Körnektı jazuşy, professor Käken QAMZİN aǧamyzdyŋ "Qazaq ädebietı" gazetınde jaryq körgen su jaŋa äŋgımesın nazarlaryŋyzǧa ūsynamyz.
(Äŋgıme)
Teŋsele basqan kökşıl trolleibus, tereze jıbegın jūlmalai qaqpaǧyldaǧan yzyŋ jel. Jelkıldegen jelbırdı jalmap qoia jazdaidy. Demıkpe äue sūrǧylt saŋyrauqūlaǧynyŋ tozaŋyn syzdyqtata bürkıp tūr. Tymyrsyq. Anau Kaliforniia ormanyn oida-qoqta ört şalsa. mynau Almaty östıp alqynyp, apşysy quyrylyp qalady. Täŋırım jaratqan būljymas ǧalami zaŋdylyq. Ǧalamşaryŋ jūqpaly ındet ileuındei qūj-qūj qainaidy. Aifonyŋnyŋ mälımı jymyn bıldırmei milliardtap-trilliondap qaptaidy, ön-boiyŋa jaily sylaudai taraidy. Adamzat balasynyŋ maŋdaiyna jazylǧan aǧyl-tegıl tauqymetı syqyldy. Qaisynyŋ qai tūstan ız tartqany da bimälım, azyn-aulaq mäulıtın de tospaidy. Dedektı jetekke alǧan aumaly-tökpelı dünie. Özeurei omyraulaidy, öz-özımen ata jauyndai jaǧalasady. Alaqandai aqparat bütkım arǧy-bergını qaŋǧalaq qaqqyzady. Jūmyr jerdıŋ özı tırek tappai taisaqtaidy. Mūndaida kölıktegı dobal dıŋgek te sep. Äitpese ǧalamdy da, pendesın de şyrköbelek ainaldyrǧan padişa pälsapa jazataiym senı de ūzynnan tüsıruı kädık. Sana terbelısı, oi vibrasiiasy deimısıŋ. Kımge süienemız endı, «menıŋ oiym ǧalam üilesımdılıgın tas-talqan qylady», - degen qai danyşpan edı? Osy düleiıŋ uaqyt pen keŋıstık, endık pen boilyq degendı äste bılmeidı, älem äleuetıne de boi bermeidı. Älgı Amerika asyp ketıp köz jūmǧan joiyt aqynnyŋ: «Senderde, amerikalyqtarda jaǧyrapiia turaly tüsınık joq, sol sebepten keŋıstıktı sezınbeisıŋder; senderde tauarih turaly tüsınık joq, sondyqtan uaqytty sezuınuden qalǧansyŋdar», - degen sözı beker emes-au. Solarǧa tete alşaŋ basyp, qamsyz jüru de bır ǧanibet şyǧar. Şırkın, planetalar aialdamasy bolsa, qara jerden qazır-aq tüsıp qalar edım... - Qadırlı jolauşylar! «Oŋai» kartalaryŋyzdy validatorǧa basyp otyru- dy ūmytpaŋyzdar! Jol boiynda tekseru bar. - Sız kelesı aialdamadan tüspeisız be? Sözınıŋ türın, sūraǧynyŋ düdamalyn. Tyrs etpedım. Teŋız lainerı palubasyndai myna trolleibusta syǧylysqan, iın tıresken halyq joq. Öte bermei me. Jol aşyq. - Molodoi chelovek, liubezneişii, vy shodite na sleduiuşei? – qūlaǧyn- daǧy Headfones-ın alyp, jedel mültıksız orysşaǧa jalt būryldy. Jetısken ekenbız, endı ne qytaişa, ne aǧylşynşa sairap ketpesın. Ile-şala qyrsyǧa şyrt ete tüstım:: - Shodiat s uma, milaia, a ia, kak vidite, vyhoju. Lyp ete tüstım de jalt būryldym. Şūǧyl qaiyryldym. Riukzagy iyǧyn imitıp, döŋgelegı qiralaŋdaǧan chemodanyn äzer süiretıp kele jatqan älgındegı qyzyl şliapaly qyzǧa közım tüstı de külıp jıberdım. Barbi quyrşaǧyna emes, «Rahat» fabrikasynyŋ «Qyzyl telpek» şokoladyna ūqsaidy. Jüzı äbden totyqqan. Aiap kettım. Osy düŋk etpe, doǧal mınezım-ai. - Järdemdesıp jıbereiın. Tüh, altyn toltyryp alǧansyz ba? – Manaǧy öres- kel qylyǧymdy juyp-şaiyp jatyrmyn. - Rahmet. Aport artyp aldym. - Ne deid? Almatyǧa aport tasyǧan... qazaqty, keşırıŋız, bırınşı ret körıp tūrmyn. Işımnen qazaq pa, tatar ma, orys pa degen küdıgım de joq emes. - Almatydan qazır denı dūrys aport tappaisyz. Üigentas jaqtan alyp kele jatyrmyn. Sol öŋırde arheologiialyq qazba jūmystaryn jürgızdık. - Irkılmeidı, beitanys adam dep qymsynbaidy. Söz joq, qalanyŋ qyzy, oiyn eş jatyrqausyz, bek jalma-jan aqtaryp salady. - İä, habardarmyn. Qūlaqdarmyn. «Qazaqstan» men «Habar» kolumnisterı jarysa sairap jatqan. Jäne bır Altyn adam jer astynan şyǧa keldı dep. - Qaidaǧy... Qaljyŋyŋyz ba? Ol Bereldegı ekspedisiia ǧoi. - Solai ma? Qaidan bıleiın. Ana jerdı türtıp qalsaŋ – bır Altyn adam, myna jerdı türtıp qalasaŋ – bır Altyn adam. Qazaqstandy el qorǧaǧan batyr men altyn adamnyŋ kömbesı me dersıŋ. Qai jaqqa barasyŋ, üiıŋ osy maŋda ma? - Tiıp tūr. Universitet jataqhanasyna jetkızıp salsaŋyz bolǧany. Älgındegı oiym beker eken. Özımızdıŋ Almatynyŋ töl qyzy degen joramalym joqqa şyqty. Degenmen aparyp salaiyn. - Jaraidy, qoş. Tiıp tūrǧan jerıŋızben tüiıstıreiın, Maritana hanym! - Qaidaǧy Maritana? Elmira deseŋızşı. - Solai ma edı? Östıp jaŋylysa beremız, jas ta kelıp qaldy, aljiyn degen şyǧarmyn. Sızdıŋ qasyŋyzda bız antikvarlyq būiym emespız be. Elmiranyŋ külkısı tüzu eken. Tūp-tura botanikalyq baqtyŋ rauşanyndai jūpar şaşady. Taŋǧy şyqtai tūp-tūnyq. Osy mūntaz syŋǧyrdy suretke tüsırıp alǧysy kelgendei är japyraq jyqpylynan fotoapparat ksenonyndai kün säulesı jarq-jūrq ete qalady. - Myna köşe ötken ǧasyrdyŋ alpysynşy jyldary Diqanşy dep atalǧan, ana şolaǧyn Astronomdar köşesı deidı eken. Myna tūsta №70 pochta bölımşesı bopty. - Ony qaidan bılesız? Sız ol kezde tumaǧan da şyǧarsyz? - Aqparat zamanynyŋ qyzdary adamnyŋ auzyn aşyrmaidy, eŋ bolmasa östıp bır bılgışsıneiın, şahardyŋ känıgı tūrǧyny esebınde börteiın, kökırek kereiın deseŋ, şalyp tüsedı. Saqaldy syilaǧandy da bılmeidı. Bälkım, men aqy-pūl sūramaityn gid şyǧarmyn. - Qaidaǧy... İä, saqal-mūrtyŋyz qauǧadai bolǧanymen, zeinetke jasyna dei- ın sızge älı qyryq jyldai bar bolar, ä? Säl aialdaiyqşy. Äjem telefon soǧyp jatyr. İä, äje, jettım. Sızdıŋ retro redikiulıŋız chemodanymda. İä, közımdei körıp jürem. İä-iä. Jetınşı trolleibustan tüstım, mıneki. Taksidı qaitem aqşa şyǧyndap. Qoiyŋyzşy, maǧan kım tisedı, tüs mezgılı. Jügımdı bır inabatty qazaq jıgıtı köterıp keledı. İä, qazaq jıgıtı, iä, özımızdıŋ qazaq jıgıtı deiım. - Menıŋ qazaq ekenıme jäne bır köz jetkızıp alǧysy kelgendei tıldesıp tūryp, bas-aiaǧymdy bır şolyp şyqty. - İä, sızdıŋ köpırdıŋ tūsynan ötıp baramyz. Qazır, qazır şyrt etkızem de sızge közdı aşyp, jūmǧanşa jıberem. Elmira qyz jıŋışke özennıŋ üstındegı mysyqbel köktemır köpırdı smartfonymen közdep aldy da ekı-üş rakursta suretke tüsırdı. Uatsappen ıle-şala adresatyna joldap jatyp, jymiyp-jymiyp qoiady. - Menen osy qaiqybel köpırdıŋ suretın sūraidy da otyrady. Saǧynyşy ma, nostalgiiasy ma egdelerdıŋ. Bır syr bar men bılmeitın. Al, bılgış bolsaŋyz, gid bolsaŋyz, aityŋyşy, myna universitet qalaşyǧy tūrǧan jerde būryn ne bar edı? Men maŋdaiymdy tyrjittym, baǧzynyŋ baqsylaryndai közımdı tars jūmyp, ekı qolymdy jalbaryna kökke sozdym. Şyrköbelek ainaldym. Şart jügıne otyra kettım. Atyp tūryp özenge qarai ūmtyldym. Alaqtai aua qarmadym. - Al, aq pırım, kök pırım, qoldai gör qūlai süier qūlyŋdy , qos qūlaǧyma sybyrlai gör, myna qyzdyŋ qiyn synaǧynan sürındırmei ötkıze gör. - Medi-medi-tasiia ma? - Jo-o-o, ündı zary. Nirvana. – deimın men. Ekı közı baqyraiyp ketken Elmira ne külerın, ne jylaryn bılmei tas müsındei qatty da qaldy. Kümıljıgen kündei. - Aitaiyn, men aitaiyn. Būl alaŋ – mikroǧaryş. Baiqasaŋyz, büirek būlt jyqpylynan äppaq säule sebezdeidı. Samyrsyn, şyrşa, qara örık, alma aǧaşy, jöke, üieŋkı, qaraǧaş, kümıs terek. Stegozavr, pterodaktil, būtaqqa asylyp tūrǧan primattar, begemot, zıl men pıl, müiızı aidai jarqyldaǧan aqboz at, moiyny on qūlaş kerık, tabanyn janǧan tüieqūs, tasqa jabysqan sıleusın. Ilbıs, jolbarys, arystan, qūralai. Aqböken, maral. Būl jerde bızdıŋ däuırımızge deiın günder, saqtar, kök türkıler josyldy. Jıbek joly keruenı kösıldı... - dep şūbyrta jöneldım. - Myna özen öz aşuymen özı alysyp jatty. Baqtaq balyq tolqyn sapyrdy... Odan keiın keudesın qaǧyp tarihi materializm zamany jetıp keldı. Tabiǧi sūryptau sürındı, ruhani mutanttar dünie esıgın teuıp aşty. Talai zaman öttı, talai ǧasyr köştı, kölgırsıgen keŋes kezeŋınde kolhozdyŋ jügerı egıstıgı, qūlpynai ösırgen tanaby edı. Al qazır sol ötken-ketkennıŋ bärı himiialyq elementke, tyŋaitqyşqa, qara topyraqqa ainalyp osy jerde jatyr. Atamnyŋ bala kezımde qūlaǧyma qūiǧan ertegılerın aina-qatesız qaitalap şyqtym. Ärine, özımdıkın de üstemeledım. - Menı quyp ketken bıreu dep qalǧan joqsyŋ ba? - Qaidaǧy... Bastabynda... Saiqymazaq siiaqtandyŋyz. Sızdıŋ közıŋızde bır päle bar, jarq-jūrq ete qalady. Özıŋız baiqamaityn şyǧarsyz, üzdık-sozdyq kögıldır mikrotolqyn tasyp jatqandai. Sızdıŋ myna köpırde neŋız bar, nege suretke tüsırıp alyp jatyrsyz?.. - Jäi, sen tüsırıp alǧannan keiın. Eşkımnıŋ ziiatkerlık menşıgı emes qoi. Sonan soŋ, jaqsyny körmek üşın demei me? Bır tylsymy bar şyǧar. Aitqandai, endı esıme tüsıp otyr. Men mektepke barǧanşa, atam men äjemnıŋ qolynda östım. Atam älıppenı ejıktettı, suret saludy üirettı. Albomyma akvarelmen däl osyǧan ūqsas kışkene köpırdı salyp qoiatyn. - Osy men nesın elpıldep kettım. Nesın aŋqyldap kettım? Jan balasyna büitıp şeşıle qoimaşy edım. - Atam qūlaǧyŋnyŋ pernesı näzık eken dep skripka klasyna berdı. Bardym. Bır künı şet eldıŋ sūmdyq skripkaşsynyŋ äuezın qūlaǧym şaldy. Özımnıŋ ondai biıkke jete almaitynymdy sezdım. Sonan keiın qoidym. Bıraq kökıregımde muzyka şarapaty, ädemı tanym qaldy. Men būtaqtan būtaqqa sekırgen tiınnıŋ sumaŋyn, üzılıp tüsken japyraqtyŋ sybdyryn anyq sezemın. Üp etken leptıŋ de. Ainalaŋ äuen, töŋıregıŋ tolyqsyǧan süikımdı melos. Däp qazır Vivaldidı qūiqyljyta oryndap bere alam. Bıraq Paganini qaida, men qaida! A-a, ana özımızdıŋ şöpjelke muzykanttardy aitasyŋ ba? Olar özımızde myǧym, basqa elde syǧym. Men saǧan onanda ana kümısterek japyraqtarynyŋ ne dep sybdyrlap tūrǧanyn aitaiyn ba? Prevratila vsio v şutku snachala, Poniala – prinialas ukoriat, Golovoiu krasivoi kachala, Stala slezy platkom vytirat. İ, zubami draznia, hohotala, Neojidanno vsio pozabyv. Vdrug pripomnila vsio – zarydala, Desiat şpilek na stol uroniv. Podurnela, poşla, obernulas, Vorotilas, chego-to jdala, Proklinala, spinoi povernulas İ, doljno byt, naveki uşla… Chto j, pora prinimatsia za delo, Za starinnoe delo svoe. – Neujeli i jizn otşumela, Otşumela, kak plate tvoe? - Ol Populus Lombardiae teregıŋız qazaqşa bılmei me? - Bıledı. Bılgende qandai.Tıptı ana aq qaiyŋdar orkestrı «Erke sylqymdy» tögıp-tögıp tastaidy qūlaq salsaŋ. Men on şaqty jyl San-Peterburgte tūrdym. Äke-şeşem älı sonda. Orys bop ketesıŋ dep atam şaqyryp aldy. - Rasynda, osy men nesın tögılıp tūrmyn. Duanbek tūqymyna ūqsamai baramyn. - Atam osy öleŋdı keremetika jaqsy köredı. Blok. Aqsüiek aqyn. Jalǧyzdyŋ künın keşken. Jalǧyz nemeresımın. Joq, külme, Bloktyŋ emes. Ony qoişy, ana siqyrly terektıŋ juan būtaǧynda, özıŋe sol aǧaşty körseteiın, runa örnegıne ūqsas ädemı bır jazu bar. Sonau jyldary atam sol aǧaştyŋ basyna menı şyǧaryp, qazaqşa minusqa «A»-ny qostyrdy. Äzer şyqtym, qūlap qala jazdadym. Zärem ūşty. Sol joly ūşyp ketsem, bügın saǧan jolyqpas edım... - Qaidaǧy, onda-onda, bar ǧoi, bılgış gidım! Myna jasandy köldı bızdıŋ studentter Müttäiım köl deidı. Nege? - Ony men qaidan bıleiın. Jaǧalai qonǧan studentter – özderıŋ bılmeseŋder. Degenmen gäbın aşyp ber deseŋ, onyŋ jarasy jeŋıl. Otyr ǧoi äne danyşpandar. Sūraiyn solardan. Müttäiım köl deidı, ä? Mūnyŋ bızdıŋ üidegı akvariumnan ne aiyrmasy bar. Bala kezımde sol şyny qūrsaudan kök balyq, jasyl balyq, qyzyl balyq, ala balyq menıŋ özıme, skripkamnyŋ bebeuıne, möldırı aldamşy, şetsız-şeksız bimälım keŋıstıkke sūqtana qaraityndai körınetın. Malta tas, jasyl baldyr, meiırı qanǧan su şöbı Aidyn köldıŋ köşırmesı, imitasiiasy. Syrttai qarasaŋ – idiliia, ǧajap. Eger äinek ışındegı mylqaular üiırı jarqyraǧan qapasta ömır sürıp jatqanyn bılse qaiter edı? Şalqyp jatqan kök teŋızge, būla-būlǧaqqa ūmtylar ma edı? Äi, qaidam, jyltyraǧan budan jändık ūşan dariiaǧa bır minut ta şydamas... Myna kökpen qaqtalǧan jasandy kölge japonnyŋ sary krany tönıp tūr. Su tabanynda tört-bes jūmysşy jür küibeŋdep. Ne ızdep jür eken? Jaǧalaudy aial qylǧan studentterden sūrai salyp em, ışek-sılelerı qatyp küldı. Işındegı qulanşaqtau bıreuı: - Milliard jūtqan mūrtty balyqty ızdep jür... - dep qasyndaǧylaryn da, Elmirany da külkıge qaryq qyldy. Almaty şaǧyn qala ǧoi, jarty qadam bassaŋ aldyŋnan bır emes, ekı bılısıŋ şyǧa keledı. Elektrosamokatpen zyrydap bara jatqan jyǧa tanystyŋ bırı: - O, sälem, Erden macho, bız jaqta qaidan jürsıŋ? Şaiba şertken maŋdai qalai? IQ-ıŋ qūldyrap ketken joq pa? – dep qasymnan zu ete tüstı. - Koeffisent öz ornynda. Qaryndasymdy şyǧaryp salyp bara jatyrmyn. Erteŋder arenada jolyǧarmyz. – dep men qaldym.* * *
Atam baiaǧysynşa lodjiiada kıtap audaryp otyrǧan şyǧar. Äne, esık aldyndaǧy qara- aǧaş būtaǧyna jaiylǧan örmekşı tory qyryq qūbylyp, jylt-jylt ete qaldy. Bolar-bolmas dırıl bar.Terbelıp tūr ma, samal lebı älpeştep tūr ma. Ündısterdıŋ gamagy sekıldı. Örmekşınıŋ auyna barmaqtai kök şybyn ılınıptı. Būlqynysyn, jantalasyn, yzyŋyn sezıp tūrmyn. Äinektıŋ bergı betındegı arpalystyŋ qaiyry belgılı. Atam qannen-qapersız kıtabyna şūqşiyp qalypty. Esıktı şiqyldatyp, köne parketı syqyrlatyp tabaldyryqtan attaǧan menı de sezbei qaldy. Qyzyl jolaq dastarhan üstındegı jarty täleŋke aq ırımşıgı de kebersıp, staqandaǧy sarǧyş şabdaly şyryny da jylyp ketkendei. - Ata, men ǧoi. Oqudan közıŋız talmai ma. Bır uaq myna tūrǧan Botanika baǧyna, baiaǧyda rauşan gülın jūlǧan, qūlpynai barmytalaǧan jerıŋızge baryp, seiıl qūryp qaitpaisyz ba? Özıŋız oqyǧan mektepke de köz sala ketesız. - Onyŋ da jön. Bıraq men kelgenşe Borhestıŋ myna joldaryn italian, fransuz tılıne audara salarsyŋ. İnternetten dybystaluyn da tauyp qoi. Mıne, bylai deptı orysşasynda: «Zamechaiu, kak ia postepenno driahleiu. Priznakom etogo slujit to, chto menia ne volnuiut i ne trevojat novosti, mojet byt, potomu, chto ia ne viju v nih nichego suşestvennogo novogo, takogo, chto ne bylo by slegka izmenennym starym. Kogda ia byl molod, menia privlekali sumerki, prigorody Buenos-Airesa i tragediinost. Teper je – utro v sentre goroda i spokoistvie. Iа uje ne igraiu v Gamleta». Maǧan analardyŋ äuezı men söz maqamy kerek. - Oi, ata-ai. Şatyrdy qisaitpaŋyzşy. Būny äjem-aq tüpnūsqadan sauyp bere salmai ma. Äjem qaida, taǧy bazarǧa kettı me?. - Saǧan qaşanǧy aitam slengtı qoi dep. Şalbar kigen feministka äjeŋ de, senen jūqqan ba, äneu künı bıreuge telefonmen miymdy ütıktemeşı, qūlaqtan teppeşı dep sairap tūr. Äjeŋnıŋ Facebook-tıŋ jūldyzy ämbe asqan poliglot ekenı maǧan ǧūn däuırınen berı aian. Balamysyŋ degen. Jetı men nöldı tauysqan, önertapqyş Duanbek, saǧan şet tılı neme kerek bola qaldy dep ämırqan şerifterındei tyqaqtap tūryp alar. Äneu künı Beken aǧamnyŋ «Mahabbat valsıne» balbyrap, syrtqa köz salyp, şäi ışıp otyrǧanmyn. Qūi, sen, qūi, senbe, aiaq astynan qūiyp otyrǧan şäiı sūiylyp kettı. Odan soŋ smartfonymdy amalsyz Dassennıŋ «Et si tu n'existais pas» änıne audara qoidym. Bärıbır. Nölım-aq. Keiıngı kezde otbasylyq demokratiiany belden basatyn bop jür. Sūiyq şäi – äjeŋnıŋ signaly. Jaqtyrmaǧandaǧysy. Adamnyŋ köŋılıne keledı dep oilamaidy. Sen maǧan bufer bolar dep ümıttenıp jürmın ǧoi. - Oi, ata-ai, popsa tyŋdasaŋyz öitpes edı, soǧan da aqylyŋyz jetpei me? Jäne de. Sızdı älı künge deiın qyzǧanady. Qūdai bıledı, özıŋızde bır kıltipan bar? Kıltipan demekşı, sızdıŋ köpırdıŋ qasynda bır qyzben selfi jasadym. Suretke tüstım degenım ǧoi.Telefon laqtyrystym. Nömır almastym degenım ǧoi. Äbden jaryldym. - Mynauyŋ endı keremetika jaŋalyq. Bır körgennen qūlap tüstıŋ be? Bızdıŋ tūqymǧa jūǧysty qylyq emes. Būryn syr şaşpauşy eŋ. İä, jiyrma beske aiaq bastyŋ, bas qūraityn mezgılıŋ ötıp barady. - Älı bır-ekı jyl sızderge erkelep jüre tūrsam ba deiım. Özıŋız de tūp-tura otyzyŋyzda üilengen joqpysyz. - Saǧan kärı-qūrtaŋnan ülgısı mäŋgılık qaǧida dep kım aitty? Soŋǧy arbanyŋ aldyŋǧysynyŋ ızımen jüruı mındet emes. Sezım şırkın jas ūlǧaiǧan saiyn jelkıldei tüser deimısıŋ. Jaqsyny körmek üşın. Bere tūrşy älgı suretıŋdı... Äi, şyraq, mynau, mynau... Ūqsap-aq tūr, sırä... Ūqsamaidy-au, sırä... - Ne ūqsaidy, ne ūqsamaidy, ata? - Jäi... Özımızdıŋ köpırdı aitam...* * *
«Alatau aŋǧarynan saumal samal aŋqyldap tūr. Kök jüzınde – jelmaiasyn qaqpailaǧan Asan Qaiǧydai aqköbık būlttar. Aqşamǧa qarai myna döp-döŋgelek gülzarlardyŋ şoq-şoq raihany rahattana, erıne, kerıle bas şaiqaidy. Älgınde ǧana Timiriazev köşesıne qatarlasqan ekı mäşine su şaşyp ketken. Jūpar aŋqidy. Anda-sanda anan bır, mynan bır qylt ete qalatyn «Pobeda», «Volga», «Moskvichter». Qala tırşılıgıne jan bıtıretın, syzylǧan kesteden bır minut jaŋylmaityn trolleibus pen avtobus. - Duanbek deim, plombir jegım keledı. Anau tūr ǧoi. Jiyrma tiyndyǧyn al. Eskimonyŋ keregı joq. Trolleibus toqtar-toqtamastan zyp ete tüstım. Qandai tättı. Qaǧaz qalbyrynyŋ özı satuşynyŋ krahmaldanǧan halatyndai sytyrlaidy. Jūqa qalaqşanyŋ özı bal tatidy. Jalai bergıŋ keledı. Jarlauyt şymyna jaiǧasa aiaǧymyzben su şalpyldatqan bızge jypyrlaǧan qūba tal sūqtana qaraidy. Sylqyldaǧan özen tılı tabanyŋdy qytyqtaidy. - Duanbek deim, şöldep kettım. Gazirovka äkep berşı. Üş tiyndyǧyn. Qandai tıl üiırer susyn. Meiırıŋ qanady. Tas töbeŋnen bır-aq şyǧady. Endı tanys satuşyǧa ekı staqanyn jedel qaitarmasam, erteŋder maŋyna juytpaidy. Vakh qūdaiynyŋ nökerıne qosyp qoiady. - Duanbek deim, ana qyz gül ūstap bara jatyr. Gül äkep berşı. Aq rauşan şe? Qūptan basqa söz bar ma? Men bılsem, Botanika baǧynyŋ küzetşısı qazır as ışıp otyr. Baiqamaidy, sezbeidı. Beton şarbaǧynan yrǧyp tüsıp, ülpıldegen üş appaq rauşannyŋ sölın tamşylata tamaǧyma qysa şyqpaimyn ba. Men emes, töŋıregım emes, aq gül qauaşaǧy dır-dır qaǧady. - Duanbek deim, qūlpynai jegım kep tūr. Bılemın, itı joq, attyly qarauyl ǧana. Ekı keştıŋ arasynda bızdı kım baǧyp otyrar deisıŋ... Jylqy pysqyryndy, tasyrlatyp kep qaldy. Men de zuyldap kelem. - Duan, Duan! Zymyra! Aǧaş arasymen! Kök köpırdı betke al! Qarǧy! Qarau- yl öte almaidy... Berı sekır... - Ekeumız de mäzbız, iısı būrqyraǧan qara qūlpynai qandai tättı. - Duanbek, qūlaǧanbysyŋ, şekeŋnen qan şypyldap tūr. Redikiulım qaida edı, oramalym qaida edı? Mıneki, sürtıp tastadym... - Duanbek deim, ana terektıŋ basyna şyǧyp menıŋ atymdy oiyp jaza ala- syŋ ba? Qoryqpa. Qūlasaŋ, jer köteredı. Ne ıstep jatyr eken dep töbeŋnen samsaǧan jūldyz sybyrlasa qarap tūrady. Nemen jazam dep aitu joq. Tas ǧasyrynyŋ täsılı bar emes pe. Qūdai oŋdaǧanda, ūşar basynyŋ qabyǧy qatpaǧan eken. Jūldyzdar jymyŋdaǧan tünde üş ärıp qana oiyldy, üşkır tasym qolymnan susyp kettı. - Duanbek deim, myna tün qandai biiazy. Men senıŋ sol iyǧyŋa basymdy süiep otyraiyn. Duan deiım, endı bar ǧoi, endı Soltüstık Palmirany tüsımde körgım keledı. Aq tünın elestetşı maǧan... - Aq tün, aq tün Alyp bır aq sauyt. Aqboz attyŋ Jalyndai aqşa būlt. Aq tün – aq gül Ainala tūtasqan. Tögılmei şaq tūr. Aq mūhit – süt aspan. Aq tün – aq jalyn, Aq tüster jaimasy. Dünienıŋ päk janyn Tüsırgen Aq tün – Rentgen ainasy...» –Atam kök köpırdıŋ ar jaǧyndaǧy oryn- dyqty emın-erkın iemdenıp alypty. Jas bala syqyldy suǧa tas atyp oinap otyr. Bergı tūstan ekı ret jötkırındım, estımedı me, ün qatpady. Üşınşı ret qattyraq dabystadym: - Ata-au, bırer saǧat qydyra ma desem, üş saǧattan asyp kettı. Telefonyŋ- yzda ün joq. Atam menı endı baiqady, maǧan qarap qol būlǧady. Kök köpırden ötıp berı kel, qasyma jaqynda degendegısı. Jaqyndap kelem, jaqyndap kelem...* * *
- Montajşy qaida? - Mikşerde otyr, Erden aǧa. - Keşegı videofilmdı montajdaǧan sol danyşpan ba? Şaqyrşy... - «Bız bügın Üigentas audany, Üşqaiyŋ eldı mekenınıŋ tūrǧyny, auyl şarua- şylyǧy salasyna eŋbek sıŋırgen agronom Alua Qazanǧapqyzynyŋ aulasynda äŋgıme-düken qūryp otyrmyz. Ūlyn ūiaǧa, qyzyn qiiaǧa qondyrǧan baqytty anamyzdyŋ jarasymdy şaŋyraǧy. Köl-kösır peiılı. Tabiǧattyŋ özı tamsanyp tūrǧandai. Qaq töbeŋnen tönıp tūrǧan kögıldır tau anau, aporty, alqorysy, moiyly maiysqan baǧy mynau. Bärın ait ta, bırın ait degendei, tätemızdıŋ ötken künder, jastyq şaq turaly pıkırıne qūlaq türeiık»... – My-my-mynau ne mätın? Äbden jauyr bolǧan osyndai logostyŋ keregı ne, körınıstıŋ özı söilep tūrǧan joq pa? Naturany lirizmmen üilestıru qaida?! Irı planmen berıŋder. Sender keiıpkerdıŋ bastapqy dämdı lebızın beker qiyp tastaǧansyŋdar. Qaita dybystaŋdarşy. Jyltyraq söz emes. Külkısı de kelıstı. Kım aitty filmnıŋ tabiǧatyna sai kelmeidı dep? Kelgende qandai! Skripka öŋın aşpaidy, fonǧa dombyranyŋ dyŋyly kerek. Qaneki, jügırtıŋderşı dybys jolyn... - «Jastyq şaq... Taǧdyrdyŋ da öz taŋdauy bar. Alatau bauraiyndaǧy gülge oranǧan äsem şär. Keşe men bügın osy qalada esendese me eken, kım bılsın? Izımızdı basyp kele jatqan jas ūrpaqty aitam. Solar aman bolsyn. Qazır Almatyda özımnen aumaityn nemerem oqidy. Qyz bala. Soǧan tapsyrǧam. Terektıŋ ūşar basyna atyŋdy oiyp jaza alar jıgıtke ǧana köz sal dep. Ūşyp ketse qaitem dep badyraq közın jypylyq-jypylyq etkızedı. Ūşsa – öz obaly özıne... Qairan, qaiyrly qalam, senıŋ jönıŋ bölek qoi. Sol Almatyda ömırı esımnen ketpeitın bır keremet köpır bar. Jıp-jıŋışke, jalǧyz aiaq. Jo-jo, Medeudegı emes, №9 mektep-internattyŋ, qazırgı universitet qalaşyǧynyŋ qaq qasynda. Älı de ejelgı eskertkıştei mız baqpai tūrǧan körınedı. Berı jürıŋder. Kördıŋder me? Myna aryqtan nemerelerım ärı-berı ötıp jürsın dep tap sondai kışkene köpır jasatyp qoidym. Kelınderım keide qaljyŋdap: «Apa-au, qaita oralmas, kelmeske ketken künderdı nesın aŋsaisyz?. Bärıbır qarasyn körsetpeidı ǧoi...» - deidı. Qaraǧym-au, sonyŋ özı keremet emes pe?! Kelmes künder sol kök köpırden ötıp, äne-mıne jairaŋdai jetıp kelerdei alaŋdaisyŋ... Kelmei-aq qoisyn, bälsınbei-aq qoisyn, bärıbır kütken jaqsy...»Almaty, 23 nauryz, 2021
Käken QAMZİN
