كورنەكتى جازۋشى، پروفەسسور كاكەن قامزين اعامىزدىڭ "قازاق ادەبيەتى" گازەتىندە جارىق كورگەن سۋ جاڭا اڭگىمەسىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز.
(اڭگىمە)
تەڭسەلە باسقان كوكشىل تروللەيبۋس، تەرەزە جىبەگىن جۇلمالاي قاقپاعىلداعان ىزىڭ جەل. جەلكىلدەگەن جەلبىردى جالماپ قويا جازدايدى. دەمىكپە اۋە سۇرعىلت ساڭىراۋقۇلاعىنىڭ توزاڭىن سىزدىقتاتا بۇركىپ تۇر. تىمىرسىق. اناۋ كاليفورنيا ورمانىن ويدا-قوقتا ءورت شالسا. مىناۋ الماتى ءوستىپ القىنىپ، اپشىسى قۋىرىلىپ قالادى. ءتاڭىرىم جاراتقان بۇلجىماس عالامي زاڭدىلىق. عالامشارىڭ جۇقپالى ىندەت يلەۋىندەي قۇج-قۇج قاينايدى. ايفونىڭنىڭ ءمالىمى جىمىن بىلدىرمەي ميللياردتاپ-تريلليونداپ قاپتايدى، ءون-بويىڭا جايلى سىلاۋداي تارايدى. ادامزات بالاسىنىڭ ماڭدايىنا جازىلعان اعىل-تەگىل تاۋقىمەتى سىقىلدى. قايسىنىڭ قاي تۇستان ءىز تارتقانى دا ءبيمالىم، ازىن-اۋلاق ءماۋلىتىن دە توسپايدى. دەدەكتى جەتەككە العان اۋمالى-توكپەلى دۇنيە. وزەۋرەي ومىراۋلايدى، ءوز-وزىمەن اتا جاۋىنداي جاعالاسادى. الاقانداي اقپارات بۇتكىم ارعى-بەرگىنى قاڭعالاق قاققىزادى. جۇمىر جەردىڭ ءوزى تىرەك تاپپاي تايساقتايدى. مۇندايدا كولىكتەگى دوبال دىڭگەك تە سەپ. ايتپەسە عالامدى دا، پەندەسىن دە شىركوبەلەك اينالدىرعان پاديشا ءپالساپا جازاتايىم سەنى دە ۇزىننان ءتۇسىرۋى كادىك. سانا تەربەلىسى، وي ۆيبراتسياسى دەيمىسىڭ. كىمگە سۇيەنەمىز ەندى، «مەنىڭ ويىم عالام ۇيلەسىمدىلىگىن تاس-تالقان قىلادى»، - دەگەن قاي دانىشپان ەدى؟ وسى دۇلەيىڭ ۋاقىت پەن كەڭىستىك، ەندىك پەن بويلىق دەگەندى استە بىلمەيدى، الەم الەۋەتىنە دە بوي بەرمەيدى. الگى امەريكا اسىپ كەتىپ كوز جۇمعان جويىت اقىننىڭ: «سەندەردە، امەريكالىقتاردا جاعىراپيا تۋرالى تۇسىنىك جوق، سول سەبەپتەن كەڭىستىكتى سەزىنبەيسىڭدەر; سەندەردە تاۋاريح تۋرالى تۇسىنىك جوق، سوندىقتان ۋاقىتتى سەزۋىنۋدەن قالعانسىڭدار»، - دەگەن ءسوزى بەكەر ەمەس-اۋ. سولارعا تەتە الشاڭ باسىپ، قامسىز ءجۇرۋ دە ءبىر عانيبەت شىعار. شىركىن، پلانەتالار ايالداماسى بولسا، قارا جەردەن قازىر-اق ءتۇسىپ قالار ەدىم...
- قادىرلى جولاۋشىلار! «وڭاي» كارتالارىڭىزدى ۆاليداتورعا باسىپ وتىرۋ-
دى ۇمىتپاڭىزدار! جول بويىندا تەكسەرۋ بار.
- ءسىز كەلەسى ايالدامادان تۇسپەيسىز بە؟
ءسوزىنىڭ ءتۇرىن، سۇراعىنىڭ ءدۇدامالىن. تىرس ەتپەدىم. تەڭىز لاينەرى پالۋباسىنداي مىنا تروللەيبۋستا سىعىلىسقان، ءيىن تىرەسكەن حالىق جوق. وتە بەرمەي مە. جول اشىق.
- مولودوي چەلوۆەك، ليۋبەزنەيشي، ۆى سحوديتە نا سلەدۋيۋششەي؟ – قۇلاعىن-
داعى Headfones-ءىن الىپ، جەدەل مۇلتىكسىز ورىسشاعا جالت بۇرىلدى. جەتىسكەن ەكەنبىز، ەندى نە قىتايشا، نە اعىلشىنشا سايراپ كەتپەسىن. ىلە-شالا قىرسىعا شىرت ەتە ءتۇستىم::
- سحوديات س ۋما، ميلايا، ا يا، كاك ۆيديتە، ۆىحوجۋ.
لىپ ەتە ءتۇستىم دە جالت بۇرىلدىم. شۇعىل قايىرىلدىم. ريۋكزاگى يىعىن ءيميتىپ، دوڭگەلەگى قيرالاڭداعان چەمودانىن ازەر سۇيرەتىپ كەلە جاتقان الگىندەگى قىزىل شلياپالى قىزعا كوزىم ءتۇستى دە كۇلىپ جىبەردىم. باربي قۋىرشاعىنا ەمەس، «راحات» فابريكاسىنىڭ «قىزىل تەلپەك» شوكولادىنا ۇقسايدى. ءجۇزى ابدەن توتىققان. اياپ كەتتىم. وسى دۇڭك ەتپە، دوعال مىنەزىم-اي.
- جاردەمدەسىپ جىبەرەيىن. ءتۇھ، التىن تولتىرىپ العانسىز با؟ – ماناعى ورەس-
كەل قىلىعىمدى جۋىپ-شايىپ جاتىرمىن.
- راحمەت. اپورت ارتىپ الدىم.
- نە دەيد؟ الماتىعا اپورت تاسىعان... قازاقتى، كەشىرىڭىز، ءبىرىنشى رەت
كورىپ تۇرمىن.
ىشىمنەن قازاق پا، تاتار ما، ورىس پا دەگەن كۇدىگىم دە جوق ەمەس.
- الماتىدان قازىر دەنى دۇرىس اپورت تاپپايسىز. ۇيگەنتاس جاقتان الىپ كەلە
جاتىرمىن. سول وڭىردە ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارىن جۇرگىزدىك. - ىركىلمەيدى، بەيتانىس ادام دەپ قىمسىنبايدى. ءسوز جوق، قالانىڭ قىزى، ويىن ەش جاتىرقاۋسىز، بەك جالما-جان اقتارىپ سالادى.
- ءيا، حاباردارمىن. قۇلاقدارمىن. «قازاقستان» مەن «حابار» كولۋمنيستەرى
جارىسا سايراپ جاتقان. جانە ءبىر التىن ادام جەر استىنان شىعا كەلدى دەپ.
- قايداعى... قالجىڭىڭىز با؟ ول بەرەلدەگى ەكسپەديتسيا عوي.
- سولاي ما؟ قايدان بىلەيىن. انا جەردى ءتۇرتىپ قالساڭ – ءبىر التىن ادام، مىنا
جەردى ءتۇرتىپ قالاساڭ – ءبىر التىن ادام. قازاقستاندى ەل قورعاعان باتىر مەن التىن ادامنىڭ كومبەسى مە دەرسىڭ. قاي جاققا باراسىڭ، ءۇيىڭ وسى ماڭدا ما؟
- ءتيىپ تۇر. ۋنيۆەرسيتەت جاتاقحاناسىنا جەتكىزىپ سالساڭىز بولعانى.
الگىندەگى ويىم بەكەر ەكەن. ءوزىمىزدىڭ الماتىنىڭ ءتول قىزى دەگەن جورامالىم جوققا شىقتى. دەگەنمەن اپارىپ سالايىن.
- جارايدى، قوش. ءتيىپ تۇرعان جەرىڭىزبەن تۇيىستىرەيىن، ماريتانا حانىم!
- قايداعى ماريتانا؟ ەلميرا دەسەڭىزشى.
- سولاي ما ەدى؟ ءوستىپ جاڭىلىسا بەرەمىز، جاس تا كەلىپ قالدى، الجيىن دەگەن
شىعارمىن. ءسىزدىڭ قاسىڭىزدا ءبىز انتيكۆارلىق بۇيىم ەمەسپىز بە.
ەلميرانىڭ كۇلكىسى ءتۇزۋ ەكەن. تۇپ-تۋرا بوتانيكالىق باقتىڭ راۋشانىنداي جۇپار شاشادى. تاڭعى شىقتاي تۇپ-تۇنىق. وسى مۇنتاز سىڭعىردى سۋرەتكە ءتۇسىرىپ العىسى كەلگەندەي ءار جاپىراق جىقپىلىنان فوتواپپارات كسەنونىنداي كۇن ساۋلەسى جارق-جۇرق ەتە قالادى.
- مىنا كوشە وتكەن عاسىردىڭ الپىسىنشى جىلدارى ديقانشى دەپ اتالعان،
انا شولاعىن استرونومدار كوشەسى دەيدى ەكەن. مىنا تۇستا №70 پوچتا بولىمشەسى بوپتى.
- ونى قايدان بىلەسىز؟ ءسىز ول كەزدە تۋماعان دا شىعارسىز؟
- اقپارات زامانىنىڭ قىزدارى ادامنىڭ اۋزىن اشىرمايدى، ەڭ بولماسا ءوستىپ
ءبىر بىلگىشسىنەيىن، شاھاردىڭ كانىگى تۇرعىنى ەسەبىندە بورتەيىن، كوكىرەك كەرەيىن دەسەڭ، شالىپ تۇسەدى. ساقالدى سىيلاعاندى دا بىلمەيدى. بالكىم، مەن اقى-پۇل سۇرامايتىن گيد شىعارمىن.
- قايداعى... ءيا، ساقال-مۇرتىڭىز قاۋعاداي بولعانىمەن، زەينەتكە جاسىنا دەي-
ءىن سىزگە ءالى قىرىق جىلداي بار بولار، ءا؟ ءسال ايالدايىقشى. اجەم تەلەفون سوعىپ جاتىر. ءيا، اجە، جەتتىم. ءسىزدىڭ رەترو رەديكيۋلىڭىز چەمودانىمدا. ءيا، كوزىمدەي كورىپ جۇرەم. ءيا-ءيا. جەتىنشى تروللەيبۋستان ءتۇستىم، مىنەكي. تاكسيدى قايتەم اقشا شىعىنداپ. قويىڭىزشى، ماعان كىم تيسەدى، ءتۇس مەزگىلى. جۇگىمدى ءبىر يناباتتى قازاق جىگىتى كوتەرىپ كەلەدى. ءيا، قازاق جىگىتى، ءيا، ءوزىمىزدىڭ قازاق جىگىتى دەيىم. - مەنىڭ قازاق ەكەنىمە جانە ءبىر كوز جەتكىزىپ العىسى كەلگەندەي تىلدەسىپ تۇرىپ، باس-اياعىمدى ءبىر شولىپ شىقتى. - ءيا، ءسىزدىڭ كوپىردىڭ تۇسىنان ءوتىپ بارامىز. قازىر، قازىر شىرت ەتكىزەم دە سىزگە كوزدى اشىپ، جۇمعانشا جىبەرەم.
ەلميرا قىز جىڭىشكە وزەننىڭ ۇستىندەگى مىسىقبەل كوكتەمىر كوپىردى سمارتفونىمەن كوزدەپ الدى دا ەكى-ءۇش راكۋرستا سۋرەتكە ءتۇسىردى. ۋاتساپپەن ىلە-شالا ادرەساتىنا جولداپ جاتىپ، جىميىپ-جىميىپ قويادى.
- مەنەن وسى قايقىبەل كوپىردىڭ سۋرەتىن سۇرايدى دا وتىرادى. ساعىنىشى ما،
نوستالگياسى ما ەگدەلەردىڭ. ءبىر سىر بار مەن بىلمەيتىن. ال، بىلگىش بولساڭىز، گيد بولساڭىز، ايتىڭىشى، مىنا ۋنيۆەرسيتەت قالاشىعى تۇرعان جەردە بۇرىن نە بار ەدى؟
مەن ماڭدايىمدى تىرجيتتىم، باعزىنىڭ باقسىلارىنداي كوزىمدى تارس جۇمىپ، ەكى قولىمدى جالبارىنا كوككە سوزدىم. شىركوبەلەك اينالدىم. شارت جۇگىنە وتىرا كەتتىم. اتىپ تۇرىپ وزەنگە قاراي ۇمتىلدىم. الاقتاي اۋا قارمادىم.
- ال، اق ءپىرىم، كوك ءپىرىم، قولداي گور قۇلاي سۇيەر قۇلىڭدى ، قوس قۇلاعىما
سىبىرلاي گور، مىنا قىزدىڭ قيىن سىناعىنان سۇرىندىرمەي وتكىزە گور.
- مەدي-مەدي-تاتسيا ما؟
- جو-و-و، ءۇندى زارى. نيرۆانا. – دەيمىن مەن.
ەكى كوزى باقىرايىپ كەتكەن ەلميرا نە كۇلەرىن، نە جىلارىن بىلمەي تاس مۇسىندەي قاتتى دا قالدى. كۇمىلجىگەن كۇندەي.
- ايتايىن، مەن ايتايىن. بۇل الاڭ – ميكروعارىش. بايقاساڭىز، بۇيرەك بۇلت
جىقپىلىنان اپپاق ساۋلە سەبەزدەيدى. سامىرسىن، شىرشا، قارا ورىك، الما اعاشى، جوكە، ۇيەڭكى، قاراعاش، كۇمىس تەرەك. ستەگوزاۆر، پتەروداكتيل، بۇتاققا اسىلىپ تۇرعان پريماتتار، بەگەموت، ءزىل مەن ءپىل، ءمۇيىزى ايداي جارقىلداعان اقبوز ات، مويىنى ون قۇلاش كەرىك، تابانىن جانعان تۇيەقۇس، تاسقا جابىسقان سىلەۋسىن. ءىلبىس، جولبارىس، ارىستان، قۇرالاي. اقبوكەن، مارال. بۇل جەردە ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىن گۇندەر، ساقتار، كوك تۇركىلەر جوسىلدى. جىبەك جولى كەرۋەنى كوسىلدى... - دەپ شۇبىرتا جونەلدىم. - مىنا وزەن ءوز اشۋىمەن ءوزى الىسىپ جاتتى. باقتاق بالىق تولقىن ساپىردى... ودان كەيىن كەۋدەسىن قاعىپ تاريحي ماتەرياليزم زامانى جەتىپ كەلدى. تابيعي سۇرىپتاۋ ءسۇرىندى، رۋحاني مۋتانتتار دۇنيە ەسىگىن تەۋىپ اشتى. تالاي زامان ءوتتى، تالاي عاسىر كوشتى، كولگىرسىگەن كەڭەس كەزەڭىندە كولحوزدىڭ جۇگەرى ەگىستىگى، قۇلپىناي وسىرگەن تانابى ەدى. ال قازىر سول وتكەن-كەتكەننىڭ ءبارى حيميالىق ەلەمەنتكە، تىڭايتقىشقا، قارا توپىراققا اينالىپ وسى جەردە جاتىر.
اتامنىڭ بالا كەزىمدە قۇلاعىما قۇيعان ەرتەگىلەرىن اينا-قاتەسىز قايتالاپ شىقتىم. ارينە، وزىمدىكىن دە ۇستەمەلەدىم.
- مەنى قۋىپ كەتكەن بىرەۋ دەپ قالعان جوقسىڭ با؟
- قايداعى... باستابىندا... سايقىمازاق سياقتاندىڭىز. ءسىزدىڭ كوزىڭىزدە ءبىر
پالە بار، جارق-جۇرق ەتە قالادى. ءوزىڭىز بايقامايتىن شىعارسىز، ۇزدىك-سوزدىق كوگىلدىر ميكروتولقىن تاسىپ جاتقانداي. ءسىزدىڭ مىنا كوپىردە نەڭىز بار، نەگە سۋرەتكە ءتۇسىرىپ الىپ جاتىرسىز؟..
- ءجاي، سەن ءتۇسىرىپ العاننان كەيىن. ەشكىمنىڭ زياتكەرلىك مەنشىگى ەمەس قوي.
سونان سوڭ، جاقسىنى كورمەك ءۇشىن دەمەي مە؟ ءبىر تىلسىمى بار شىعار. ايتقانداي، ەندى ەسىمە ءتۇسىپ وتىر. مەن مەكتەپكە بارعانشا، اتام مەن اجەمنىڭ قولىندا ءوستىم. اتام الىپپەنى ەجىكتەتتى، سۋرەت سالۋدى ۇيرەتتى. البومىما اكۆارەلمەن ءدال وسىعان ۇقساس كىشكەنە كوپىردى سالىپ قوياتىن. - وسى مەن نەسىن ەلپىلدەپ كەتتىم. نەسىن اڭقىلداپ كەتتىم؟ جان بالاسىنا ءبۇيتىپ شەشىلە قويماشى ەدىم. - اتام قۇلاعىڭنىڭ پەرنەسى نازىك ەكەن دەپ سكريپكا كلاسىنا بەردى. باردىم. ءبىر كۇنى شەت ەلدىڭ سۇمدىق سكريپكاشسىنىڭ اۋەزىن قۇلاعىم شالدى. ءوزىمنىڭ ونداي بيىككە جەتە المايتىنىمدى سەزدىم. سونان كەيىن قويدىم. بىراق كوكىرەگىمدە مۋزىكا شاراپاتى، ادەمى تانىم قالدى. مەن بۇتاقتان بۇتاققا سەكىرگەن ءتيىننىڭ سۋماڭىن، ءۇزىلىپ تۇسكەن جاپىراقتىڭ سىبدىرىن انىق سەزەمىن. ءۇپ ەتكەن لەپتىڭ دە. اينالاڭ اۋەن، توڭىرەگىڭ تولىقسىعان سۇيكىمدى مەلوس. ءداپ قازىر ءۆيۆالديدى قۇيقىلجىتا ورىنداپ بەرە الام. بىراق پاگانيني قايدا، مەن قايدا! ا-ا، انا ءوزىمىزدىڭ شوپجەلكە مۋزىكانتتاردى ايتاسىڭ با؟ ولار وزىمىزدە مىعىم، باسقا ەلدە سىعىم. مەن ساعان وناندا انا كۇمىستەرەك جاپىراقتارىنىڭ نە دەپ سىبدىرلاپ تۇرعانىن ايتايىن با؟
پرەۆراتيلا ۆسيو ۆ شۋتكۋ سناچالا،
پونيالا – پرينيالاس ۋكوريات،
گولوۆويۋ كراسيۆوي كاچالا،
ستالا سلەزى پلاتكوم ۆىتيرات.
ي، زۋبامي درازنيا، حوحوتالا،
نەوجيداننو ۆسيو پوزابىۆ.
ۆدرۋگ پريپومنيلا ۆسيو – زارىدالا،
دەسيات شپيلەك نا ستول ۋرونيۆ.
پودۋرنەلا، پوشلا، وبەرنۋلاس،
ۆوروتيلاس، چەگو-تو جدالا،
پروكلينالا، سپينوي پوۆەرنۋلاس
ي، دولجنو بىت، ناۆەكي ۋشلا…
چتو ج، پورا پرينيماتسيا زا دەلو،
زا ستاريننوە دەلو سۆوە. –
نەۋجەلي ي جيزن وتشۋمەلا،
وتشۋمەلا، كاك پلاتە تۆوە؟
- ول Populus Lombardiae تەرەگىڭىز قازاقشا بىلمەي مە؟
- بىلەدى. بىلگەندە قانداي.ءتىپتى انا اق قايىڭدار وركەسترى «ەركە سىلقىمدى»
توگىپ-توگىپ تاستايدى قۇلاق سالساڭ. مەن ون شاقتى جىل سان-پەتەربۋرگتە تۇردىم. اكە-شەشەم ءالى سوندا. ورىس بوپ كەتەسىڭ دەپ اتام شاقىرىپ الدى. - راسىندا، وسى مەن نەسىن توگىلىپ تۇرمىن. دۋانبەك تۇقىمىنا ۇقساماي بارامىن. - اتام وسى ولەڭدى كەرەمەتيكا جاقسى كورەدى. بلوك. اقسۇيەك اقىن. جالعىزدىڭ كۇنىن كەشكەن. جالعىز نەمەرەسىمىن. جوق، كۇلمە، بلوكتىڭ ەمەس. ونى قويشى، انا سيقىرلى تەرەكتىڭ جۋان بۇتاعىندا، وزىڭە سول اعاشتى كورسەتەيىن، رۋنا ورنەگىنە ۇقساس ادەمى ءبىر جازۋ بار. سوناۋ جىلدارى اتام سول اعاشتىڭ باسىنا مەنى شىعارىپ، قازاقشا مينۋسقا «ا»-نى قوستىردى. ازەر شىقتىم، قۇلاپ قالا جازدادىم. زارەم ۇشتى. سول جولى ۇشىپ كەتسەم، بۇگىن ساعان جولىقپاس ەدىم...
- قايداعى، وندا-وندا، بار عوي، بىلگىش گيدىم! مىنا جاساندى كولدى ءبىزدىڭ
ستۋدەنتتەر ءمۇتتايىم كول دەيدى. نەگە؟
- ونى مەن قايدان بىلەيىن. جاعالاي قونعان ستۋدەنتتەر – وزدەرىڭ بىلمەسەڭدەر.
دەگەنمەن گابىن اشىپ بەر دەسەڭ، ونىڭ جاراسى جەڭىل. وتىر عوي انە دانىشپاندار. سۇرايىن سولاردان.
ءمۇتتايىم كول دەيدى، ءا؟ مۇنىڭ ءبىزدىڭ ۇيدەگى اكۆاريۋمنان نە ايىرماسى بار. بالا كەزىمدە سول شىنى قۇرساۋدان كوك بالىق، جاسىل بالىق، قىزىل بالىق، الا بالىق مەنىڭ وزىمە، سكريپكامنىڭ بەبەۋىنە، ءمولدىرى الدامشى، شەتسىز-شەكسىز ءبيمالىم كەڭىستىككە سۇقتانا قارايتىنداي كورىنەتىن. مالتا تاس، جاسىل بالدىر، مەيىرى قانعان سۋ ءشوبى ايدىن كولدىڭ كوشىرمەسى، يميتاتسياسى. سىرتتاي قاراساڭ – يديليا، عاجاپ. ەگەر اينەك ىشىندەگى مىلقاۋلار ءۇيىرى جارقىراعان قاپاستا ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىن بىلسە قايتەر ەدى؟ شالقىپ جاتقان كوك تەڭىزگە، بۇلا-بۇلعاققا ۇمتىلار ما ەدى؟ ءاي، قايدام، جىلتىراعان بۋدان جاندىك ۇشان دارياعا ءبىر مينۋت تا شىداماس... مىنا كوكپەن قاقتالعان جاساندى كولگە جاپوننىڭ سارى كرانى ءتونىپ تۇر. سۋ تابانىندا ءتورت-بەس جۇمىسشى ءجۇر كۇيبەڭدەپ. نە ىزدەپ ءجۇر ەكەن؟ جاعالاۋدى ايال قىلعان ستۋدەنتتەردەن سۇراي سالىپ ەم، ىشەك-سىلەلەرى قاتىپ كۇلدى. ىشىندەگى قۋلانشاقتاۋ بىرەۋى:
- ميلليارد جۇتقان مۇرتتى بالىقتى ىزدەپ ءجۇر... - دەپ قاسىنداعىلارىن دا،
ەلميرانى دا كۇلكىگە قارىق قىلدى.
الماتى شاعىن قالا عوي، جارتى قادام باسساڭ الدىڭنان ءبىر ەمەس، ەكى ءبىلىسىڭ شىعا كەلەدى. ەلەكتروساموكاتپەن زىرىداپ بارا جاتقان جىعا تانىستىڭ ءبىرى:
- و، سالەم، ەردەن ماچو، ءبىز جاقتا قايدان ءجۇرسىڭ؟ شايبا شەرتكەن ماڭداي
قالاي؟ IQ-ءىڭ قۇلدىراپ كەتكەن جوق پا؟ – دەپ قاسىمنان زۋ ەتە ءتۇستى.
- كوەففيتسەنت ءوز ورنىندا. قارىنداسىمدى شىعارىپ سالىپ بارا جاتىرمىن.
ەرتەڭدەر ارەنادا جولىعارمىز. – دەپ مەن قالدىم.
* * *
اتام باياعىسىنشا لودجيادا كىتاپ اۋدارىپ وتىرعان شىعار. انە، ەسىك الدىنداعى قارا-
اعاش بۇتاعىنا جايىلعان ورمەكشى تورى قىرىق قۇبىلىپ، جىلت-جىلت ەتە قالدى. بولار-بولماس ءدىرىل بار.تەربەلىپ تۇر ما، سامال لەبى الپەشتەپ تۇر ما. ۇندىستەردىڭ گاماگى سەكىلدى. ورمەكشىنىڭ اۋىنا بارماقتاي كوك شىبىن ءىلىنىپتى. بۇلقىنىسىن، جانتالاسىن، ىزىڭىن سەزىپ تۇرمىن. اينەكتىڭ بەرگى بەتىندەگى ارپالىستىڭ قايىرى بەلگىلى. اتام قاننەن-قاپەرسىز كىتابىنا شۇقشيىپ قالىپتى. ەسىكتى شيقىلداتىپ، كونە پاركەتى سىقىرلاتىپ تابالدىرىقتان اتتاعان مەنى دە سەزبەي قالدى. قىزىل جولاق داستارحان ۇستىندەگى جارتى تالەڭكە اق ىرىمشىگى دە كەبەرسىپ، ستاقانداعى سارعىش شابدالى شىرىنى دا جىلىپ كەتكەندەي.
- اتا، مەن عوي. وقۋدان كوزىڭىز تالماي ما. ءبىر ۋاق مىنا تۇرعان بوتانيكا
باعىنا، باياعىدا راۋشان گۇلىن جۇلعان، قۇلپىناي بارمىتالاعان جەرىڭىزگە بارىپ، سەيىل قۇرىپ قايتپايسىز با؟ ءوزىڭىز وقىعان مەكتەپكە دە كوز سالا كەتەسىز.
- ونىڭ دا ءجون. بىراق مەن كەلگەنشە بورحەستىڭ مىنا جولدارىن يتاليان،
فرانتسۋز تىلىنە اۋدارا سالارسىڭ. ينتەرنەتتەن دىبىستالۋىن دا تاۋىپ قوي. مىنە، بىلاي دەپتى ورىسشاسىندا: «زامەچايۋ، كاك يا پوستەپەننو درياحلەيۋ. پريزناكوم ەتوگو سلۋجيت تو، چتو مەنيا نە ۆولنۋيۋت ي نە ترەۆوجات نوۆوستي، موجەت بىت، پوتومۋ، چتو يا نە ۆيجۋ ۆ نيح نيچەگو سۋششەستۆەننوگو نوۆوگو، تاكوگو، چتو نە بىلو بى سلەگكا يزمەنەننىم ستارىم. كوگدا يا بىل مولود، مەنيا پريۆلەكالي سۋمەركي، پريگورودى بۋەنوس-ايرەسا ي تراگەدينوست. تەپەر جە – ۋترو ۆ تسەنترە گورودا ي سپوكويستۆيە. يا ۋجە نە يگرايۋ ۆ گاملەتا». ماعان انالاردىڭ اۋەزى مەن ءسوز ماقامى كەرەك.
- وي، اتا-اي. شاتىردى قيسايتپاڭىزشى. بۇنى اجەم-اق تۇپنۇسقادان ساۋىپ
بەرە سالماي ما. اجەم قايدا، تاعى بازارعا كەتتى مە؟.
- ساعان قاشانعى ايتام سلەنگتى قوي دەپ. شالبار كيگەن فەمينيستكا اجەڭ دە،
سەنەن جۇققان با، انەۋ كۇنى بىرەۋگە تەلەفونمەن ميىمدى ۇتىكتەمەشى، قۇلاقتان تەپپەشى دەپ سايراپ تۇر. اجەڭنىڭ Facebook-ءتىڭ جۇلدىزى امبە اسقان پوليگلوت ەكەنى ماعان عۇن داۋىرىنەن بەرى ايان. بالامىسىڭ دەگەن. جەتى مەن ءنولدى تاۋىسقان، ونەرتاپقىش دۋانبەك، ساعان شەت ءتىلى نەمە كەرەك بولا قالدى دەپ امىرقان شەريفتەرىندەي تىقاقتاپ تۇرىپ الار. انەۋ كۇنى بەكەن اعامنىڭ «ماحاببات ۆالسىنە» بالبىراپ، سىرتقا كوز سالىپ، ءشاي ءىشىپ وتىرعانمىن. قۇي، سەن، قۇي، سەنبە، اياق استىنان قۇيىپ وتىرعان ءشايى سۇيىلىپ كەتتى. ودان سوڭ سمارتفونىمدى امالسىز داسسەننىڭ «Et si tu n'existais pas» انىنە اۋدارا قويدىم. ءبارىبىر. ءنولىم-اق. كەيىنگى كەزدە وتباسىلىق دەموكراتيانى بەلدەن باساتىن بوپ ءجۇر. سۇيىق ءشاي – اجەڭنىڭ سيگنالى. جاقتىرماعانداعىسى. ادامنىڭ كوڭىلىنە كەلەدى دەپ ويلامايدى. سەن ماعان بۋفەر بولار دەپ ۇمىتتەنىپ ءجۇرمىن عوي.
- وي، اتا-اي، پوپسا تىڭداساڭىز ويتپەس ەدى، سوعان دا اقىلىڭىز جەتپەي مە؟
جانە دە. ءسىزدى ءالى كۇنگە دەيىن قىزعانادى. قۇداي بىلەدى، وزىڭىزدە ءبىر كىلتيپان بار؟ كىلتيپان دەمەكشى، ءسىزدىڭ كوپىردىڭ قاسىندا ءبىر قىزبەن سەلفي جاسادىم. سۋرەتكە ءتۇستىم دەگەنىم عوي.تەلەفون لاقتىرىستىم. ءنومىر الماستىم دەگەنىم عوي. ابدەن جارىلدىم.
- مىناۋىڭ ەندى كەرەمەتيكا جاڭالىق. ءبىر كورگەننەن قۇلاپ ءتۇستىڭ بە؟ ءبىزدىڭ
تۇقىمعا جۇعىستى قىلىق ەمەس. بۇرىن سىر شاشپاۋشى ەڭ. ءيا، جيىرما بەسكە اياق باستىڭ، باس قۇرايتىن مەزگىلىڭ ءوتىپ بارادى.
- ءالى ءبىر-ەكى جىل سىزدەرگە ەركەلەپ جۇرە تۇرسام با دەيىم. ءوزىڭىز دە تۇپ-تۋرا
وتىزىڭىزدا ۇيلەنگەن جوقپىسىز.
- ساعان كارى-قۇرتاڭنان ۇلگىسى ماڭگىلىك قاعيدا دەپ كىم ايتتى؟ سوڭعى اربانىڭ
الدىڭعىسىنىڭ ىزىمەن ءجۇرۋى مىندەت ەمەس. سەزىم شىركىن جاس ۇلعايعان سايىن جەلكىلدەي تۇسەر دەيمىسىڭ. جاقسىنى كورمەك ءۇشىن. بەرە تۇرشى الگى سۋرەتىڭدى... ءاي، شىراق، مىناۋ، مىناۋ... ۇقساپ-اق تۇر، ءسىرا... ۇقسامايدى-اۋ، ءسىرا...
- نە ۇقسايدى، نە ۇقسامايدى، اتا؟
- ءجاي... ءوزىمىزدىڭ كوپىردى ايتام...
* * *
«الاتاۋ اڭعارىنان ساۋمال سامال اڭقىلداپ تۇر. كوك جۇزىندە – جەلماياسىن قاقپايلاعان اسان قايعىداي اقكوبىك بۇلتتار. اقشامعا قاراي مىنا ءدوپ-دوڭگەلەك گۇلزارلاردىڭ شوق-شوق رايحانى راحاتتانا، ەرىنە، كەرىلە باس شايقايدى. الگىندە عانا تيميريازەۆ كوشەسىنە قاتارلاسقان ەكى ماشينە سۋ شاشىپ كەتكەن. جۇپار اڭقيدى. اندا-ساندا انان ءبىر، مىنان ءبىر قىلت ەتە قالاتىن «پوبەدا»، «ۆولگا»، «موسكۆيچتەر». قالا تىرشىلىگىنە جان بىتىرەتىن، سىزىلعان كەستەدەن ءبىر مينۋت جاڭىلمايتىن تروللەيبۋس پەن اۆتوبۋس.
- دۋانبەك دەيم، پلومبير جەگىم كەلەدى. اناۋ تۇر عوي. جيىرما تيىندىعىن
ال. ەسكيمونىڭ كەرەگى جوق.
تروللەيبۋس توقتار-توقتاماستان زىپ ەتە ءتۇستىم. قانداي ءتاتتى. قاعاز قالبىرىنىڭ ءوزى ساتۋشىنىڭ كراحمالدانعان حالاتىنداي سىتىرلايدى. جۇقا قالاقشانىڭ ءوزى بال تاتيدى. جالاي بەرگىڭ كەلەدى. جارلاۋىت شىمىنا جايعاسا اياعىمىزبەن سۋ شالپىلداتقان بىزگە جىپىرلاعان قۇبا تال سۇقتانا قارايدى. سىلقىلداعان وزەن ءتىلى تابانىڭدى قىتىقتايدى.
- دۋانبەك دەيم، شولدەپ كەتتىم. گازيروۆكا اكەپ بەرشى. ءۇش تيىندىعىن.
قانداي ءتىل ۇيىرەر سۋسىن. مەيىرىڭ قانادى. تاس توبەڭنەن ءبىر-اق شىعادى. ەندى تانىس ساتۋشىعا ەكى ستاقانىن جەدەل قايتارماسام، ەرتەڭدەر ماڭىنا جۋىتپايدى. ۆاكح قۇدايىنىڭ نوكەرىنە قوسىپ قويادى.
- دۋانبەك دەيم، انا قىز گۇل ۇستاپ بارا جاتىر. گۇل اكەپ بەرشى. اق راۋشان
شە؟
قۇپتان باسقا ءسوز بار ما؟ مەن بىلسەم، بوتانيكا باعىنىڭ كۇزەتشىسى قازىر اس ءىشىپ وتىر. بايقامايدى، سەزبەيدى. بەتون شارباعىنان ىرعىپ ءتۇسىپ، ۇلپىلدەگەن ءۇش اپپاق راۋشاننىڭ ءسولىن تامشىلاتا تاماعىما قىسا شىقپايمىن با. مەن ەمەس، توڭىرەگىم ەمەس، اق گۇل قاۋاشاعى ءدىر-ءدىر قاعادى.
- دۋانبەك دەيم، قۇلپىناي جەگىم كەپ تۇر.
بىلەمىن، ءيتى جوق، اتتىلى قاراۋىل عانا. ەكى كەشتىڭ اراسىندا ءبىزدى كىم باعىپ وتىرار دەيسىڭ... جىلقى پىسقىرىندى، تاسىرلاتىپ كەپ قالدى. مەن دە زۋىلداپ كەلەم.
- دۋان، دۋان! زىمىرا! اعاش اراسىمەن! كوك كوپىردى بەتكە ال! قارعى! قاراۋ-
ىل وتە المايدى... بەرى سەكىر... - ەكەۋمىز دە ءمازبىز، ءيىسى بۇرقىراعان قارا قۇلپىناي قانداي ءتاتتى. - دۋانبەك، قۇلاعانبىسىڭ، شەكەڭنەن قان شىپىلداپ تۇر. رەديكيۋلىم قايدا ەدى، ورامالىم قايدا ەدى؟ مىنەكي، ءسۇرتىپ تاستادىم...
- دۋانبەك دەيم، انا تەرەكتىڭ باسىنا شىعىپ مەنىڭ اتىمدى ويىپ جازا الا-
سىڭ با؟ قورىقپا. قۇلاساڭ، جەر كوتەرەدى. نە ىستەپ جاتىر ەكەن دەپ توبەڭنەن سامساعان جۇلدىز سىبىرلاسا قاراپ تۇرادى.
نەمەن جازام دەپ ايتۋ جوق. تاس عاسىرىنىڭ ءتاسىلى بار ەمەس پە. قۇداي وڭداعاندا، ۇشار باسىنىڭ قابىعى قاتپاعان ەكەن. جۇلدىزدار جىمىڭداعان تۇندە ءۇش ءارىپ قانا ويىلدى، ۇشكىر تاسىم قولىمنان سۋسىپ كەتتى.
- دۋانبەك دەيم، مىنا ءتۇن قانداي بيازى. مەن سەنىڭ سول يىعىڭا باسىمدى
سۇيەپ وتىرايىن. دۋان دەيىم، ەندى بار عوي، ەندى سولتۇستىك پالميرانى تۇسىمدە كورگىم كەلەدى. اق ءتۇنىن ەلەستەتشى ماعان...
- اق ءتۇن، اق ءتۇن
الىپ ءبىر اق ساۋىت.
اقبوز اتتىڭ
جالىنداي اقشا بۇلت.
اق ءتۇن – اق گۇل
اينالا تۇتاسقان.
توگىلمەي شاق تۇر.
اق مۇحيت – ءسۇت اسپان.
اق ءتۇن – اق جالىن،
اق تۇستەر جايماسى.
دۇنيەنىڭ پاك جانىن
تۇسىرگەن
اق ءتۇن –
رەنتگەن ايناسى...» –اتام كوك كوپىردىڭ ار جاعىنداعى ورىن-
دىقتى ەمىن-ەركىن يەمدەنىپ الىپتى. جاس بالا سىقىلدى سۋعا تاس اتىپ ويناپ وتىر. بەرگى تۇستان ەكى رەت جوتكىرىندىم، ەستىمەدى مە، ءۇن قاتپادى. ءۇشىنشى رەت قاتتىراق دابىستادىم:
- اتا-اۋ، بىرەر ساعات قىدىرا ما دەسەم، ءۇش ساعاتتان اسىپ كەتتى. تەلەفونىڭ-
ىزدا ءۇن جوق.
اتام مەنى ەندى بايقادى، ماعان قاراپ قول بۇلعادى. كوك كوپىردەن ءوتىپ بەرى كەل، قاسىما جاقىندا دەگەندەگىسى. جاقىنداپ كەلەم، جاقىنداپ كەلەم...
* * *
- مونتاجشى قايدا؟
- ميكشەردە وتىر، ەردەن اعا.
- كەشەگى ۆيدەوفيلمدى مونتاجداعان سول دانىشپان با؟ شاقىرشى...
- «ءبىز بۇگىن ۇيگەنتاس اۋدانى، ۇشقايىڭ ەلدى مەكەنىنىڭ تۇرعىنى، اۋىل شارۋا-
شىلىعى سالاسىنا ەڭبەك سىڭىرگەن اگرونوم الۋا قازانعاپقىزىنىڭ اۋلاسىندا اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ وتىرمىز. ۇلىن ۇياعا، قىزىن قياعا قوندىرعان باقىتتى انامىزدىڭ جاراسىمدى شاڭىراعى. كول-كوسىر پەيىلى. تابيعاتتىڭ ءوزى تامسانىپ تۇرعانداي. قاق توبەڭنەن ءتونىپ تۇرعان كوگىلدىر تاۋ اناۋ، اپورتى، القورىسى، مويىلى مايىسقان باعى مىناۋ. ءبارىن ايت تا، ءبىرىن ايت دەگەندەي، تاتەمىزدىڭ وتكەن كۇندەر، جاستىق شاق تۋرالى پىكىرىنە قۇلاق تۇرەيىك»... – مى-مى-مىناۋ نە ءماتىن؟ ابدەن جاۋىر بولعان وسىنداي لوگوستىڭ كەرەگى نە، كورىنىستىڭ ءوزى سويلەپ تۇرعان جوق پا؟ ناتۋرانى ليريزممەن ۇيلەستىرۋ قايدا؟! ءىرى پلانمەن بەرىڭدەر. سەندەر كەيىپكەردىڭ باستاپقى ءدامدى لەبىزىن بەكەر قيىپ تاستاعانسىڭدار. قايتا دىبىستاڭدارشى. جىلتىراق ءسوز ەمەس. كۇلكىسى دە كەلىستى. كىم ايتتى ءفيلمنىڭ تابيعاتىنا ساي كەلمەيدى دەپ؟ كەلگەندە قانداي! سكريپكا ءوڭىن اشپايدى، فونعا دومبىرانىڭ دىڭىلى كەرەك. قانەكي، جۇگىرتىڭدەرشى دىبىس جولىن...
- «جاستىق شاق... تاعدىردىڭ دا ءوز تاڭداۋى بار. الاتاۋ باۋرايىنداعى گۇلگە
ورانعان اسەم ءشار. كەشە مەن بۇگىن وسى قالادا ەسەندەسە مە ەكەن، كىم ءبىلسىن؟ ءىزىمىزدى باسىپ كەلە جاتقان جاس ۇرپاقتى ايتام. سولار امان بولسىن. قازىر الماتىدا وزىمنەن اۋمايتىن نەمەرەم وقيدى. قىز بالا. سوعان تاپسىرعام. تەرەكتىڭ ۇشار باسىنا اتىڭدى ويىپ جازا الار جىگىتكە عانا كوز سال دەپ. ۇشىپ كەتسە قايتەم دەپ بادىراق كوزىن جىپىلىق-جىپىلىق ەتكىزەدى. ۇشسا – ءوز وبالى وزىنە... قايران، قايىرلى قالام، سەنىڭ ءجونىڭ بولەك قوي. سول الماتىدا ءومىرى ەسىمنەن كەتپەيتىن ءبىر كەرەمەت كوپىر بار. ءجىپ-جىڭىشكە، جالعىز اياق. جو-جو، مەدەۋدەگى ەمەس، №9 مەكتەپ-ينتەرناتتىڭ، قازىرگى ۋنيۆەرسيتەت قالاشىعىنىڭ قاق قاسىندا. ءالى دە ەجەلگى ەسكەرتكىشتەي ءمىز باقپاي تۇرعان كورىنەدى. بەرى جۇرىڭدەر. كوردىڭدەر مە؟ مىنا ارىقتان نەمەرەلەرىم ءارى-بەرى ءوتىپ ءجۇرسىن دەپ تاپ سونداي كىشكەنە كوپىر جاساتىپ قويدىم. كەلىندەرىم كەيدە قالجىڭداپ: «اپا-اۋ، قايتا ورالماس، كەلمەسكە كەتكەن كۇندەردى نەسىن اڭسايسىز؟. ءبارىبىر قاراسىن كورسەتپەيدى عوي...» - دەيدى. قاراعىم-اۋ، سونىڭ ءوزى كەرەمەت ەمەس پە؟! كەلمەس كۇندەر سول كوك كوپىردەن ءوتىپ، انە-مىنە جايراڭداي جەتىپ كەلەردەي الاڭدايسىڭ... كەلمەي-اق قويسىن، بالسىنبەي-اق قويسىن، ءبارىبىر كۇتكەن جاقسى...»
الماتى، 23 ناۋرىز، 2021
كاكەن قامزين
