Qyzyǧy men qiyndyǧy öşpestei jadyŋda saqtalar qimas kezeŋnıŋ bırı – studenttık şaq. Mekteptı qimai jürgende joǧary oqu orynyn aiaqtap,ülken ömırge de qadam bastyq. Uaqyttyŋ öz degenın jasaityndyǧyna taǧy da köz jetkendei. Ötken künnıŋ estelıgı jeterlık. Biylǧy jas tülekterge sättılık tılei otyryp, Anamnyŋ aitqan ömırlık qūndy düniesın ūsynǧym keledı. Äsırese qyzdar üşın maŋyzdy. Ata-ananyŋ janynan alysqa ūzamaǧan, ömırdıŋ qataldyǧyn körmegen jasöspırım edık. Grant iegerı atanyp, QazŪU-dyŋ studentı bolǧan kez. Tuys tügılı tanys joq, būryn kelıp körmegen ülken qalanyŋ osynşalyqty ystyq bolyp keterın ol kezde bıldı deisız be?! Auyldan Almatyǧa jolǧa şyǧatyn tünı zattarymdy jinastyryp jatqanmyn. Anam janyma kelıp, bır gazettı qolyma ūstatty. «Qyzym, mynany mūqiiat oqyp şyq. Aqylyŋ bolsa, özıŋ arǧy jaǧyn saralarsyŋ. Mūndaǧy är sözge män ber, men aityp jatqandai sezın. Eger senı bız tärbielegenımız ras bolsa, özıŋ tüsınersıŋ», - dep tūryp kettı. Barlyǧyn rettep bolyp, bır bettık gazettı oqyp şyqtym. Senseŋızder, tünımen jylap şyqtym. Iştei olardyŋ atyna eşqaşan kır keltırmeuge ant ettım. Men sekıldı student atanǧan qyzyna jazǧan Ananyŋ hatyn gazetke jariialaǧan eken. Anam sony oqyp, men üşın saqtap jürıptı. Sol hattyŋ mätının sızderge de ūsynǧym keledı. Tym köp bolǧandyqtan kei jerlerın qysqarttym. Erınbesten oqyp şyqsaŋyzdar eken. Bır qajetıŋızge jarap qalar.
«STUDENT QYZYMA HAT»
«QALAǦA QYZYQ ÜŞIN EMES, OQU ÜŞIN BARǦANYŊDY ŪMYTPA...» QYZYM, mektep bıtırıp, studenttık ömırge qadam bastyŋ. Qyzyǧy men qiyndyǧy almasyp kelıp otyratyn studenttık şaq sen oilaǧandai oŋai emes. Sen studenttık ömırdıŋ qyzyǧyn qyzyqtap, qiyn sätterın jeŋe bıluıŋ kerek. Jasyŋ nebärı 18-de. Ülbırep, pısıp tūrǧan jemıstı jūluǧa ärkım-aq qūmar. Al keibıreuler ony bır «tıstep», jäi dämın köruge ǧana qyzyǧady. Aŋǧal, albyrt senı sondai qara niettıler qarmaǧyna tüsırıp jürmesın. Ärine, men aitqanda «joq, mūndai jıgıtterge aldanbaimyn» dep oilauyŋ da mümkın. Bıraq mūndai qulardyŋ qaqpanyna qalai top etıp tüskenıŋdı özıŋ de bılmei qalasyŋ. Öitkenı, qyzdyŋ eŋ älsız jerı – onyŋ qūlaǧy. Eşkımnıŋ jyly, tättı sözderıne senuşı bolma. «Adam alasy ışınde» ekenın ūmytpa. Būl menıŋ mülde jıgıtpen dostaspa, olardan aulaq jür degenım emes. Bügıngı qyzyqty emes, erteŋıŋdı oila degenım. Qandai jaǧdaida da aryŋa daq tüsırmeudı, abyroiyŋdy tömendetpeuıŋdı oila. Osy jerde bır şalys basqan qadamyŋnyŋ ömır boiy sürındıre beretının ūmytpa. Özıŋnen ülken ümıt kütıp otyrǧan Äke-Şeşeŋdı oila. Oquyŋa, studenttık ömırge üirenısıp alǧanyŋşa, tek sabaǧyŋdy oilaǧanyŋ dūrys. Oquyŋnan şyǧyp qalma jäne qiyn eken dep tastap ketpe. Jaman ädetter aldyŋnan şyqsa, eŋ aldymen sen ol qalada ne üşın jürgenıŋdı, basty maqsatyŋ ne ekenın esıŋe al. Sen äke-şeşeŋnen jyraqta oqu üşın, erteŋgı künı eşkımge alaqan jaimas üşın, bır mamandyq iesı bolu üşın jürsıŋ. IŞIMDIKTEN AULAQ BOL! Būl erı men äielı jarysyp ışetın zaman boldy. Ärine, bır-bırıne saulyq tılep ışkenımen, soŋy öşpendılıkpen aiaqtalyp jatady. Al mūnyŋ soŋyna tüsken qyz balanyŋ taǧdyry ne bolmaq? Işımdıkke toiyp alǧan qyz qolyndaǧy zaty tūrmaq, özınıŋ qaida qalǧanyn bılmei qalady. Öz bolaşaǧyna özı balta şabady. Otyrys, tuǧan kün, toi bolsa da qolyŋa stakan ūstama. TEMEKIGE JOLAMA! Sen – bolaşaq ana, ūlttyŋ anasy ekenıŋdı ūmytpa. Bükıl jas, sau aǧzaŋdy kök tütınge tūnşyqtyrma, ulama. Köbıne jamanǧa da, jaqsyǧa da üireter janyŋdaǧy bırge jüretın dostaryŋ. Dos taŋdauda abai bol, qyzym. Betıŋe küle qarap, basyŋa qiyndyq tüsken sätte tastap keter ekıjüzdı dostan saq bol. Jeke basyŋnyŋ ısın menımen bölıskenıŋ dūrys. EŞKIMMEN ŪRYSPA... Qazır köp studentter päter jaldap tūrady. Janyŋdaǧy bırge tūratyn qūrbylaryŋmen tatu bol. Syily bolamyn deseŋ, eşkımmen ūryspa. Jau ızdeme, dos ızde. Jau özı keledı, dos tabylmaidy. Jataqhana da, sen tūryp jatqan päter de – bır üiıŋ. Sondyqtan taza ūstai bıl. ÜIRENUDEN JALYQPA... Qyzǧaldaǧym, künı boiy kıtaptan bas almai otyra bergenıŋ jaramas. Özıŋnıŋ boijetken qyz ekenıŋdı, erteŋ bır üige kelın bolatynyŋdy ūmytpa. Bılmegenıŋdı üiren. Öitkenı, kelınnıŋ därejesı tek diplommen ölşenbeidı. Adam az ǧana altyn aluy üşın taudai jerdı qoparatyny siiaqty, jaqsy maman, körıktı qyz, kelıstı kelınşek, eşkım orynyn basa almaityn süiıktı jar, aqyldy ana bolamyn deseŋ, bılmegenıŋdı üirenuden jalyqpauyŋ kerek. JAR TAŊDAUDA ŞATASPA..... Qazır qyzmet quyp, oŋ jaqta otyryp qalǧan qyzdar köp. Bır-bırıŋmen aralasyp, oi örısı, talaby men talǧamy, mınez -qūlqyn, bılımı men mädeniettılıgın, jaman-jaqsy ädetterın bılıp tanu üşın bırşama uaqyt kerek. Körkı sūlu dep qyzyqpa, adami qasietı mol bolsyn. Ömırlık şeşım qabyldarda anaŋmen, jeŋgeŋmen bükpesız aqyldasyp, keŋesudı ūmytpa. Ülken ömırge bırge attanuǧa saparlas serıgıŋdı dūrys taŋdai bılseŋ, jaŋylmaisyŋ, joldan adaspaisyŋ. KÖP ŪZAMAI BOSAǦA ATTARSYŊ.... Qyz jat jūrttyq emes pe, köp ūzamai sen de teŋıŋdı tauyp, basqa şaŋyraqtan öz ornyŋdy tabasyŋ. Senıŋ barǧan jerıŋe tastai batyp, sudai sıŋıp, baqytty bolǧanyŋ — bızdıŋ baqytymyz. Kelın bolyp, aq bosaǧaŋdy attaǧannan keiın erkelıgıŋe salynyp, ata-eneŋe qarsy şyǧyp jürme. Joldasyŋdy syilap, baǧalai bıl. «Körgensızdıŋ qyzy» degen auyr sözdı estırtpe. Üidegı azdaǧan ydys syldyryna bola qabaǧyŋdy şytpa. Erte tūryp, iılıp sälemıŋdı salyp, şäiıŋdı külıp berseŋ, senen jaqsy kelın bolmaidy. Kışıpeiıl, keşırımdı bol. Myna bır ǧibratty sözder mäŋgı jadyŋda jürsın. Būl nasihatty ūzatylyp bara jatqan qyzyna anasy aitqan eken. Osyny sen de jadyŋda ūsta:- Qanaǧat egesı bol. Baqytty ömır keşırudıŋ özı, öz halıne şükır qylumen keledı. Öz halıne şükır etpegen, öz näpsısın tyimaǧan kısıde köŋıl rahaty bolmaidy.
- Küieuıŋe ärdaiym moiynūsyn. Iаǧni, küieuıŋnıŋ sözderın ädeppen tyŋda.
- Onyŋ közı tüsetın jerlerge jaqsylap köŋıl böl. Jäne üiıŋnıŋ ışı-syrtyn neǧūrlym taza ūsta.
- Üstı-basyŋdy taza ūsta.
- Taǧamdy uaqytyly daiynda. Iаǧni, tamaqtanatyn uaqytyn eşqaşan keşıktırme. Küieuıŋ kelısımen dereu dastarhan jai, sebebı, aş adamnyŋ aşuy tez keledı.
- Ūiyqtaityn jäne oianatyn uaqytyna mūqiiat bol.
- Qojaiynyŋnyŋ mal-düniesı – senıŋ mal-mülkıŋ. Ony ysyrap etpei, qadırıne jete bıl.
- Tuǧan-tuystaryna, jaqyndaryna qūrmet körset. Olardy qūrmettegenıŋ, küieuıŋdı qūrmettegenmen bırdei.
- Küieuıŋnıŋ syryn eşkımge aitpa. Ata-anaŋa, tuystaryŋa da aitpa. Jaryŋnyŋ keibır mınezderın terıs tüsınıp qaluy mümkın.
- Küieuıŋnıŋ dınge qarsy kelmeitın barlyq būiryqtaryn orynda. Eşqaşan oǧan terıs qylyq körsetpe.
Jansaia Sman,
«Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
