توتەنشە جاعداي كەزەڭىندەگى قازاق-تۇرىك ىنتىماقتاستىعى: گۋمانيتارلىق ديپلوماتيا

  «... مەملەكەتتەر باسشىلارى اتالعان سالاداعى تىعىز ىنتىماقتاستىقتى جالعاستىرا بەرۋگە نيەتتى ەكەنىن ناقتىلادى».

Akorda.kz سايتىنىڭ حابارلاماسىنان ءۇزىندى. 25.05.20 ج.

  قازاقستان مەن تۇركيا «ءوزارا تاۋار اينالىمىن 10 ملرد. دوللارعا جەتكىزۋ» مەجەسىن باعىندىرۋدا 2020 جىلعا دەيىن ءبىرشاما وڭ ناتيجەلەرگە قول جەتكىزگەن-ءدى. ايتاپ ايتساق، 2019 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ءوزارا تاۋار اينالىمى 2018 جىلعا قاراعاندا 67 پايىزعا (1,5 ملرد. دوللار) ارتىپ، تۇركيا قازاقستانعا تىكەلەي ينۆەستيتسيا قۇيىپ وتىرعان العاشقى ون ەلدىڭ قاتارىنا ەنگەن بولاتىن. الاي دا 2020 جىلدان باستاپ تۇبەگەيلى وزگەرگەن بۇگىنگى جاھاندىق كۇنتارتىبى سەرىكتەستىكتەن مىنا ماسەلەلەردىڭ شۇعىل شەشىمىن تالاپ ەتۋدە: «داعدارىستان (ەكونوميكالىق، پوستپاندەميالىق) مينيمالدى شىعىنمەن شىعۋدى قامتاماسىز ەتۋ! ورتاق سينەرگيانى ودان ءارى دامىتا وتىرىپ، «ءالسىز» تۇستاردى جاڭا مۇمكىندىككە اينالدىرۋ». ماقالامىزدا وسى ماسەلەلەردى باستى نازارعا الا وتىرىپ COVID-19 ىندەتىنە قاتىستى قازاقستاندا ەندىرىلگەن توتەنشە جاعداي كەزەڭىندەگى ءوزارا ىنتىماقتاستىق پەن گۋميناتارلىق ديپلوماتيانىڭ مازمۇنىنا شولۋ جاساپ، ارىپتەستىكتىڭ پەرسپەكتيۆاسىن التەرناتيۆتى تۇرعىدان ساراپتاۋدى قوش كوردىك. پاندەمياعا دەيىن... قازاقتان مەن تۇركيانىڭ ءوزارا ستراتەگيالىق ارىپتەس، باۋىرلاس ەلدەر ەكەنى بارشاعا ايان. ەكەۋى دە بۇۇ، شىۇ، ەىۇ، يىۇ سەكىلدى بىرقاتار ءىرى حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ مۇشەلەرى بولۋمەن قاتار، ءوزارا سەرىكتەستەر (مىسالى: ەقىۇ-داعى قازاق-تۇرىك ارىپتەستىگى ت.ب.). جانە دە گەوساياسي تۇرعىدان ءوز ايماقتارىنىڭ ماڭىزدى اكتورلارى، سونداي-اق، تۇركى كەڭەسى، تۇرىكسوي، تۇركى اكادەمياسى، تۇرىكپا ۇيىمدارى شەڭبەرىندە تۇركى الەمىمەن ينتەگراتسيالىق پروتسەستەردى جۇزەگە اسىرىپ وتىرعان مەملەكەتتەر. قر ءسىم-ءنىڭ مالىمەتى بويىنشا قازاقستان مەن تۇركيا اراسىنداعى تاۋار اينالىمى 2019 جىلدىڭ قاڭتار-قاراشا ايلارىندا 2,8 ملرد. اقش دوللارىن قۇراپ، 2018 جىلدىڭ وسى كەزەڭىنە قاراعاندا 67 پايىزعا (1,5 ملرد. دوللار) ارتقان بولاتىن.   تر ۆيتسە-پرەزيدەنتى فۋات وكتايدىڭ كەلتىرگەن دەرەگى بويىنشا 2019 جىلدىڭ العاشقى توعىز ايىندا تۇرىك ەكسپورتى، 2018 جىلمەن سالىستىرعاندا، 13.4 پايىزعا ارتىپ 606 ملن. دوللارعا جەتكەن. قازاقستاننان كەلەتىن يمپورت 47 پايىزعا ارتىپ، 2.3 ملرد. دوللاردى قۇراعان. ال تۇركيانىڭ قازاقستانعا جاساعان ينۆەستيتسياسى 3.2 ملرد. دوللارعا جەتكەن (پوتەنتسيالى 6+ ملرد. دوللار). 2019-جىلدىڭ قاراشا ايىندا ىستانبۇلدا وتكەن ورتاق ساۋدا-ەكونوميكالىق كەلىسسوزدەر (فورۋم) قورىتىندىسى بويىنشا جالپى قۇنى 1.4 ملرد. اقش دوللارىن قۇرايتىن 19 قۇجات (پوتەنتسيالى 3+ ملرد. اقش دوللارى) قابىلدانعان. بىراق، 2020 جىلدىڭ ناۋرىز ايىنا دەيىن جاھاندى شارپىعان پاندەميا داعدارىسى ەكى ەل اراسىنداعى قاتىناستار مەن ينتەگراتسيالىق ۇدەرىستەردى تەجەپ، جوسپارلانعان بىرقاتار شارالاردى كەيىنگە شەگەرىپ تاستادى. تج كەزىندەگى ءوزارا ىنتىماقتاستىق: ددسۇ 11.03.2020 ج. پاندەميا جاعدايىن جاريالاعاننان سوڭ، قازاقستان دا، تۇركيا دا قاۋىپسىزدىك پروتوكولى بويىنشا، سىرتقى قاتىناستارىن (اۋە، سۋ، تاس جولى، تەمىر جولى قاتىناسى ت.ب.) شەكتەپ، وقشاۋلانۋ (قازاقستاندا تج ەندىرىلدى) رەجيمىنە وتۋگە ءماجبۇر بولدى. التەرناتيۆتى تۇرعىدان باعالار بولساق، تج كەزىندەگى ءوزارا ىنتىماقتاستىق: گۋمانيتارلىق كومەكتەر، قايرىمدىلىق شارالارى مەن قارەكەتتەر - مۇقتاج جاندارعا دەمەۋ، ناۋقاس جاندارعا شيپا بولۋمەن قاتار، ەكى ەل اراسىنداعى ارىپتەستىكتىڭ تەرەڭدىگى مەن مازمۇنىن، ساپاسى مەن باسىمدىقتارىن ايقىنداي وتىرىپ، ونىڭ نىعايا ءتۇسۋىن دە قامتاماسىز ەتتى دەپ ايتا الامىز. ناقتىلاپ ايتار بولساق، قازاقستاننىڭ پاندەميامەن كۇرەسىندەگى «كۇش-جىگەرىنە قولداۋ كورسەتۋ» ماقساتىندا تۇركيا پرەزيدەنتى ر.ت.ەردوعاننىڭ تاپسىرماسىمەن مەديتسينالىق جابدىقتاردىڭ (150 000 دانا مەديتسينالىق بەتپەردە، 50 دانا بەت ەكرانى، 100 ارنايى كوزاينەك، 300 ارنايى كومبينيزون مەن زالالسىزداندىرۋ زاتتارى) جىبەرىلۋى – انكارا مەن نۇر-سۇلتاننىڭ اراسىنداعى ارىپتەستىكتىڭ نەگىزگى مازمۇنى مەن ارناسىن ايشىقتاي تۇسەدى. سونداي-اق، تۇركيانىڭ قازاقستانداعى ەلشىلىگى، باسكونسۋلدىقتارى مەن ءدىني باسقارما قورىنىڭ دا تج كەزىندە وسى مازمۇندا بىرنەشە قالالاردا گۋمانيتارلىق شارالار وتكىزگەنىن ايتىپ ءوتۋىمىز كەرەك. وسى ورايدا توتەنشە جاعداي كەزىندە قازاق-تۇرىك باۋىرلاستىعىنىڭ نىعايا تۇسۋىنە ءوز ۇلەستەرىن قوسقان قوس ەلدىڭ كومپانيالارىنا، قوعامدىق ۇيىمدارى مەن جەكە تۇلعالارىنا جەكە-جەكە العىسىمىزدى بىلدىرە وتىرىپ، اتقارعان قايىرىمدىلىق شارالارىنا توقاتالا وتەيىك: - 29.03.2020 ج. تۇركيانىڭ «YDA Group»  كومپانياسى گۋمانيتارلىق كومەك رەتىندە قازاقستانعا 500 كەلى سالماعىندا مەديتسينالىق (1000 دانا مەديتسينالىق زاتتار مەن 100 دانا قىزۋ ولشەيتىن تەرمومەتر) زاتتار جەتكىزدى. - 03.04.2020 ج. قازاقستاننىڭ تۇركياداعى ەلشىلگىنىڭ ۇيىمداستىرۋى جانە «YDA Holding» پەن «Doğanlar Holding» كومپانيالارىنىڭ دەمەۋشلىگىمەن تۇركيانىڭ 35 قالاسىنان 400-گە جۋىق قازاق ستۋدەنتى ارانايى اۋە رەيسىمەن قازاقستانعا ەۆاكۋاتسيالاندى. - 06.04.2020-17.05.2020 ج. ارالىعىندا «BYT-Benim Yarim Türk» الەۋمەتتىك جەلى پلاتفورماسى 2600 وتباسىنا ازىق-تۇلىك ۇلەستىرىپ، 2000 وتباسىنا ارنالاعان گۋمانيتارلىق كومەكتى الماتى قالاسىنىڭ اكىمدىگىنە تاپسىردى. - 06.04.2020 ج. قازاقستاندىق كاسىپكەر زياتدين كاسسانوۆ تۇركيا پرەزيدەنتى ر.ت. ەردوعاننىڭ باستاماسىمەن ۇيىمداستىرىلعان «ۇلتتىق بىرلىك اكتسياسى» اياسىندا تۇرىك تاراپىنا 100 000 تۇرىك ليراسى مولشەرىندە قارجىلاي قايىرىمدىلىق جاسادى. - 18.04.2020 ج.  «Nobel» فارماتسەۆتيكالىق كومپانياسى تۇركيادان قازاقستانعا 500 كەلى ءدارى-دارمەك جىبەردى. - 22.04.2020 ج. قازاقستاندا قىزمەت اتقاراتىن تۋكيب ۇيىمى (تۇرىك-قازاق كاسىپكەرلەر وداعى) 1500 وتباسىنا ازىق-تۇلىك ۇلەستىردى. - 02.05.2020 ج. تر-نىڭ ءدىن ىستەرى بويىنشا باسقارماسىنىڭ وكىلدىگى «زەكەت» قورىنىڭ ۇيىمداسىترۋىمەن وتكىزگەن «نىعمەتكە تولى 30 كۇن» اكتسياسى اياسىندا 80 وتباسى مەن 20 زاعيپ جانعا ازىق-تۇلىك كومەگىن كورسەتتى. - 09.05.2020 ج. «Coca-Cola İçecek» كومپانياسى مەديتسينالىق مەكەمەلەرگە 5000 ليتر سۋسىن ۇلەستىرىپ، 1000 وتباسىنا ازىق-تۇلىك كومەگىن كورسەتتى. - 09.05.2020 ج. «The Coca-Cola Foundation» قايرىمدىلى قورى «قىزىل كرەست» پەن «قىزىل جارتى اي»  حالىقارالىق قوزعالىسى ارقىلى كورونوۆيرۋسقا قارسى ءدارى-دارمەك الۋ جانە جاعدايى تومەن 4000 وتباسىنا ازىق-تۇلىك كومەگىن كورسەتۋ ءۇشىن 130 ملن. تەڭگە بولگەن. - 11.05.2020 ج. «Abdi İbrahim» كومپانياسى كورونوۆيرۋستى ەمدەۋگە ارنالعان 250 كەلى (100 000 حلوروحين ءدارىسى، 7000 اتسەتيلتسيستەين پرەپاراتى) سالماعىندا ءدارى-دارمەك پارتياسىن جىبەردى. - 15.05.2020ج. «تيكا» اگەنتتىگى مەن تۇركيانىڭ قازاقستانداعى ەلشىلىگى نۇر-سۇلتان مەن الماتى قالاسىندا 500 وتباسىنا ازىق-تۇلىك جانە انتيسەپتيكا زاتتارىن ۇلەستىردى. - 15.05.2020 ج. شەتەل تىلدەرى جانە كارەرا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى سابري حيزمەتلي ءوز ەسەبىنەن 300 وتباسىنا ازىق-تۇلىك كومەگىن كورسەتتى. ءوز كەزەگىندە قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تايىپ ەردوعانمەن سۇحباتىندا جوعارىدا ايتىپ وتكەن قولداۋىنا ءوز ريزاشىلىعىن بىلدىرسە، قر سىرتقى ىستەر ءمينيسترى مۇحتار تىلەۋبەردى گۋمانيتارلىق كومەك كورسەتكەن بارلىق ۇيىمدارعا، كاسىپكەرلەرگە، كومپانيا ۇجىمدارىنا، تۇركياداعى قۇرمەتتى كونسۋلدارى مەن وزگە دە ازاماتتارعا العىسىن جاريالادى. تج كەزىندەگى ديپلوماتتاردىڭ ميسياسى: توتەنشە جاعدايدا قىزمەتتىك جۇكتەمەلەرى مەن جاۋاپكەرشىلىكتەرى (بۇكىل ءسىم جۇيەسىندەگىدەي) بىرنەشە رەت ەسە ارتا تۇسكەن قازاق جانە تۇرىك ديپلوماتتارى ءوز ازاماتتارىنا كەشەندى قولداۋ كورسەتۋدە شەشۋشى ميسسيا اتقاردى. اسىرەسە اۋە رەيستەرىنىڭ توقتاۋىنا بايلانىستى ترانزيتتىك ايماقتا مۇشكىل جاعدايدا قالىپ قويعان ياكي دە قارجىلىق جاعدايىنا نە بولماسا دەنساۋلىعىنا بايلانىستى ەلگە قايتۋ مۇمكىندىگىنەن قول ءۇزىپ قالعان ازاماتتاردى شۇعىل تۇردە ەۆاكۋاتسيالاۋدا، ەكى ەل اراسىندا جاسالعان گۋمانيتارلىق كومەكتەردى ۇيلەستىرۋدە، ازاماتتارعا قاراپايىم مورالدىق قولداۋ مەن بىلىكتى كەڭەس بەرۋدە زور قامقورلىق تانىتقانىن زور ماقتانىش ءھام قۇرمەتپەن اتاپ ءوتۋىمىز كەرەك. تج كەزىندە باۋىرلاس ەكى ەل ديپلوماتتارىنىڭ ازاماتتارعا جەدەل قولداۋ كورسەتۋدە، ەۆاكۋاتسيالاۋدا، گۋمانيتارلىق كومەكتەردىڭ جەتكىزىلۋىندە ت.س.س  بىردەي جاناشىرلىق پەن جوعارعى بىلىكتىلىك تانىتقاندارى ءۇشىن ولاردىڭ ميسسيالارىنىڭ ماڭىزىن ءبولىپ جارماي، تۇتاستاي قاراستىرىپ، ۇتىمدى تۇستارىن العا شىعارۋدى قۇپ كوردىك:

1. ديپلوماتيالىق وكىلدىكتەر ءبىرىنشى كەزەكتە ءوز ازاماتتارىنا تاۋلىك بويى، دەمالىسسىز جانە دەركەزىندە سەنىمدى اقپاراتتىق قولداۋ (پاندەميامەن كۇرەسكە قاتىستى رەسمي دەرەكتەر، قاۋىپسىزدىك شارالارى، شۇعىل حابارلاما، كەرى بايلانىس، رەسمي ستاتيستيكا ت.ب.) كورسەتتى.
2. جەدەل بايلانىس جەلىلەرىن ۇيىمداستىرىپ، «كەزەكشى ديپلومات قىزمەتى» ۇيىمداستىرىلدى.
3. باق، الەۋمەتتىك جەلى مەن بايلانىس قۇرالدارى مەن پلاتفورمالارى بارىنشا ۇتىمدى قولدانىلدى. ۇزدىكسىز كەرى بايلانىس قاداعالاندى.
4. حالىقارالىق جانە قالاارالىق اۋە رەيستەرىنىڭ توقتاۋىنا بايلانىستى  ترانزيتتىك ايماقتا قالىپ قويعان، ەلگە قايتۋ مۇمكىندىگىنەن قول ءۇزىپ قالعان نەمەسە ديپلوماتيالىق قامقورلىققا ءزارۋ ازاماتتار ءۇشىن ارنايى اۋە رەيستەرى ۇيىمداستىرىلىپ، تۇركيادان قازاقستانعا 1800 ازامات، ال قازاقستاننان تۇركياعا 500-گە جۋىق ازامات ەۆاكۋاتسيالاندى.
5. ازاماتتتارعا قولداۋ كورسەتۋدە جەرگىلىكتى قۇرمەتتى كونسۋلدار، كاسىپكەرلەر، كوماپنيالار مەن جەكە تۇلعالار جۇمىلدىرىلدى.
6. تج كەزىندە ەكونوميكالىق ديپلوماتيا توقتاعان جوق. ينۆەستورلار مەن كاسىپكەرلەرگە قۇقىقتىق، اقپاراتتىق قولداۋ كورسەتىلدى.
7. ەكى ەلدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىكتەرى ءوز ازاماتتارىمەن قاتار، كورشى باۋىرلاس ەلدەردىڭ ازاماتتارىن دا قىتايداعى ۆيرۋس وشاقتارىنان شۇعىل تۇردە ەۆاكۋاتسيالانۋىن قامتاماسىز ەتتى. مىسالى، قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى قىتايدان ءوز ازاماتارىمەن قوسا قىرعىز ازاماتتارىن، ال تۇركيانىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ءازىربايجان ازاماتتارىن ەۆاكۋاتسيالادى.
8. ىندەتكە قارسى كۇرەستە ەكى ەلدىڭ اراسىندا جاسالعان گۋمانيتارلىق كومەكتەردى جەتكىزۋدە ۇيلەستىرۋشى/ۇيىمداستىرۋشى قىزمەت اتقاردى.

ال، ەكى ەلدىڭ ديپلوماتيالىق ميسسيالارىنىڭ تىكەلەي جانە جاناما ارالاسۋىمەن ۇيىمداستىرىلعان گۋمانيتارلىق كومەكتەر سەرىكتەستىك پەن باۋىرلاستىقتىڭ رياسىز نىشانىنا اينالدى.   قازاقستاننىڭ گۋمانيتارلىق ديپلوماتياسى: بۇعان دەيىن دە قازاقستان رەسپۋبليكاسى 2011 جىلى  ۆان اپاتىنا بايلانىستى باۋىرلاس ەل تۇركياعا 5.065 توننا ەت كونسەرۆىلەرىن، 12 توننا قاراقۇمىق، 20 دانا ون ادامدىق قىستىق شاتىر، 20 دانا قىستىق پەش، 200 دانا كورپە، 1 توننا ءشاي، 15 توننا ماكارون ونىمدەرىنەن تۇراتىن گۋمانيترالىق كومەك كورسەتكەن بولاتىن. بۇدان بولەك، قازاقستان كورشىلەس ەلدەرگە گۋمانيتارلىق كومەك كورسەتۋدى نەگىزى باسىمدىق رەتىندە باعالايدى. مىسالى، ىندەتكە قارسى كۇرەس اياسىندا قىرعىزستان مەن تاجىكتسانعا  گۋمانيترالىق كومەك رەتىندە 10000 توننا ۇن (6 ملن. دوللار) جىبەرسە، قىتايعا 13.6 تون مەديتسينالىق زاتتار جونەلتكەن. سونداي-اق، پادەمياعا قارسى كۇرەس اياسىندا قازاقستان اۋعانستانعا دا گۋمانيتارلىق كومەك كورسەتتى. ال وتكەن جىلداردا انتيگۋا مەن باربۋدا، اۋعانستان، بانگلادەش، قىرعىزستان، مولداۆا، موڭعوليا، ميانما، پاكىستان، رەسەي، سەربيا، سيريا، جاپونيا ەلدەرىنە كومەكتەسكەن-ءدى. پاندەميا كەزىندە قازاقستان تۇركيادان بولەك ءباا-نەن، قىتايدان، ءۇندىستانان، رەسەيدەن جانە كاتاردان گۋمانيتارلىق كومەك قابىلدالى. تۇركيانىڭ گۋمانيتارلىق ديپلوماتياسى:   گۋمانيتارلىق ديپلوماتيا - تۇركيانىڭ سىرتقى ساياساتىندا ۇستاناتىن  نەگىزگى باعىتى ءارى كونتسەپتسياسى. سوندىقتان دا گۋمانيتارلىق كومەك كورسەتۋدە تەك ءوز ايماعىندا ەمەس، سونداي-اق الەم ەلدەرى اراسىندا دا ەرەكشە ورىن الادى. مىسالى، 2018 جىلى الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرىنە جالپى قۇنى 8.399 ملرد. دوللار كولەمىندە گۋمانيتارلىق كومەك كورسەتۋىنە بايلانىستى «جاھاندىق گۋمانيتارلىق كومەك كورسەتۋ ەسەبى» (Global Humanitarian Assistance Report) بويىنشا «ەڭ جومارت مەملەكەت» رەتىندە مويىندالعان. ال 2020 جىلدىڭ مامىر ايىنا دەيىن COVID-19 قاتەرىنە بايلانىستى گۋمانيتارلىق كومەك ءۇشىن سۇرانىس بىلدىرگەن 116 ەلدىڭ 60-نا كومەك كورسەتكەن. اتالعان گۋمانيتارلىق كومەك قايتارىمسىز نەگىزدە اۋرۋحانا سالىپ بەرۋ، مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ، تاجىريبە ءبولىسۋ، مەديتسينالىق اپپارتتار مەن جابدىقتار، ءدارى-دارمەك، ازىق-تۇلىك ت.ب. تۇرىندە كورسەتىلگەن. وسىلايشا قازىرگى كەزدە پاندەمياعا قارسى كۇرەس شەڭبەرىندە «ەڭ كوپ گۋمانيترالىق كومەك كورسەتكەن ەلدەردىڭ» العاشقى ۇشتىگىنە ەنگەن. قورىتىندى: جالپى «گۋمانيتارلىق ديپلوماتيا» ۇعىمىنا «سەرىكتەس ەلدەرگە قولداۋ كورسەتۋدىڭ جالپى قابىلدانعان تاجىريبەسى»، «سىرتقى ساياساتتىڭ نەگىزگى باعىتتاردىڭ ءبىرى» دەگەن انىقتاما بەرىلەدى. دەسەك تە، ءبىز بۇل انىقتامانىڭ قازاق-تۇرىك قاتىناستارىنىڭ مازمۇنىن ءدال اشپايتىندىعىنا، دۇرىسىندا گۋمانيتارلىق ديپلوماتيانىڭ «باعىتتان» بۇرىن «باسىمدىق» نەمەسە «سىرتقى ساياساتتا ماڭىزدى باسىمدىق بەرىلەتىن باعىتتاردىڭ ءبىرى» ەكەندىگىنە جانە دە «سەرىكتەستەن» گورى «باۋىرلاستىق» ۇعىمىنا ءدال كەلەتىنە نازار اۋدارماقپىز. ويتكەنى، گۋمانيتارلىق ديپلوماتيا - قازاقستاننىڭ «2020-2030 جىلدارعا ارنالعان سىرتقى ساياسات تۇجىرىمداماسىندا» «ماڭىزدى باسىمدىق» («دەنساۋلىق ساقتاۋ، ونىڭ ىشىندە ەپيدەميالار مەن پاندەميالارعا قارسى ءىس-قيمىل ماقساتىندا حالىقارالىق ىنتىماقتاستىققا اتسالىسۋ») دەپ سيپاتتالعان. ال تۇركيانىڭ سىرتقى ساياساتتا ۇستاناتىن «ىسكەرلىك جانە گۋمانيترالىق سىرتقى ساياسات» (Girşimci ve İnsani Dış Politika) تۇجىرىمى ستراتەگيالىق تەرەڭدىگى جاعىنان دەربەس دوكترينالىق سيپاتقا يە. باسقاشا ايتساق، قازاق-تۇرىك قاتىناستارىندا ەكونوميكالىق نە بولماسا ساياسي مۇددەگە قاراعاندا باۋىرلاستىق قۇندىلىقتار ءاردايىم باستى نازاردا تۇرعان. ونىڭ ۇستىنە گەوساياسي جانە گەوەكونوميكالىق فاكتورلاردى ەسكەرسەك ءوزارا قاتىناستاردىڭ باسقاشا ستسەناريدە ءوربۋى مۇمكىن دە ەمەس-ءتىن. پاندەميا داعدارىسىنىڭ العاشقى ايىندا يتاليا-گەرمانيا-ەو اراسىندا تۇتانعان جانجال گۋمانيتارلىق ديپلوماتيا مەن قازاق-تۇرىك باۋىرلاستىعىنىڭ پەرسپەكتيۆاسىن ۇعىنۋدا ناعىز «كورنەكتى قۇرال» بولا الادى. بۇگىندە اتالعان جانجال ءبىرشاما شەشىلگەندەي بولىپ كورىنگەنىمەن، جانجالدىڭ سالدارىنان تاراپتار اراسىندا تەرىس پىكىر قالىپتاسىپ ۇلگەرگەنىن جانە بۇل جانجالدان ءۇشىنشى ەلدەردىڭ ءوز ۇپايلارىن تۇگەندەپ شىققانىن قاپەرىمىزدەن شىعارماۋ كەرەك. قورىتا ايتقاندا، سەرىكتەستىكتىڭ تەك سوڭعى ءۇش ايداعى كورسەتكىشتەرى ەكى ەل اراسىنداعى باۋىرلاستىڭ بىرقاتار ەلدەر مەن وداقتارعا ۇلگى بولارلىقتاي دەڭگەيدە وڭ ديناميكامەن دامىپ كەلە جاتقانىن ايعاقتايدى. بولجامىمىز بويىنشا، بۇل تەندەنتسيا پوستپاندەميالىق كەزەڭدە دە «ءالسىز» تۇستاردى جاڭا مۇمكىندىكتەرگە اينالدىرۋ مەن ورتاق مەجەنى باعىندىرۋدا نەگىزگى قۇندىلىق رەتىندە، ال ينتەگراتسيالىق پروتسەستەردە نەگىزگى كوتاليزاتور رەتىندە ءوز ميسسياسىن جالعاستىرا بەرەتىن بولادى. ال گۋمانيتارلىق ديپلوماتيانىڭ ەكى ەلدىڭ سىرتقى ساياساتىنداعى ستراتەگيالىق باسىمدىعى مەن نەگىزگى باعىتتارىنىڭ ءبىرى رەتىندە تەرەڭدەي تۇسەرى انىق.  

نۇرعالي ءجۇسىپباي