر ەمەس، بىرنەشە رەت قابىلدادى. ەڭ قىزىعى پۋتين مەن نازارباەۆتىڭ كەزدەسكەنىن الدىمەن رەسەيلىك باق حابارلاپ جاتىر،» - دەيدى قازىبەك بەيسەباەۆ.
«ءبىزدىڭ ەلدە قاشان ءدال ۋاقىتىندا پارلامەنت نەمەسە پرەزيدەنت سايلاۋى ءوتتى؟ بىزدە اياق استىنان سايلاۋ بولادى دەپ حابارلايدى دا، اپىل-عۇپىل ناۋقان باستالىپ كەتەدى. قازىرگى پرەزيدەنت توقاەۆ «مەن ءبىر-اق مەرىزىم وتىرامىن» دەپ ايتتى. ياعني، كەلەسى پرەزيدەنت جاڭا ادام بولادى. دەمەك، ەلىمىزدە ساياسي كۇرەس، ساياسي بايگە باستالدى»، - دەيدى ول.
«ەكس-پرەزيدەنت – مەملەكەتتىك قۇپيانى تاسۋشى تۇلعا»
ساياساتكەر ءۋاليحان قايسار ەكس-پرەزيدەنتتىڭ شەتەلگە شىعۋىنا تىيىم سالۋ كەرەك ەكەنىن ايتادى.
«نەگىزى مەملەكەتتىك قۇپيا تۋرالى زاڭ مەن مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەرگە بايلانىستى زاڭعا سۇيەنە وتىرىپ، نازارباەۆتىڭ شەتەلگە شىعۋىنا تىيىم سالۋ كەرەك. شىنداپ كەلگەندە اتالعان زاڭدارعا بايلانىستى ەكس-پرەزيدەنت مەملەكەتتىك قۇپيالاردى تاسۋشى تۇلعا بولىپ سانالادى. ول ىشكى جانە سىرتقى ساياساتقا جانە ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك سالاسىنا بايلانىستى تىڭشىلاردىڭ اتى-ءجونى سەكىلدى كوپ قۇپيا اقپاراتتى بىلەتىن ادام. مەملەكەتتىك قۇپيا تۋرالى زاڭعا سۇيەنەتىن بولساق، مەملەكەتتىك قىزمەتشى شەتەلگە شىعاتىن بولسا 5 جىل بويى ارنايى ورگاننان رۇقسات الۋى كەرەك. ال نازارباەۆ جاي عانا مەملەكەتتىك قىزمەتكەر ەمەس، ول مەملەكەت باسشىسى بولعان تۇلعا. سوندىقتان ونىڭ سىرتقا شىعۋى مىندەتتى تۇردە سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىمەن كەلىسىلۋى كەرەك. سەبەبى ول جەكە شارۋاسىمەن باراتىن بولسا، ول مەملەكەتتىڭ سىرتقى ساياساتىمەن قايشى كەلۋى مۇمكىن. مىسالى مينيستر مەن ۆيتسە-مينيستر نەمەسە وبلىس اكىمى شەتەلدىڭ وكىلىمەن كەزدەسەتىن بولسا، سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ رۇقساتىن الۋ كەرەك. سەبەبى ولار جەكە باسىمەن ونداي شەشىم قابىلداي المايدى جانە قابىلداماۋى دا كەرەك»، - دەيدى ساياساتكەر.
«نازارباەۆ توبىنىڭ قارسىلىعى كۇشەيىپ كەلەدى»
ءۋاليحان قايساردىڭ بۇل پىكىرىمەن ديپلومات قازىبەك بەيسەباەۆ كەلىسپەيتىنىن ايتتى.
«ول ەكس-پرەزيدەنت تمد كولەمىندە تانىمال ادام بولعاننان كەيىن زەينەتكەر رەتىندە كورشى ەلدىڭ پرەزيدەنتۋىمەن كەزدەسە بەرەدى. وعان بايلانىستى ەشقانداي اڭگىمە جوق. ۇقك وكىلى 5 جىل شەتەلگە شىقپاۋى كەرەك دەگەن تالاپ بار. ال نازارباەۆ ساياسي تۇلعا بولعاندىقتان وعان بۇل تالاپ قاتىسى جوق،» - دەيدى ول.
ايتسە دە قازىبەك بەيسەباەۆ نازارباەۆ توبىنىڭ قازىرگى پرەزيدەنتكە قارسىلىعى كۇشەيىپ كەلە جاتىر دەپ ەسەپتەيتىنىن جاسىرمايدى.
«ءال-جازيرا» تەلەارناسىنىڭ ءجۋرناليسى قاسىم-جومارت توقاەۆقا ەكس-پرەزيدەنتكە قاتىستى سۇراق قويعانى بەلگىلى. اتالعان سۇراققا توقاەۆ «ءيا، ءسىز ايتقانداي قاتەلىكتەر، ۇرلىقتار بولدى. ءبىز ءالى دە تەرگەۋ جۇرگىزىپ جاتىرمىز. بۇل جۇمىس جالعاسۋدا. بىراق بۇل ىستە مەن تارتىپسىزدىكتەرگە جول بەرمەيمىن. ويتكەنى بۇل مەنىڭ ەلىمدەگى جاعدايدىڭ تۇراقسىزدىعىنا اكەلەدى» دەپ جاۋاپ بەردى. پرەزيدەنتتىڭ بۇل ءسوزىن قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ مەنىڭ ويىمشا نازارباەۆ توبىنىڭ قازىرگى پرەزيدەنتكە دەگەن قارسىلىعى كۇشەيىپ جاتىر دەپ تۇسىنۋگە بولادى. پرەزيدەنتتىڭ ءسوزىن «ەگەر قاتتى قىسىم كورسەتسەم ەلدە قارسىلىقتار بولادى» دەپ تۇسىنۋگە بولادى. ءبىزدىڭ پرەزيدەنت – ديپلومات، ول جايدان جاي ەشتەڭە ايتپايدى. باسقا باسشىلار جاي ايتا سالۋى مۇمكىن، ال ءبىزدىڭ پرەزيدەنت ءار ءسوزىن ويلانىپ ايتادى. تۇڭعىش پرەزيدەنت ساياسي ساحنادان كەتسە دە ونىڭ ءوزىنىڭ ادامدارى بار. شىندىعىن ايتساق، بيلىكتەگىلەردىڭ كوپشىلىگى ەكس-پرەزيدەنتتىڭ كادرلارى عوي»، - دەيدى قازىبەك بەيسەباەۆ.
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
ۇقساس جاڭالىقتار
