كينو ءتۇسىرىلىپ جاتقانى التى الاشقا ءماشھۇر ەتىلىپ، اۋىق-اۋىق جارنامالانعان «اباي» ءفيلمىن كورىپ وتىرمىز. م.اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» رومان-ەپوپەياسى كوكىرەكتە جاتتالعان سوڭ قويىلىمدى كورۋ باسقاعا قايدام، ادەبيەتشىلەر قاۋىمىنا قيىنداۋ بولعان بولار. كينوستسەناريدە مونتاج، جيناقتاۋ بولادى عوي ارينە. 4 كىتاپتى ءبىر كينوعا ءسىڭىرۋ مۇمكىن ەمەسىن تۇسىنەمىز. ول قاجەت تە ەمەس. كيناعا ابايدىڭ قاي ءومىر كەزەڭىن السا دا، سيۋجەتتىك تۇتاستىق، يدەيالىق مازمۇن، مانمەن جۇپ-جۇمىر ەتۋ مىندەت. تەلەحيكايا باستالعاننان سيۋجەتتە ۋاقىت پەن كەڭىستىك ەگىزدىگى، رەتراسپەكتسيا بارلىعى بايقالىپ قالدى. وقيعا جەلىسى شيراتىلىپ، كەيىپكەر سۇلباسى كورىنبەي جاتىپ، «ابايىمىزدىڭ» ءسوزىن توسىرقادىق. ابايدىڭ اۋزىنان شىعاتىن سوزگە بايىپپەن قاراماسا بولا ما؟! ءدىلدا مەن ابايدىڭ ديالوگىنەن بۇگىنگى شالدۋار، قىزعانشاق ەرلى-زايىپتىنىڭ كەيپى كورىناپ قالدى. سالتاناتپەن جولىققانىن ەستىگەن ءدىلدانىڭ شاپتىعۋى، وعان اباي باسىمەن ءۇنسىز قالىپ، شاراسىز ۇيدەن شىعىپ كەتۋى ارقىلى كينو اۆتورلارى قانداي ماقسات كوزدەدى ەكەن دەگەن سۇراق تۋادى. «ازدىڭىز-اۋ، اباي» دەگەن كەيىس روماندا ايگەرىم اۋزىنان شىعاتىن ەدى. نەلىكتەن ءدىلدانى نىساناعا الدى؟ كەيىپكەر وبرازىن تولىقتىرۋ، تۇتاستىرۋ بولسا قۇپ دەر ەدىك. بىراق ايقىن وبرازدا شىققان ءدىلدا كورىنبەدى. ەڭ بولماعاندا جاس ابايدىڭ ساعىنىپ جەتكەندەگى ۇيىمەن امانداسۋىن جونىمەن كەلتىرگەندە... بىتكەن ىسكە سىنشى كوپ دەسەك تە، قايران اعا بۋىننىڭ ورەلى ءسوزى مەن تانىمىن جوقتايسىڭ. م.اۋەزوۆ، ع.مۇسىرەپوۆتەي كلاسسيكا بولسا دەگەن تىلەك، جوقتى ىزدەتكەندەي ەمىنە ءتۇسىپ، ەمەكسيسىڭ. قازاق ءدىلى، سالت-ساناسى سىڭبەگەن سوڭ، شالاعاي دۇنيەلەر تاعى قاي جەرىنەن شولتاڭ ەتە تۇسەدى دەپ قورعالاقتاپ وتىراسىڭ...
ادەتتە كينونىڭ باعىن جاندىرىپ، باعاسىن اسىراتىن نەگىزگى تۇلعا – كينوكەيىپكەر: اكتەر، اكتريسالار. ءبىر عانا قوجا ءرولى تالاي بالانىڭ قيالىنا قانات ءبىتىرىپ، تىلىنە ماتەل بولعانى، «قان مەن تەر» فيلمىندەگى ەلامان، قالەن رولدەرى تۇتاس ءبىر كەزەڭنىڭ مۇنى مەن زارىن، تۇتاس كارتيناسىن كوز الدىعا اكەلگەنى كەشەگى كۇننىڭ عانا ەمەس، بۇگىنگى كۇننىڭ دە كوز قۋانىشى. كوكەيدە جاتتالعان تالاي كوركەم تۋىندىلار: «قىز جىبەك»، «الدار كوسە»، «كوكسەرەك»، «سالتانات»، «الپامىس مەكتەپكە بارادى»، «شاڭىراق» ت.ت. جەتەرلىك. ءتىپتى كۇنى كەشەگى «قۇنانباي»، «تراكتورشىنىڭ ماحابباتى» كينولارىنىڭ دا يدەيالىق مازمۇن تۇتاستىعى بار، كورەرمەنگە ايتارى بار دۇنيەلەر ەكەنىن ءبىراز جۇرت مويىندادى. قازاق كينوسىندا تالانتتار كوپ، تەك بۇلاق كوزىن اشىپ، جول سىلتەيتىن شاكەن اعالار، سۇلتان اعالار جەتپەيتىن سياقتانادى.
كينودا كوزگە ۇرىپ كورىنىپ تۇرعان ولاقتىق: بىرىنشىدەن، اكتەرلەر قۇرامىن تاڭداۋدا ءبىراز كەمشىلىك ورىن العاندىعى. ابايعا قاتىستى كينوعا قالاي جەڭىل قاراۋعا بولادى؟! قاي كەيىپكەر بولسىن كورەرمەن كوزىندە ءبارى دارداي. ابايدىڭ اينالاسىنداعىلاردىڭ قايسىن بولسىن جەتكىزە ويناماۋ كۇنا. مۇندايدا كاستينگ جاساۋ ءارى ادىلەتپەن تاڭداپ الۋ، اعايىنشىلىق جاساماۋ ماڭىزدى. كەزىندە «قىز-جىبەك» ءفيلمى اكتەرلەردى پروفيلىنە قاراي تاڭدالۋىمەن عانا ەمەس، ولاردى ويناۋ شەبەرلىگىنە باۋلىپ، ۇزدىك ەتىپ دايارلاۋدا دا وزىق بولعانىمەن قاۋىمعا ءمالىم. تەك جىبەكتىڭ نوكەرلەرىن تاڭداۋدىڭ ءوزى ايلارعا سوزىلعان. ال اباي كيناسى ويلانباي، اسىعىس تۇسىرىلەتىن دۇنيە ەمەس. ناۋقان وتەدى، كينو تاريحتا قالادى. مادەنيەت وشاعىندا جاعىپ وتىر دەيتىن تۇلعالارىمىز نەگە شالاعاي تىرلىككە ءۇيىر؟! كەيىپكەرلەردىڭ وبرازى كوڭىلدەردە روماننان سومدالعان. الايدا توعجاننىڭ تولىقشا بالعىن بىلەگى، دوڭگەلەك ءجۇزى - پورترەتى، وبرازى قايدا؟ ءدىلدانىڭ كەسەك داۋسى مەن اقسۇر ءجۇزى، بيىك قاباعى... شۇكىماننىڭ جىڭىشكە قاسى، سىزىلتا سالعان ءانى، پورترەتى، ابايدى ىنتىقتىرعان كەيپى قايدا؟ ادەمى سۋ جاڭا كويلەك كيىپ جاپا جاساپ وتىرىپ مۋزىكانىڭ سۇيمەلىمەن ءان سالۋى قالاي؟! قازاق اۋىلىندا كەشكى اۋەن، دومبىرا ءۇنى ەستىلمەۋشى مە ەدى... جۇمباق كەش، كورگەن ءتۇس قايدا؟ ماعىشتى تاڭداعاندا دا رومانداعى وبرازعا زەر سالماعان. ماعريپا ماحمۇتقىزى نوعايدان ەكەنى روماندا اشىپ ايتىلعان. ونىڭ رولىنە تاڭدالعاناتىن قىزدىڭ دا ءتۇر-تۇرپاتى سايكەسۋى كەرەك ەدى.
بالا ابايدىڭ وبرازىنا دا تولىقتىرىپ ءجون سىلتەيتىن رەجيسسەردى كەرەك-اق. ابايدىڭ ءۇش ءتۇرلى ءومىر كەزەڭىن سومداۋشى ابايلاردىڭ دا ءىس-ارەكەتى مەن مىنەز قالپىنا سىن بار. بالا ابايدىڭ ارەكەتى تىم شالت، بالا كۇنىنەن اباي اتاندىرعان كوزقاراس جوق (اۋزىنا ويلى ءسوز سالعانىمەن، كوكىرەكتەن شىعىپ ويناماعان ءسوڭ كورەرمەنگە جەتپەيدى-اۋ), جاس ابايدا ابايلى ءسوز جەتىمسىز. اكە سىنىنا اتىپ تۇرىپ ۇمتىلۋ ابايداي تۇلعانىڭ ەمەس، سول تۇستاعى اكە الدىنداعى كەز-كەلگەن تاربيەلى جاستىڭ بىردە ءبىرى جاسامايتىن قىلىق. جالپى ءدال وسى ءۇزىندى م.اۋەزوۆتىڭ رومان-ەپوپەيانى كەڭەستىك تسەنزۋرادان وتكىزۋى ءۇشىن تاپتىق كوزقاراستى ادەيى قوسقان امالى ەدى. ءدال بۇگىنگى كەزەڭدە ابايدى دۇرىس تانىپ تۇسىنەتىن ۋاقىت جەتتى. قۇنانبايدى ەسكىلىك كوزى، ابايدى جاڭا تاپ وكىلى دەگەن ەسكى تانىمنان ارىلاتىن ۋاقىت جەتكەن بولار، وعان دەرەك تە، دايەك تە جەتەرلىك وسى كۇندە.
قۇنانبايدىڭ ءرولىن ويناۋدا اكتەرىمىزدە سەنىمدى قالىپ بار. ايتسە دە، ات جاقتى كەلگەن، ۇزىن سوپاق، قاز جۇمىرتقاسىنداي باسى، بەت بەينەسىن ءبىر وڭىردەي كورسەتەتىن ۇزىن ساقالى، تەسىلە سىزدانا قارايتىن تومپاقشا ساۋ كوزى، سۋىق ءجۇزى كورىنبەيدى. اكتەردى جاساندىرىپ، كوزىنە كەلگەن تۇستا «گريم جەتپەگەن بە؟» دەگەن ءسوز كەلەدى كومەيگە. قۇنانباي ەرەكشەلەنبەي، كوپ شاپاندىنىڭ ءبىرى بولىپ شىققان.
زەرە رولىندەگى اكتريسانىڭ داۋىسى، سويلەۋ مانەرى، ويناۋى جاقسى شىققان، ۇلجان رولىندەگى اكتريسانىڭ دا ىزدەنىسى بار، تەك كەيبىر ءتۇسىرىلۋ جاعىنداعى كەم-كەتىگى رەجيسسەردەن كەتكەن دەسەك بولار. ال ب.ابدىلمانوۆقا كەلسەك، قازاق كينوسىنىڭ كوبىندە تانىلىپ جۇرگەن جاقسى اكتەر. باسقا رولدە ۇزدىك بولار. بىراق بۇل كينودا كەيىپكەرىن تەرەڭ زەردەلەمەگەن سياقتى. باستان-اياق ءبىر كەيىپ: ابايدىڭ جىلى قاباعى، نۇرلى ءجۇزى جوق. اكتەر مە، رەجيسسەر مە ابايعا قاتىستى ەستەلىكتەردى زەردەلەمەگەن بولۋ كەرەك. ماعاۋيا، تۇراعۇلدار مەن ماكەن، ءۋاسيلا اپالارىمىزدىڭ ايتۋىندا جىلت ەتكەن جاقسىلىققا جاساپ جادىرايتىن، مەيىرلەنە كۇلەتىن اباي كورىنبەيدى. اسىرەسە بالالارىمەن وتىرعان تۇستارىن ءمۇلت جىبەرمەۋ كەرەك ەدى. ءومىردىڭ قيلى ساتىندەگى وبرازى شىقپاعان: بەت قۇبىلىسىندا، ىشكى تولقىنىستى بەرۋدە بىرجاقتىلىق باسىم. توعىشار، سۋىق كوز، سالقىن ءجۇز، كەكەسىن كەيىپ كوبىرەك كورىنەدى. كەي تۇسىندا «ادامنىڭ ۇزدىك مۇشەسى كوزىندە» كورىنەتىن وي، تولعانىس، «تارىلدى كوكىرەك، قىسىلدى جۇرەك» دەيتىن تورىعۋ ساتتەرى، تەرەڭدىگى جەتپەيدى. ايگەرىم مەن ءدىلدانىڭ ءرولى جۇتاڭ. اسىرەسە ايگەرىم رولىنە اكتريسا ءساتسىز تاڭدالعان، پروفيل كەلىسپەگەن ءارى ويناي دا الماعان، ءسوز جاساندى، ارەكەتى سەنىمسىز، كەي تۇسى ءتىپتى رەتسىز. بازارالى وبرازى شە؟... نۇرعانىم ۇستىنەن قۇس ۇشىرماي، داستارحانىنا كىسى ۇستىنەن اياق سابىلتپاي ەرەك كۇتەتىن قوناعى.... سۇلۋ ءجۇزدى، كەڭ يىقتى، ءىرى دەنەلى بيداي ءوڭدى دەيتىن سيپات قايدا؟! الدە قازىرگى قازاقتا ەر تۇرپاتتى جان جوق پا؟
كەلەسى كەمشىلىك سيۋجەتتىك جەلىگە، يدەيالىق مازمۇنىنعا قاتىستى
كينوعا كوپ ساحنانى سىيعىزامىز دەگەننەن تۋعان با، سيۋجەتتە تۇتاس ارقاۋ انىق ەمەس، سول ارقاۋعا شاباقتالعان شاعىن موتيۆتەر دۇرىس تاڭدالماعانداي كورىنەدى. كەي ەپيزودتار شىعارمانىڭ يدەيالىق مازمۇنىن تولىقتىرۋعا قىزمەت ەتە قويمايدى. جالپى كىتاپتى وقىپ قانا قايسى قايدان الىنعان دەپ جورامال جاساپ وتىرمىز. ال باسقا كورەرمەن قايتپەك؟ باس-اياعى تۇتاسپاعان سيۋجەتتەن نە تۇسىنبەك؟! ابايدىڭ تىزە بۇكپەستەن جۇرە سويلەپ داۋ شەشەتىنى قالاي؟ وسىندايدا بي-شەشەندەر ءداسۇرىنىڭ قىسقا فراگمەنتى قاجەت-اق ەدى. ساحنانى سالتاناتپەن كەزدەسكەن سەمەيدەگى سوتتان باستاعان. ودان كەيىن اياقاستى ۇزاتىلىپ كەتكەن توعجان اۋىلىنا تاپ بولادى. وقيعالار تىم فراگمەنتالدى، كورەرمەنگە تۇسىنىكسىز. كورەرمەن ابايدىڭ اينالاسىنداعى قىزداردان جاڭىلىپ وتىرعان بولار. بىر ءسات اباي ارباعا تاڭىلعان بوجەيگە امانداسقان بولادى. ءبىر وقيعانىڭ باسى، دامۋى، شيەلەنىسى جوق. ەندى بىردە اباي جاستاردىڭ ورتاسىندا قۇس سالا شىعادى. ابايدىڭ قانسونارىن كورسەتىپ، جاستار ورتاسىنداعى تالىممىنەن حابار بەرۋ نيەتتەن شىعار دەپ تۇيدىك. ايتسە دە، ەس جيىپ، كورەرمەن كوڭىل قويارلىق بايىپ، ەستەتيكالىق ءلاززات الارلىق كوركەم كورىنىس جوق، تىم قىسقا، اسىعىس. جالپى وسىنداي شاعىن دۋبلدەر نەگىزگى مازمۇنعا قابىسىپ، جىمداسىپ كەتىپ جاتقان جوق، تۇتاستىق جوق. موزايكا. قاي ءدۋبلدى كورسەڭ دە اۋىل ءۇيدىڭ جاس-كارىسى لەپىل قاعىپ، ەلەڭدەپ جۇرگەنى. كينودا نەگىزگى كەيىپكەرلەر عانا ەمەس، ماسسوۆكانىڭ دا ءار قادامى مەن قيمىلى ءجىتى ويلاستىرىلۋ كەرەك. كوبىنىڭ قيمىلى ەبەدەيسىز، رەتسىز سابىلىس... ءبىر دۋبلدە الشىنباي مەن قۇنانباي كۋىقتاي ۇستەلدىڭ جانىندا قوقيىپ قۇدالىق سويلەسىپ وتىر. سىباي-سالتاڭ بارىپ جاسىرىن قۇدالاسۋشى ما ەدى قازاق؟ قۇنانبايدىڭ قاۋىمى، جۇرتى، اشىنبايدىڭ ۇلپەك باس بايلىعى، كەڭ داستارحانى قايدا؟ شىمىلدىقتا ءدىلدا وتىر ابايعا جىمىڭ قاعىپ. اكە-شەشە قۇدالىق سويلەسپەي جاتىپ شىمىلدىقتا جىگىتپەن قالىڭ ويناي ما؟! رەجيسسەردىڭ «تاپقىرلىعى» ما، ستسەناريستىڭ «وزىق ويى» ما؟ نەگە الدىن الا ۇرىن كەلگەندەي ساحنا جاساعان؟ حاكىمنىڭ ءوزى ايتقان «قالىڭ بەرمەي جاتىپ، جىرتىسىن سالۋ» دەگەن وسى... ءبىر مەزەت قارالى كوش كورىنىسى شىعادى: قارالى كوشتىڭ نىشانى قايدا؟ قارالى كوشتى وزگەدەن ەرەكشەلەپ تۇراتىن تۇل ات، تۇل قاتىن، ءۇيى سالىنعان تۇيەگە ىلىنەتىن قارا جامىلعى بولماۋشى ما ەدى؟! شۇبالعان شەرۋدە ەركەكتەر ءبىر-ءبىر ساندىق، كەرەگە ۋىق كوتەرىپ العانى قالاي؟ قازاق دالاسىنداعى ءار كوشتىڭ جەتەر مەجەسى كەمى 30 بەن 100 شاقىرىمعا جۋىق. سوندا جۇكتى قولدارىنا كوتەرىپ تاسىعان با؟ "كوش كولىكتى بولسىن!" دەگەن تىلەك نەگە ايتىلۋشى ەدى، ءمانىسىن تۇسىنبەگەنىمىز بە؟! 70 جىلدا كوشتىڭ جايىن ۇمىتساق، جىلدا كوش تۇرمىسىنان جارىس جاسايتىن بايانولكەنىڭ قازاقتارىنان كەڭەس السا ەتتى. "تۇيەدە قوم، اتتا جال قالمادى ەلگە تىعىنباپ" دەيتىن حاكىم سوزىنەن سول ۋاقىتتاعى كوش قانا ەمەس، "پىسىقتاردىڭ" پارانى "ۇلىق" ەلگە توننالاپ تاسىعانىنىڭ ەمەۋرىنى تۇرعان جوق پا؟! ال ابايدىڭ بالارى ورتاسىنداعى ديالوگىنەن اسىرەسە ءابىشتىڭ ايتقان سوزىنەن رەۆاليۋتسيانىڭ ءيسى شىعادى. ءالى سول ورىستى ۇلىق كورۋ سيپاتى نەگە كەرەك؟ ورىس ۇلىقتارى شەتىنەن "ويشىل، دانا" بولىپ شىعىپتى... ۇلتتىق، مەملەكەتتىك يدەيالوگيا بۇگىنگى كينوعا كەرەك بولماعان-اۋ. جالپى كينو ونەر تۋىندىسى عانا ەمەس، ۇلتتىق ءدىل مەن ۇلتجاندىلىقتى سىنالاپ سىڭىرەتىن يدەيالوگيالىق قۇرال ەكەنى جاسىرىن ەمەس. ءار ەلدىڭ ۇلتىق ونەرىندە ۇلتتىق مۇددەسى كوزدەلمەسە، تاريحي تاقىرىپقا بارىپ، ابايداي تۇلعا ومىرىنەن نەسىنە كينو تۇسىرەمىز دەگەن وي تۋادى.
كينونىڭ ەتنوگرافيالىق فونى، ۇلتتىق تانىمدىق مانىنە دە ايتار ءسوز بار
جالپى بۇل تۇستا قازاق قالپىن، ۇلتتىق مىنەزىن بەرۋدە جەتىستىكتەر بايقالادى. وسپاننىڭ قازاسىن ەستىرتۋ ساحناسى ءساتتى شىققان! اباي كۇيزەلىسى نانىمدى شىققان!!! ورازباي مەن ۋاق رۋىنىڭ اقساقالى اراسىنداعى داۋ كەسىمى ءساتتى دەسەك بولادى. اسىرەسە ابايدىڭ اقساقال مۇشەلىن ساناپ، كونەرگەن ىسكە كوسەۋدى ارىدەن سالۋى، اقساقالدىڭ ۋاقىت كەزەڭى وقيعالارمەن قاتىستىرا ەسكە الۋى ۇتىمدى. ال ەنەلەردىڭ ورتاسىنداعى ماعىشتىڭ سىقسىڭ جىلاسى ءدال بۇگىنگى كەلىندەردەن كوشىرىلگەندەي ەكەن. روماندا ماعىشتىڭ اۋزىنان شىقپاعان ءسوز بەن قىلىقتى سالۋ ارقىلى كەيىپكەردى كوركەمدەمەگەنى ءمالىم. جالپى روماندا جوق ەپيزودتى قوسۋعا بۇلتارتپاس شارت، اسا ۇلكەن قاجەتتىلىك كەرەك. ءابىشتىڭ قازاسىن ەستىرتۋ... قوزى كورپەشتەگى ەستىرتۋدى ەستىگەندە ەرىكسىز كۇلىپ جىبەرىپپىن. شىركىن-اۋ، قازاقتا اقىن كوپ قوي. روماندا جوق دەتالدى قوسقان سوڭ، ليرو-ەپوستى مەجە قىلعان ەكەن ءدال سولاي كەلىستىرىپ قيۋىن كەلتىرمەس پە؟ جوقتاۋدى كىم ءبىلىپ، تانىپ جاتىر دەدى مە ەكەن؟!... ال، ورازبايدىڭ قازانى ەستىگەندەگى مىنەز-قۇلقىن جاقسى ويلاستىرعان! وكپەگە قيسا دا، ولىمگە قيمايتىن ەل مىنەزىن ءجون كەلتىرگەن! جالپى ورازباي ايتتى دەيتىن دەرەك ەسكەرىلگەن بولۋ كەرەك. ال اقىن سارانى قوسۋى ارتىق. مۇنداي دەرەك-دايەكتى كورگەن ەمەن. مۇمكىن بىلمەيتىنىمىز كوپ شىعار. ءابىشتىڭ ءمايىتى جەتكەن تۇس... ادەتتە قايعى جوقتاۋمەن شىعادى. جوقتاۋ ايتۋ سالتى روماندا جاقسى بەرىلگەن. ال اكە قايعىسى كۇيگەلەك سوزبەن ەمەس، كوزدەن جاس بولىپ اققان تەرەڭ قاسىرەتپەن بەرىلسە ەتتى...شالاعاي ويىن، جاتتاندى ءسوز، سەنىمسىز قويىلىم دەگىزەتىن تۇستارى باسىم.
ساحنا دەكوراتسياسىنا دا سىن بار
قۇنانبايدىڭ قاي اۋىلى بولسىن باي-باقۋاتتى بولعانى ءمالىم، وعان ورازباي، كۇنتۋلاردى دا قوسساق، جاساۋلى باي اۋىل كورىنىسى شىعۋى كەرەك ەدى. اباي ايتاتىن «التى قانات اق وردا» كورىنبەيدى. مالشى-جالشىنىڭ قارا ۇيلەرى تىگىلىپ، اينالا باقان، قورشالعان ات كەرمەلەر. ونىڭ ءوزى كيگىز ۇيگە تىم جاقىن، ءتونىپ تۇر. 19 عاسىر تۇرماق قازىرگى مالشى اۋىلدىڭ ءوزى قورا قوپسىسىن ۇيدەن جىراق جايقاستىرادى. جالپى ءبىر دە ءبىر جەردە مال قاراسى، قۇلىن جەلىسى كورىنبەيدى. بىرەر ات پەن اربا دوڭگەلەگى، كولدەنەڭ باقانعا ىلىنگەن مال تەرىسى اباي اۋلىندا دا، ورازبايدا ۇيىندە دە ءجۇر. كيگىز ءۇيدىڭ ىشىندەگى كەڭ داستارحان، القا-قوتان جيىن جوق. «وسى قىمىز قازاققا، ماقتانىڭ با، اسىڭ با؟» دەگىزەتىن ءداستۇرلى اعارعان سۋسىن كورىنبەيدى. ابايدىڭ قوناعىنىڭ، ىسپەن كەلىپ-كەتەتىن ادامىنىڭ قالىڭ بولعانى روماننان ايقىن. جالپى بۇنداي كورىنىس كينوداعى ءبىر تيپتىلىكتەن شىعارار ەدى. ايتپەسە قاي تۇستا بولسىن جۇرە سويلەپ، جاعداي ايتقان جۇرت، شارۋا ايەلدەرىنىڭ ورنىنا بايبىشە باسىمەن جۇگىرىپ جۇرگەن ءدىلدا، اتپەن ءۇي ىستىنە باسا-كوكتەپ كەلىپ «اۋلاققا شىقپاي سىبىرلاسقان جۇرت». مۇنىڭ ءبارى قاراجاتتىڭ جەتىمسىزدىگىنەن دە بولار، "اتتەڭ توننىڭ كەلتەسى" دەيسىڭ. قۇنانبايداي توبە ءبيدىڭ قاجىعا اتتانۋى ءسان التاناتىمەن بولسا كەرەك ەدى. بۇندا دا جاتاقتاردى (قانالۋشى تاپتى) كورسەتۋ يدەيالوگيسىنان تۋعان داركەمباي ءجۇر. ءبىر توپ ەر ادامنىڭ جانىنا ۇلجاننىڭ شوشايىپ جالعىز بارۋى قالاي؟... اۋىل ءۇيدىڭ ساۋىنشى ايەلدەرى جۇرەتىن قورا-قوپسىنىڭ جانىندا داۋ دا، ەل ءىسى دە، وتباسى ماسەلەسى، توقال الۋ جايى شەشىلىپ، قاجىعا جولاۋشى دا اتتانىپ جاتىر. بىر ساحنادا اباي اعا (بىراق كينوداعى كەيىپكەر نەگە ەكەنى بەلگىسىز ءالى دە بوزبالا قالىپتا)"امال جوق قايتتى بىلدىرمەي" ولەڭىن ء"تاڭىرى قوسقان جار ەدىڭ سەننىڭ" اۋەنىنە سالىپ ايتىپ وتىر. ءبىز بە ءاندى قاتە جاتتاپ جۇرگەن؟!...
كينودا كوستيۋمگە جاۋاپتىلار بولماعان با دەگەن وي تۋادى. العاشقى ساحنادان باستاپ كەيىپكەرلەردىڭ كيىم كيىسى كەلىسپەگەن. زەرە مەن ۇلجاننىڭ كيمەشەك، كۇندىگى بىردەي ءارى سانىمەن تىگىلىپ، جىمداسىپ تۇرسا كانە؟ باستاپقىدا ەنەسى قايسى، كەلىنى قايسى ەكەنىن ايىرۋ قيىن. ولاق ورالعان اق شالمانى كۇندىك دەۋگە كەلمەيدى. ءدال سول ولپى-سولپى ورالعان كۇندىك ايگەرىمنىڭ دە ءدىلدانىڭ با باسىندا ءجۇر. شاكارىمنىڭ باسىندا قىستىق تىماق. «قىس كيەرىن جاز كيگەن، قازاق قايدان بايىسىن» دەگەن قالىپتى كورسەتەدى. تاكەجاننىڭ، ورازبايدىڭ، بازارالىنىڭ – جالپى كوپ كەيىپكەردىڭ سالبىراعان شاپانى، جەڭىنەن قولى شىقپاي سولپيگەن قالپى كورەرمەن كوزىن قۋاندىرا قويمايدى. وكىنىشتىسى وسىنداي ولپى-سولپى كيىم كيگەن كينولاردان كورەرمەن ساناسىندا ۇلتتىق كيىمگە دەگەن جاعىمسىز وي ۇيالاپ قالادى. ايتپەسە بۇگىندە قازاقتىڭ كيىم ۇلگىسى ءسان ۇيلەرى مەن ءسان مىنبەرىندە تالايدىڭ كوز جاۋىن الىپ، قىزىقتىرىپ جۇرگەنى جاسىرىن ەمەس. بۇگىندە ۇلتتىق كيىم ۇلگىسىن تىگىپ ناسيحاتتاپ جۇرگەن ديزاينەرلەر، ءسان ۇيلەرى دە جەتەرلىك، سولاردىڭ ىشىندە زاماناۋي ۇلگىلەردى ۇسىنىپ جۇرگەندەرى دە بار. قاي-قايسى بولسىن ۇلتتىق ونەرگە جاناشىرلىق جاساپ جاتقان سوڭ، كاسىپكەرلەردىڭ دە مۇددەسىنە قىرىن كەلمەي ورتاق شەشىم تابۋعا بولاتىن بولار. «سۇلەيمەن سۇلتاندى» ءسۇيسىنىپ كورەتىن قاۋىمدى تەلەديداردىڭ الدىندا ءجىپسىز بايلايتىن تەك سيۋجەت قانا ەمەس، كوزدى اربايتىن اشەكەي بۇيىمدارى مەن ءساندى سالتاناتى ەكەنىن مويىنداۋ كەرەك. ال اباي اۋىلىنىڭ ايەلدەرى دە بايلىقتان كەندە جاندار بولماعانىن ەسكەرسەك، كۇمىس جۇزىك، بەس بىلەزىك، جاق سىرعا، شانباۋ، شولپى، قاپسىرمادان تارشىلىق كورمەۋى كەرەك ەدى.
وپەراتورعا ايتىلاتىن تۇسى: ساحنادا سۇرەڭسىز كورىنىس كوپ. كوپ جەرىندە جارىق جەتىسپەيدى. اسىرەسە بۇلدىرگەن تەرە بارعانداعى بالاردىڭ الدىنان جايقالعان شالعىن مەن گۇل، جەمىس بۇتاقتارى جامىراپ شىقسا كەرەك ەدى. تىم بولماعاندا ۇلكەن وبەكتيۆتە (گۇلزارلاردان كوشىرمەلەپ الىپ) مونتاجداپ قيۋلاستىرۋعا بولار ەدى. قانسونارداعى كورىنىس تە سولعىن. جەر بولىسە بارعان تۇستا ساي-جوتالار كورىنگەنىمەن، الىستان، جوعارى جاق وبكتيۆتەن الىنباعان سوڭ كورىنىس ايقىندالماي قالعان. اسىرەسە ادامنىڭ بەت-بەينە ەموتسياسىن ءىلىپ قالۋ، كوز قيمىلىن كورسەتۋ جاعى جەتىسپەيدى. كەيىپكەرلەردىڭ ءتۇر-كەلبەتىنىڭ قارا-قوشقىل، قوڭىرقاي، اسىرەسە قازاق ايەلدەرىنىڭ شىرايىنىڭ سولعىن كورىنۋىنە دە جارىقتىڭ جەتىمسىزدىگىنىڭ اسەرىنەن بولعان سياقتانادى.
جالپى كورەرمەن كوزايىمىنا اينالۋ ءۇشىن كينودان تۇيەر تاعىلىم مول بولىپ، اسىرەسە اباي مۇڭىنا ەمپاتيالىق سەزىم كۇي، قانىق بوياۋ مەن كوركەمدىككە ەموتسيالىق ءلاززات بولۋى كەرەگى انىق. اسىرەسە سوڭعى ساحناداعى ەپيزوت سول اسەردەن شەتىن اكەتەدى. قايعىدان باسى قاڭعىرعان ابايدىڭ جالعىز اۋلاققا بەتتەۋى، جۇرە سويلەۋى اسەردى سەيىلتىپ جىبەرەدى. ءدال وسى الىسقا بەت العان تۇسىن ءۇزىپ بارىپ، توبە باسىندا جالعىز قالدىرۋ الىستان كورسەتۋ... ىشكى تولعانىسىن ءوز اۋزىمەن ايتقىزباي دىبىستاۋ ۇتىمدىراق بولار ما ەدى؟ اباي ءومىرىنىڭ سوڭعى تۇسىندا ۇنەمى اۋلاقتا وڭاشا قالىپ، ءتۇڭىلۋى باسىم بولعان دەگەن دەرەك، ءتىپتى ادەيى كۇشالا ىشكەن ەكەن دەيتىندەر بە بار.
ال ءارى-ءسارى كۇيدە وتىرعان ابايدىڭ ءبىر ءسات جادىراي قالىپ، شالعىننىڭ تەڭىزگە اينالىپ اق كەمەنى كورۋى تىم-تىم سەنىمسىز. شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ «اق كەمەسىن» كوشىرىپ قويا سالعانداي اسەر قالدىرادى. «بۇگىن جانا زامان ورنادى، تاۋەلسىز ەل بولدىق» دەگەن جالاڭ ۇرانداردى تىقپالاۋ دا قيانات. «اباي جولى» رومان-ەپوپەياسىنداعى ەپيلوگتان ءبىر كورىنىس جاساسا دا جەتكىلىكتى بولار ەدى. كينوستسەناريگە ەنبەي قالعان دارمەننىڭ ورنىنا شاكىرىمنىڭ اۋزىمەن-اق اباي سالعان جولدى، سان كەۋدەدە حاكىم ەككەن ءداندى، سودان تۋاتىن جارقىن كۇندى ايتسا دا ورىندى بولار ما ەدى؟!
مىنە، كينو دا تامام. قىمباتتى قاۋىم، كوز كورگەن، كوڭىل تۇيگەن از-كەم ءسوز جازىلدى. ءار كورەرمەننىڭ سۋبەكتيۆتى پىكىرى بولادى. تەك سول پىكىرلەردەن وبەكتيۆتى وي جيىپ، ونەر كوشىن تىزەر كوكىرەك كوزى تابىلسا، شىركىن!!!
جۇماقاەۆا بەرەكە داۋلەتحانقىزى – پ.ع.ك.، سۇلەيمەن دەميرەل ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى.
