ۇلتىمىزدىڭ مۋزىكالىق اسپاپتارىندا وينالعان كۇي بولسىن، ءداستۇرلى اندەرىمىز بولسىن، دەرتتەن ايىعۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى. ءداستۇرلى اندەردى تىڭداۋ دەلەبەسى قوزىپ، دەگبىرى قاشىپ وتىرعان بالانى تىنىشتالدىرىپ، ىرعاعىن قالپىنا كەلتىرەدى. تانىم بەلسەندىلىگىن ارتتىرىپ، سوزدىك قورىن بايىتادى. ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى ناسيحاتتاي وتىرىپ، سالت-داستۇرىنە، اتا مەكەنىنە، ۇلتىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن وياتىپ، پاتريوتتىق تاربيە بەرۋگە قول جەتكىزەمىز. ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزبەن سۋسىنداپ وسكەن بالا ەشقاشان ءوز ۇلتىنا قىرىن قارامايتىنى انىق. ءارى جاسى ۇلعايا كەلە كەزدەسەتىن كەز كەلگەن تىعىرىقتان شىعۋعا دا پايداسى وتە مول.
قازىرگى جاس ۇرپاققا ۇسىنىلىپ جاتقان ماتەريالدىڭ بارلىعى بىردەي بالانىڭ دۇرىس قالىپتاسۋىنا باعىتتالعان دۇنيەلەر دەپ ايتۋ قيىن. بالا ءوز تاراپىنان جاقسىنى دا، جاماندى دا سۇزگىدەن وتكىزبەي قابىلداي بەرەدى. 5 اناليزاتوردىڭ (قۇلاق، كوز، اۋىز،مۇرىن، قول) كومەگىمەن قابىلداعانىنىڭ بارلىعى كۇندەردىڭ كۇنىندە جۇزەگە اسىرىلاتىنىن ەسكەرسەك، وسكەلەڭ ۇرپاعىمىزدىڭ قانداي بولىپ قالىپتاساتىنىن انىقتاۋ قيىنعا سوقپايدى. ونىڭ ايعاعىن ينتەرنەت جەلىلەرى ارقىلى بەرىلىپ جاتقان كەلەڭسىز كورىنىستەردەن كورىپ تە وتىرمىز. ناتيجەسىندە بالانىڭ تاربيەسىنە ىقپال جاساي الماي، ۇلتتىق بولمىسىمىزدى جوعالتۋ الدىندا تۇرمىز. بالا بويىندا ۇلكەندى سىيلاۋ، ار-ۇيات، سۇيىسپەنشىلىك، مەيىرىمدىلىك،ىنساپ، ادىلدىك پەن ادال ەڭبەك ەتۋ، يلانۋ دەگەن قاسيەتتەردى قالىپتاستىرۋ قيىنعا سوقتى. بۇل - اقىلى تولىق جاندارمەن بولىپ جاتقان جاعداي. ال، اقىل-ەسى كەم، مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جانداردىڭ دا ءوز قاتارلارى سياقتى سول زاڭدىلىقتارمەن داميتىنىن (بىراق شامالى باياۋ داميتىنىن) ەسكەرسەك، وسى دەرتتەن مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالاردى دا قۇتقارا المايتىنىمىز انىق. عالىمدار بالا تاربيەسى بارىسىنداعى كەمشىلىكتەردى ءدوپ باسىپ ايتا العانىمەن، تۇزەتۋ جولدارىن قانداي كوزدەردەن الۋعا بولاتىنىن ىزدەنەتىن - ۇستاز. قانداي جولدى تاڭداۋ، قانداي ءادىستى پايدالانۋ، قالاي پايدالانۋ ۇستازدىڭ شەبەرلىنە بايلانىستى. ال، ۇرپاق تاربيەسىنە بەي-جاي قاراماعان ۇلتىمىزدىڭ كورەگەن كونەكوز دانالارى نۇسقاعان تاربيەنىڭ نەگىزگى كوزى - عاسىردان-عاسىرعا جالعاسىپ كەلە جاتقان ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدا ەكەنىن ەسكەرگەن ءجون. ول-ۇلتىمىزدىڭ اڭىز-اڭگىمەلەرى، قيسسا–داستاندارى، ولەڭ، جاڭىلتپاشتارى، ماقال- ماتەلدەرى، ونەرى جانە ۇلتتىق ويىندارى. ۇستازدىڭ مىندەتى وسىلاردى كەڭىنەن پايدالانىپ، ءتيىمدى ناسيحاتتاي ءبىلۋ. باعىت-باعدار بەرىپ وتىرۋ.
بويىنان جاقسى قاسيەتتەردىڭ تابىلۋىن ءوز بەتىنشە ىزدەگەن كەز-كەلگەن بالالار زاڭ بۇزۋشىلىققا، ءدىني دوگماعا ۇرىنىپ جاتقانى بارشامىزعا ايان. وسى جاعدايلاردىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا كومەكشى مەكتەپ-ينتەرناتىندا جۇرگىزىلىپ جاتقان تاربيە ۇردىستەرىنە توقتالىپ، تانىستىرۋدى ءجون كوردىم.
كومەكشى مەكتەپ–ينتەرناتى زياتى تومەن، قابىلداۋى باياۋ بالالارعا ارنالعان ارنايى مەكەمە. مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالاردىڭ باسىم بولىگىن مي قابىعىنىڭ ورگانيكالىق زاقىمدانۋىنان پايدا بولعان تانىمى مەن ەموتسيالىق ەرىك–جىگەرى بۇزىلعان، اقىل-ەسى كەم بالالار قۇرايدى. بۇل بالالاردىڭ جۇيكە جۇيەلەرىنىڭ ەنجارلىعى، قورشاعان ورتاعا قىزىعۋشىلىعىنىڭ بولماۋىنىڭ سالدارىنان ۇلكەندەرمەن بايلانىس جاساي الماي، قاتارلارىنان قالىپ قويۋىنا الىپ كەلىپ سوعادى. ءتىپتى ولارمەن ارالاسۋعا دەگەن قاجەتتىلىگىنىڭ بولماۋى دا ىقتيمال. اقىل – ەسى كەم بالانىڭ ويى ماتالىپ جانە قارقىنى تومەن بولعاندىقتان ءوز بەتىنشە قورشاعان ورتاسىن قابىلداپ، تالداپ، توپتاي المايدى. وسى قابىلەتتەردى مەڭگەرتۋ ساۋ بالالارعا قاراعاندا الدە قايدا قيىن، ارنايى تۇزەتۋ جۇمىستارىن تالاپ ەتەدى. ولارمەن جۇمىس جاساۋ بارىسىندا ۇنەمى قايتالاۋ قاعيداسىن ۇستانۋ قاجەت. اقىل–ەسى كەم بالالاردا ساۋساق قيمىلدارى، قيمىل-قوزعالىسى دۇرىس دامىمايدى. قولدارى ەپسىز، ىرقىنا كونە بەرمەيدى. كوپشىلىگى ەكى قولىمەن بىردەي ارەكەت جاساي المايدى. ال، قول قيمىلى دۇرىس دامىماسا، مىندەتتى تۇردە بالانىڭ سويلەۋى دە دامىمايدى. تانىمدىق ارەكەتتەرىنىڭ اۋىتقۋىمەن قوسا جەكە باسىنىڭ دامۋىندا دا اۋىتقۋلار كەزدەسەدى. كوبىنە ولار شاراسىز، البىرت كەلەدى. ەشقاشان قۇلشىنىس تانىتىپ، وزدىگىنەن ارەكەت جاساپ، وزگەنىڭ ىرقىنا قارسىلىق تانىتا المايدى. كەيدە عانا ءوزىنىڭ دىتتەگەنىنە جەتۋ ماقساتىندا قۋلىققا بارىپ، جالعان سويلەيتىندەرى دە بار...
ولارعا ەموتسيالىق شيكىلىك، جەتكىلىكتى سارالاي الماۋ، سەزىم تۇراقسىزدىعى، قاپالانۋ، قاتتى قايعىرىپ، قۋانا الماۋ ءتان. كورسەتىلگەن ىم مەن يشارانى تۇسىنە بەرمەيدى. بۇل ساناتتاعى دامۋىندا اۋىتقۋى بار بالالاردىڭ تانىم بەلسەندىلىگىندە، سويلەۋ قابىلەتىندە، كەڭىستىكتى باعدارلاۋىندا، قيمىل-قوزعالىسىندا اۋىتقۋ بار. ءوزىن باعالاۋى، تالاپتانۋ دەڭگەيى كوبىنە اقىلعا قونىمسىز. بالالار ءوز مۇمكىندىكتەرىن اسىرا باعالاۋعا بەيىم. اقىل–ەسى كەم بالانىڭ اقىل–وي جانە سويلەۋ ارەكەتى بۇزىلۋى دا الۋان ءتۇرلى بولىپ كەلەدى. اقىل–ەسى كەم بالانى كوررەكتسيالىق دامىتا-وقىتۋ مەن تاربيەلەۋ بارىسىندا قيىن دا سان ءتۇرلى مىندەتتەر تۇرعانىن اڭعارۋ قيىن ەمەس. وسى مىندەتتەردى شەشۋگە باعا جەتپەس ۇلتتىق ونەرىمىز-ءداستۇرلى اندەردى پايدالانۋ ارقىلى قول جەتكىزۋگە بولادى. بۇل ويدى قايدان الىپ وتىر دەمەڭىز. ءسال عانا كىدىرىپ الەم تاريحىنا شولۋ جاساي كەتسەك مىناداي قىزىق دەرەكتەرگە تاپ بولامىز;
مۋزىكالىق اسپاپتارمەن وينالعان اۋەننىڭ، ءاننىڭ ەمدىك اسەرىنىڭ بار ەكەنىن دەموكريت (ب.ە.د V ع.) اتاپ ءوتىپ، جۇقپالى اۋىرۋلاردى ەمدەۋگە سىرنايدىڭ ءۇنىن تىڭداۋعا كەڭەس بەرگەن ەكەن. ال، پلاتوننىڭ پايىمى بويىنشا باس اۋرۋىنان ايىعۋ ەمدىك شوپتەرمەن قوسا ەرەكشە مۋزىكا مەن ءان قوسىلعاندا اسەرى ەسەلەنە تۇسەدى ەكەن. ورتاعاسىرداعى يتالياندىق مۋزىكا تەورەتيگى دج. تسارلينو (1517 - 1590) سەنوكراتتىڭ اقىلىنان اداسقانداردى كەرنەيدىڭ اۋەنىمەن ەمدەپ قايتا قالپىنا كەلتىرگەنىن، تالەتتىڭ كونە اسپاپ كيفارانىڭ اۋەنىمەن وبانى قالاي ەمدەگەنىن جازادى. ءداۋىت پايعامباردىڭ كيفارادا ويناپ، ءان سالىپ بيبليا پاتشاسى ساۋلۋدى كۇيزەلىستەن (دەپرەسسيا) قۇتىلۋعا كومەكتەسكەنىن ايتادى. وسىنداي مۋزىكالىق اسپاپتارمەن ەمدەۋ جايىندا ايتىلعاننىڭ ءبارىن تىزبەكتەسەڭ شىعا بەرەدى...
كۇندەلىكتى جۇمىس بارىسىندا بارلىق وقۋ-تاربيە ءىسى وقۋشىنىڭ بويىنداعى پسيحوسوماتيكالىق كەمشىلىكتەرىمەن قوسا، تاربيەسىندەگى كەمشىلىكتەرىن دە تۇزەتۋگە باعىتتالادى. مەكتەپكە جولداما العان كونتينگەنتتەردىڭ دياگنوزى اتالعان مەكتەپكە ساي بولعانىمەن دامۋ دەڭگەيى، تانىمى، تاربيەسى، ۇلتى، الەۋمەتتىك دەڭگەيى ءارتۇرلى بولىپ كەلەدى. سوندىقتان وقۋشىلار اراسىندا ءبىرىن–بىرى تۇسىنبەۋى، ءوزارا ارازدىق، قاقتىعىستار تۋىنداۋى ىقتيمال. ەرەسەكتەرگە بولماشى بولىپ كورىنەتىن نارسە، بالا ءۇشىن ۇلكەن پروبلەما جانە وعان بەيجاي قاراۋعا بولمايدى. سونداي داۋلى ماسەلەلەردى جويىپ، دۇرىس شەشىم تابۋعا، وقۋشىلاردىڭ ءىس-ارەكەتتەرىنە تالداۋ جاساپ، وڭ ناتيجە جاساۋىنا پەداگوگ بالا تاربيەسىنە قاتىستى تالىمدىك ويلار جيناقتاۋى ءتيىس. بالا تاربيەسىنە قاتىستى ادەبي، پسيحولوگيالىق، لوگيكالىق، ءتالىم-تاربيەلىك اڭىز-اڭگىمەلەر مەن قيسسالار، ءداستۇرلى اندەر ايتىپ بەرۋدىڭ ىقپالى زور. العاشقىسى ىزدەنگەن ۇستازدىڭ قولىنان كەلگەنىمەن، ءداستۇرلى ءان ايتۋ كەز–كەلگەنگە بۇيىرا بەرمەيدى. سوندىقتان، «حالىق دانالىعىنىڭ بازارى» اتتى كەشىمىزگە ارنايى الماتىدان مامان شاقىرۋدى ءجون كوردىك. بۇل ايدارمەن جۇرگىزىلەتىن ءىس–شارالارىمىزدىڭ نەگىزگى ماقساتى - ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى ناسيحاتتاۋ.
اڭىز ايتساڭ اۋىزى اشىلىپ تىڭداپ ۇيرەنگەن بالالارىمىز كونتسەرت باستالعاننان تىنا قالدى. بىراق اڭگىمەنىڭ اۋەنىن ءالى دە تۇسىنگەن جوق. تەك ورتاعا باحتيار اقىمجانوۆ اعالارى دومبىراسىمەن شىققاندا تاڭ قالىستارىن جاسىرا المادى. قۋانىشتارىندا شەك جوق. بار ىقىلاسىن سالىپ ءان تىڭداپ وتىر. مەن زالدا وتىرعان بالالاردىڭ بارلىعىنا كوز جۇگىرتىپ، قالاي وتىرعانىن باقىلاۋمەن بولدىم. ءداستۇرلى ءاندى جاندى داۋىستا العاشقى رەت ەستىپ وتىرسا دا ەش جاتسىنباي، بىرەۋ ۇيرەتىپ قويعانداي-اق ءان ىرعاعىمەن قوسىلىپ، بارلىعى بىردەي ۇزدىكسىز قول سوعىپ وتىردى. شاشاۋ شىعىپ، ريتمنەن قالىپ كەتكەن بىرەۋى بولسايشى... ءتىپتى، بالا جاستاعى ءاۋتيزمى، ەموتسياسى تۇراقسىز، مىنەز-قۇلقىندا اۋىتقۋى بار كەيدە ساباق وتۋىڭە كەدەرگى جاسايتىن تىنىمسىز بالالارعا دەيىن بار ىنتاسىن سالىپ، ورنىنان قوزعالماستان تىڭداپ وتىرىپ قالدى. حروموسومدىق اۋىتقۋلارى (داۋن سيندرومى، ت.ب.) بار قوزعالىسى باياۋ بالالاردىڭ جانارىندا جالىن پايدا بولىپ، جانى راحاتقا بولەنگەنى بايقالدى. مەكتەپ-ينتەرنات كونتينگەنتتەرىنىڭ باسىم بولىگىن قۇرايتىن زياتكەرلىك-منەستيكالىق قىزمەتىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگى سالدارىنان جەكە باسىنىڭ مىنەز-قۇلقى بۇزىلعان بالالاردان كەيىن، سانى جاعىنان كوپ وسى داۋن سيندرومى بار بالالار.
كەشتىڭ ەكىنشى ءبولىمىن، بالالاردىڭ سۇراق قويۋىنا، دومبىرانى جاقىننان كورىپ، قولىمەن ۇستاۋىنا مۇمكىندىك بەردىك. ەگەر، تاربيەلەنۋشىلەردىڭ پسيحوسوماتيكالىق ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرسەك، ءوز دەڭگەيلەرىنە ىلايىق، وزدەرىن قىزىقتىراتىن سۇراقتار بەرۋمەن بولدى.
بالالار ءۇشىن ەڭ اسەرلىسى - دومبىرانى ۇستاپ، ساۋساقتارىمەن شەرتىپ كورگەندە، وزدەرىن دە كەرەمەت ءان ايتىپ تۇرعانداي سەزىنگەنىن جانارلارى جاسىرا المادى. دومبىراعا قوسىلىپ ءان ايتام دەۋشىلەر دە تابىلدى اراسىنان.
ءانشى اعالارىنىڭ سوڭىنا ەرىپ، قيماستىق سەزىممەن: - «تاعى دا كەلىڭىز، تاعى دا كەلىڭىز!» دەپ قول بۇلعاپ قوشتاستى. ءبارى شىنايى. ال، شىنايىلىق بولعان جەردە، جۇرەك ەلجىرەمەي تۇرمايدى. باقتيار دا بۇرىن-سوڭدى بالالار اراسىندا ءان ايتىپ وسىنداي قۇرمەتكە بولەنبەگەن شىعار، ءسىرا؟!
كەش وتكەلى بەرى تاربيەلەنۋشىلەردىڭ بويىنان ومىرگە دەگەن قۇلشىنىس بارىن بايقادىم. بالالار "الماتى", "سەمەي" تۋرالى ءسوز قوزعالسا باحتيار اعالارى جادىندا تۇراتىن بولدى. قازاق انىنە بالالارىمىزدىڭ جۇرەكتەرىنىڭ قىلى تەربەلدى. «حالىق دانالىعىنىڭ بازارى» بالالارعا حالقىمىزدىڭ باعا جەتپەس مۇراسىن ۇسىندى. بارلىعىنىڭ قىزىعۋشىلىعى ويانىپ، قازىناعا جولىققانى انىق. «ۇيىقتاپ جاتقان جۇرەكتى ءان وياتار» دەگەن دانا حالقىمىز. «حالىق دانالىعىنىڭ بازارى» تارقاماسىن! ءداستۇرلى اندەرىمىزدىڭ تىڭداۋشىسى كوپ بولسىن!
ەرتەڭىنە:
- اپاي، كەشە قىزىق بولدى، ءيا؟ - دەپ كەلگەن بالالارعا سۇراق قويدىم.
- اعالارىڭنىڭ اتى كىم؟
- باقتيار.
- تۋعان جەرى قاي جەر ەكەن؟
- سەمەيدەن ەكەن.
- قازىر قايدا تۇرادى ەكەن؟
- الماتىدا، الماتىدا – دەپ شۋلادى.
- قانداي اندەرى ۇنادى؟ – دەگەن سۇراعىما ءار قايسىسى وزدەرىنە ۇناعان، ەستەرىندە قالعان ءاننىڭ اتتارىن ايتىپ جاتسا، تومپايىپ شەتتە تۇرعان وقۋشىم:
- اپاي، ءسىز ايتىپ بەرە سالىڭىزشى، سول ولەڭدى – دەپ، قيىلىپ تۇر. مەنى قولىنان ءبارى كەلەدى دەگەن سەنىممەن تۇر-اۋ شاماسى...
"سەمەي", "الماتى" دەگەن سوزدەردى ەستىسە اسسوتسياتسيا - باقتيار اعالارى.
وسىلاي بالالارعا بارىنشا جاقسى دۇنيەلەر ۇسىنىپ، جاقسى پىكىر قالىپتاستىرۋ - ۇلكەندەردىڭ مىندەتى. بالانىڭ جانىن جاڭعىرتىپ، بويىن سىلكىندىرىپ، ۇيىقتاپ جاتقان كلەتكالارىن وياتاتىن ءداستۇرلى اندەردى تىڭداۋدى داستۇرگە اينالدىرساق، ۇتپاساق ۇتىلمايمىز.
گۇلنار سەيىتقىزى،
"شىمكەنت قوسالقى مەكتەپ-ينتەرناتى"
كوممۋنالدىق مەملەكەتتىك مەكەمەسى
ديرەكتورىنىڭ تاربيە جۇمىسى جونىندەگى
ورىنباسارى، دەفەكتولوگ،
وليگوفرەنوپەداگوگ
