ورتالىق ازيا ەلدەرى رەسەيدىڭ ۋىسىنان شىعىپ بارادى

6105
Adyrna.kz Telegram
رەسەي ورتالىق ازيا ەلدەرىنە بۋفەرلىك زونا رەتىندە قارايدى
گەوساياسي ساراپتاما
رەسەيدىڭ ورتالىق ازيانى ەۋرازەس ارقىلى وتە جۇمساق كۇشپەن باسقارۋدىڭ جاقسى مەتوديكاسىن قۇرىپ العان. ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق 95 پايىز رەسەيدىڭ مۇددەسىنە جۇمىس جاساۋدا. ەڭ سوراقىسى، رەسەيدىڭ تۇككە اسپايتىن قوقىستارى مەن ىبىرسىقتارى ەۋرازيالىق وداقتىڭ ىشىندەگى ەلدەردىڭ امالداپ كەرەگىنە جارارلىق دۇنيە بولىپ وتىر. ەۋرازەس ءوزىنىڭ قۇرامىنداعى ەلدەردىڭ سىرتقى نارىققا شىعۋىنا قۇرىلعان بلوكيروۆكا ءرولىن اتقارۋدا. ءتىپتى، شيكىزاتىنىڭ ءوزى رەسەيسىز ەشقايدا وتپەيتىنە قازاقستاننىڭ ءوزى مىسال.
سوڭعى كەزدە ورتالىق ازيادا گەوساياسي ىقپالىن جۇرگىزۋ ويىنىنا اقش پەن تۇركيا تىكەلەي قاتىسىپ وتىر. ولاردىڭ دا ماقساتى ورتالىق ازيا ەلدەرىن رەسەي مەن قىتايدىڭ گەوساياسي ىقپالىنان شىعارىپ، ءوزىنىڭ ىقپالىنا الۋ. ال، كرەمل بولسا ورتا ازيا ەلدەرىن ەڭ ديناميكالىق دامۋشى رەگيون رەتىندە ءوز قۇزىرىندا ۇستاعىسى كەلەدى. بىراق قازىر سيتۋاتسيا مۇلدەم وزگەردى. كرەملدىڭ پوزيتسياسى ءتىپتى وزىمەن ءبىر اسكەري-ەكونوميكالىق وداقتاعى ەلدەرگە تەك قانا پسيحولوگيالىق قىسىمنان ارى اسپاي، ءوزىنىڭ السىزدىگى مەن ىقپالىنان ايىرىلىپ بارا جاتقانىن عانا كورسەتۋدە. بۇل كرەمل ءۇشىن ەففەكتيۆتى ساياسي قادام بولماسى ايدان انىق. 
اقش-تىڭ ۋكراينانىڭ شىعىس تەرريتورياسىنا دەندەپ ەنۋى، ودان كەيىن ورتالىق ازيا ەلدەرىنە نازارىنىڭ كۇشەيۋى كرەملدىڭ جۇيكەسىنە قاتتى باتىپ وتىر. نوتا اسكەرى اۋعانستاننان كەتىپ، ورتا ازيانى ءوزىنىڭ نازارىنا الۋدا. مۇنىڭ سەبەبىن انىق بايقاۋعا دا بولادى. كرەمل ورتالىق ازيا ەلدەرىنە كومپروميستىك ديپلوماتيالىق پوزيتسيانى ۇستاي باستادى. وزبەكستاننىڭ دا پويتسياسىن يىلە قولداپ، قازاقستاننىڭ دا كەشەگى تاريحتاعى ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا ايتارلىقتاي كوسقان ۇلەسىن رەسمي مويىندادى. بۇل كرەملدىڭ جالعىز قالعانىنىڭ، جانىنا سايا تاپپاي وتىرعانىنىڭ كورىنىسى. سوندىقتان پۋتين ەۆرازەس ەلدەرىنىڭ باسشىلارىنىڭ باسىن قوسىپ، كەڭەس وتكىزدى.
وسىنىڭ الدىندا عانا رەسەيدىڭ قورعانىس ءمينيسترى سەرگەي شويگۋ وزبەكستان مەن تاجىكستانعا بارىپ كەلدى. ءبىراز شارۋالاردى تىندىرعانداي بولدى. بىراق كوڭىلى كۇپتى بولىپ قايتتى. ءوزىنىڭ سياسي باسەكەلەستەرىنىڭ قۋاتتى بولىپ، نىعايىپ كەتكەنىنە رەسەيدىڭ سوڭعى كەزدە انىق كوزى جەتتى. سوندىقتان ەۆرازەس-ءتى جۇمساق كۇشپەن ۇستاۋدىڭ جاڭا فورماتىنا كوشىپ وتىر. ونى قازاقستان مەن وزبەكستان دا بىلمەي وتىرعان جوق، وتە جاقسى ءبىلىپ وتىر.
ءدال قازىر ورتالىق ازيا رەسەيدىڭ قولىنداعى الەم الدىنداعى ەڭ ءبىر كريتيكالىق رەگيون بولىپ قالدى. سىننىڭ ەڭ ءبىر ۇشار شىڭى رەسەي ءۇشىن - وسى ورتالىق ازيا. ۇلان عايىر تەرريتورياسى بار باياعى كسرو جوق. ول كەزدە رەسەي قازىرگىسىنەن الدەقايدا بەيقام بولاتىن. قازىر جاعداي مۇلدەم باسقاشا. رەسەيدىڭ باتىسىندا اقش پەن ەۋروپا ەلدەرى اراسىنداعى كيكىلجىڭى، قيىر شىعىسىندا جاپونيامەن كۋريل ارالدارى ءۇشىن كونفليكتىسى بار. سوندىقتان دا ورتالىق ازيا ەلدەرى ءۇشىن رەسەي بالانستى ۇستاپ، ءسال ءمۇلت كەتسە پسيحولوگيالىق قىسىم جاساۋمەن شەكتەلۋدەن باسقا شاراعا بارا الماي وتىر.
ال، ەندى ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ تاجىكستان مەن قىرعىزستان اراسىنداعى شەكارا داۋى مەن قاقتىعىستار رەسەيگە بارىنشا ءتيىمدى ارگۋمەنت بولۋدا. وسى ورتاعا وتتى تاستاپ وتىرعان دا رەسەيدىڭ ءوزى. ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ ىشىندە ءوزارا الاۋىزدىقتى قوزدىرىپ، ءبىر بىرىمەن ىم-جىمى ءبىر بولماسىن دەگەن نيەتپەن بارىن سالىپ وتىر. وسى جاعىنا كەلگەندە قازاقستان مەن وزبەكستان تاراپى ءوزىنىڭ ازداپ بولسا دا ساياسي ەركىندىگىن كورسەتكەندەي بولدى. بىراق رەسەيدىڭ قاباعىنا قارادى.
ورتالىق ازيا رەسەي ءۇشىن الداعى ۋاقىتتا دا ءتۇيىنى شەلىلمەگەن سىننىڭ وشاعى بولماق. ماڭىندا قىتاي تۇر. رەسەي ءۇشىن ورتالىق ازيادا ەڭ ماڭىزدى ەل - قازاقستان. قازاقستاننان ايىرىلۋ رەسەيگە ولىممەن تەڭ. اقش-تىڭ دا قازاقستانعا تاڭداۋى ءتۇسۋى، كوپۆەكتورلى ساياسات ۇستاۋىن قولداۋى رەسەيدىڭ شىقپاعان جانىن شىعارىپ وتىر.
ورتالىق ازيا ەلدەرى سوڭعى كەزدە ءوزىنىڭ ديناميكالىق داۋىن ايشىقتاي باستاعان، شيكىزاتىن ەكسپورتقا شىعارۋدا الەمنىڭ نازارىن اۋدارىپ وتىرعان رەگيون رەتىندە دە تانىلعان. گەوساياسي ارەنادا اقش، تۇركيا، يران، رەسەي، قىتاي سياقتى ويىنشىلاردىڭ بۇل رەگيونعا نازار سالىپ وتىرۋى دا سودان. ال، رەسەي 2020 جىلدان بەرى ورتالىق ازيادا ءوزىنىڭ ىقپالىنان ايىرىلىپ قالماۋدىڭ سان ءتۇرلى ادىسىنە بارىپ، حاوستىق جول تاڭداپ، كوورديناتسيالىق، كونسترۋكتيۆتى ديپلوماتيالىق قادامدارعا بارا المادى. سەبەبى، رەسەيدى ءوزىنىڭ مەنمەندىگى مەن يمپەريالىق ساسىق پيعىلى باس يدىرمەدى. بىراق سوڭعى كەزدە جۇمساق كۇشكە كوشۋگە مۇددەلى بولىپ وتىر.
كەڭەس تارقاعاننان كەيىن 10 جىلدان كەيىن رەسەي ازداپ ەسىن جيىپ، ورتالىق ازيا ەلدەرىنە 20 ميلليارد دوللارداي ينۆەستيتسيا سالدى. وندىرىستىك سەكتورلارىنىڭ ءبارىن وزىنە قاراتپاق بولۋعا تىرىستى. بىراق رەسەيدىڭ مۇنىسىنان اسا پايدا بولمادى. رەسەي قازاقسانعا، تاجىكستانعا ءوزارا ارىپتەستىك قاۋىپسىزدىك سالاسىندا اسكەري بازالارىن قويىپ قويدى. بۇل دا ەشقانداي ەتيكالىق ديپلوماتيالىق جول ەمەس.
رەسەي ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ  نىعايۋىنان قاتتى قورعادى. سوندىقتان دا بۇل ەلدەردى قارىزبەن ۇستاۋعا دا تىرىسىپ كەلدى. سوڭعى 30 جىل بويى رەسەي ورتالىق ازيا ەلدەرىن وزىنە تولىق تاۋەلدى ەلدەر رەتىندە سەزىندى. ال قازىر ولاردىڭ بۇرىنعى كسرو ەلدەرى سياقتى ەمەس، ءوز الدىنا جولىن تاۋىپ كەتىپ بارا جاتقانىنان دا قورقىپ وتىر. ولاردىڭ سىرتقى ساياساتتاعى تاۋەلىزدىگى مەن سۋۆەرەنيتەتىن مويىنداعىسى كەلمەيدى. ونىڭ بىرنەشە سەبەپتەرى بار.
1. باسەكەلەستىكتىڭ ارتۋى. رەسەي ورتالىق ازيا ەلدەرى ءۇشىن باستى ساۋدا سەرىكتەستى ءارى كرەديتور ەل.
2. رەسەيدىڭ باتىس ەلدەرى الدىنداعى ەكونوميكالىق السىزدىگى، باسەكەگە قابىلەتسىزدىگى، قابات-قابات سانكتسيالار. بۇل رەسەيگە اۋىر قىسىم الىپ كەلەدى ءارى ورتالىق ازيا ەلدىرىنىڭ الدىندا ابىرويدان جۇرداي ەتەدى. سەبەبى، رەسەي ءوزىن ورتالىق ازيا ەلدەرى ءۇشىن لوكوموتيۆ ساناپ كەلدى.
3. رەسەي ءوزىنىڭ ورتالىق ازيا ەلدەرىنە قاتىستى ۇستانعان ساياساتىنىڭ جەمىسسىز ەكەنىن ەندى ءتۇسىندى. سوندىقتان دا بۇرىنعى تەرريتوريالىق داۋدىڭ باسىن قىلتيتىپ، قايتا ۇپاي جيناعىسى كەلدى. سول ءۇشىن قىرعىزستان مەن تاجىكستان اراسىنداعى شەكارالىق داۋدى، انكلاۆتاردىڭ ماسەلەسىن ۋشىقتىرىپ وتىر. 
شىن مانىندە رەسەيدىڭ ساياسي ارسەنالىندا ورتالىق ازيا ماسەلەسىن شەشەتىن ەشقانداي دا ساياسي پوتەنتسيال قالماعان. سوندىقتان ءوزىن ماجبۇرلەپ، حاوستى تۋدىرىپ وتىر. ال، رەسەيدىڭ ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ شەكارا كيكىلجىڭىنە بايلانىستى قويعان بىتىمگەرلىك اسكەرى ەشقانداي ساياسي  جول ەمەس. كەرىسىنشە، باتىستىڭ ەكونوميكالىق سانكتسياسىنا تاعى جول اشىپ وتىر. بۇل ءوزىن ورتالىق ازيا ەلدەرىنە لوكوموتيۆ ساناعان رەسەي ءۇشىن تاعى دا ابسۋرد.
 
رەسەيدىڭ ورتالىق ازيا ەلدەرىنە قاتىستى ساياساتى جايىنداعى ساراپتامانى باسقا تاراپتاردان دا كەڭىنەن شولىپ جازۋعا تىرىسامىن. ازىرگە وسى.
 
 
بەكبولات قارجان،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
پىكىرلەر