قانىبەك سارىباەۆ. قازاقتاعى سىيلىقتاردىڭ كوبىسى، سىيلىق الماي كەتكەندەردىڭ اتىندا!

5118
Adyrna.kz Telegram

قانىبەك قاسىمحانۇلى سارىباەۆ — اقىن. قانىبەك سارىباەۆ 1938 جىلى 13 ناۋرىزدا تۇركىستان قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. وتىرار اۋدانىنىڭ جانە تۇركىستان قالاسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى. ونىڭ «تۇڭعىش كىتاپ»، «وتىرار وتتارى»، «سەزىمدەر سارايىنان رەپورتاج»، دەگەن كىتاپتارى مەن «قازاقيا»، «مەككەگە تەتە مەكەنىم» جىر جيناقتارىنىڭ اۆتورى. 2002 جىلدىڭ 12 قازانىندا ومىردەن ءوتتى.

بەرگەن ەمەس ماعان اتاق، بەرمەيدى،
كۇندەيدى عوي، جۇندەيدى عوي مەندەيدى.
ەرتەڭ مەنىڭ اتىمداعى سىيلىققا،
تالاسارىن تۇسىنگىسى كەلمەيدى.

ولەڭىمنىڭ ولمەيتىنى حاقىندا،
قام جەمەسىن جاقىنىم دا، جاتىم دا.
قازاقتاعى سىيلىقتاردىڭ كوبىسى،
سىيلىق الماي كەتكەندەردىڭ اتىندا!

***

ينوماركا

وقىسىن دەپ اتا-اناسى مال قۇرتتى،

التى جىلداي الماتىعا قاڭعىرتتى.

استاناعا بارعان بويدا قىزىمىز

ينوماركا اۋرۋىنا شالدىقتى.

 

ينوماركا ۇلدە مەنەن بۇلدەگە

كوزىن ءسۇزىپ قارايتۇعىن بۇل نەمە.

جالاڭاشتار جارىسىنا قاتىسىپ،

الىپتى دەپ ەسىتەمىز بىردەمە.

 

ينوماركا رەستوراندا قۇنارلى،

بورداقىلاپ جاتتى قۋلار بۇلاردى.

ينوماركا اۋەندەرگە قوسىلىپ،

بوكسەسىمەن بيلەگەندى شىعاردى.

 

ينوماركا كولىككە اۋەس قاقپاقىل،

اۋىلىنا ورالمايتىن تاپتى اقىل.

التى جىلدا التى اي تۇگەل وقىماي،

ينوماركا بايعا ءتيىپ كەتتى اقىر.

 

تولەگەن ايبەرگەنوۆتىڭ تاشكەنتىندە

...وندا مەن ەكەۋ ەدىم تولەگەنمەن،

الىسىپ كەلە جاتتىق دولى ولەڭمەن.

ادام سەنبەس شىندىقتار سىياتۇعىن

راسىندا مىنا دۇنيە نە دەگەن كەڭ؟

 

ادامدار، ماشينەلەر اڭىزداپ تىم،

ساپىرىلعان كوشەمەن جالعىز تارتتىم.

ىشتەگى كۇيىگىمدى قايتارۋعا

شاماسى جەتەر ەمەس بالمۇزداقتىڭ...

 

تولەگەن ءۇشىن مەنىڭ ادال قايعىم،

جۇرەگىمە قانجارداي قادالدى-اي مۇڭ!

اڭقىلداپ الدان شىعىپ قالاتىنداي،

جان-جاعىما قارايمىن، الاڭدايمىن...

 

تاشكەنتىڭە، تولەگەن، كوڭىل ايتتىم،

سول باياعى جەرلەردە بولىپ قايتتىم.

حانبازار قايناپ جاتىر باياعىشا،

وزىڭە بەلگىلى عوي كوبى ءجايتتىڭ...

 

ىقىلاسمان جۇرتىڭنىڭ بار ما شەگى،

قاسيەتتەپ وقيدى وندا سەنى!

دوسىم ەدى دەۋگە دە باتىنبادىم،

ولار ماعان ءبارىبىر نانباس ەدى...

 

مونولوگ

بولماسام دا ونشالىق وكتەم اقىن،

ءمالىم ەدى-اۋ ماڭايعا كوكتەم اتىم.

ءسوزى ءتۇزۋ جىگىتتەر جايلى ايتقاندا،

ماعان دا ەپتەپ جاقسىلار توقتالاتىن...

 

سىيلاپ تۇرىپ شاراپتىڭ ءتۇر تۇرىمەن،

باسىپ سالدى زامانىم مىلتىعىم.

سوڭعى تامشى مەن شىعار ءۇزىلىپ تۇسكەن،

سورلى انامنىڭ بەيكۇنا كىرپىگىنەن.

 

ۇمتىلۋدان كوبىرەك ىركىلۋىم،

قازىر ماعان تىرلىكتىڭ ءبىر كۇنى مۇڭ.

ەندى اكەمنىڭ كوزى ەمەس، قاباعى ەمەس،

بەتنىندەگى سىيىقسىز تىرتىعىمىن.

 

كىممىن ەندى، كىمگە ەندى تيەسىمىن،

پارلاعاندا جارىمتا يەسىمىن،

باسقالارعا قوناققا بارماق تۇگىل،

تاپپاي قالدىم وزىمدىك ءۇي ەسىگىن.

دوستاردىڭ دا شاماسى بەلگىلى ەكەن،

كوشە اينالىپ وتەدى ەندى مەنەن.

تەك وپاسىز جالعاننان بەتىم قايتىپ،

تەز باسىلعان ۆۋلكانداي ءسوندى دەنەم.

 

ەندى مەنەن جەر بەزىپ، بالام شوشىپ،

جالعىز قارا جاپاندا بارام بوسىپ...

ءوز قولىممەن ءوزىمدى ءولتىردىم مەن،

جىلاماۋعا ەندەشە شارام نەشىك؟!

 

وسى بىزدە نە قالدى ەكەن حالىقتىق؟

وسى بىزدە نە قالدى ەكەن حالىقتىق،

جازىپ ويلاپ، وقىپ سويلەپ دانىكتىك.

بەس ساعاتتاپ بايانداما جاسايمىز،

قورىلداعان زالدى ۇيقىعا قارىق قىپ.

 

اكەمىزدىڭ دومبىراسىن شاڭ باستى،

قولدان قوبىز، اۋزىمىزدان ءان قاشتى.

قوراداعى قويىمىزدى ۇركىتتى-اۋ،

گيتاراسىن داڭعىراتقان الباستى.

 

شىندىعىندا سولاي ەمەي نەمەنە،

ۇيات دەسەڭ ۇيالا ما، سەنە مە؟

شولاق قۇيرىق قارىنداستار قۇددى ءبىر،

شوندانايىن، شەڭگەل جىرتقان بەدەنە.

 

ورىستاردىڭ پوپتارىنداي باياعى،

ون بەستەگى بالا ساقال قويادى.

ەبىر جەسىر پوشىمدارى اۋماعان،

العاشقى ادام ءداۋىرىنىڭ نويانى.

 

مادەنيەتتى قابىلداعىش دەگەنگە،

كۇلكى بولىپ بارامىز-اۋ كوپ ەلگە.

ايەلدەردىڭ كويلەگىنىڭ ەتەگى،

تۇسپەي قويدى ىشقىرىنان تومەنگە.

 

جىگىتتەرگە سالىپ بۇكىل سالماعىن،

زاڭ ايەلدىڭ قورعايدى بار ارمانىن.

بيكەشتەردىڭ اسقىنعانى سونشاما،

بايلارىنىڭ تارتىپ كيدى شالبارىن.

 

ورىسشا دىم سەزبەيتىندەر و تۇستا،

ەندى سولاي بوقتاسۋعا وتە ۇستا.

شالدار الەك ءبىر نامازىن ەكى وقىپ،

«وپتىۋايمات» ارالاسىپ وقىستا.

 

ولىك شىققان ءۇيدى توناپ قايعىلى،

اراق ءىشىپ اڭگۇدىكتەر ءلايلىدى.

ار-ۇياتسىز مادەنيەتپەن وسىنداي،

قۇداي ءبىزدى جولىقتىردى قاي كۇنى؟!

 

مىرزا دەۋگە قينالام

جوق-جىتىككە كوك تيىنىن قيماعان

مىرزالاردى مىرزا دەۋگە قينالام.

جۇمىس تاپپاي قاڭعىرىپ ءجۇر ميلى ادام،

كرەسلودا ۇيىقتاپ وتىر ديلى ادام.

 

قىسىلمايدى قايىرىنىڭ جوعىنا،

ماسايرايدى ءۇيىپ جيعان بوعىنا.

ءوزىن-ءوزى دايىنداۋدا وسىلاي،

قاھارلانعان قاراشانىڭ وعىنا!

 

ادال ەدى كەشەگىگە دەيىنگى ءىز،

قازىر جاپپاي ارازدىققا بەيىمبىز.

جەتىمدەردى سۇيەمەلدەۋ جاعىنان

جەسىر انا دامەتكەننەن كەيىنبىز!..

 

جۇيرىكتەرىڭ دەككى جەسە جابىدان

ازايعانى ادامشىلىق ماعىناڭ!

اسىراعان سەكسەن ەلدى مەكەندى،

تولستويداي گرافتاردى ساعىنام!

 

شەك كەلتىرمەن جاراتۋشى شەبەرگە،

تيسە ءتيىپ جاتقان شىعار سەبى ەلگە،

قازاقتى ەشكىم ساقتامايدى سىرتتان كەپ،

ءبىز ءوزىمىز ساقتاماساق ەگەر دە!

 

اتاماننىڭ اقىرى

كوسەمدى ەمەس كوسەنى...

كوكە تۇتتىق دەسەدى.

جىلتىراپ شىر ءبىتىپتى

جىلماقايعا كەشەگى.

 

اۋىزىندا-وسەگى،

بوساتپادى كوشەنى.

كورىنگەننىڭ قولىمەن،

قولىمەن وت كوسەدى.

 

ەڭبەگى جوق ەسەلى،

ەڭىرەتە بوسەدى.

شال شاۋقاننىڭ «شتاتنىي

وراتورى» وسى ەدى.

 

كورىنبەككە ەلەۋلى،

ۇيرەندى وڭەش كەنەۋدى.

قيىندىقتان تايقيدى،

قيىستىرىپ جەلەۋدى.

 

جەكەمەنشىك مۇلكىندەي،

مىنبەگە وزار ىركىلمەي.

تاقىرىپقا قاراماي،

جونەلەدى بۇلكىلدەي.

 

شۋلاساق تا جاقتىرماي،

سايرايدى بەت باقتىرماي.

كورگەندەرىڭ بار ما ەدى،

اڭگۇدىكتى ناق مۇنداي؟!

 

وتىرمايدى جايىنا،

كۇندە ساۋىق-سايىرا.

پادارىڭە نالەتتىڭ

ەل ۇستىندە شايى دا.

 

ءبىر ۇرعاندا ءۇش ۇردى،

زارە-قۇتىن ۇشىردى. 

 

ءبارىن ساتامىز!

بۋىپ تۇرمىن داۋعا بەل،

جۇرتتىڭ ءبارى ساۋداگەر.

قاھارىنان زاماننىڭ

قالتىرادى، جاۋرادى ەل.

 

ماحاببات تا ساتۋلى،

شالاعات تا ساتۋلى.

جارىلقاي گور، قۇدايىم،

جالاڭ اياق اقىندى!..

 

تۇز دا قىمبات بۇگىندە،

قىز دا قىمبات بۇگىندە.

ۇيلەنۋدى، جىگىتتەر،

قويامىز-اۋ تۇبىندە!

 

سۋ دا بىزدە ساتۋلى،

ۋ دا بىزدە ساتۋلى.

ساۋ باسىمىز وسىلاي

ساۋداعا ابدەن شاتىلدى.

 

اۋانىڭ جوق مازاسى،

كوپتىڭ سودان قازاسى...

ساتار ەدىك ونى دا،

تابىلسا ەگەر تازاسى.

 

جاۋىپ اسپان تۇڭلىگىن،

ساتار ەدىك كۇن نۇرىن،

اي ساۋلەسىن ساتار ەك،

ۇستاتپايدى قۇرعىرىڭ!..

 

قايدان شىققان قۋ ادەت،

پۇل سۇرايدى تۋالەت،

ارتىن ۇستاپ شىڭعىرىپ 

جۇرگەندەرگە كۋا كوپ.

 

قايدا ادامدىق ساپامىز،

ءبارىن، ءبارىن ساتامىز.

بايلىعىڭدا شارۋام نە بۇيىرماعان؟

بايلىعىڭدا شارۋام نە بۇيىرماعان،

نەعىلايىن قاتىرىپ ميىمدى وعان.

قارىنىم اشسا ءبىر ءۇزىم نان تابامىن...

كوڭىلىمدى تويدىرۋ قيىن ماعان!

 

كوتەرۋگە اۋىردى جارالدى ءيىن،

قورلىق ەمەس مەن ءۇشىن جامان كيىم.

كويلەگىمنىڭ جىرتىعى بۇتىندەلەر...

تەك كوڭىلدىڭ جىرتىعىن جاماۋ قيىن.

 

اعايلاردان بوساماس ءىشى مايلى،

ورىنتاققا دا يەگىم قىشىمايدى...

بۇل وڭىردە ەكىنىڭ ءبىرى دوكەي،

مەندەي اقىن كەمدە-كەم ۇشىرايدى.

 

مۇڭ-مۇقتاجدى كۇن ساناپ ۇدەپ ورگەن 

كوڭىلىم مەنىڭ ارىزقوي، تىم ولەرمەن.

شىنىن ايتسام، تىنىمسىزسول شىركىنگەنع

نە كەرەگىن ءوزىم دە بىلە بەرمەن.

 

كوشە، كوشە، كوشەلەر...

اۋديتوريام- كوشەدە،

سولار- ماعان دوس ەگە.

مەن ەكرانعا شىققانشا-

ساقال شىعار كوسەگە...

 

تابانىما توسەلەر

تاۋسىلماسىن كوشەلەر.

كوشە اينالىپ قايتپاسام-

كوڭىلىمنىڭ حوشى ولەر.

 

جاقسى ما، الدە، جامان با،

جولىعامىن ادامعا.

ادام كۇنى اداممەن

ەكەندىگىن باعامدا!

 

كوشە كورگەن دەپ كەيدە

كەكەتەتىن كوپ بەينە.

سوندا بۇلار بىزدەردەن

كوشەنى دە شەكتەي مە؟!

 

جەتكەندىكتەن بەتكەيگە،

وزدەرىن ءبىر بەك دەي مە؟!

ادام ۇيگە تىعىلسا-

ۇيكۇشىك بوپ كەتپەي مە؟!

 

ارىز ايتقىڭ كەلسە ەگەر،

كوشەدە عوي كەڭسەلەر!

سولار قاراي اعىلىپ

تىنبايدى ءپاس ەڭسەلەر...

 

بازارىڭ دا- كوشەدە،

نازارىڭ دا- كوشەدە.

ماڭدايىڭا جازىلسا،

اجالىڭ دا كوشەدە!

 

كوشە قايناپ جاتقاندا،

باس ساۋعالاپ اقتالما.

 

ءبىز دە ءبىر كۇن ولەرمىز

ساۋدا جۇرمەس ونەرگە،

الداعانعا كونەر مە؟

الدىمەن سول قينالار

ادالدارىن كومەردە...

 

تىرىمىزدە كۇن بەرمەي،

جۇرەسىڭدەر دىم كورمەي.

تالاي اقىن جىعىلدى

ءبىر تويىنا ۇلگەرمەي...

 

ءبىز دە ءبىر كۇن ولەرمىز،

كۇشتەرىڭدى كورەرمىز.

نە دەيسىڭدەر، شىرقىراپ

جوقتاعانعا ولەڭ-قىز؟!

قازامىزعا ورتاقتاي،

تىعىلارعا جەر تاپپاي،

باسىمىزعا، ايتەۋىر، 

قويارسىڭدار جولتاقتاي.

پىكىرلەر