Kórnekti jazýshy, professor Káken QAMZIN aǵamyzdyń "Qazaq ádebıeti" gazetinde jaryq kórgen sý jańa áńgimesin nazarlaryńyzǵa usynamyz.
(Áńgime)
Teńsele basqan kókshil trolleıbýs, tereze jibegin julmalaı qaqpaǵyldaǵan yzyń jel. Jelkildegen jelbirdi jalmap qoıa jazdaıdy. Demikpe áýe surǵylt sańyraýqulaǵynyń tozańyn syzdyqtata búrkip tur. Tymyrsyq. Anaý Kalıfornııa ormanyn oıda-qoqta órt shalsa. mynaý Almaty óstip alqynyp, apshysy qýyrylyp qalady. Táńirim jaratqan buljymas ǵalamı zańdylyq. Ǵalamsharyń juqpaly indet ıleýindeı quj-quj qaınaıdy. Aıfonyńnyń málimi jymyn bildirmeı mıllıardtap-trıllıondap qaptaıdy, ón-boıyńa jaıly sylaýdaı taraıdy. Adamzat balasynyń mańdaıyna jazylǵan aǵyl-tegil taýqymeti syqyldy. Qaısynyń qaı tustan iz tartqany da bımálim, azyn-aýlaq máýlitin de tospaıdy. Dedekti jetekke alǵan aýmaly-tókpeli dúnıe. Ózeýreı omyraýlaıdy, óz-ózimen ata jaýyndaı jaǵalasady. Alaqandaı aqparat bútkim arǵy-bergini qańǵalaq qaqqyzady. Jumyr jerdiń ózi tirek tappaı taısaqtaıdy. Mundaıda kóliktegi dobal dińgek te sep. Áıtpese ǵalamdy da, pendesin de shyrkóbelek aınaldyrǵan padısha pálsapa jazataıym seni de uzynnan túsirýi kádik. Sana terbelisi, oı vıbraııasy deımisiń. Kimge súıenemiz endi, «meniń oıym ǵalam úılesimdiligin tas-talqan qylady», - degen qaı danyshpan edi? Osy dúleıiń ýaqyt pen keńistik, endik pen boılyq degendi áste bilmeıdi, álem áleýetine de boı bermeıdi. Álgi Amerıka asyp ketip kóz jumǵan joıyt aqynnyń: «Senderde, amerıkalyqtarda jaǵyrapııa týraly túsinik joq, sol sebepten keńistikti sezinbeısińder; senderde taýarıh týraly túsinik joq, sondyqtan ýaqytty sezýinýden qalǵansyńdar», - degen sózi beker emes-aý. Solarǵa tete alshań basyp, qamsyz júrý de bir ǵanıbet shyǵar. Shirkin, planetalar aıaldamasy bolsa, qara jerden qazir-aq túsip qalar edim...
- Qadirli jolaýshylar! «Ońaı» kartalaryńyzdy valıdatorǵa basyp otyrý-
dy umytpańyzdar! Jol boıynda tekserý bar.
- Siz kelesi aıaldamadan túspeısiz be?
Sóziniń túrin, suraǵynyń dúdamalyn. Tyrs etpedim. Teńiz laıneri palýbasyndaı myna trolleıbýsta syǵylysqan, ıin tiresken halyq joq. Óte bermeı me. Jol ashyq.
- Molodoı chelovek, lıýbezneıshıı, vy shodıte na sledýıýeı? – qulaǵyn-
daǵy Headfones-in alyp, jedel múltiksiz orysshaǵa jalt buryldy. Jetisken ekenbiz, endi ne qytaısha, ne aǵylshynsha saırap ketpesin. Ile-shala qyrsyǵa shyrt ete tústim::
- Shodıat s ýma, mılaıa, a ıa, kak vıdıte, vyhojý.
Lyp ete tústim de jalt buryldym. Shuǵyl qaıyryldym. Rıýkzagy ıyǵyn ımıtip, dóńgelegi qıralańdaǵan chemodanyn ázer súıretip kele jatqan álgindegi qyzyl shlıapaly qyzǵa kózim tústi de kúlip jiberdim. Barbı qýyrshaǵyna emes, «Rahat» fabrıkasynyń «Qyzyl telpek» shokoladyna uqsaıdy. Júzi ábden totyqqan. Aıap kettim. Osy dúńk etpe, doǵal minezim-aı.
- Járdemdesip jibereıin. Túh, altyn toltyryp alǵansyz ba? – Manaǵy óres-
kel qylyǵymdy jýyp-shaıyp jatyrmyn.
- Rahmet. Aport artyp aldym.
- Ne deıd? Almatyǵa aport tasyǵan... qazaqty, keshirińiz, birinshi ret
kórip turmyn.
Ishimnen qazaq pa, tatar ma, orys pa degen kúdigim de joq emes.
- Almatydan qazir deni durys aport tappaısyz. Úıgentas jaqtan alyp kele
jatyrmyn. Sol óńirde arheologııalyq qazba jumystaryn júrgizdik. - Irkilmeıdi, beıtanys adam dep qymsynbaıdy. Sóz joq, qalanyń qyzy, oıyn esh jatyrqaýsyz, bek jalma-jan aqtaryp salady.
- Iá, habardarmyn. Qulaqdarmyn. «Qazaqstan» men «Habar» kolýmnısteri
jarysa saırap jatqan. Jáne bir Altyn adam jer astynan shyǵa keldi dep.
- Qaıdaǵy... Qaljyńyńyz ba? Ol Bereldegi ekspedıııa ǵoı.
- Solaı ma? Qaıdan bileıin. Ana jerdi túrtip qalsań – bir Altyn adam, myna
jerdi túrtip qalasań – bir Altyn adam. Qazaqstandy el qorǵaǵan batyr men altyn adamnyń kómbesi me dersiń. Qaı jaqqa barasyń, úıiń osy mańda ma?
- Tıip tur. Ýnıversıtet jataqhanasyna jetkizip salsańyz bolǵany.
Álgindegi oıym beker eken. Ózimizdiń Almatynyń tól qyzy degen joramalym joqqa shyqty. Degenmen aparyp salaıyn.
- Jaraıdy, qosh. Tıip turǵan jerińizben túıistireıin, Marıtana hanym!
- Qaıdaǵy Marıtana? Elmıra deseńizshi.
- Solaı ma edi? Óstip jańylysa beremiz, jas ta kelip qaldy, aljıyn degen
shyǵarmyn. Sizdiń qasyńyzda biz antıkvarlyq buıym emespiz be.
Elmıranyń kúlkisi túzý eken. Tup-týra botanıkalyq baqtyń raýshanyndaı jupar shashady. Tańǵy shyqtaı tup-tunyq. Osy muntaz syńǵyrdy sýretke túsirip alǵysy kelgendeı ár japyraq jyqpylynan fotoapparat ksenonyndaı kún sáýlesi jarq-jurq ete qalady.
- Myna kóshe ótken ǵasyrdyń alpysynshy jyldary Dıqanshy dep atalǵan,
ana sholaǵyn Astronomdar kóshesi deıdi eken. Myna tusta №70 pochta bólimshesi bopty.
- Ony qaıdan bilesiz? Siz ol kezde týmaǵan da shyǵarsyz?
- Aqparat zamanynyń qyzdary adamnyń aýzyn ashyrmaıdy, eń bolmasa óstip
bir bilgishsineıin, shahardyń kánigi turǵyny esebinde bórteıin, kókirek kereıin deseń, shalyp túsedi. Saqaldy syılaǵandy da bilmeıdi. Bálkim, men aqy-pul suramaıtyn gıd shyǵarmyn.
- Qaıdaǵy... Iá, saqal-murtyńyz qaýǵadaı bolǵanymen, zeınetke jasyna deı-
in sizge áli qyryq jyldaı bar bolar, á? Sál aıaldaıyqshy. Ájem telefon soǵyp jatyr. Iá, áje, jettim. Sizdiń retro redıkıýlińiz chemodanymda. Iá, kózimdeı kórip júrem. Iá-ıá. Jetinshi trolleıbýstan tústim, minekı. Taksıdi qaıtem aqsha shyǵyndap. Qoıyńyzshy, maǵan kim tısedi, tús mezgili. Júgimdi bir ınabatty qazaq jigiti kóterip keledi. Iá, qazaq jigiti, ıá, ózimizdiń qazaq jigiti deıim. - Meniń qazaq ekenime jáne bir kóz jetkizip alǵysy kelgendeı tildesip turyp, bas-aıaǵymdy bir sholyp shyqty. - Iá, sizdiń kópirdiń tusynan ótip baramyz. Qazir, qazir shyrt etkizem de sizge kózdi ashyp, jumǵansha jiberem.
Elmıra qyz jińishke ózenniń ústindegi mysyqbel kóktemir kópirdi smartfonymen kózdep aldy da eki-úsh rakýrsta sýretke túsirdi. Ýatsappen ile-shala adresatyna joldap jatyp, jymıyp-jymıyp qoıady.
- Menen osy qaıqybel kópirdiń sýretin suraıdy da otyrady. Saǵynyshy ma,
nostalgııasy ma egdelerdiń. Bir syr bar men bilmeıtin. Al, bilgish bolsańyz, gıd bolsańyz, aıtyńyshy, myna ýnıversıtet qalashyǵy turǵan jerde buryn ne bar edi?
Men mańdaıymdy tyrjıttym, baǵzynyń baqsylaryndaı kózimdi tars jumyp, eki qolymdy jalbaryna kókke sozdym. Shyrkóbelek aınaldym. Shart júgine otyra kettim. Atyp turyp ózenge qaraı umtyldym. Alaqtaı aýa qarmadym.
- Al, aq pirim, kók pirim, qoldaı gór qulaı súıer qulyńdy , qos qulaǵyma
sybyrlaı gór, myna qyzdyń qıyn synaǵynan súrindirmeı ótkize gór.
- Medı-medı-taııa ma?
- Jo-o-o, úndi zary. Nırvana. – deımin men.
Eki kózi baqyraıyp ketken Elmıra ne kúlerin, ne jylaryn bilmeı tas músindeı qatty da qaldy. Kúmiljigen kúndeı.
- Aıtaıyn, men aıtaıyn. Bul alań – mıkroǵarysh. Baıqasańyz, búırek bult
jyqpylynan áppaq sáýle sebezdeıdi. Samyrsyn, shyrsha, qara órik, alma aǵashy, jóke, úıeńki, qaraǵash, kúmis terek. Stegozavr, pterodaktıl, butaqqa asylyp turǵan prımattar, begemot, zil men pil, múıizi aıdaı jarqyldaǵan aqboz at, moıyny on qulash kerik, tabanyn janǵan túıequs, tasqa jabysqan sileýsin. Ilbis, jolbarys, arystan, quralaı. Aqbóken, maral. Bul jerde bizdiń dáýirimizge deıin gúnder, saqtar, kók túrkiler josyldy. Jibek joly kerýeni kósildi... - dep shubyrta jóneldim. - Myna ózen óz ashýymen ózi alysyp jatty. Baqtaq balyq tolqyn sapyrdy... Odan keıin keýdesin qaǵyp tarıhı materıalızm zamany jetip keldi. Tabıǵı suryptaý súrindi, rýhanı mýtanttar dúnıe esigin teýip ashty. Talaı zaman ótti, talaı ǵasyr kóshti, kólgirsigen keńes kezeńinde kolhozdyń júgeri egistigi, qulpynaı ósirgen tanaby edi. Al qazir sol ótken-ketkenniń bári hımııalyq elementke, tyńaıtqyshqa, qara topyraqqa aınalyp osy jerde jatyr.
Atamnyń bala kezimde qulaǵyma quıǵan ertegilerin aına-qatesiz qaıtalap shyqtym. Árıne, ózimdikin de ústemeledim.
- Meni qýyp ketken bireý dep qalǵan joqsyń ba?
- Qaıdaǵy... Bastabynda... Saıqymazaq sııaqtandyńyz. Sizdiń kózińizde bir
pále bar, jarq-jurq ete qalady. Ózińiz baıqamaıtyn shyǵarsyz, úzdik-sozdyq kógildir mıkrotolqyn tasyp jatqandaı. Sizdiń myna kópirde neńiz bar, nege sýretke túsirip alyp jatyrsyz?..
- Jáı, sen túsirip alǵannan keıin. Eshkimniń zııatkerlik menshigi emes qoı.
Sonan soń, jaqsyny kórmek úshin demeı me? Bir tylsymy bar shyǵar. Aıtqandaı, endi esime túsip otyr. Men mektepke barǵansha, atam men ájemniń qolynda óstim. Atam álippeni ejiktetti, sýret salýdy úıretti. Albomyma akvarelmen dál osyǵan uqsas kishkene kópirdi salyp qoıatyn. - Osy men nesin elpildep kettim. Nesin ańqyldap kettim? Jan balasyna búıtip sheshile qoımashy edim. - Atam qulaǵyńnyń pernesi názik eken dep skrıpka klasyna berdi. Bardym. Bir kúni shet eldiń sumdyq skrıpkashsynyń áýezin qulaǵym shaldy. Ózimniń ondaı bıikke jete almaıtynymdy sezdim. Sonan keıin qoıdym. Biraq kókiregimde mýzyka sharapaty, ádemi tanym qaldy. Men butaqtan butaqqa sekirgen tıinniń sýmańyn, úzilip túsken japyraqtyń sybdyryn anyq sezemin. Úp etken leptiń de. Aınalań áýen, tóńiregiń tolyqsyǵan súıkimdi melos. Dáp qazir Vıvaldıdi quıqyljyta oryndap bere alam. Biraq Paganını qaıda, men qaıda! A-a, ana ózimizdiń shópjelke mýzykanttardy aıtasyń ba? Olar ózimizde myǵym, basqa elde syǵym. Men saǵan onanda ana kúmisterek japyraqtarynyń ne dep sybdyrlap turǵanyn aıtaıyn ba?
Prevratıla vsıo v shýtký snachala,
Ponıala – prınıalas ýkorıat,
Golovoıý krasıvoı kachala,
Stala slezy platkom vytırat.
I, zýbamı draznıa, hohotala,
Neojıdanno vsıo pozabyv.
Vdrýg prıpomnıla vsıo – zarydala,
Desıat shpılek na stol ýronıv.
Podýrnela, poshla, obernýlas,
Vorotılas, chego-to jdala,
Proklınala, spınoı povernýlas
I, doljno byt, navekı ýshla…
Chto j, pora prınımatsıa za delo,
Za starınnoe delo svoe. –
Neýjelı ı jızn otshýmela,
Otshýmela, kak plate tvoe?
- Ol Populus Lombardiae teregińiz qazaqsha bilmeı me?
- Biledi. Bilgende qandaı.Tipti ana aq qaıyńdar orkestri «Erke sylqymdy»
tógip-tógip tastaıdy qulaq salsań. Men on shaqty jyl San-Peterbýrgte turdym. Áke-sheshem áli sonda. Orys bop ketesiń dep atam shaqyryp aldy. - Rasynda, osy men nesin tógilip turmyn. Dýanbek tuqymyna uqsamaı baramyn. - Atam osy óleńdi keremetıka jaqsy kóredi. Blok. Aqsúıek aqyn. Jalǵyzdyń kúnin keshken. Jalǵyz nemeresimin. Joq, kúlme, Bloktyń emes. Ony qoıshy, ana sıqyrly terektiń jýan butaǵynda, ózińe sol aǵashty kórseteıin, rýna órnegine uqsas ádemi bir jazý bar. Sonaý jyldary atam sol aǵashtyń basyna meni shyǵaryp, qazaqsha mınýsqa «A»-ny qostyrdy. Ázer shyqtym, qulap qala jazdadym. Zárem ushty. Sol joly ushyp ketsem, búgin saǵan jolyqpas edim...
- Qaıdaǵy, onda-onda, bar ǵoı, bilgish gıdim! Myna jasandy kóldi bizdiń
stýdentter Múttáıim kól deıdi. Nege?
- Ony men qaıdan bileıin. Jaǵalaı qonǵan stýdentter – ózderiń bilmeseńder.
Degenmen gábin ashyp ber deseń, onyń jarasy jeńil. Otyr ǵoı áne danyshpandar. Suraıyn solardan.
Múttáıim kól deıdi, á? Munyń bizdiń úıdegi akvarıýmnan ne aıyrmasy bar. Bala kezimde sol shyny qursaýdan kók balyq, jasyl balyq, qyzyl balyq, ala balyq meniń ózime, skrıpkamnyń bebeýine, móldiri aldamshy, shetsiz-sheksiz bımálim keńistikke suqtana qaraıtyndaı kórinetin. Malta tas, jasyl baldyr, meıiri qanǵan sý shóbi Aıdyn kóldiń kóshirmesi, ımıtaııasy. Syrttaı qarasań – ıdılııa, ǵajap. Eger áınek ishindegi mylqaýlar úıiri jarqyraǵan qapasta ómir súrip jatqanyn bilse qaıter edi? Shalqyp jatqan kók teńizge, bula-bulǵaqqa umtylar ma edi? Áı, qaıdam, jyltyraǵan býdan jándik ushan darııaǵa bir mınýt ta shydamas... Myna kókpen qaqtalǵan jasandy kólge japonnyń sary krany tónip tur. Sý tabanynda tórt-bes jumysshy júr kúıbeńdep. Ne izdep júr eken? Jaǵalaýdy aıal qylǵan stýdentterden suraı salyp em, ishek-sileleri qatyp kúldi. Ishindegi qýlanshaqtaý bireýi:
- Mıllıard jutqan murtty balyqty izdep júr... - dep qasyndaǵylaryn da,
Elmırany da kúlkige qaryq qyldy.
Almaty shaǵyn qala ǵoı, jarty qadam bassań aldyńnan bir emes, eki bilisiń shyǵa keledi. Elektrosamokatpen zyrydap bara jatqan jyǵa tanystyń biri:
- O, sálem, Erden macho, biz jaqta qaıdan júrsiń? Shaıba shertken mańdaı
qalaı? IQ-iń quldyrap ketken joq pa? – dep qasymnan zý ete tústi.
- Koeffıent óz ornynda. Qaryndasymdy shyǵaryp salyp bara jatyrmyn.
Erteńder arenada jolyǵarmyz. – dep men qaldym.
* * *
Atam baıaǵysynsha lodjııada kitap aýdaryp otyrǵan shyǵar. Áne, esik aldyndaǵy qara-
aǵash butaǵyna jaıylǵan órmekshi tory qyryq qubylyp, jylt-jylt ete qaldy. Bolar-bolmas diril bar.Terbelip tur ma, samal lebi álpeshtep tur ma. Úndisterdiń gamagy sekildi. Órmekshiniń aýyna barmaqtaı kók shybyn ilinipti. Bulqynysyn, jantalasyn, yzyńyn sezip turmyn. Áınektiń bergi betindegi arpalystyń qaıyry belgili. Atam qannen-qapersiz kitabyna shuqshıyp qalypty. Esikti shıqyldatyp, kóne parketi syqyrlatyp tabaldyryqtan attaǵan meni de sezbeı qaldy. Qyzyl jolaq dastarhan ústindegi jarty táleńke aq irimshigi de kebersip, staqandaǵy sarǵysh shabdaly shyryny da jylyp ketkendeı.
- Ata, men ǵoı. Oqýdan kózińiz talmaı ma. Bir ýaq myna turǵan Botanıka
baǵyna, baıaǵyda raýshan gúlin julǵan, qulpynaı barmytalaǵan jerińizge baryp, seıil quryp qaıtpaısyz ba? Ózińiz oqyǵan mektepke de kóz sala ketesiz.
- Onyń da jón. Biraq men kelgenshe Borhestiń myna joldaryn ıtalıan,
franýz tiline aýdara salarsyń. Internetten dybystalýyn da taýyp qoı. Mine, bylaı depti orysshasynda: «Zamechaıý, kak ıa postepenno drıahleıý. Prıznakom etogo slýjıt to, chto menıa ne volnýıýt ı ne trevojat novostı, mojet byt, potomý, chto ıa ne vıjý v nıh nıchego sýestvennogo novogo, takogo, chto ne bylo by slegka ızmenennym starym. Kogda ıa byl molod, menıa prıvlekalı sýmerkı, prıgorody Býenos-Aıresa ı tragedıınost. Teper je – ýtro v entre goroda ı spokoıstvıe. Ia ýje ne ıgraıý v Gamleta». Maǵan analardyń áýezi men sóz maqamy kerek.
- Oı, ata-aı. Shatyrdy qısaıtpańyzshy. Buny ájem-aq túpnusqadan saýyp
bere salmaı ma. Ájem qaıda, taǵy bazarǵa ketti me?.
- Saǵan qashanǵy aıtam slengti qoı dep. Shalbar kıgen femınıstka ájeń de,
senen juqqan ba, áneý kúni bireýge telefonmen mıymdy útiktemeshi, qulaqtan teppeshi dep saırap tur. Ájeńniń Facebook-tiń juldyzy ámbe asqan polıglot ekeni maǵan ǵun dáýirinen beri aıan. Balamysyń degen. Jeti men nóldi taýysqan, ónertapqysh Dýanbek, saǵan shet tili neme kerek bola qaldy dep ámirqan sherıfterindeı tyqaqtap turyp alar. Áneý kúni Beken aǵamnyń «Mahabbat valsine» balbyrap, syrtqa kóz salyp, sháı iship otyrǵanmyn. Quı, sen, quı, senbe, aıaq astynan quıyp otyrǵan sháıi suıylyp ketti. Odan soń smartfonymdy amalsyz Dassenniń «Et si tu n'existais pas» ánine aýdara qoıdym. Báribir. Nólim-aq. Keıingi kezde otbasylyq demokratııany belden basatyn bop júr. Suıyq sháı – ájeńniń sıgnaly. Jaqtyrmaǵandaǵysy. Adamnyń kóńiline keledi dep oılamaıdy. Sen maǵan býfer bolar dep úmittenip júrmin ǵoı.
- Oı, ata-aı, popsa tyńdasańyz óıtpes edi, soǵan da aqylyńyz jetpeı me?
Jáne de. Sizdi áli kúnge deıin qyzǵanady. Qudaı biledi, ózińizde bir kiltıpan bar? Kiltıpan demekshi, sizdiń kópirdiń qasynda bir qyzben selfı jasadym. Sýretke tústim degenim ǵoı.Telefon laqtyrystym. Nómir almastym degenim ǵoı. Ábden jaryldym.
- Mynaýyń endi keremetıka jańalyq. Bir kórgennen qulap tústiń be? Bizdiń
tuqymǵa juǵysty qylyq emes. Buryn syr shashpaýshy eń. Iá, jıyrma beske aıaq bastyń, bas quraıtyn mezgiliń ótip barady.
- Áli bir-eki jyl sizderge erkelep júre tursam ba deıim. Ózińiz de tup-týra
otyzyńyzda úılengen joqpysyz.
- Saǵan kári-qurtańnan úlgisi máńgilik qaǵıda dep kim aıtty? Sońǵy arbanyń
aldyńǵysynyń izimen júrýi mindet emes. Sezim shirkin jas ulǵaıǵan saıyn jelkildeı túser deımisiń. Jaqsyny kórmek úshin. Bere turshy álgi sýretińdi... Áı, shyraq, mynaý, mynaý... Uqsap-aq tur, sirá... Uqsamaıdy-aý, sirá...
- Ne uqsaıdy, ne uqsamaıdy, ata?
- Jáı... Ózimizdiń kópirdi aıtam...
* * *
«Alataý ańǵarynan saýmal samal ańqyldap tur. Kók júzinde – jelmaıasyn qaqpaılaǵan Asan Qaıǵydaı aqkóbik bulttar. Aqshamǵa qaraı myna dóp-dóńgelek gúlzarlardyń shoq-shoq raıhany rahattana, erine, kerile bas shaıqaıdy. Álginde ǵana Tımırıazev kóshesine qatarlasqan eki máshıne sý shashyp ketken. Jupar ańqıdy. Anda-sanda anan bir, mynan bir qylt ete qalatyn «Pobeda», «Volga», «Moskvıchter». Qala tirshiligine jan bitiretin, syzylǵan kesteden bir mınýt jańylmaıtyn trolleıbýs pen avtobýs.
- Dýanbek deım, plombır jegim keledi. Anaý tur ǵoı. Jıyrma tıyndyǵyn
al. Eskımonyń keregi joq.
Trolleıbýs toqtar-toqtamastan zyp ete tústim. Qandaı tátti. Qaǵaz qalbyrynyń ózi satýshynyń krahmaldanǵan halatyndaı sytyrlaıdy. Juqa qalaqshanyń ózi bal tatıdy. Jalaı bergiń keledi. Jarlaýyt shymyna jaıǵasa aıaǵymyzben sý shalpyldatqan bizge jypyrlaǵan quba tal suqtana qaraıdy. Sylqyldaǵan ózen tili tabanyńdy qytyqtaıdy.
- Dýanbek deım, shóldep kettim. Gazırovka ákep bershi. Úsh tıyndyǵyn.
Qandaı til úıirer sýsyn. Meıiriń qanady. Tas tóbeńnen bir-aq shyǵady. Endi tanys satýshyǵa eki staqanyn jedel qaıtarmasam, erteńder mańyna jýytpaıdy. Vakh qudaıynyń nókerine qosyp qoıady.
- Dýanbek deım, ana qyz gúl ustap bara jatyr. Gúl ákep bershi. Aq raýshan
she?
Quptan basqa sóz bar ma? Men bilsem, Botanıka baǵynyń kúzetshisi qazir as iship otyr. Baıqamaıdy, sezbeıdi. Beton sharbaǵynan yrǵyp túsip, úlpildegen úsh appaq raýshannyń sólin tamshylata tamaǵyma qysa shyqpaımyn ba. Men emes, tóńiregim emes, aq gúl qaýashaǵy dir-dir qaǵady.
- Dýanbek deım, qulpynaı jegim kep tur.
Bilemin, ıti joq, attyly qaraýyl ǵana. Eki keshtiń arasynda bizdi kim baǵyp otyrar deısiń... Jylqy pysqyryndy, tasyrlatyp kep qaldy. Men de zýyldap kelem.
- Dýan, Dýan! Zymyra! Aǵash arasymen! Kók kópirdi betke al! Qarǵy! Qaraý-
yl óte almaıdy... Beri sekir... - Ekeýmiz de mázbiz, ıisi burqyraǵan qara qulpynaı qandaı tátti. - Dýanbek, qulaǵanbysyń, shekeńnen qan shypyldap tur. Redıkıýlim qaıda edi, oramalym qaıda edi? Minekı, súrtip tastadym...
- Dýanbek deım, ana terektiń basyna shyǵyp meniń atymdy oıyp jaza ala-
syń ba? Qoryqpa. Qulasań, jer kóteredi. Ne istep jatyr eken dep tóbeńnen samsaǵan juldyz sybyrlasa qarap turady.
Nemen jazam dep aıtý joq. Tas ǵasyrynyń tásili bar emes pe. Qudaı ońdaǵanda, ushar basynyń qabyǵy qatpaǵan eken. Juldyzdar jymyńdaǵan túnde úsh árip qana oıyldy, úshkir tasym qolymnan sýsyp ketti.
- Dýanbek deım, myna tún qandaı bııazy. Men seniń sol ıyǵyńa basymdy
súıep otyraıyn. Dýan deıim, endi bar ǵoı, endi Soltústik Palmırany túsimde kórgim keledi. Aq túnin elestetshi maǵan...
- Aq tún, aq tún
Alyp bir aq saýyt.
Aqboz attyń
Jalyndaı aqsha bult.
Aq tún – aq gúl
Aınala tutasqan.
Tógilmeı shaq tur.
Aq muhıt – sút aspan.
Aq tún – aq jalyn,
Aq túster jaımasy.
Dúnıeniń pák janyn
Túsirgen
Aq tún –
Rentgen aınasy...» –Atam kók kópirdiń ar jaǵyndaǵy oryn-
dyqty emin-erkin ıemdenip alypty. Jas bala syqyldy sýǵa tas atyp oınap otyr. Bergi tustan eki ret jótkirindim, estimedi me, ún qatpady. Úshinshi ret qattyraq dabystadym:
- Ata-aý, birer saǵat qydyra ma desem, úsh saǵattan asyp ketti. Telefonyń-
yzda ún joq.
Atam meni endi baıqady, maǵan qarap qol bulǵady. Kók kópirden ótip beri kel, qasyma jaqynda degendegisi. Jaqyndap kelem, jaqyndap kelem...
* * *
- Montajshy qaıda?
- Mıksherde otyr, Erden aǵa.
- Keshegi vıdeofılmdi montajdaǵan sol danyshpan ba? Shaqyrshy...
- «Biz búgin Úıgentas aýdany, Úshqaıyń eldi mekeniniń turǵyny, aýyl sharýa-
shylyǵy salasyna eńbek sińirgen agronom Alýa Qazanǵapqyzynyń aýlasynda áńgime-dúken quryp otyrmyz. Ulyn uıaǵa, qyzyn qııaǵa qondyrǵan baqytty anamyzdyń jarasymdy shańyraǵy. Kól-kósir peıili. Tabıǵattyń ózi tamsanyp turǵandaı. Qaq tóbeńnen tónip turǵan kógildir taý anaý, aporty, alqorysy, moıyly maıysqan baǵy mynaý. Bárin aıt ta, birin aıt degendeı, tátemizdiń ótken kúnder, jastyq shaq týraly pikirine qulaq túreıik»... – My-my-mynaý ne mátin? Ábden jaýyr bolǵan osyndaı logostyń keregi ne, kórinistiń ózi sóılep turǵan joq pa? Natýrany lırızmmen úılestirý qaıda?! Iri planmen berińder. Sender keıipkerdiń bastapqy dámdi lebizin beker qıyp tastaǵansyńdar. Qaıta dybystańdarshy. Jyltyraq sóz emes. Kúlkisi de kelisti. Kim aıtty fılmniń tabıǵatyna saı kelmeıdi dep? Kelgende qandaı! Skrıpka óńin ashpaıdy, fonǵa dombyranyń dyńyly kerek. Qanekı, júgirtińdershi dybys jolyn...
- «Jastyq shaq... Taǵdyrdyń da óz tańdaýy bar. Alataý baýraıyndaǵy gúlge
oranǵan ásem shár. Keshe men búgin osy qalada esendese me eken, kim bilsin? Izimizdi basyp kele jatqan jas urpaqty aıtam. Solar aman bolsyn. Qazir Almatyda ózimnen aýmaıtyn nemerem oqıdy. Qyz bala. Soǵan tapsyrǵam. Terektiń ushar basyna atyńdy oıyp jaza alar jigitke ǵana kóz sal dep. Ushyp ketse qaıtem dep badyraq kózin jypylyq-jypylyq etkizedi. Ushsa – óz obaly ózine... Qaıran, qaıyrly qalam, seniń jóniń bólek qoı. Sol Almatyda ómiri esimnen ketpeıtin bir keremet kópir bar. Jip-jińishke, jalǵyz aıaq. Jo-jo, Medeýdegi emes, №9 mektep-ınternattyń, qazirgi ýnıversıtet qalashyǵynyń qaq qasynda. Áli de ejelgi eskertkishteı miz baqpaı turǵan kórinedi. Beri júrińder. Kórdińder me? Myna aryqtan nemerelerim ári-beri ótip júrsin dep tap sondaı kishkene kópir jasatyp qoıdym. Kelinderim keıde qaljyńdap: «Apa-aý, qaıta oralmas, kelmeske ketken kúnderdi nesin ańsaısyz?. Báribir qarasyn kórsetpeıdi ǵoı...» - deıdi. Qaraǵym-aý, sonyń ózi keremet emes pe?! Kelmes kúnder sol kók kópirden ótip, áne-mine jaırańdaı jetip kelerdeı alańdaısyń... Kelmeı-aq qoısyn, bálsinbeı-aq qoısyn, báribir kútken jaqsy...»
Almaty, 23 naýryz, 2021
Káken QAMZIN
