اڭعارىپ زەردەلەگەن ادامعا بۇل جەردە كوپتەگەن كەسەنەلەر مەن كۇمبەزدەر بولعانىن بىلۋگە بولادى. وكىنىشكە قاراي، سول تاريحي ەسكەرتكىشتەر جايىلىمداعى جىلقىنىڭ قوراسىنا اينالعان. ولاردىڭ اراسىندا بولعان انا مازارى دا تۇر. بۇل مازار جانە وندا رۋحى ماڭگى سايا تاپقان انا تۋرالى ناقتى دەرەك تە، اڭىز دا كوپ ايتىلعان، جازىلعان.
ورىس ساياحاتشىسى نيكولاي رىچكوۆتىڭ 1771 جىلى جازۋىنشا، ودان كەيىن شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ، اقسەلەۋ سەيدىمبەكوۆتىڭ، باقتيار ءابدىلداۇلىنىڭ دەرەكتەرى مەن ارحەولوگ-عالىم ە.بايتەنوۆتىڭ زەرتتەۋىنشە، بۇل ورتا عاسىردان قالعان تاريحي جادىگەر. بولعان انا شىڭعىس حاننىڭ نەمەرەسى، جوشىنىڭ ۇلكەن قىزى.
شىڭعىس ۇلى دالانى بيلەۋدى الدىنا ماقسات ەتكەندە بۇل وڭىردە قازاق ۇلىستارىنىڭ ىقپالى كۇشتى بولاتىن. قازاقتان شىققان تۇڭعىش تاريحشى جامال قارشيدىڭ جازىپ قالدىرعان دەرەگى بويىنشا ولار جەتىسۋداعى ەڭ مىقتى ۇلىس بولىپ، المالىق قالاسىنا بيلىگىن جۇرگىزگەن. العاش المالىقتىڭ ۇلىسبەگى وزار مەن ونىڭ بالاسى سۇناق-تەگىن قارلۇق ەلىمەن بىرلەسىپ، بالاساعۇندى قورعايدى. الايدا سۇراپىل قۋاتتى كۇشكە قارسى تۇرا المايدى. سوندىقتان دا المالىق قالاسىمەن بىرگە ءبيلىگىندەگى وزگە دە قالالار مەن قامالداردى ەرىكتى تۇردە شىڭعىس حانعا قوسىلۋعا شاقىرادى. بۇعان ريزا بولعان شىڭعىس حان سۇناق-تەگىنگە جوشىنىڭ ۇلكەن قىزى بولعان بيكەنى قوسادى. قازاق ۇلىستارىنىڭ بەكتەرىنە كوپ-كوپ سىيلىقتار بەرىپ، ولاردى شاعاتاي ۇلىسىندا ەڭ قۇرمەتتىلەردىڭ قاتارىندا ءبىرىنشى ورىنعا شىعارادى. ال كۇيەۋ بالالارىن تاربيەلەگەن، اتالىعى بولعان ويشىل جامال قارشي بارلىق سالىقتان بوساتىلىپ، ۇلىستا ەركىن ءجۇرىپ-تۇرۋىنا رۇقسات بەرەتىن جارلىققا يە بولادى.
ءبىزدىڭ ايتپاعىمىز تاريح ەمەس، وسىنداي تاريحي ءمانى بار ءجادىگەردىڭ قاراۋسىز قالعانى. تاريحشىلار وسى جەرگە شىڭعىس حاننىڭ ەكىنشى ايەلى قۇلان قاتىننىڭ، بولعان انانىڭ كۇيەۋىنىڭ، تاعى دا باسقالاردىڭ جەرلەنگەنىن، باسىنا بيىك كەسەنە ورناتىلعانىن دا ايتادى. بولعان انانىڭ كەسەنەسى ەرەكشە، ياعني كىرپىشتەردى قيعاش قالاۋ ادىسىمەن سالىنعانىن، سىرتى اپپاق بولعان دەگەن دەرەك بار. ناقتىراق ايتقاندا، جوشى حاننىڭ كەسەنەسىنەن ءجۇز شاقىرىمداي قاشىقتىقتا ماڭگى رۋحتارى سايا تاپقاندار تۋرالى زەرتتەۋ جۇمىسى جەتكىلىكسىز ەكەنىن دە ايتا كەتۋ كەرەك سياقتى. ءحىىى عاسىردىڭ تاريحي ءجادىگەرى بولعان انا كەسەنەسىنىڭ بۇگىنگى كەيپى وتە ايانىشتى. ۇمىت قالعان. تاريحي ءمانى بولسا دا ايتىلا بەرمەيدى. كەزىندە انانىڭ جامبىل، الماتى، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستارىنداعى ۇرپاقتارى كەسەنەنىڭ ۇزاق ۋاقىت ساقتالۋىنا باعىتتالعان جۇمىستاردى قولعا الماق بولعان. بىراق ولار كولەمى 56ح50 مەتر بولاتىن، توبەسى ءتۇسىپ قالعان، ءتورت قابىرعاسىنان باسقا ەشنارسە قالماعان كەسەنەنىڭ باسىنا بارىپ، دۇعا باعىشتاۋدان، كوك تاس قويۋدان اسا المادى. سەبەبى كەسەنە تاس جولدان جىراقتاۋ، جول جوق. سوندىقتان دا ولار «مادەني مۇرا» اياسىندا جوندەلەتىن شىعار دەپ ويلاعان. قازىر رۋحىمىزدى جاڭعىرتۋ باعىتىندا سەرپىندى ءىستەردى قولعا العان ەلىمىز، ونىڭ ىشىندە، قاراعاندى وبلىسىنىڭ ءمادەنيەت باسقارماسى بولعان انا كەسەنەسىنىڭ كوز الدىمىزدا قيراۋىنا جول بەرمەس دەگەن سەنىم بار.
ماقۇلبەك رىسداۋلەت، قازاقستاننىڭ مادەنيەت قايراتكەرى،
تاراز
سۋرەتتى تۇسىرگەن نۇرقۋات بايتەرەك،
https://egemen.kz/article/160387-qoragha-aynalghan-mazar
