قىزىعى مەن قيىندىعى وشپەستەي جادىڭدا ساقتالار قيماس كەزەڭنىڭ ءبىرى – ستۋدەنتتىك شاق. مەكتەپتى قيماي جۇرگەندە جوعارى وقۋ ورىنىن اياقتاپ،ۇلكەن ومىرگە دە قادام باستىق. ۋاقىتتىڭ ءوز دەگەنىن جاسايتىندىعىنا تاعى دا كوز جەتكەندەي. وتكەن كۇننىڭ ەستەلىگى جەتەرلىك. بيىلعى جاس تۇلەكتەرگە ساتتىلىك تىلەي وتىرىپ، انامنىڭ ايتقان ومىرلىك قۇندى دۇنيەسىن ۇسىنعىم كەلەدى. اسىرەسە قىزدار ءۇشىن ماڭىزدى. اتا-انانىڭ جانىنان الىسقا ۇزاماعان، ءومىردىڭ قاتالدىعىن كورمەگەن ءجاسوسپىرىم ەدىك. گرانت يەگەرى اتانىپ، قازۇۋ-دىڭ ستۋدەنتى بولعان كەز. تۋىس تۇگىلى تانىس جوق، بۇرىن كەلىپ كورمەگەن ۇلكەن قالانىڭ وسىنشالىقتى ىستىق بولىپ كەتەرىن ول كەزدە ءبىلدى دەيسىز بە؟! اۋىلدان الماتىعا جولعا شىعاتىن ءتۇنى زاتتارىمدى جيناستىرىپ جاتقانمىن. انام جانىما كەلىپ، ءبىر گازەتتى قولىما ۇستاتتى. «قىزىم، مىنانى مۇقيات وقىپ شىق. اقىلىڭ بولسا، ءوزىڭ ارعى جاعىن سارالارسىڭ. مۇنداعى ءار سوزگە ءمان بەر، مەن ايتىپ جاتقانداي سەزىن. ەگەر سەنى ءبىز تاربيەلەگەنىمىز راس بولسا، ءوزىڭ تۇسىنەرسىڭ»، - دەپ تۇرىپ كەتتى. بارلىعىن رەتتەپ بولىپ، ءبىر بەتتىك گازەتتى وقىپ شىقتىم. سەنسەڭىزدەر، تۇنىمەن جىلاپ شىقتىم. ىشتەي ولاردىڭ اتىنا ەشقاشان كىر كەلتىرمەۋگە انت ەتتىم. مەن سەكىلدى ستۋدەنت اتانعان قىزىنا جازعان انانىڭ حاتىن گازەتكە جاريالاعان ەكەن. انام سونى وقىپ، مەن ءۇشىن ساقتاپ ءجۇرىپتى. سول حاتتىڭ ءماتىنىن سىزدەرگە دە ۇسىنعىم كەلەدى. تىم كوپ بولعاندىقتان كەي جەرلەرىن قىسقارتتىم. ەرىنبەستەن وقىپ شىقساڭىزدار ەكەن. ءبىر قاجەتىڭىزگە جاراپ قالار.
«ستۋدەنت قىزىما حات»
«قالاعا قىزىق ءۇشىن ەمەس، وقۋ ءۇشىن بارعانىڭدى ۇمىتپا...»
قىزىم، مەكتەپ ءبىتىرىپ، ستۋدەنتتىك ومىرگە قادام باستىڭ. قىزىعى مەن قيىندىعى الماسىپ كەلىپ وتىراتىن ستۋدەنتتىك شاق سەن ويلاعانداي وڭاي ەمەس. سەن ستۋدەنتتىك ءومىردىڭ قىزىعىن قىزىقتاپ، قيىن ساتتەرىن جەڭە ءبىلۋىڭ كەرەك. جاسىڭ نەبارى 18-دە. ۇلبىرەپ، ءپىسىپ تۇرعان جەمىستى جۇلۋعا اركىم-اق قۇمار. ال كەيبىرەۋلەر ونى ءبىر «تىستەپ»، ءجاي ءدامىن كورۋگە عانا قىزىعادى. اڭعال، البىرت سەنى سونداي قارا نيەتتىلەر قارماعىنا ءتۇسىرىپ جۇرمەسىن. ارينە، مەن ايتقاندا «جوق، مۇنداي جىگىتتەرگە الدانبايمىن» دەپ ويلاۋىڭ دا مۇمكىن. بىراق مۇنداي قۋلاردىڭ قاقپانىنا قالاي توپ ەتىپ تۇسكەنىڭدى ءوزىڭ دە بىلمەي قالاسىڭ. ويتكەنى، قىزدىڭ ەڭ ءالسىز جەرى – ونىڭ قۇلاعى. ەشكىمنىڭ جىلى، ءتاتتى سوزدەرىنە سەنۋشى بولما. «ادام الاسى ىشىندە» ەكەنىن ۇمىتپا.
بۇل مەنىڭ مۇلدە جىگىتپەن دوستاسپا، ولاردان اۋلاق ءجۇر دەگەنىم ەمەس. بۇگىنگى قىزىقتى ەمەس، ەرتەڭىڭدى ويلا دەگەنىم. قانداي جاعدايدا دا ارىڭا داق تۇسىرمەۋدى، ابىرويىڭدى تومەندەتپەۋىڭدى ويلا. وسى جەردە ءبىر شالىس باسقان قادامىڭنىڭ ءومىر بويى سۇرىندىرە بەرەتىنىن ۇمىتپا. وزىڭنەن ۇلكەن ءۇمىت كۇتىپ وتىرعان اكە-شەشەڭدى ويلا.
وقۋىڭا، ستۋدەنتتىك ومىرگە ۇيرەنىسىپ العانىڭشا، تەك ساباعىڭدى ويلاعانىڭ دۇرىس. وقۋىڭنان شىعىپ قالما جانە قيىن ەكەن دەپ تاستاپ كەتپە. جامان ادەتتەر الدىڭنان شىقسا، ەڭ الدىمەن سەن ول قالادا نە ءۇشىن جۇرگەنىڭدى، باستى ماقساتىڭ نە ەكەنىن ەسىڭە ال. سەن اكە-شەشەڭنەن جىراقتا وقۋ ءۇشىن، ەرتەڭگى كۇنى ەشكىمگە الاقان جايماس ءۇشىن، ءبىر ماماندىق يەسى بولۋ ءۇشىن ءجۇرسىڭ.
ىشىمدىكتەن اۋلاق بول!
بۇل ەرى مەن ايەلى جارىسىپ ىشەتىن زامان بولدى. ارينە، ءبىر-بىرىنە ساۋلىق تىلەپ ىشكەنىمەن، سوڭى وشپەندىلىكپەن اياقتالىپ جاتادى. ال مۇنىڭ سوڭىنا تۇسكەن قىز بالانىڭ تاعدىرى نە بولماق؟ ىشىمدىككە تويىپ العان قىز قولىنداعى زاتى تۇرماق، ءوزىنىڭ قايدا قالعانىن بىلمەي قالادى. ءوز بولاشاعىنا ءوزى بالتا شابادى. وتىرىس، تۋعان كۇن، توي بولسا دا قولىڭا ستاكان ۇستاما.
تەمەكىگە جولاما!
سەن – بولاشاق انا، ۇلتتىڭ اناسى ەكەنىڭدى ۇمىتپا. بۇكىل جاس، ساۋ اعزاڭدى كوك تۇتىنگە تۇنشىقتىرما، ۋلاما. كوبىنە جامانعا دا، جاقسىعا دا ۇيرەتەر جانىڭداعى بىرگە جۇرەتىن دوستارىڭ. دوس تاڭداۋدا اباي بول، قىزىم. بەتىڭە كۇلە قاراپ، باسىڭا قيىندىق تۇسكەن ساتتە تاستاپ كەتەر ەكىجۇزدى دوستان ساق بول. جەكە باسىڭنىڭ ءىسىن مەنىمەن بولىسكەنىڭ دۇرىس.
ەشكىممەن ۇرىسپا...
قازىر كوپ ستۋدەنتتەر پاتەر جالداپ تۇرادى. جانىڭداعى بىرگە تۇراتىن قۇربىلارىڭمەن تاتۋ بول. سىيلى بولامىن دەسەڭ، ەشكىممەن ۇرىسپا. جاۋ ىزدەمە، دوس ىزدە. جاۋ ءوزى كەلەدى، دوس تابىلمايدى. جاتاقحانا دا، سەن تۇرىپ جاتقان پاتەر دە – ءبىر ءۇيىڭ. سوندىقتان تازا ۇستاي ءبىل.
ۇيرەنۋدەن جالىقپا...
قىزعالداعىم، كۇنى بويى كىتاپتان باس الماي وتىرا بەرگەنىڭ جاراماس. ءوزىڭنىڭ بويجەتكەن قىز ەكەنىڭدى، ەرتەڭ ءبىر ۇيگە كەلىن بولاتىنىڭدى ۇمىتپا. بىلمەگەنىڭدى ۇيرەن. ويتكەنى، كەلىننىڭ دارەجەسى تەك ديپلوممەن ولشەنبەيدى. ادام از عانا التىن الۋى ءۇشىن تاۋداي جەردى قوپاراتىنى سياقتى، جاقسى مامان، كورىكتى قىز، كەلىستى كەلىنشەك، ەشكىم ورىنىن باسا المايتىن سۇيىكتى جار، اقىلدى انا بولامىن دەسەڭ، بىلمەگەنىڭدى ۇيرەنۋدەن جالىقپاۋىڭ كەرەك.
جار تاڭداۋدا شاتاسپا.....
قازىر قىزمەت قۋىپ، وڭ جاقتا وتىرىپ قالعان قىزدار كوپ. ءبىر-بىرىڭمەن ارالاسىپ، وي ءورىسى، تالابى مەن تالعامى، مىنەز -قۇلقىن، ءبىلىمى مەن مادەنيەتتىلىگىن، جامان-جاقسى ادەتتەرىن ءبىلىپ تانۋ ءۇشىن ءبىرشاما ۋاقىت كەرەك. كوركى سۇلۋ دەپ قىزىقپا، ادامي قاسيەتى مول بولسىن. ومىرلىك شەشىم قابىلداردا اناڭمەن، جەڭگەڭمەن بۇكپەسىز اقىلداسىپ، كەڭەسۋدى ۇمىتپا. ۇلكەن ومىرگە بىرگە اتتانۋعا ساپارلاس سەرىگىڭدى دۇرىس تاڭداي بىلسەڭ، جاڭىلمايسىڭ، جولدان اداسپايسىڭ.
كوپ ۇزاماي بوساعا اتتارسىڭ....
قىز جات جۇرتتىق ەمەس پە، كوپ ۇزاماي سەن دە تەڭىڭدى تاۋىپ، باسقا شاڭىراقتان ءوز ورنىڭدى تاباسىڭ. سەنىڭ بارعان جەرىڭە تاستاي باتىپ، سۋداي ءسىڭىپ، باقىتتى بولعانىڭ — ءبىزدىڭ باقىتىمىز.
كەلىن بولىپ، اق بوساعاڭدى اتتاعاننان كەيىن ەركەلىگىڭە سالىنىپ، اتا-ەنەڭە قارسى شىعىپ جۇرمە. جولداسىڭدى سىيلاپ، باعالاي ءبىل. «كورگەنسىزدىڭ قىزى» دەگەن اۋىر ءسوزدى ەستىرتپە.
ۇيدەگى ازداعان ىدىس سىلدىرىنا بولا قاباعىڭدى شىتپا. ەرتە تۇرىپ، ءيىلىپ سالەمىڭدى سالىپ، ءشايىڭدى كۇلىپ بەرسەڭ، سەنەن جاقسى كەلىن بولمايدى. كىشىپەيىل، كەشىرىمدى بول.
مىنا ءبىر عيبراتتى سوزدەر ماڭگى جادىڭدا ءجۇرسىن. بۇل ناسيحاتتى ۇزاتىلىپ بارا جاتقان قىزىنا اناسى ايتقان ەكەن. وسىنى سەن دە جادىڭدا ۇستا:
- قاناعات ەگەسى بول. باقىتتى ءومىر كەشىرۋدىڭ ءوزى، ءوز حالىنە شۇكىر قىلۋمەن كەلەدى. ءوز حالىنە شۇكىر ەتپەگەن، ءوز ءناپسىسىن تىيماعان كىسىدە كوڭىل راحاتى بولمايدى.
- كۇيەۋىڭە ءاردايىم مويىنۇسىن. ياعني، كۇيەۋىڭنىڭ سوزدەرىن ادەپپەن تىڭدا.
- ونىڭ كوزى تۇسەتىن جەرلەرگە جاقسىلاپ كوڭىل ءبول. جانە ءۇيىڭنىڭ ءىشى-سىرتىن نەعۇرلىم تازا ۇستا.
- ءۇستى-باسىڭدى تازا ۇستا.
- تاعامدى ۋاقىتىلى دايىندا. ياعني، تاماقتاناتىن ۋاقىتىن ەشقاشان كەشىكتىرمە. كۇيەۋىڭ كەلىسىمەن دەرەۋ داستارحان جاي، سەبەبى، اش ادامنىڭ اشۋى تەز كەلەدى.
- ۇيىقتايتىن جانە وياناتىن ۋاقىتىنا مۇقيات بول.
- قوجايىنىڭنىڭ مال-دۇنيەسى – سەنىڭ مال-مۇلكىڭ. ونى ىسىراپ ەتپەي، قادىرىنە جەتە ءبىل.
- تۋعان-تۋىستارىنا، جاقىندارىنا قۇرمەت كورسەت. ولاردى قۇرمەتتەگەنىڭ، كۇيەۋىڭدى قۇرمەتتەگەنمەن بىردەي.
- كۇيەۋىڭنىڭ سىرىن ەشكىمگە ايتپا. اتا-اناڭا، تۋىستارىڭا دا ايتپا. جارىڭنىڭ كەيبىر مىنەزدەرىن تەرىس ءتۇسىنىپ قالۋى مۇمكىن.
- كۇيەۋىڭنىڭ دىنگە قارسى كەلمەيتىن بارلىق بۇيرىقتارىن ورىندا. ەشقاشان وعان تەرىس قىلىق كورسەتپە.
مىنە، ءاربىر انا بويجەتكەن قىزىنا وسىنداي ءتالىم-تاربيە بولار سوزدەردى ايتىپ وتىرسا، قىز يناباتتى، كەلىن يبالى بولارى انىق.
جانسايا سمان،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
