ادام قۇقىعى مەن بوستاندىعىن، جالپى ادام ءومىرىن بارىنەن جوعارى قوياتىن حالىقپىز. بۇل قر كونستيتۋتسياسىندا تايعا تاڭبا باسقانداي انىق كورسەتىلگەن. قازاقستان ازاماتتارى مەن ازاماتشالارىنىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن قورعاۋ ماسەلەسى مەملەكەتتىك بيلىك وكىلدەرى تاراپىنان قولعا الىندى. وسىعان بايلانىستى ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن قورعاۋدىڭ كونستيتۋتسيالىق تەتىگىنىڭ ماڭىزدى ەلەمەنتى - ادام قۇقىقتارىنىڭ ءارتۇرلى مەملەكەتتىك ورگاندار ارقىلى قورعالۋى. كورسەتىلگەن فۋنكتسيالار مەن مىندەتتەردى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن قاجەتتى باسقارۋ ورگاندارى قۇرىلادى. "ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى كەزەكتى ماقالاسىندا ادام قۇقىعىن قورعايتىن ينستيتۋتتارعا جانە ولاردىڭ اتقاراتىن فۋنكتسياسىنا، قوعامداعى ماڭىزىنا توقتالماق.
قازاقستانداعى ادام قۇقىعىن قورعاۋمەن اينالىساتىن مەملەكەتتىك ينستيتۋتتار:
-
- قر پارلامەنتى;
- ادام قۇقىقتارى جونىندەگى كوميسسيا;
- ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ۇلتتىق ورتالىق;
- قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى.
مەملەكەتتىڭ قۇقىق قورعاۋ فۋنكتسياسى زاڭ شىعارۋ، قۇقىق قورعاۋ نىساندارىندا، سونداي-اق ۇيىمداستىرۋشىلىق نىسانداردا جۇزەگە اسىرىلادى. زاڭنىڭ كومەگىمەن مەملەكەت ادامداردىڭ سانالى مىنەز-قۇلقىنا اسەر ەتىپ، ولاردى زاڭدى مىنەز-قۇلىققا يتەرمەلەيدى. دەمەك، ادام قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن قورعاۋدىڭ كونستيتۋتسيالىق-قۇقىقتىق تەتىگىندە پارلامەنت ماڭىزدى ءرول اتقارادى. پارلامەنتتىڭ باستى فۋكتسياسى - مەملەكەت پەن قوعام اراسىنداعى تۇراقتىلىقتى ساقتاۋ، ولاردىڭ بىرلەسىپ ءومىر سۇرۋىنە جانە قىزمەتىنە وڭتايلى اسەر ەتەتىن مىنەز-قۇلىق ەرەجەلەرىن قالىپتاستىرۋ. قر پارلامەنتى ادامنىڭ جانە ازاماتتىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن قورعاۋ بويىنشا جاڭا زاڭداردى قابىلداۋ، قۇقىقتار مەن بوستاندىقتار تۋرالى كونستيتۋتسيالىق-قۇقىقتىق نورمالاردىڭ اعىمداعى زاڭنامالارىن ناقتىلاۋمەن اينالىسادى. سونداي-اق ازاماتتاردىڭ قۇقىعىن قورعاۋ ماقساتىندا قولدانىستاعى اكتىلەرگە وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزە الادى.
ادام قۇقىقتارى جونىندەگى كوميسسيا - قر پرەزيدەنتى جانىنداعى كونسۋلتاتيۆتىك-كەڭەسشى ورگان. بۇل ادامنىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن قورعاۋدىڭ سوتتان تىس ورگاندارىنا جاتادى. ەرەجەگە سايكەس، ادامنىڭ جانە ازاماتتىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىنىڭ كەپىلى رەتىندەگى ونىڭ كونستيتۋتسيالىق وكىلەتتىكتەرىن ىسكە اسىرۋعا جاردەمدەسەتىن كەڭەسشى جانە كونسۋلتاتيۆتىك ورگان بولىپ تابىلادى. بۇل ورگاننىڭ نەگىزگى ماقساتى - مەملەكەتتەگى ادام قۇقىقتارىنىڭ قانشالىقتى ساقتالىپ جاتقانىنا باعا بەرۋ جانە پرەزيدەنتتى ءوز تۇجىرىمدارىنان حاباردار ەتۋ. بۇل ورگاننىڭ نەگىزگى مىندەتى - قر پرەزيدەنتىنىڭ وكىلەتتىكتەرىن ادامنىڭ نەگىزگى قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىنىڭ كەپىلى رەتىندە ىسكە اسىرۋعا جاردەمدەسۋ. ءوز وكىلەتتىكتەرىن ىسكە اسىرۋ كەزىندە كوميسسيانىڭ
- مەملەكەتتىك ورگاندار مەن لاۋازىمدى ادامداردان وزىنە جۇكتەلگەن مىندەتتەردى ورىنداۋ ءۇشىن قاجەتتى كەز كەلگەن ماتەريالداردى، قۇجاتتاردى سۇراتۋعا;
- ادام قۇقىقتارىن جاپپاي نە ورەسكەل بۇزۋشىلىقتارعا جول بەرگەن مەملەكەتتىك مەكەمەلەردىڭ جۇمىسىنا تەكسەرۋ جۇرگىزۋگە;
- كوميسسيانىڭ قۇزىرەتىنە كىرەتىن ماسەلەلەر بويىنشا كەز كەلگەن لاۋازىمدى ادامداردان تۇسىنىكتەمەلەر الۋعا قۇقىعى بار. كوميسسيا ءوز قىزمەتىنىڭ ناتيجەلەرى بويىنشا ادام قۇقىقتارىنىڭ ساقتالۋى تۋرالى جىل سايىنعى باياندامالاردى جاسايدى جانە ولاردى قر پرەزيدەنتىنە جىبەرەدى. سونىمەن قاتار تالقىلانعان ماسەلەلەر بويىنشا قورىتىندىلار مەن ۇسىنىمدار قابىلدانادى، ولار وسى ماسەلەنى شەشۋ قۇزىرەتىنە كىرەتىن ءتيىستى زاڭنامالىق، اتقارۋشى، سوت جانە وزگە دە ورگاندارعا جىبەرىلەدى. قاجەت بولعان جاعدايدا بۇل تۋرالى اقپارات قر پرەزيدەنتىنىڭ نازارىنا جەتكىزىلەدى. كوميسسيا جۇمىسىندا ەلدەگى ادام قۇقىقتارىنىڭ بۇزىلۋى، سونداي-اق وسى قۇقىقتارعا نۇقسان كەلتىرۋ فاكتىلەرى تۋرالى ماسەلەلەر ماڭىزدى ورىن الادى.
بىرقاتار ەلدەردە ادام قۇقىقتارىن قورعاۋدىڭ ماڭىزدى ەلەمەنتى، تەتىگى رەتىندە –
ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىل نەمەسە ومبۋدسمەن ارەكەت ەتەدى. بۇل ينستيتۋت ونىڭ ازاماتتىق قوعام مەن مەملەكەت اراسىنداعى قارىم-قاتىناستاردى ورناتۋعا، ازامات پەن مەملەكەت اراسىنداعى بايلانىستى ساقتاۋعا، قوعامدىق جانە جەكە مۇددەلەردىڭ تەپە-تەڭدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە ىقپال ەتەدى. نەگىزىندە ومبۋدسمەن مەملەكەت پەن ازاماتتىق قوعام اراسىنداعى دەلدال بولىپ تابىلادى.
ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىل 2002 جىلى 19 قىركۇيەكتە قر پرەزيدەنت جارلىعىمەن قۇرىلعان. باستى فۋنكتسياسى - ازاماتتاردىڭ بۇزىلعان قۇقىعىن قالپىنا كەلتىرۋ، بوستاندىقتارىن جانە قاۋىپسىزدىگىن ساقتاۋ شارالارىن قابىلداۋ. قر-دا ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىلدىڭ قىزمەتىن اقپاراتتىق-تالدامالىق، ۇيىمدىق-قۇقىقتىق جانە وزگە دە قىزمەتتەرىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ۇلتتىق ورتالىق قۇرىلدى. ورتالىقتىڭ نەگىزگى مىندەتى - ادام قۇقىقتارىنىڭ ساقتالۋى مەن باقىلاۋىنا جاردەمدەسۋ، ۋاكىل قىزمەتىن قامتاماسىز ەتۋ، ادام قۇقىقتارىن قورعاۋعا ارنالعان قر زاڭدارىن جەتىلدىرۋ، حالىقارالىق ىنتىماقتاستىق پەن قۇقىقتىق اعارتۋ ىسىنە ءوز ۇلەسىن قوسۋ.
ادام قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن قورعاۋدىڭ كونستيتۋتسيالىق-قۇقىقتىق تەتىگىندە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى ماڭىزدى ءرول اتقارادى. ءدال وسى ورگاندار ادام قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن قورعاۋ ءۇشىن ارنايى قۇرىلعان. كەز كەلگەن مەملەكەتتىك ورگان قىزمەتىنىڭ قۇرىلىمىندا ازاماتتاردىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن قورعاۋ ماسەلەلەرى ماڭىزدى ورىن الاتىنىنا قاراماستان، ولار مەملەكەتتىڭ كوپتەگەن ورگاندارىنىڭ نەگىزگى فۋنكتسيالارى بولىپ سانالمايدى. سوندىقتان ادام قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن قورعاۋدىڭ ەرەكشە ماڭىزدىلىعىن ەسكەرە وتىرىپ، اتالعان مىندەتتەردى شەشۋگە تىكەلەي ماماندانعان قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىن قۇرۋ قاجەتتىلىگى تۋىنداعان. ايتا كەتۋ كەرەك، "قورعاۋ" تەرمينى كوپتەگەن جاعدايلاردا "كۇزەت" تەرمينىمەن سينونيم بولىپ تابىلادى، ويتكەنى ىشكى زاڭداردا بۇل ەكى تەرمين دە بەلگىلەنگەن قۇقىقتار مەن بوستاندىقتاردى قامتاماسىز ەتۋ مەن ساقتاۋ ءۇشىن قولدانىلادى. قر-داعى قۇقىق قورعاۋ قىزمەتىنىڭ نەگىزگى مازمۇنى:
- قۇقىقتىق ءتارتىپ پەن زاڭدىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ;
- قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردى قاداعالاۋ مەن بوستاندىقتاردى قورعاۋ;
- مەملەكەتتىك جانە مەملەكەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ، ەڭبەك ۇجىمدارىنىڭ قۇقىقتارى مەن زاڭدى مۇددەلەرىن قورعاۋ;
- قىلمىستارمەن جانە وزگە دە قۇقىق بۇزۋشىلىقتارمەن كۇرەس;
- بارلىق ادرەساتتاردىڭ قۇقىقتىق نۇسقامالاردى ساقتاۋىن باقىلاۋ.
وسى ماقساتتا مەملەكەتتە ناقتى مىندەتتەردى شەشۋگە مامانداندىرىلعان قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى جۇيەلى تۇردە جۇمىس ىستەيدى جانە ءبىر-بىرىمەن بايلانىس ورناتقان. ولارعا سوتپەن قاتار پروكۋراتۋرا ورگاندارى، ىشكى ىستەر، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ورگاندارى، سالىق پوليتسياسى، كەدەن كوميتەتى، ادىلەت ورگاندارى، نوتاريات، احاج، قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ شەكارا اسكەرلەرى مەن اسكەري بارلاۋى، قر پرەزيدەنتىنىڭ كۇزەت قىزمەتى، كەدەن جانە قارجى پوليتسياسى، ادۆوكاتۋرا جاتادى.
ايتا كەتۋ كەرەك، قىلمىستاردى انىقتاۋ جانە تەرگەۋ قۇزىرەتىنە كىرەتىن وننان استام ورگاندار بار: ىشكى ىستەر، قارجى پوليتسياسى، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ورگاندارىنىڭ تەرگەۋ اپپاراتتارى، قىلمىستىق ىستەر بويىنشا انىقتاۋ جۇرگىزەتىن مەملەكەتتىك مەكەمەلەر جانە باسقالار.
قۇقىقتىق ءتارتىپتى قامتاماسىز ەتۋگە، ادامنىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن قورعاۋعا جانە ىسكە اسىرۋعا تىكەلەي قاتىساتىن مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ بارلىعىنىڭ ماقساتى مەن مىندەتى ورتاق. سونىمەن قاتار ولار ۇيلەسىمدى جۇيەنى قۇرايدى. بۇل كەز كەلگەن قۇقىق بۇزۋشىلىق پەن قىلمىستىڭ الدىن الۋعا، ولاردى جاساۋعا ىقپال ەتەتىن سەبەپتەردى جويۋ بويىنشا شارالار قابىلداۋعا، پروفيلاكتيكالىق جۇمىس جۇرگىزۋگە، حالىقتىڭ قۇقىقتىق ساۋاتىن ارتتىرۋعا، مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋعا، تاربيەلىك ءىس-شارالارمەن اينالىسۋعا باعىتتالعان.
باسقالارمەن بولىسە
وتىرىڭىز
