سوڭعى ۋاقىتتا شەتەلگە قونىس اۋدارىپ، ەلدەن كەتكەندەر سانى ۋاقىت وتكەن سايىن ارتۋدا. بۇرىن شەتەل اسقاندار وزگە ۇلت وكىلدەرى ەكەن دەپ، ءوزىمىزدى جۇباتقانداي بولاتىنبىز. الايدا سوڭعى ۋاقىتتا وزگە ەلگە ءبىرجولاتا كەتۋشىلەردىڭ سانىن ەڭبەككە جارامدى جاستار قۇراپ وتىر. قازاقستاندا ءار ادامنىڭ ءومىر سۇرۋىنە جاعداي جاسالىپ، زاڭ تالاپتارى بارىنە ورتاق كۇشكە يە بولسا، جۇمىسسىزدىق، جەتىسپەۋشىلىك، ءۇيسىز قاڭعۋشىلىق سەكىلدى پروبلەمالار شەشىلسە، ەشكىمنىڭ دە ءوز ەلىن تاستاپ كەتپەسى انىق. مانشۇك جالەلمەن بولعان سۇحباتىمىزدان وسىنى اڭعارۋ قيىن بولماس. مانشۇك ەلگە تانىمال، مىقتى جۋرناليست، وكىنىشكە قاراي تاياۋدا عانا دۇنيە سالعان جاسۇلان كوجەكوۆتىڭ جارى.
- قايىرلى كۇن، مانشۇك! بىزگە سۇحبات بەرۋگە كەلىسكەنىڭىزگە راقمەت. الدىمەن ءوزىڭىز جايلى ايتىپ وتسەڭىز.
- اتىراۋ قالاسىنىڭ تۋماسىمىن. الماتى ەنەرگەتيكا ۋنيۆەرسيتەتىندە اقپاراتتىق تەحنولوگيالار بويىنشا ءبىلىم الدىم. ۋنيۆەرسيتەتتى 1999-2000 جىلدارى ءبىتىرىپ، ماماندىعىم بويىنشا ءىرى مۇناي سالاسىنداعى شەتەلدىك كومپانيالاردا قىزمەت ەتتىم. وتباسىن قۇرعاننان كەيىن جولداسىم ەكەۋمىز 2015 جىلعا دەيىن استانادا تۇردىق (قازىرگى نۇر-سۇلتان). جولداسىم جاسۇلان كوجەكوۆ قازاقستانداعى بەلگىلى جۋرناليست. اتىراۋدا وبلىستىق تەلەارنادا باسشىلىق قىزمەت اتقارعان. ودان بولەك "Atyrau Today" گازەتىنىڭ ، "Atyraunews.com" پورتالىنىڭ قۇرۋشىسى، "اق جايىق", استانادا "ليچنىي سچەت", "ازاتتىق راديوسىندا" جۋرناليست بولىپ جۇمىس ىستەگەن.
- تۇركياعا قونىس اۋدارعانىڭىزعا نەشە جىل بولدى؟
- تۇركياعا 2017 جىلى كوشىپ كەلدىك. سودان بەرى انتاليا قالاسىندا تۇرىپ جاتىرمىز.
- “ارقا جىلى بولسا، ارقار اۋىپ نەسى بار” دەمەكشى، كوشۋگە دە ءبىر سەبەپ بولعان شىعار؟ كوشۋدەگى ماقساتىڭىز نە؟
- باستى سەبەپ - كەنجەمىز رۋسلاننىڭ اۋتيزم دەرتىمەن اۋىراتىنى. دالىرەك ايتسام، بالامىز جوعارى فۋنكتسيونالدى اۋتيزمگە شالدىققان. قازاقستاننىڭ قاي مەكتەبىنە اپارساق تا، مەكتەپتەر مەنىڭ بالامدى وقىتا المادى. سەبەبى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋگە دايىن بولماي شىقتى. اۋتيست بالانى وقىتۋعا مۇعالىمدەر دە مۇددەلى بولمادى. ايتەۋىر، ۇلگەرىمى دە، ءتارتىبى دە جاقسى سىنىپقا اۋىسىپ كەتۋگە اسىعىپ تۇراتىن ەدى.
ال مۇنداي بالالار ەرەكشە كوڭىل ءبولۋدى قاجەت ەتەدى. ول دا قوعامنىڭ ءبىر مۇشەسى رەتىندە كوپشىلىكپەن بىرىگە وتىرىپ دامۋعا قۇقىلى. قازاقستاندا مۇنداي مۇمكىندىكتى كورە المادىق. مينيسترلىكتەن دە ءبىلىم بەرۋگە قاتىستى ايتارلىقتاي كومەك بولعان جوق. قازىر عوي كىشكەنە ءبىر وزگەرىستەر جاسالىپ جاتقانى. ول كەزدە قازاقستانداعى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى ءبىزدى قاناعاتتاندىرماعان سوڭ، ءبىز شەتەلگە كەتۋگە بەل بايلادىق.
كوشەتىن مەملەكەتتى جان-جاقتى ىزدەپ، ەۆروپا مەملەكەتتەرىن دە قاراستىردىق. بىراق كەيبىر مەملەكەتتەردە ءومىر ءسۇرۋ قىمباتقا تۇسەدى ەكەن. سوڭىندا تۇركى تەكتەس حالىق، وزىمىزگە جاقىن دەپ، بار جۇگىمىزدى ءبىر ماشينەگە تيەپ، تۇركياعا جولعا شىقتىق.
- كوشۋ پروتسەسى قالاي بولدى؟ كوشۋ كەزىندە قانداي قيىندىقتار بار؟
- قۇجاتتارمەن ءبىراز شارۋالارى بار. ولاردى قيىندىق دەمەس ەدىم. بىراق كوشۋ كەزىندە بولاتىن شىعىندارعا دايىن بولۋ كەرەك. ماشينامەن كەلسە، اسىرەسە. سەبەبى جولدا كەز كەلگەن جاعداي بولۋى مۇمكىن. جولدا جانارماي، تاماق دەگەن سەكىلدى قوسىمشا شىعىندار بار.
- كوشۋ كەزىندە مەملەكەتتەن، دوس-جاراننان قانداي دا ءبىر كومەك بولدى ما؟
- سىرتتان ايتارلىقتاي كومەك بولدى دەپ ايتا المايمىن. بارلىق شىعىن ءوز تاراپىمىزدان تولەندى. بىراق انتالياعا بارعاندا انتالياداعى قازاق قوعامىنىڭ ءتورايىمى اقمارال اپاي بىزگە ءۇي جالداپ، بالالاردى مەكتەپكە ورنالاستىرۋعا كوپ كومەكتەستى.
- انتالياعا كەلگەندە ماماندىقتارىڭىز بويىنشا بىردەن جۇمىس تاۋىپ كەتە الدىڭىزدار ما؟
- كەلگەن سوڭ ءبىز جۇمىس جاساۋ تۋرالى ەمەس، قالاعا ورنالاسىپ، ەلگە ءسىڭىسىپ، ءتىل ۇيرەنىپ، بالالاردى مەكتەپكە ورنالاستىرۋمەن اينالىستىق. بۇعان دەيىن ءوزىمىزدىڭ جيناعان قورىمىز بولدى. العاشىندا سول قارجىعا ءومىر سۇردىك.
- قازىر ماماندىعىڭىز بويىنشا جۇمىس جاسايسىز با؟
- جوق. قازىرگى تاڭدا بلوگەرلىكپەن اينالىسامىن. تابىسىم ايتارلىقتاي ۇلكەن دەمەيمىن. الايدا ەل قاتارلى تابىس تاۋىپ جاتقان جايىمىز بار. جولداسىم ەكەۋمىزدى ۇنەمى ينتەرنەتتە قازاقشا كونتەنتتى دامىتۋ ءىسى قاتتى قىزىقتىراتىن. ءسويتىپ ەكەۋمىز قازاقشا بلوگ جۇرگىزە باستادىق. ءوزىمىز تۇركيادا تۇراتىندىقتان، وسىندا كوشىپ كەلۋ، ءۇي ساتىپ الۋ، مەكتەپكە ورنالاسۋ، ۋنيۆەرسيتەتكە ءتۇسۋ تۋرالى پوستتار جازا باستادىق. ادامدارعا وسى پروتسەستەر بويىنشا قىزمەت كورسەتەمىن، كونسۋلتاتسيا جۇرگىزەمىن.
- ءيا، پاراقشاڭىزدان ءبىلىم بەرۋگە قاتىستى اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي، وتە ساپالى اقپاراتتار الۋعا بولادى. مۇنىڭ استارىندا نە جاتىر؟ قازاقتاردى تۇركياعا كوشۋگە ۇگىتتەۋ ەمەس پە؟ (كۇلىپ)
- بۇكىل حالىقتى ارتىڭنان ەرتىپ كەتۋ مۇمكىن ەمەس. ماقساتىم - حالىقتى قازاقستاندا جوق مۇمكىندىكتەرمەن، قاراپايىم عانا ەرەكشەلىكتەرمەن تانىستىرۋ. باسقا ەلدىڭ جاقسى تۇستارىن كورىپ، ونى قازاقستانمەن سالىستىرىپ، قاجەت تۇستارىن ەلدە جۇزەگە اسىرسا دەيمىن. ەشكىمگە الدانباي، ماقساتتارىنا قول جەتكىزسە دەيمىن.
- قازاقستانداعى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ وسال تۇستارىن بايقادىڭىز، ءبىلدىڭىز. تۇركياداعىداي وزىق تەحنولوگيالاردى قازاقستانعا اكەلگىڭىز كەلە مە؟
- ول ءۇشىن مەملەكەتتەن قولداۋ بولۋ كەرەك. ارنايى رەفورما جاسالۋ قاجەت. مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ تاپپاسا، جۇيەگە وزگەرىس ەنگىزۋ مۇمكىن ەمەس.
- تۇركيادا تۇرۋدىڭ ارتىقشىلىقتارى قانداي؟ قازاقستانمەن سالىستىرعاندا قانداي ايىرماشىلىقتارى بار؟
- ادامدارى بىزگە قاراعاندا مەيىرىمدىرەك سياقتى. تانىمايتىن ادام بولسا دا امانداسىپ، حال-جاعداي سۇراسىپ تۇرادى. دۇكەندەرىنەن ءبىر شىنى كوفە ءىشىپ كەتۋگە دە بولادى. مىسالى، مەن اۋتيست بالامەن تالاي جەردى، مەكتەپتى ارالادىم. بالام ءبىر زاتقا تيىسە باستاسا، “ورنىنا قويا عوي، بالام” دەسەم، مۇعالىمدەر ماعان “تيىسپەڭىز. ويناسىن، ۇستاپ كورسىن!” دەيدى.
بالالاردى قىسىپ ۇستاپ، وعان جوعارىدان قاراۋ دەگەن اتىمەن جوق. ءاربىر مۇعالىم بالاعا دوسىنداي قاراپ، سۇحباتتاسادى. مۇعالىم بالا ءۇشىن ۇيرەتۋشى عانا ەمەس، سىرلاس دوسى، قاتارلاسى ىسپەتتەس. بالاعا جەكە تۇلعا رەتىندە قاراپ، ونىڭ ءاربىر پىكىرىنە قۇرمەتپەن قارايدى. قىسقا قايىرسام، حالىقتىڭ قارىم-قاتىناسى، كوزقاراسى بىزدەگىگە قاراعاندا ەداۋىر جوعارى.
- جالپى قاراعاندا، قازاقستاندىقتاردىڭ ىشكى ويىندا شەتەلگە كەتكىسى بار. نە سەبەپتى دەپ ويلايسىز؟
- سەبەبى ساياسي جۇيەگە بايلانىستى سياقتى. بىزدەگى جاعداي قانداي؟ بۇكىل جۇيە ۇكىمەت اۆتوريتارلىق پرەزيدەنتكە تاۋەلدى بولىپ، تەك سونىڭ مۇددەسىنە جۇمىس جاسايدى جانە حالىق قۇقىعىن سونىڭ جولىندا تاپتايدى. ءوز قۇقىعىن تالاپ ەتۋ، ادىلدىك تابا الماي، ءوز ەركىندىگىن ىزدەگەن ادامدار ەلدەن كەتكىسى كەلەدى.
باسشىلىققا بەلگىلى ءبىر مەرزىمگە بىرەۋدى سايلاپ قويادى. ول ادام ءوز رەفورماسىمەن كەلىپ، شارۋانىڭ باسىن قايىرعانداي بولادى. بىراق ەشقانداي شارا سوڭىنا دەيىن جەتكىزىلمەيدى. ول تۋرالى اشىق ايتسا، تاۋلىكتەپ اباقتىعا قامايدى. ال تۇركيادا دەموكراتيالىق جۇيە ءبىرشاما ورنىققان. حالىق ءوز ويىن دەر كەزىندە جەتكىزۋگە قاۋقارى جەتەدى. ءوز قۇقىعىنىڭ تاپتالىپ جاتقانىنا دەر كەزىندە رەاكتسيا كورسەتە الادى. قازاقستاندىقتار بۇل تۋراسىندا مۇلدە ساۋاتسىز دەمەيمىن. قازىر حالىقتىڭ "ساياسي ساناسى" كوتەرىلىپ كەلە جاتقانى قۋانتادى. جانە قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسى كوتەرىلىپ كەلە جاتقانى دا كوڭىلگە مەدەۋ بولدى. ال بۇرىن اتتەگەن-اي دەگەن كەزدەر بولعانى راس.
- بالالارىڭىز قازاقستان تاريحىن بىلە مە؟
- جوق. ازىرگە تاريحقا دەگەن قىزىعۋشىلىقتارى جوق.
- قاي جاقتى وتانىم دەپ ەسەپتەيدى؟
- قازاقستاندا تۋعانىن، وتانى قازاقستان ەكەندىگىن ۇنەمى ايتىپ وتىرامىن. پاتريوتيزم دەگەندى ءالى تۇسىنە بەرمەيدى. قازاقستان ولاردىڭ تۋعان جەرى ەكەنىن، ول جاق تۋىسقاندارى بار ەل ەكەنىن عانا بىلەدى. ەرەكشە ءبىر سەزىمى، ساعىنىشى بار دەي المايمىن.
- بالالارىڭىزدىڭ قازاقستانعا دەگەن پاتريوتتىق سەزىمى بايقالا ما؟
- مەنىڭشە، ساياساتپەن اينالىسقان ادامدا عانا پاتريوتتىق سەزىم بولادى. سەبەبى، سول كەزدە ادام ءوز حالقىنىڭ جايى ءۇشىن الاڭداپ، ارەكەتكە بارا باستايدى. دەمەك، پاتريوتيزم تۋىندايدى.
- ساياساتپەن اينالىسۋ دەگەندى قالاي تۇسىندىرەسىز؟
- ساياساتپەن ساياساتكەرلەر عانا اينالىسۋى كەرەك دەگەن يدەيادان ارىلۋ كەرەك. بۇل تۋرالى فەيسبۋكتا جازبام دا بار. بايقاعانىم، حالىق ساياسات دەگەندى تۇسىنبەيدى ەكەن. ساياسات پەن ساياسي ويىنداردىڭ ايىرماشىلىعىن بىلمەيدى. ساياساتپەن حالىق ەمەس، تەك ساياساتكەرلەر اينالىسۋ كەرەك دەپ تۇسىنەدى.
مەنىڭ ويىمشا، ساياسات دەگەن كۇندەلىكتى اينالا قورشاعان زاڭ، الاتىن جالاقىڭ، زەينەتاقىڭ، الەۋمەتتىك كومەگىڭ، ىستەيتىن جۇمىسىڭ نەمەسە جۇمىسسىزدىعىڭ، جۇرەتىن جولىڭ، ىشەتىن سۋىڭ، بازارداعى تاماعىڭ، بالاڭنىڭ مەكتەبى، ءتىپتى كىتابى، ۋنيۆەرسيتەتى، ەمدەلەتىن دارىگەر مەن اۋرۋحانانىڭ ساپاسى، پوليتسيانىڭ ساعان قارىم-قاتىناسى، دەمالۋعا، قىدىرۋعا باراتىن جەرىڭ، ايتاتىن پىكىرىڭ مەن ءسوزىڭ، باس ەركىندىگىڭ.
- مانشۇك جالەل ساياساتقا كەلۋى مۇمكىن بە؟
- ءبارى دە مۇمكىن (كۇلىپ).
- بالالارىڭىزدىڭ وزگە توپىراقتا ءوسىپ، سول ەلدىڭ سالتىن، مادەنيەتىن، رۋحاني قۇندىلىقتارىن يگەرىپ جاتقانى ءسىزدى قىنجىلتپاي ما؟
- تۇرىكتەر ءوزىمىز سياقتى تۇركى تەكتەس حالىقتار عوي. سوندىقتان سالت-ءداستۇر، ءدىني ۇستانىمدارى قازاقتاردىكىنە ۇقسايدى. مىسالى، بىزدەگى ماقال-ماتەلدەر سياقتى ولاردا “اتا ءسوزى” دەگەن بار. مۇنىسىمەن بايىرعى سوزدەرىن ساقتاپ قالعان حالىق. سول سەبەپتى مادەنيەتكە قاتىستى بارەر جوق.
- زاڭ جاعى بىزگە قاراعاندا قاتالداۋ ما ؟
- زاڭدى بەكىتۋ بار، سول زاڭعا باعىنۋ تاعى بار. بىزدە توتەنشە جاعداي كەزىندە كوپشىلىك جينالۋعا بولمايدى دەسە، تىعىلىپ توي وتكىزىپ جاتقاندار دا بار. ال تۇركيالىقتاردا زاڭ شىقتى ما، ونى ورىنداۋ كەرەك دەگەن ءپرينتسيپتى ۇستانادى. ويتكەنى ەرەجەمەن جۇرگەننەن وزدەرىنە كەلەتىن پايدانى سەزىنە الادى.
- سوزدەرىڭىزدەن ەلدەگى جۇيەگە دەگەن رەنىش، پارتيا جۇمىسىنا كوڭىل تولماۋشىلىق بايقالادى؟ ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، قازاقستانداعى توپ-3 كەمشىلىك قانداي؟
- ءسوز ەركىندىگى، وي ەركىندىگىنىڭ جوقتىعى
- ساياسي جۇيەنىڭ ءبىر پارتياعا بايلانۋى
- حالىق اراسىندا ساۋاتسىزدىقتىڭ بەلەڭ الۋى.
- ەلگە قايتىپ ورالعىڭىز كەلە مە؟
- مەن تۇركياعا بالالارىم ءۇشىن كەلدىم. وسى جەردە تولىقتاي ەمدەلىپ، ءوز باستارىن الىپ ءجۇرىپ، جۇمىس جاساي الاتىن جاعدايعا جەتكىزسەم دەيمىن. ەلگە ورالۋ ازىرگە جوسپاردا جوق.
- سۇحبات بەرگەنىڭىزگە كوپ راقمەت! ىسىڭىزگە ساتتىلىك! بالاڭىزدىڭ تەزىرەك ساۋىعىپ كەتۋىنە تىلەكتەسپىز!
- ءاۋمين، راقمەت!
سۇحباتتاسقان: اياۋلىم ءابىلدا،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى.
