ءابدى قيالبايۇلى: جاڭا باعىتقا جاڭا ۇستام كەرەك

2870
Adyrna.kz Telegram

ەلىمىزدە قۇرىلىس ىستەرى ءىرى قالالار مەن داڭعىل جولداردى دامىتۋدا اسا قۋاتتى دامىپ كەلەدى. حالقىمىز وسى ىستەردىڭ وڭ ناتيجەلى جۇرۋىنەن ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك تۇرعىدا ايتارلىقتاي دەڭگەيدە قۋات الىپ وتىرعاندىعى انىق. كەشەگى اۋىل شارۋاسى بۇگىندە ءىرى قالالارداعى مەكتەپتەر مەن جوعارى وقۋ ورىندارىنا ءوز بالالارىن وقىتۋعا، ءىس جۇرگىزۋگە سانالى مۇمكىندىكتەر تاۋىپ وتىر. قاراپ وتىرساق، جول قان تامىرى سەكىلدى ەلىمىزدىڭ قاي سالاسى بولماسىن ءوز فۋنكتسياسىن جوعارى دەڭگەيدە ورىنداپ وتىر. بۇل دەگەنىمىز، جول – ەكونوميكا مەن حالىق تۇرمىسىنىڭ قوزعالىس تىنىسى ەكەندىگىندە.

قۇرىلىس جۇرگەن جەردە ساپا ماسەلەسى ءتۇيىندى ورىن الارى انىق. ولاي بولماعان جاعدايدا جاڭادان بوي كوتەرگەن سانالۋان عيماراتتار مەن جولداردىڭ جىلىگى تاتىماعان ەتتەي قۇنى بولمايدى. مىنە، سونداقتان دا قازاقستاننىڭ اۆتوجول سالاسى جولدىڭ العاشقى مەترىن سالعان كۇننەن باستاپ ساپا باقىلاۋىن قاتاڭ قولعا العان ەكەن. بىزدەردىڭ بىلەتىنىمىز 2006 جىلى 14 وبلىستا اشىلعىن «وبلجولزەرتحانا» مەملەكەتتىك مەكەمەلەرى مەن سول جىلدان باستاپ قىزمەت ەتىپ كەلە جاتقان ايماقتىق 4 وقۋ ورتالىعى. ءبىزدىڭ بايقاۋىمىزشا اۆتوجول سالاسى قولدانىمداعى تەحنيكالىق قۇجاتتار مەن ەرەجەلەردى حالىقارالىق دەڭگەيدە قايتا قالىپتاستىرىپ جاتقانعا ۇقسايدى. راس، بولجاۋ ارقىلى بۇل جەتىستىكتەردى ايتا بەرۋگە بولادى، دەسەك تە ونىڭ وڭى مەن سولىن انىقتاپ ءتۇسىنۋ ماقساتىمەن اۆتوجول سالاسى مەن جول ءبىلىمى باعىتىنىڭ مامانى، تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، ل.ب. گونچاروۆ اتىنداعى كازاق اۆتوموبيل جولدارى ينستيتۋتىنىڭ پروفەسسورى،  ءابدى قيالبايۇلىن اڭگىمەگە تارتقان ەدىك.

ءتىلشى: ءابدى اعا، ءبىز سىزبەن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ كەز كەلگەن الاڭىندا ءبىرىنشى مارتە كەزدەسىپ وتىرعان جوقپىز. مىنە، ءساتى كەلىپ قۇرىلىس  سالالارىندا اتقارىلىپ جاتقان تەحنولوگيالىق پروتسەستەر مەن ماتەريالدار  ساپاسى تۋرالى حالقىمىزعا اشىق تۇسىنىكتەمە بەرەدى دەگەن سەنىمدەمىز. جالپى مىنا الەمدىك كەساپات زاردابى جۇمىستارىڭىزعا قولبايلاۋ بالعان جوق پا؟

ءا.ق: جوق. مۇنداي الەمدىك كەساپاتتىڭ سانالۋان ءتۇرىن قازاق حالقى ءار كەزەڭدە ءوز باستارىنان وتكىزدى عوي. حالىقتىڭ جاپپاي اشتىققا شالىنعانى، وبا، شۋما، بەزگەك، تىرىسقاق سياقتى اۋرۋلاردىڭ ءتۇرلى قيىنشىلىقتارىن كوردى سابىرلى حالقىمىز. بۇل ماقتان ەمەس، بۇل قازاق حالقىنىڭ كورگەن ازاپتارى. ەندى مىنە، تەحنيكا مەن عىلىمنىڭ دامىعان شاعىندا ايلاپ ءۇي شەڭبەرىنەن شىعا الماي وتىرمىز. بۇل شارا، امالسىزدىقتان دەي المايمىن، ويتكەنى ىلگەرىلى ەلدەر دە ءداپ وسى ءتاسىلدى قاتاڭ قولدانىپ وتىر عوي. «شىدام ءدۇبى – سارى التىن»، – دەگەن ەكەن. دەي تۇرعانمەن «شىدامنىڭ دا شەگى بار» دەپ اسىعىستىق جاساپ ۋىتى قايتىپ كەلە جاتقان بۇل دەرتتى قايتا ۋشىقتىرىپ الماساق دەيمىن...

 

 

 

 

 

 

 

 

"ۇلتتىق ساپا ورتالىعى" - جولدىڭ قاي مەزگىلدە بولماسىن كۇتىپ-باپتالۋىنداعى، ءوندىرىس مەكەمەلەرىنىڭ ساپالى ونىمدىلىگىندەگى، تەندەرگە قاتىسقان فيرمالاردىڭ كاسىبي قۇرامى مەن تەحنيكالىق جادىقتالۋىنداعى ساپا دەڭگەيىن قاداعالايتىن تاۋەلسىز مەكەمە. ساپا – ينجەنەرلىك قىزمەت! ساپا – عىلىمي نەگىزدەمە جانە باعىتتاما!".

جۇمىس توقتاعان جوق. ءوز مەكەمەمە ريزامىن، 100 پايىزدىق ايلىعىمىزدى ساقتاي وتىرىپ، جۇمىسقا دەگەن بارلىق مۇمكىندىكتەردى تۋعىزدى. دوكتورانتتارعا، ماگيسترانتتارعا جانە باكالاۆرلارعا ساباق ZOOM باعدارلاماسى ارقىلى قاشىقتىقتان ءوتتى. ساپا ەش تومەندەدى دەي المايمىن. ويتكەنى بۇل باعدارلاما كورنەكى ماتەريالداردى پايدالانۋعا وتە قولايلى ەكەن. ءوندىرىس زەرتحانالارىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنە كەڭەس بەرۋ جۇيەسى دە وسى ب

 

اعدارلاما اياسىندا ءوتتى. ونىڭ ۇستىنە شىعارماشىلىق جۇمىستارىمىزدى تەرەڭدەتۋگە ۇلكەن مۇمكىندىكتەر تۋىنعىزدى.

ءتىلشى: جاقسى، ءابدى اعا، ءبىز تاقىرىپقا اۋىسايىق. ءسىز 40 جىلعا جۋىق مەرزىمدە قازاقستاننىڭ اۆتوجول سالاسىنا، جول بىلىمىنە ءوزىڭىزدىڭ ولشەۋسىز ەڭبەگىڭىزدى ءسىڭىردىڭىز. دەگەنمەن، ساپا نەدەن باستالادى؟

ءا.ق: وسىدان 3 جىل بۇرىن مەن «اۆتوموبيل جولدارىنىڭ پايدالانىمى» دەگەن ەڭبەگىمدى شىعاردىم. قازىر تمد ەلدەرى بويىنشا تارالىپ، وقۋلىق رەتىندە جوعارى وقۋ ورىندارىندا پايدالانۋدا. سول ەڭبەكتىڭ ءبىر ءتۇيىنى بار – ول «پايدالانىم مادەنيەتى» دەگەن. مىنە، بىزدە جەتپەي تۇرعان ءبىر ماسەلە وسى مادەنيەت. بۇل مادەنيەت ادامزات تىرشىلىگىندەگى بارلىق ءىس-قيمىلعا قاجەت. ولاي دەيتىنىم، ساپانىڭ تۇسۋىنە ەڭ الدىمەن وسى مادەنيەتتىڭ تومەندىگى اسەر ەتەدى. جۇمىسقا جاۋاپكەرشىلىك قاجەت. ول قاجەتتىلىك ماتەريال تاڭداۋدا دا، ونى جول قۇرىلىمىنا پايدالانۋدا دا، بىتكەن ءىستى قالىپتاستىرۋدا دا ءبىر زاڭدىلىقتا ساقتالۋى ءتيىس. بۇل زاڭدىلىققا باعىنباساق، ىستەگەن ءىسىمىزدىڭ شيكىلىگى شىعىپ، كارونوۆيرۋستان دا ۋىتتى اسەرىن تيگىزەدى. ەكىنشى ماسەلە، ول ساۋاتسىزدىق. جول قۇرىلىسىندا كورىپ ءجۇرمىز بىرقاتار پروتسەستەر «قازاقي» ورىندالادى. ءبىر عانا مىسال: جوبادا 16 توننالىق رەزەڭكە دوڭگەلەكتى تاپتاعىش جازىلسا، بىزدە ونى باسقاشا دا ورىنداي بەرەدى. تىپتەن، جوبانىڭ قاتە  جاسالعاندىعىن دالەلدەۋگە تىرىسامىز. ال ءۇشىنشى جاعداي، ول ساپا تۋرالى مەملەكەتىمىزدىڭ ارنايى بەكىتكەن زاڭدارى مەن ەرەجەلەرىنە نەمقۇرايدىلىق جاسايمىز. وكىنىشتىسى سول، بىرقاتار جاعدايلاردا  تەندەر تالقىلاۋى كەزىندە اككى، تاجريبەسى مول مەكەمەلەر ۇتىستان تىس قالىپ قويادى. ودان دا سوراقىلارى بار، ەندى وسى ارادان توقتاعانىم ءجون بولار.

ءتىلشى: اعا، ماعان «پايدالانىم مادەنيەتى» دەگەن تۇسىنىگىڭىز قاتتى ۇنادى. ەندى مىنا ءبىر سۇراققا جاۋاپ بەرسەڭىز. ساپا ماسەلەسىن جۋرناليستەر قاۋىمى دا اسا تەرەڭ باقىلاۋدا ۇستاپ وتىرمىز. وسى ءىستى جۇرگىزەتىن قاندايدا ءبىر زاڭدىلىق بار ما،  بۇل ءىس قانداي ساتىدا ۇيىمداستىرىلادى؟

ءا.ق: سۇراعىڭ وتە ورىندى. وزدەرىڭىزگە بەلگىلى، «قارۋسىز جاۋىنگەر، اسكەر ەمەس»، ياعني، بۇل ناقىل ءبىز ءۇشىن ساپا كىلتىنىڭ زەرتحانادا ەكەندىگىن مەگزەيدى. ەلىمىزدە ساپانى قاداعالاۋ جۇيەسى بىرنەشە ساتىدا وتەدى، دالىرەك ايتساق: العاشقىسى، باقىلاۋ جۇمىسى جوبالاۋشىدان باستالادى. ولار جوباعا ەنگىزىلگەن ءاربىر ماتەريالدى، ونىڭ قۇرامىن، سونىمەن قاتار قۇنىن، شىعۋ تەگىن زەرتحانالىق زەرتتەۋ ارقىلى انىقتايدى. كەيدە بىرنەشە  نۇسقا قارالادى. جوبالاۋشى دا بۇل ءىستى بەي-جاي شەشپەيتىندىگى بەلگىلى. وعان كاسىبي بىلىكتىلىك كەرەك. مەن قازاقستاندا وسىنداي جوبالاۋشى كونسالتينگتىك مەكەمەلەردىڭ بىرقاتارىن بىلەمىن جانە ولاردىڭ ىستەرىمەن قويان-قولتىق ارالاسۋ ارقىلى تانىستىم دا. وتە جاۋاپتى جۇمىس. مۇنداعى قاتەلىك – ساپا دەڭگەيىمەن ولشەنەدى.

قازىر اۆتوجول سالاسى تەندەرگە شىعاتىن جۇمىستاردى ساۋدالار كەزىندە قاتىسۋشىلارعا قوياتىن بىردەن-ءبىر تالابى – ول اكرەديتاتسيادان وتكەن وندىرىستىك سىناق زەرتحانالارىنىڭ بولۋى. بۇل مەردىگەر مەكەمەگە ءوزىن ءوزى باقىلاپ وتىرۋىنا ۇلكەن مۇمكىنشىلىك تۋدىرادى. ونىڭ سىرتىندا تەحنيكالىق باقىلاۋشى ينجەنەرلىك قىزمەت بار. بۇل ينجەنەرلىك قىزمەت قۇرىلىستا اتقارىلعان بارلىق جۇمىسقا تىكەلەي جاۋاپتى مەكەمە. ولار دەربەس مەكەمە، تاپسىرۋشىعا دا، جوبالاۋشىعا دا تاۋەلدى ەمەس. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تەحنيكالىق رەتتەۋ زاڭى مەن حالىقارالىق گوست ISO/IEC 17025-2019 «سىناق جانە باقىلاۋ (كاليبروۆكا) زەرتحانالارىنا قويىلاتىن جالپى الاپتار» ستاندارتىنا قاتىستا ينجەنەرلىك قىزمەتپەن شۇعىلدانۋشى مەكەمە مىندەتتى تۇردە دەربەس نەمەسە كەلىسىم-شارت نەگىزىندە جالعا الىنعان زەرتحاناسى بولۋى ءتيىس. ورايى كەلگەندە اتاي كەتەيىن، وسىنداي ينجەنەرلىك جانە كونسالتينگتىك قىزمەتتەردى ورىنداۋ ماقساتىمەن 2010 جىلى ل.ب. گونچاروۆ اتىنداعى قازاق اۆتوموبيل جولدارى ينستيتۋتى ءوز بازاسىندا جول-سىناق زەرتحاناسىن اشتى، ارتىنشا وسى زەرتحانا نەگىزىندە قازاقستان جوعارى وقۋ ورىندارىندا تۇڭعىش رەت عىلىمي-وندىرىستىك دەپارتامەنت (بۇگىندە تەحنوپارك) قۇردى. بۇگىندە دەپارتامەنت قازاقستاننىڭ ءار تۇپكىرىندە بارلىق دەڭگەيلى ينجەنەرلىك قىزمەتتەردى 15 باعىتتا جۇرگىزىپ كەلەدى. سونىمەن قاتار، ءتورتىنشى ساتىداعى باقىلاۋ جۇمىسىن تاپسىرۋشى اتقارادى. ونىڭ دا قۇزىرىندا كەزىندە  «وبلجولزەرتحانا» مەملەكەتتىك مەكەمەسى بولعان. كورىپ تۇرسىز، «قىزعا قىرىق جەردەن تيىم» دەگەن حالىق ناقىلىنىڭ وسى ارادا دا ءوز ورنىن تاۋىپ تۇرعانىن. مىنە، وسىدان كەيىن كەمشىلىك، شىن مانىندە،  بولۋى ءتيىس ەمەس. دەسەك تە، بولىپ تۇرادى.

ساپا ءىسىن تۇبەگەيلى شەشۋ ماقساتىندا «جول اكتيۆتەرىنىڭ ۇلتتىق ساپا ورتالىعى» شارۋاشىلىق جۇرگىزۋ قۇقىعىنداعى رەسپۋبليكالىق مەملەكەتتىك كاسىپورىنى (رمك) قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ 2019 جىلعى 19 ناۋرىزداعى №131 قاۋلىسى نەگىزىندە قۇرىلدى جانە 2019 جىلعى 23 مامىردا زاڭدى تۇلعا رەتىندە تىركەلدى. ونىڭ قۇرامىنا وبلىستاردىعى 14 «وبلجولزەرتحانا» رەسپۋبليكالىق مەملەكەتتىك مەكەمەلەرى بىرىكتىرىلدى. ماقساتتارى:  جولداردى سالۋ، قايتا قۇرۋ، جوندەۋ جانە كۇتىپ-باپتاۋ، سونداي-اق جول اكتيۆتەرىن باسقارۋ سالاسىنداعى جۇمىستار مەن ماتەريالداردىڭ ساپاسىن ساراپتاۋ. ارەكەت ەتۋ ايماعىنا رەسپۋبليكالىق جولدارمەن قاتار جەرگىلىكتى جولدار دا ەنگىزىلدى.

قازىر تاپسىرىسقا بەرىلگەن جولدارعا ءبىر جىل وتكەننەن كەيىن ءارتۇرلى دەڭگەيلى ينسپەكتسيالىق تەكسەرىستەر ۇيىمداستىرۋ شاراسى داستۇرگە اينالدى. ونداي ينسپەكتسيالىق تەكسەرىستەرگە  زاڭ جانە فينانس ورگاندارىمەن قاتار باسقا دا قۇزىرلى ورىندار بەلسەندى ات سالىسۋدا. بۇلار دا زەرتحانا ارقىلى جولدىڭ سىر بەرگەن ورىندارىنا مۇقيات قاداعالاۋ سىناقتارىن وتكىزەدى. ارينە، ول مەكەمەلەردە كاسىبي سىناق زەرتحانالارى بولا بەرمەيدى. سوندىقتان، ول مەكەمەلەر بۇل ىسكە جەكە، تاۋەلسىز كونسالتينگتىك مەكەمەلەردى تارتادى.

ءتىلشى: سىز ايتقانداي، سوڭعى اتالعان مەكەمە 2006 جىلى اشىلعان «وبلجولزەرتحانا» مم مەن الماتى مەن استانا قالالىق زەرتحانالارىن بىرىكتىرىپ، جاڭا باعىتتا ءوربىپ وتىر عوي؟

ءا.ق: ءدال سولاي. الدىڭعى جاۋابىمدا وسى مەكەمەنىڭ اشىلۋى تۋرالى تۋرالى قىسقاشا توقتالدىم. ارينە وزگەشەلىك وراسان، جانە ول بۇرىنعى ساپا باقىلاۋ جۇيەسىنەن مۇلدەم وزگەشە. مەن وسى زەرتحانالاردىڭ  اشىلاتىنى تۇرعىسىنداعى سالالىق كەڭەستەردى مۇقيات باقىلاپ وتىردىم. يدەيا سول كەزدەگى اۆتوموبيل جولدارى كوميتەتىگنىڭ توراعاسى مەرەكە قۇدايبەرگەنۇلى پىشەمباەۆتان شىقتى دەسەم كوپ قاتەلەسە قويماسپىن. ويتكەنى ول 2016 جىلدان باستاپ جول عالىمدارى مەن كاسىبي ماماندارىنىڭ بارلىعىن جيناپ الىپ، جول بايىنداعى وندىرىستىك كەڭەستەردە جول ساپاسى تۋرالى بىرنەشە قايتارا تالقىلاما كەڭەستەر وتكىزدى. ساراتوۆ، ەكەتەرينبۋرگ قالالارىنداعى پريبور شىعاراتىن مەكەمەلەردىڭ وندىرىستىك بازاسىندا ءوزى تىكەلەي بولىپ، ولاردان زاماناۋي قۇرال-جابدىقتار الۋ شارالارىنا كەلىسىم-شارتتار جاساستى. بۇل ايتقانعا جەڭىل بولعانىمەن، ءىسى ولشەمسىز كۇردەلى ارەكەت. ارينە، قۇرال-جابدىقتى الىس شەتەلدەن دە الۋعا بولادى. بىراق ونى قولدانۋدا بىرقاتار ەرەكشەلىكتەر بار: ءاربىر شەتەلدىك جابدىق وتاندىق ستاندارتقا سايكەس كەلۋى ءتيىس جانە رەەسترگە تىركەلۋى شارت; ونى پايدالانۋ ءۇشىن ارنايى مامانداندىرىلعىن بىلىكتىلىكتەن ءوتۋ قاجەتتىگى بار; جىل سايىن جابدىق كاليبروۆكالىق (پايدالانۋ ساپاسىن باقىلايتىن) باقىلاۋدان ءوتۋى ءتيىس جانە ت.ت.

بۇگىندە قايتا قۇرىلىپ، جاڭا باعىتقا بەت بۇرعان «جول اكتيۆتەرىنىڭ ۇلتتىق ساپا ورتالىعى» شارۋاشىلىق جۇرگىزۋ قۇقىعىنداعى رەسپۋبليكالىق مەملەكەتتىك كاسىپورىنىنىڭ باس ديرەكتورى ءزامىر سادىقۇلى ساعىنوۆ. «بولار ءىستىڭ باسىنا – جاقسى كەلەر قاسىنا» دەگەنىمىز وسى بولار. ءزامىر سادىقۇلى جول سالاسى بويىنشا ءتۇرلى مەملەكەتتىك باسشىلىقتا بولعان، تاجريبەلى مامان-جولشى. ىسكە قاتال، بىراق تۇسىنىگى تەرەڭ ازامات. ول كىسىمەن ءىس شەشۋ نەمەسە بىرلەسە اتقارۋ اسا جاۋاپتىلىقتى قاجەت ەتەدى. سوندىعىنان دا بولار ءزامىردىڭ ارالاسقان ىسىنەن اقاۋ ىزدەۋ، قۇمنان جوعالعان ينەنى ىزدەگەنمەن پارا-پار بولار. ول – ساپا باسشىلىعىنا ادال، اسا قاجەتتى تۇلعا.

ءتىلشى: ءابدى اعا، كورىنىپ تۇر وسى ادامداردىڭ بارلىعىمەن قىزمەتتەس بولعاندىعىڭىز. بۇكپەسىز ناقتى سيپاتتاما بەردىڭىز. ەندى «جول اكتيۆتەرىنىڭ ۇلتتىق ساپا ورتالىعى» شجق رمك قازىرگى بەت الىسى مەن ەرتەڭى قانداي بولۋى ءتيىس دەپ ويلايسىز.

ءا.ق: راس. قۇرۋ وڭاي، جۇرگىزۋ كۇردەلى ءىس. مەنىڭ بايقاۋىم بويىنشا بۇل مەكەمەدە ءىستىڭ باسىنان -اق مامان ماسەلەسىن الدىعا قويعان سياقتى. ونىڭ ۇستىنە، بىرقاتار ماماندار سول بۇرىنعى «وبلجولزەرتحانا» مەن الماتى، استانا قالالارىنداعى  زەرتحانالاردىڭ تاجريبەلى ينجەنەرلەرى، لابورانتتارى. نەگىزگى قۇرام بار. بىراق، بۇل قۇرام قالىپتاسقان ىسكە عانا بەيىمدەلگەن ماماندار. ول دا شىندىق. دەمەك، جاڭا باعىتقا جاڭا ۇستام كەرەك. مەنى ويلاندىرعان ماسەلە وسى ەدى. بىلەمىن، بۇرىنعى وبلاستىق زەرتحانا ينجەنەرلەرىنىڭ وبلىستىق نەمەسە قالالىق ساۋلەتتىك-قۇرىلىس باقىلاۋى باسشىلىعىنان ينجەنەرلىك قاداعالاۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە قۇقىق بەرەتىن 1-ءشى نەمەسە 2-3-ءشى دەڭگەيلى ساراپشى سەرتيفيكاتتارى بولمادى. ولار زەرتحانالىق ساراپتاماعا تەك ينجەنەرلىك تۇيىندەمە جاسادى، ال عىلىمي تۇرعىدا ونىڭ ماڭىزدىلىعىن تولىق اشا المادى. ءوزىڭىز ويلاپ قاراڭىز، بىزدەر، عالىمدار ءاربىر الىنعان ناتيجەگە تەك ينجەنەرلىك تۇرعىدا قارامايمىز. ول ءىستىڭ بارلىق قىر-سىرىن اشپايدى. ونىڭ شىعۋ تەگىنەن باستان، كۇيرەۋگە تۇسكەنگە دەيىنگى ارالىقتاعى بارلىق ايعىقتىق  فاكتورىنا جان-جاقتىلىق ساراپتاما جاسايمىز. سوندا عانا ونىڭ ەرتەڭگى قايتالامىنىڭ الدىن الامىز. بۇل – جول عىلىمىنىڭ نەگىزگى ورنى. ونىمەن تيەكتى اينالىسۋشىلار قازاقستاندا ون ساۋساقتان اسپايدى. ءزامىر ءىنىم وسىنى مامانداستىرۋ كەزەڭىندە جوباسىنا ەنگىزسە، نۇر-ۇستىنە نۇر بولار ەدى.  بۇل ارادا باقىتجان ساتماعامبەتۇلى مۇرتازين پەن رەسەيلىك عالىم نەمچينوۆ ميحايل ۆاسيلەۆيچ ۇستازدارىمدى اتاماي وتە المايمىن. ول كىسىلەر 80-نەن اسسا دا بىزگە كەڭەس بەرۋدەن ەش جالىققان ەمەس، ءارى ويلارىمىزدىڭ بىرجۇيەدە توعىسۋىنا دا ۇلكەن اسەر ەتەدى. مەكەمە كەڭەسشىسى بولار ينجەنەرلەر مەن عالىمدار ارامىزدا قانشاما. بۇلار ءتىرى ۋنيۆەرسيتەت ەمەس پە، اعايىن!

ءتىلشى: جاقسى، اعا، كەرەمەت ايتتىڭىز! مەن دە ءسىزدىڭ وسى پىكىرىڭىزدى قۇزىرلى ورىندارعا ايتۋعا جارشى بولۋعا سەنىم بىلدىرەمىن. بۇل ساپا ىسىمەن شۇعىلداناتىن مەكەمە ءۇشىن تاپتىرماس قازىنا عوي. جولدىڭ پايدالانىمى تۋرالى قىسقاشا نە ايتار ەدىڭىز. بۇل ارادا اتالمىش مەكەمەنىڭ فۋنكتسياسى نە بولادى؟

ءا.ق: جول پايدالانىمى قازاقستان عىلىمى مەن باسشىلىعىندا تىم كەنجەلەپ قالعان ماسەلە. ءوزى السىرەپ تۇرعان «قازاۆتوجول» رمم جەكە باسشىلىق قۇزىرىنا وتكىزىلىپ،  «قازاۆتوجول» جشس اينالدى. مەن وسىنى ەش اقىلعا سيعىزا المادىم. ستراتەگيالىق ماڭىزدى نىساندى جەكە باسشىلىققا تاپسىرۋ – ارينە، ءالى دە ساراپتاۋدى قاجەت ەتەتىن بولار. ادەتتە، وبلىستىق جول مەكەمەلەرىنىڭ كەز كەلگەنىنە كىرىپ، باسشىلىعىمەن جول پايدالانىمى تۋرالى پىكىرەسىپ ءجۇرۋشى ەدىم. ولار دا مەنى ءوز قىزمەتكەرلەرىندەي قابىلدايتىن. وسى مەكەمە جەكەگە اينالعاننان بەرى بۇل قاتىناسىم پىشاقكەستى توقتادى. ەسىكتەرى جابىق تۇر دەي المايمىن، بىراق بارعان ساتىمدە باسشىسىن كەزدەستىرە المايمىن. كەزەيسوقتىق پا، الدە، وكىنىش پە؟

بيىل قازاقستان جولدارىندا قىسقى قوزعالىس جاعداي وتە شيەلەننىستە بولدى. تەلەديدار حابارىنداعى جۋرناليستىك تالقىلاۋدا وسى مەكەمەنىڭ باس ديرەكتورىن كورە المادىم. وتقا كۇيمەيتىن، سۋىققا ۇسىمەيتىن ۇلان توقتاربايۇلى باس ديرەكتوردىڭ ورنىندا ءتيىستى ساۋالدارعا بارىنشا كەڭ اۋقىمدى مالۇماتتار بەرىپ، جول ازابىنداعىلارعا ءوزىنىڭ مەكەمەسى تاراپىنان كومەگىن ايامادى. ول جولدا، ول مەكەمە ورنىندا، ول حالىق الدىندا جاۋاپ بەرىپ تۇر، ال ناقتى جاۋاپتى مەكەمە باسشىسى قايدا؟... ارينە، قىس مەزگىلىندە قار باسىپ قالعان ورىنعا جولشى جەتە الماۋى – بالىقتىڭ سۋدا جۇزە الماۋىمەن بىردەي جاعداي عوي. سونىمەن قاتار، قازاقستاننىڭ كليماتتىق جاعدايلارى سوڭعى جىلداردا مۇلدەم وزگەرىسكە ۇشىراعاندىعى تۋرالى مالىمەتكە دە سەنۋ قيىن-اق. بۇل ارادا  كليماتتىق جاعدايى ۇقساس ەكى ايماقتاعى جولداردى مىسال ەتىپ ايتايىن، ءبىرىنشىسى «قوستاناي–سۇرعان»، ەكىنشىسى «الماتى–وسكەمەن». ەكى كليماتتىق ايماقتاعى جەل سوعى ۇقساس،   جەربايىرلاپ سوعادى جانە جىلدامدىعى مەن باعىتتى تۇراقسىز، ءارى وتە قارقىندا. الايدا 260 شاقىرىمدىق «قوستاناي–سۇرعان» اۆتوجولىنىڭ قار الىپ قالۋ مۇمكىندىگى تىم تومەن، ال ەكىنشىسىنىڭ بىرنەشە بولىكتەرى قوزعالىس بەرمەيتىن جاعدايعا تۇسۋدە. جاۋاپ بىرەۋ-اق، قوستانايلىق جول ءۇيىندىسىنىڭ بيىكتىگى 2,5 مەتردەن كەم ەمەس، ال وسكەمەندىك جولدىڭ باسىم بولىگى 1 مەتردەن تومەن. وسىنى قازىرگى جوبادا قاتاڭ قاداعالانسا دەگەن پىكىردەمىن. جەلدى، رەلەفى جوتالى  ايماقتاتاردان وتەتىن جول ءۇيىندىسىنىڭ بيىكتىگى قاردىڭ ءتۇسۋ بيىكتىگىمەن قابىلدانعانى، مەنىڭشە،  قاتە ۇعىم.

ءسوزىمدى تۇيىندەي كەلە ايتپاعىم: «جول اكتيۆتەرىنىڭ ۇلتتىق ساپا ورتالىعى» شجق رمك كۇتەرىم مول، باعىتى مەن فۋنكتسيالىق ىستەرى دە جاڭاشا قۇرىلعان. ساپا تەك قۇرىلىستىق ماتەريالداردى تاڭداۋ مەن قۇرىلىستىق تەحنولوگيالىق پروتسەستەردى قاداعالاۋمەن شەكتەلمەيدى. «جول اكتيۆتەرىنىڭ ۇلتتىق ساپا ورتالىعى» شجق رمك – جولدىڭ قاي مەزگىلدە بولماسىن كۇتىپ-باپتالۋىنداعى، ءوندىرىس مەكەمەلەرىنىڭ ساپالى ونىمدىلىگىندەگى، تەندەرگە قاتىسقان فيرمالاردىڭ كاسىبي قۇرامى مەن تەحنيكالىق جادىقتالۋىنداعى ساپا دەڭگەيىن قاداعالايتىن تاۋەلسىز مەكەمە. ساپا – ينجەنەرلىك قىزمەت! ساپا – عىلىمي نەگىزدەمە جانە باعىتتاما! اق جول تىلەيمىن، جولشىلار!

ءتىلشى: راحمەت، ءابدى قيالبايۇلى! ءسىزدىڭ شىندىقتى اشقانىڭىز، ول بىرەۋدى سۇرىندىرەيىن دەگەن پىكىر ەمەس ەكەنى انىق كورىنىپ تۇر. كەرىسىنشە، كەلەسى ۇرپاققا دەگەن اعالىق پىكىرىڭىز عوي. ەندىگى ءبىر كەزدەسۋدە سول قىسقى جول پايدالانىمىنا باعىتتاساق، نۇر ۇستىنە نۇر بولاتىن سياقتى. جولىڭىز دا، شاكىرتتەرىڭىز دە تاۋسىلماسىن، اعا!

اڭگىمەلەسكەن: ا.ءسارۋار،

"ادىرنا" ۇلتتىق ارناسى

پىكىرلەر