Soŋǧy uaqytta şetelge qonys audaryp, elden ketkender sany uaqyt ötken saiyn artuda. Būryn şetel asqandar özge ūlt ökılderı eken dep, özımızdı jūbatqandai bolatynbyz. Alaida soŋǧy uaqytta özge elge bırjolata ketuşılerdıŋ sanyn eŋbekke jaramdy jastar qūrap otyr. Qazaqstanda är adamnyŋ ömır süruıne jaǧdai jasalyp, zaŋ talaptary bärıne ortaq küşke ie bolsa, jūmyssyzdyq, jetıspeuşılık, üisız qaŋǧuşylyq sekıldı problemalar şeşılse, eşkımnıŋ de öz elın tastap ketpesı anyq. Mänşük JÄLELMEN bolǧan sūhbatymyzdan osyny aŋǧaru qiyn bolmas. Mänşük elge tanymal, myqty jurnalist, ökınışke qarai taiauda ǧana dünie salǧan Jasūlan KÖJEKOVTIŊ jary.
- Qaiyrly kün, Mänşük! Bızge sūhbat beruge kelıskenıŋızge raqmet. Aldymen özıŋız jaily aityp ötseŋız.
- Atyrau qalasynyŋ tumasymyn. Almaty energetika universitetınde aqparattyq tehnologiialar boiynşa bılım aldym. Universitettı 1999-2000 jyldary bıtırıp, mamandyǧym boiynşa ırı mūnai salasyndaǧy şeteldık kompaniialarda qyzmet ettım. Otbasyn qūrǧannan keiın joldasym ekeumız 2015 jylǧa deiın Astanada tūrdyq (qazırgı Nūr-Sūltan). Joldasym Jasūlan Köjekov Qazaqstandaǧy belgılı jurnalist. Atyrauda Oblystyq telearnada basşylyq qyzmet atqarǧan. Odan bölek "Atyrau Today" gazetınıŋ , "Atyraunews.com" portalynyŋ qūruşysy, "Aq Jaiyq", Astanada "Lichnyi schet", "Azattyq Radiosynda" jurnalist bolyp jūmys ıstegen.
- Türkiiaǧa qonys audarǧanyŋyzǧa neşe jyl boldy?
- Türkiiaǧa 2017 jyly köşıp keldık. Sodan berı Antaliia qalasynda tūryp jatyrmyz.
- “Arqa jyly bolsa, arqar auyp nesı bar” demekşı, köşuge de bır sebep bolǧan şyǧar? Köşudegı maqsatyŋyz ne?
- Basty sebep - kenjemız Ruslannyŋ autizm dertımen auyratyny. Dälırek aitsam, balamyz joǧary funksionaldy autizmge şaldyqqan. Qazaqstannyŋ qai mektebıne aparsaq ta, mektepter menıŋ balamdy oqyta almady. Sebebı bılım beru jüiesı inkliuzivtı bılım beruge daiyn bolmai şyqty. Autist balany oqytuǧa mūǧalımder de müddelı bolmady. Äiteuır, ülgerımı de, tärtıbı de jaqsy synypqa auysyp ketuge asyǧyp tūratyn edı.
Al mūndai balalar erekşe köŋıl böludı qajet etedı. Ol da qoǧamnyŋ bır müşesı retınde köpşılıkpen bırıge otyryp damuǧa qūqyly. Qazaqstanda mūndai mümkındıktı köre almadyq. Ministrlıkten de bılım beruge qatysty aitarlyqtai kömek bolǧan joq. Qazır ǧoi kışkene bır özgerıster jasalyp jatqany. Ol kezde Qazaqstandaǧy bılım beru jüiesı bızdı qanaǧattandyrmaǧan soŋ, bız şetelge ketuge bel bailadyq.
Köşetın memlekettı jan-jaqty ızdep, Evropa memleketterın de qarastyrdyq. Bıraq keibır memleketterde ömır süru qymbatqa tüsedı eken. Soŋynda türkı tektes halyq, özımızge jaqyn dep, bar jügımızdı bır mäşinege tiep, Türkiiaǧa jolǧa şyqtyq.
- Köşu prosesı qalai boldy? Köşu kezınde qandai qiyndyqtar bar?
- Qūjattarmen bıraz şarualary bar. Olardy qiyndyq demes edım. Bıraq köşu kezınde bolatyn şyǧyndarǧa daiyn bolu kerek. Maşinamen kelse, äsırese. Sebebı jolda kez kelgen jaǧdai boluy mümkın. Jolda janarmai, tamaq degen sekıldı qosymşa şyǧyndar bar.
- Köşu kezınde memleketten, dos-jarannan qandai da bır kömek boldy ma?
- Syrttan aitarlyqtai kömek boldy dep aita almaimyn. Barlyq şyǧyn öz tarapymyzdan tölendı. Bıraq Antaliiaǧa barǧanda Antaliiadaǧy qazaq qoǧamynyŋ töraiymy Aqmaral apai bızge üi jaldap, balalardy mektepke ornalastyruǧa köp kömektestı.
- Antaliiaǧa kelgende mamandyqtaryŋyz boiynşa bırden jūmys tauyp kete aldyŋyzdar ma?
- Kelgen soŋ bız jūmys jasau turaly emes, qalaǧa ornalasyp, elge sıŋısıp, tıl üirenıp, balalardy mektepke ornalastyrumen ainalystyq. Būǧan deiın özımızdıŋ jinaǧan qorymyz boldy. Alǧaşynda sol qarjyǧa ömır sürdık.
- Qazır mamandyǧyŋyz boiynşa jūmys jasaisyz ba?
- Joq. Qazırgı taŋda blogerlıkpen ainalysamyn. Tabysym aitarlyqtai ülken demeimın. Alaida el qatarly tabys tauyp jatqan jaiymyz bar. Joldasym ekeumızdı ünemı internette qazaqşa kontenttı damytu ısı qatty qyzyqtyratyn. Söitıp ekeumız qazaqşa blog jürgıze bastadyq. Özımız Türkiiada tūratyndyqtan, osynda köşıp kelu, üi satyp alu, mektepke ornalasu, universitetke tüsu turaly posttar jaza bastadyq. Adamdarǧa osy prosester boiynşa qyzmet körsetemın, konsultasiia jürgızemın.
- İä, paraqşaŋyzdan bılım beruge qatysty auyz toltyryp aitarlyqtai, öte sapaly aqparattar aluǧa bolady. Mūnyŋ astarynda ne jatyr? Qazaqtardy Türkiiaǧa köşuge ügıtteu emes pe? (külıp)
- Bükıl halyqty artyŋnan ertıp ketu mümkın emes. Maqsatym - halyqty Qazaqstanda joq mümkındıktermen, qarapaiym ǧana erekşelıktermen tanystyru. Basqa eldıŋ jaqsy tūstaryn körıp, ony Qazaqstanmen salystyryp, qajet tūstaryn elde jüzege asyrsa deimın. Eşkımge aldanbai, maqsattaryna qol jetkızse deimın.
- Qazaqstandaǧy bılım beru jüiesınıŋ osal tūstaryn baiqadyŋyz, bıldıŋız. Türkiiadaǧydai ozyq tehnologiialardy Qazaqstanǧa äkelgıŋız kele me?
- Ol üşın memleketten qoldau bolu kerek. Arnaiy reforma jasalu qajet. Memleket tarapynan qoldau tappasa, jüiege özgerıs engızu mümkın emes.
- Türkiiada tūrudyŋ artyqşylyqtary qandai? Qazaqstanmen salystyrǧanda qandai aiyrmaşylyqtary bar?
- Adamdary bızge qaraǧanda meiırımdırek siiaqty. Tanymaityn adam bolsa da amandasyp, hal-jaǧdai sūrasyp tūrady. Dükenderınen bır şyny kofe ışıp ketuge de bolady. Mysaly, men autist balamen talai jerdı, mekteptı araladym. Balam bır zatqa tiıse bastasa, “Ornyna qoia ǧoi, balam” desem, mūǧalımder maǧan “Tiıspeŋız. Oinasyn, ūstap körsın!” deidı.
Balalardy qysyp ūstap, oǧan joǧarydan qarau degen atymen joq. Ärbır mūǧalım balaǧa dosyndai qarap, sūhbattasady. Mūǧalım bala üşın üiretuşı ǧana emes, syrlas dosy, qatarlasy ıspettes. Balaǧa jeke tūlǧa retınde qarap, onyŋ ärbır pıkırıne qūrmetpen qaraidy. Qysqa qaiyrsam, halyqtyŋ qarym-qatynasy, közqarasy bızdegıge qaraǧanda edäuır joǧary.
- Jalpy qaraǧanda, qazaqstandyqtardyŋ ışkı oiynda şetelge ketkısı bar. Ne sebeptı dep oilaisyz?
- Sebebı saiasi jüiege bailanysty siiaqty. Bızdegı jaǧdai qandai? Bükıl jüie ükımet avtoritarlyq prezidentke täueldı bolyp, tek sonyŋ müddesıne jūmys jasaidy jäne halyq qūqyǧyn sonyŋ jolynda taptaidy. Öz qūqyǧyn talap etu, ädıldık taba almai, öz erkındıgın ızdegen adamdar elden ketkısı keledı.
Basşylyqqa belgılı bır merzımge bıreudı sailap qoiady. Ol adam öz reformasymen kelıp, şaruanyŋ basyn qaiyrǧandai bolady. Bıraq eşqandai şara soŋyna deiın jetkızılmeidı. Ol turaly aşyq aitsa, täulıktep abaqtyǧa qamaidy. Al Türkiiada demokratiialyq jüie bırşama ornyqqan. Halyq öz oiyn der kezınde jetkızuge qauqary jetedı. Öz qūqyǧynyŋ taptalyp jatqanyna der kezınde reaksiia körsete alady. Qazaqstandyqtar būl turasynda mülde sauatsyz demeimın. Qazır halyqtyŋ "saiasi sanasy" köterılıp kele jatqany quantady. Jäne qazaq tılınıŋ märtebesı köterılıp kele jatqany da köŋılge medeu boldy. Al būryn ättegen-ai degen kezder bolǧany ras.
- Balalaryŋyz Qazaqstan tarihyn bıle me?
- Joq. Äzırge tarihqa degen qyzyǧuşylyqtary joq.
- Qai jaqty Otanym dep esepteidı?
- Qazaqstanda tuǧanyn, otany Qazaqstan ekendıgın ünemı aityp otyramyn. Patriotizm degendı älı tüsıne bermeidı. Qazaqstan olardyŋ tuǧan jerı ekenın, ol jaq tuysqandary bar el ekenın ǧana bıledı. Erekşe bır sezımı, saǧynyşy bar dei almaimyn.
- Balalaryŋyzdyŋ Qazaqstanǧa degen patriottyq sezımı baiqala ma?
- Menıŋşe, saiasatpen ainalysqan adamda ǧana patriottyq sezım bolady. Sebebı, sol kezde adam öz halqynyŋ jaiy üşın alaŋdap, äreketke bara bastaidy. Demek, patriotizm tuyndaidy.
- Saiasatpen ainalysu degendı qalai tüsındıresız?
- Saiasatpen saiasatkerler ǧana ainalysuy kerek degen ideiadan arylu kerek. Būl turaly feisbukta jazbam da bar. Baiqaǧanym, halyq saiasat degendı tüsınbeidı eken. Saiasat pen saiasi oiyndardyŋ aiyrmaşylyǧyn bılmeidı. Saiasatpen halyq emes, tek saiasatkerler ainalysu kerek dep tüsınedı.
Menıŋ oiymşa, SAIаSAT degen kündelıktı ainala qorşaǧan zaŋ, alatyn jalaqyŋ, zeinetaqyŋ, äleumettık kömegıŋ, ısteitın jūmysyŋ nemese jūmyssyzdyǧyŋ, jüretın jolyŋ, ışetın suyŋ, bazardaǧy tamaǧyŋ, balaŋnyŋ mektebı, tıptı kıtaby, universitetı, emdeletın därıger men auruhananyŋ sapasy, polisiianyŋ saǧan qarym-qatynasy, demaluǧa, qydyruǧa baratyn jerıŋ, aitatyn pıkırıŋ men sözıŋ, bas erkındıgıŋ.
- Mänşük Jälel saiasatqa keluı mümkın be?
- Bärı de mümkın (külıp).
- Balalaryŋyzdyŋ özge topyraqta ösıp, sol eldıŋ saltyn, mädenietın, ruhani qūndylyqtaryn igerıp jatqany sızdı qynjyltpai ma?
- Türıkter özımız siiaqty türkı tektes halyqtar ǧoi. Sondyqtan salt-dästür, dıni ūstanymdary qazaqtardıkıne ūqsaidy. Mysaly, bızdegı maqal-mätelder siiaqty olarda “Ata sözı” degen bar. Mūnysymen baiyrǧy sözderın saqtap qalǧan halyq. Sol sebeptı mädenietke qatysty barer joq.
- Zaŋ jaǧy bızge qaraǧanda qataldau ma ?
- Zaŋdy bekıtu bar, sol zaŋǧa baǧynu taǧy bar. Bızde tötenşe jaǧdai kezınde köpşılık jinaluǧa bolmaidy dese, tyǧylyp toi ötkızıp jatqandar da bar. Al Türkiialyqtarda zaŋ şyqty ma, ony oryndau kerek degen prinsiptı ūstanady. Öitkenı erejemen jürgennen özderıne keletın paidany sezıne alady.
- Sözderıŋızden eldegı jüiege degen renış, partiia jūmysyna köŋıl tolmauşylyq baiqalady? Sızdıŋ oiyŋyzşa, Qazaqstandaǧy TOP-3 kemşılık qandai?
- Qai jaqty Otanym dep esepteidı?
- Qazaqstanda tuǧanyn, otany Qazaqstan ekendıgın ünemı aityp otyramyn. Patriotizm degendı älı tüsıne bermeidı. Qazaqstan olardyŋ tuǧan jerı ekenın, ol jaq tuysqandary bar el ekenın ǧana bıledı. Erekşe bır sezımı, saǧynyşy bar dei almaimyn.
- Balalaryŋyzdyŋ Qazaqstanǧa degen patriottyq sezımı baiqala ma?
- Menıŋşe, saiasatpen ainalysqan adamda ǧana patriottyq sezım bolady. Sebebı, sol kezde adam öz halqynyŋ jaiy üşın alaŋdap, äreketke bara bastaidy. Demek, patriotizm tuyndaidy.
- Saiasatpen ainalysu degendı qalai tüsındıresız?
- Saiasatpen saiasatkerler ǧana ainalysuy kerek degen ideiadan arylu kerek. Būl turaly feisbukta jazbam da bar. Baiqaǧanym, halyq saiasat degendı tüsınbeidı eken. Saiasat pen saiasi oiyndardyŋ aiyrmaşylyǧyn bılmeidı. Saiasatpen halyq emes, tek saiasatkerler ainalysu kerek dep tüsınedı.
Menıŋ oiymşa, SAIаSAT degen kündelıktı ainala qorşaǧan zaŋ, alatyn jalaqyŋ, zeinetaqyŋ, äleumettık kömegıŋ, ısteitın jūmysyŋ nemese jūmyssyzdyǧyŋ, jüretın jolyŋ, ışetın suyŋ, bazardaǧy tamaǧyŋ, balaŋnyŋ mektebı, tıptı kıtaby, universitetı, emdeletın därıger men auruhananyŋ sapasy, polisiianyŋ saǧan qarym-qatynasy, demaluǧa, qydyruǧa baratyn jerıŋ, aitatyn pıkırıŋ men sözıŋ, bas erkındıgıŋ.
- Mänşük Jälel saiasatqa keluı mümkın be?
- Bärı de mümkın (külıp).
- Balalaryŋyzdyŋ özge topyraqta ösıp, sol eldıŋ saltyn, mädenietın, ruhani qūndylyqtaryn igerıp jatqany sızdı qynjyltpai ma?
- Türıkter özımız siiaqty türkı tektes halyqtar ǧoi. Sondyqtan salt-dästür, dıni ūstanymdary qazaqtardıkıne ūqsaidy. Mysaly, bızdegı maqal-mätelder siiaqty olarda “Ata sözı” degen bar. Mūnysymen baiyrǧy sözderın saqtap qalǧan halyq. Sol sebeptı mädenietke qatysty barer joq.
- Zaŋ jaǧy bızge qaraǧanda qataldau ma ?
- Zaŋdy bekıtu bar, sol zaŋǧa baǧynu taǧy bar. Bızde tötenşe jaǧdai kezınde köpşılık jinaluǧa bolmaidy dese, tyǧylyp toi ötkızıp jatqandar da bar. Al Türkiialyqtarda zaŋ şyqty ma, ony oryndau kerek degen prinsiptı ūstanady. Öitkenı erejemen jürgennen özderıne keletın paidany sezıne alady.
- Sözderıŋızden eldegı jüiege degen renış, partiia jūmysyna köŋıl tolmauşylyq baiqalady? Sızdıŋ oiyŋyzşa, Qazaqstandaǧy TOP-3 kemşılık qandai?
- Söz erkındıgı, oi erkındıgınıŋ joqtyǧy
- Saiasi jüienıŋ bır partiiaǧa bailanuy
- Halyq arasynda sauatsyzdyqtyŋ beleŋ aluy.
Sūhbattasqan: Aiaulym Äbılda,
"Adyrna" ūlttyq portaly.
