Túrkııaǵa qonys aýdarǵan Mánshúk: «Elge qaıta oralý josparymda joq»

5284
Adyrna.kz Telegram

Sońǵy ýaqytta shetelge qonys aýdaryp, elden ketkender sany ýaqyt ótken saıyn artýda. Buryn shetel asqandar ózge ult ókilderi eken dep, ózimizdi jubatqandaı bolatynbyz. Alaıda sońǵy ýaqytta ózge elge birjolata ketýshilerdiń sanyn  eńbekke jaramdy jastar qurap otyr. Qazaqstanda ár adamnyń ómir súrýine jaǵdaı jasalyp, zań talaptary bárine ortaq kúshke ıe bolsa, jumyssyzdyq, jetispeýshilik, úısiz qańǵýshylyq sekildi problemalar sheshilse, eshkimniń de óz elin tastap ketpesi anyq.  Mánshúk JÁLELMEN bolǵan suhbatymyzdan osyny ańǵarý qıyn bolmas.  Mánshúk elge tanymal, myqty jýrnalıst, ókinishke qaraı taıaýda ǵana dúnıe salǵan  Jasulan KÓJEKOVTIŃ jary.  

-        Qaıyrly kún, Mánshúk! Bizge suhbat berýge keliskenińizge raqmet. Aldymen ózińiz jaıly aıtyp ótseńiz.

-        Atyraý qalasynyń týmasymyn. Almaty energetıka ýnıversıtetinde aqparattyq tehnologııalar boıynsha bilim aldym. Ýnıversıtetti 1999-2000 jyldary bitirip, mamandyǵym boıynsha iri munaı salasyndaǵy sheteldik kompanııalarda qyzmet ettim. Otbasyn qurǵannan keıin joldasym ekeýmiz 2015 jylǵa deıin Astanada turdyq (qazirgi Nur-Sultan). Joldasym Jasulan Kójekov Qazaqstandaǵy belgili jýrnalıst. Atyraýda Oblystyq telearnada basshylyq qyzmet atqarǵan. Odan bólek "Atyrau Today" gazetiniń , "Atyraunews.com" portalynyń qurýshysy, "Aq Jaıyq", Astanada "Lıchnyı schet", "Azattyq Radıosynda" jýrnalıst bolyp jumys istegen.

-        Túrkııaǵa qonys aýdarǵanyńyzǵa neshe jyl boldy?

-        Túrkııaǵa 2017 jyly kóship keldik. Sodan beri Antalııa qalasynda turyp jatyrmyz.

-        “Arqa jyly bolsa, arqar aýyp nesi bar” demekshi, kóshýge de bir sebep bolǵan shyǵar? Kóshýdegi maqsatyńyz ne?

-        Basty sebep - kenjemiz Rýslannyń aýtızm dertimen aýyratyny. Dálirek aıtsam, balamyz joǵary fýnkıonaldy aýtızmge shaldyqqan. Qazaqstannyń qaı mektebine aparsaq ta, mektepter meniń balamdy oqyta almady. Sebebi bilim berý júıesi ınklıýzıvti bilim berýge daıyn bolmaı shyqty. Aýtıst balany oqytýǵa muǵalimder de múddeli bolmady. Áıteýir, úlgerimi de, tártibi de jaqsy synypqa aýysyp ketýge asyǵyp turatyn edi.

Al mundaı balalar erekshe kóńil bólýdi qajet etedi. Ol da qoǵamnyń bir múshesi retinde kópshilikpen birige otyryp damýǵa quqyly. Qazaqstanda mundaı múmkindikti kóre almadyq. Mınıstrlikten de bilim berýge qatysty aıtarlyqtaı kómek bolǵan joq. Qazir ǵoı kishkene bir ózgerister jasalyp jatqany. Ol kezde Qazaqstandaǵy bilim berý júıesi bizdi qanaǵattandyrmaǵan soń, biz shetelge ketýge bel baıladyq.

Kóshetin memleketti jan-jaqty izdep, Evropa memleketterin de qarastyrdyq. Biraq keıbir memleketterde ómir súrý qymbatqa túsedi eken. Sońynda túrki tektes halyq, ózimizge jaqyn dep, bar júgimizdi bir máshınege tıep, Túrkııaǵa jolǵa shyqtyq.

-        Kóshý proesi qalaı boldy? Kóshý kezinde qandaı qıyndyqtar bar?

-        Qujattarmen biraz sharýalary bar. Olardy qıyndyq demes edim. Biraq kóshý kezinde bolatyn shyǵyndarǵa daıyn bolý kerek. Mashınamen kelse, ásirese. Sebebi jolda kez kelgen jaǵdaı bolýy múmkin. Jolda janarmaı, tamaq degen sekildi qosymsha shyǵyndar bar.

-        Kóshý kezinde memleketten, dos-jarannan qandaı da bir kómek boldy ma?

-        Syrttan aıtarlyqtaı kómek boldy dep aıta almaımyn. Barlyq shyǵyn óz tarapymyzdan tólendi. Biraq Antalııaǵa barǵanda Antalııadaǵy qazaq qoǵamynyń tóraıymy Aqmaral apaı bizge úı jaldap, balalardy mektepke ornalastyrýǵa kóp kómektesti.

-        Antalııaǵa kelgende mamandyqtaryńyz boıynsha birden jumys taýyp kete aldyńyzdar ma?

-        Kelgen soń biz jumys jasaý týraly emes, qalaǵa ornalasyp, elge sińisip, til úırenip, balalardy mektepke ornalastyrýmen aınalystyq. Buǵan deıin ózimizdiń jınaǵan qorymyz boldy. Alǵashynda sol qarjyǵa ómir súrdik.

-        Qazir mamandyǵyńyz boıynsha jumys jasaısyz ba?

-        Joq. Qazirgi tańda blogerlikpen aınalysamyn. Tabysym aıtarlyqtaı úlken demeımin. Alaıda el qatarly tabys taýyp jatqan jaıymyz bar. Joldasym ekeýmizdi únemi ınternette qazaqsha kontentti damytý isi qatty qyzyqtyratyn. Sóıtip ekeýmiz qazaqsha blog júrgize bastadyq. Ózimiz Túrkııada turatyndyqtan, osynda kóship kelý, úı satyp alý, mektepke ornalasý, ýnıversıtetke túsý týraly posttar jaza bastadyq. Adamdarǵa osy proester boıynsha qyzmet kórsetemin, konsýltaııa júrgizemin.

-        Iá, paraqshańyzdan bilim berýge qatysty aýyz toltyryp aıtarlyqtaı, óte sapaly aqparattar alýǵa bolady. Munyń astarynda ne jatyr? Qazaqtardy Túrkııaǵa kóshýge úgitteý emes pe? (kúlip)

-        Búkil halyqty artyńnan ertip ketý múmkin emes. Maqsatym - halyqty Qazaqstanda joq múmkindiktermen, qarapaıym ǵana ereksheliktermen tanystyrý. Basqa eldiń jaqsy tustaryn kórip, ony Qazaqstanmen salystyryp, qajet tustaryn elde júzege asyrsa deımin. Eshkimge aldanbaı, maqsattaryna qol jetkizse deımin.

-        Qazaqstandaǵy bilim berý júıesiniń osal tustaryn baıqadyńyz, bildińiz. Túrkııadaǵydaı ozyq tehnologııalardy Qazaqstanǵa ákelgińiz kele me?

-        Ol úshin memleketten qoldaý bolý kerek. Arnaıy reforma jasalý qajet. Memleket tarapynan qoldaý tappasa, júıege ózgeris engizý múmkin emes.

-        Túrkııada turýdyń artyqshylyqtary qandaı? Qazaqstanmen salystyrǵanda qandaı aıyrmashylyqtary bar?

-        Adamdary bizge qaraǵanda meıirimdirek sııaqty. Tanymaıtyn adam bolsa da amandasyp, hal-jaǵdaı surasyp turady. Dúkenderinen bir shyny kofe iship ketýge de bolady. Mysaly, men aýtıst balamen talaı jerdi, mektepti araladym. Balam bir zatqa tıise bastasa, “Ornyna qoıa ǵoı, balam” desem, muǵalimder maǵan “Tıispeńiz. Oınasyn, ustap kórsin!” deıdi.

Balalardy qysyp ustap, oǵan joǵarydan qaraý degen atymen joq. Árbir muǵalim balaǵa dosyndaı qarap, suhbattasady. Muǵalim bala úshin úıretýshi ǵana emes, syrlas dosy, qatarlasy ispettes. Balaǵa jeke tulǵa retinde qarap, onyń árbir pikirine qurmetpen qaraıdy. Qysqa qaıyrsam, halyqtyń qarym-qatynasy, kózqarasy bizdegige qaraǵanda edáýir joǵary.

-        Jalpy qaraǵanda, qazaqstandyqtardyń ishki oıynda shetelge ketkisi bar. Ne sebepti dep oılaısyz?

-        Sebebi saıası júıege baılanysty sııaqty. Bizdegi jaǵdaı qandaı? Búkil júıe úkimet avtorıtarlyq prezıdentke táýeldi bolyp, tek sonyń múddesine jumys jasaıdy jáne halyq quqyǵyn sonyń jolynda taptaıdy. Óz quqyǵyn talap etý, ádildik taba almaı, óz erkindigin izdegen adamdar elden ketkisi keledi.

Basshylyqqa belgili bir merzimge bireýdi saılap qoıady. Ol adam óz reformasymen kelip, sharýanyń basyn qaıyrǵandaı bolady. Biraq eshqandaı shara sońyna deıin jetkizilmeıdi. Ol týraly ashyq aıtsa, táýliktep abaqtyǵa qamaıdy. Al Túrkııada demokratııalyq júıe birshama ornyqqan. Halyq óz oıyn der kezinde jetkizýge qaýqary jetedi. Óz quqyǵynyń taptalyp jatqanyna der kezinde reakııa kórsete alady. Qazaqstandyqtar bul týrasynda múlde saýatsyz demeımin. Qazir halyqtyń "saıası sanasy" kóterilip kele jatqany qýantady. Jáne qazaq tiliniń mártebesi kóterilip kele jatqany da kóńilge medeý boldy. Al buryn áttegen-aı degen kezder bolǵany ras.

-        Balalaryńyz Qazaqstan tarıhyn bile me?

-        Joq. Ázirge tarıhqa degen qyzyǵýshylyqtary joq.

-        Qaı jaqty Otanym dep esepteıdi?

-        Qazaqstanda týǵanyn, otany Qazaqstan ekendigin únemi aıtyp otyramyn. Patrıotızm degendi áli túsine bermeıdi. Qazaqstan olardyń týǵan jeri ekenin, ol jaq týysqandary bar el ekenin ǵana biledi. Erekshe bir sezimi, saǵynyshy bar deı almaımyn.

-        Balalaryńyzdyń Qazaqstanǵa degen patrıottyq sezimi baıqala ma?

-        Menińshe, saıasatpen aınalysqan adamda ǵana patrıottyq sezim bolady. Sebebi, sol kezde adam óz halqynyń jaıy úshin alańdap, áreketke bara bastaıdy. Demek, patrıotızm týyndaıdy.

-        Saıasatpen aınalysý degendi qalaı túsindiresiz?

-        Saıasatpen saıasatkerler ǵana aınalysýy kerek degen ıdeıadan arylý kerek. Bul týraly feısbýkta jazbam da bar. Baıqaǵanym, halyq saıasat degendi túsinbeıdi eken. Saıasat pen saıası oıyndardyń aıyrmashylyǵyn bilmeıdi. Saıasatpen halyq emes, tek saıasatkerler aınalysý kerek dep túsinedi.

Meniń oıymsha, SAIaSAT degen kúndelikti aınala qorshaǵan zań, alatyn jalaqyń, zeınetaqyń, áleýmettik kómegiń, isteıtin jumysyń nemese jumyssyzdyǵyń, júretin jolyń, ishetin sýyń, bazardaǵy tamaǵyń, balańnyń mektebi, tipti kitaby, ýnıversıteti, emdeletin dáriger men aýrýhananyń sapasy, polıııanyń saǵan qarym-qatynasy, demalýǵa, qydyrýǵa baratyn jeriń, aıtatyn pikiriń men sóziń, bas erkindigiń.

-        Mánshúk Jálel saıasatqa kelýi múmkin be?

-        Bári de múmkin (kúlip).

-        Balalaryńyzdyń ózge topyraqta ósip, sol eldiń saltyn, mádenıetin, rýhanı qundylyqtaryn ıgerip jatqany sizdi qynjyltpaı ma?

-        Túrikter ózimiz sııaqty túrki tektes halyqtar ǵoı. Sondyqtan salt-dástúr, dinı  ustanymdary qazaqtardikine uqsaıdy. Mysaly, bizdegi maqal-mátelder sııaqty olarda “Ata sózi” degen bar. Munysymen baıyrǵy sózderin saqtap qalǵan halyq. Sol sebepti mádenıetke qatysty barer joq.

-        Zań jaǵy bizge qaraǵanda qataldaý ma ?

-        Zańdy bekitý bar, sol zańǵa baǵyný taǵy bar. Bizde tótenshe jaǵdaı kezinde kópshilik jınalýǵa bolmaıdy dese, tyǵylyp toı ótkizip jatqandar da bar. Al Túrkııalyqtarda zań shyqty ma, ony oryndaý kerek degen prınıpti ustanady. Óıtkeni erejemen júrgennen ózderine keletin paıdany sezine alady.

-        Sózderińizden eldegi júıege degen renish, partııa jumysyna kóńil tolmaýshylyq baıqalady? Sizdiń oıyńyzsha, Qazaqstandaǵy TOP-3 kemshilik qandaı?

  1. Sóz erkindigi, oı erkindiginiń joqtyǵy
  2. Saıası júıeniń bir partııaǵa baılanýy
  3. Halyq arasynda saýatsyzdyqtyń beleń alýy.

-        Elge qaıtyp oralǵyńyz kele me?

-        Men Túrkııaǵa balalarym úshin keldim. Osy jerde tolyqtaı emdelip, óz bastaryn alyp júrip, jumys jasaı alatyn jaǵdaıǵa jetkizsem deımin. Elge oralý ázirge josparda joq.

-        Suhbat bergenińizge kóp raqmet! Isińizge sáttilik! Balańyzdyń tezirek saýyǵyp ketýine tilektespiz!

-        Áýmın, raqmet!

 

 

 

Suhbattasqan: Aıaýlym Ábilda,

"Adyrna" ulttyq portaly.

 

Pikirler