Qoraǧa ainalǧan mazar

Aŋǧaryp zerdelegen adamǧa būl jerde köptegen keseneler men kümbezder bolǧanyn bıluge bolady. Ökınışke qarai, sol tarihi eskertkışter jaiylymdaǧy jylqynyŋ qorasyna ainalǧan. Olardyŋ arasynda Bolǧan ana mazary da tūr.  Būl mazar jäne onda ruhy mäŋgı saia tapqan ana turaly naqty derek te, aŋyz da köp aitylǧan, jazylǧan. Orys saiahatşysy Nikolai Rychkovtyŋ 1771 jyly jazuynşa, odan keiın Şo­qan Uälihanovtyŋ, Aqseleu Seidım­bekov­tıŋ, Baqtiiar Äb­dıl­daūlynyŋ derek­terı men arheolog-ǧalym E.Bäite­novtıŋ zert­teuınşe, būl orta ǧasyrdan qalǧan tar­ihi jädıger. Bolǧan ana Şyŋǧys han­nyŋ nemeresı, Joşy­nyŋ ülken qyzy. Şyŋǧys Ūly Dalany bileudı aldyna maqsat etkende būl öŋırde qazaq ūlystarynyŋ yqpaly küştı bolatyn. Qazaqtan şyqqan tūŋǧyş tarihşy Jamal Qarşidyŋ jazyp qaldyrǧan deregı boiynşa olar Jetısudaǧy eŋ myqty ūlys bolyp, Al­malyq qalasyna bilıgın jürgızgen. Al­ǧaş Almalyqtyŋ ūlys­begı Ozar men onyŋ ba­lasy Sūnaq-tegın Qarlūq elımen bırlesıp, Balasaǧūndy qorǧaidy. Alai­da sūrapyl quatty küşke qarsy tūra almaidy. Sondyqtan da Almalyq qalasymen bırge bilı­gındegı özge de qalalar men qamal­dardy erıktı türde Şyŋǧys hanǧa qosyluǧa şaqyrady. Būǧan riza bolǧan Şyŋǧys han Sūnaq-tegınge Joşynyŋ ülken qyzy Bolǧan bikenı qosady. Qazaq ūlystarynyŋ bek­terıne köp-köp syilyqtar berıp, olardy Şaǧatai ūlysynda eŋ qūr­mettılerdıŋ qatarynda bırınşı orynǧa şyǧarady. Al küieu balalaryn tärbielegen, atalyǧy bolǧan oişyl Jamal Qar­şi barlyq salyqtan bosatylyp, ūlys­ta er­kın jürıp-tūruyna rūq­sat bere­tın jarlyqqa ie bolady. Bızdıŋ aitpaǧymyz tarih emes, osyndai tarihi mänı bar jä­dıgerdıŋ qarausyz qal­ǧany. Tarihşylar osy jerge Şy­ŋ­ǧys hannyŋ ekınşı äielı Qūlan qatyn­nyŋ, Bolǧan ananyŋ küieuı­nıŋ, taǧy da basqalardyŋ jer­lengenın, ba­syna biık kesene ornatylǧanyn da ai­tady. Bolǧan ananyŋ kesenesı erekşe, iaǧni kırpışterdı qiǧaş qalau ädısımen salynǧanyn, syr­­ty appaq bolǧan degen derek bar. Naqtyraq ait­qanda, Joşy hannyŋ kese­nesınen jüz şaqyrymdai qaşyqtyqta mäŋgı ruh­tary saia tapqandar turaly zertteu jū­mysy jet­kılıksız ekenın de aita ketu kerek siiaqty. HIII ǧasyrdyŋ tarihi jä­dıgerı Bolǧan ana kesenesınıŋ bügıngı keipı öte aianyşty. Ūmyt qalǧan. Tarihi mänı bolsa da aityla bermeidı. Kezınde ananyŋ Jambyl, Almaty, Oŋtüstık Qa­zaqstan oblys­taryndaǧy ūr­paq­tary kesenenıŋ ūzaq uaqyt saqtaluyna baǧyttalǧan jūmys­tardy qolǧa almaq bolǧan. Bıraq olar kölemı 56h50 metr bolatyn, töbe­sı tüsıp qalǧan, tört qa­byrǧasynan bas­qa eşnärse qalmaǧan kesenenıŋ basy­na baryp, dūǧa baǧyştaudan, kök tas qoiudan asa almady. Sebebı kesene tas joldan jyraqtau, jol joq. Son­dyq­tan da olar «Mädeni mūra» aiasyn­da jöndeletın şyǧar dep oilaǧan. Qazır ru­hymyzdy jaŋ­­ǧyrtu baǧytynda ser­pındı ıs­­­terdı qolǧa alǧan elımız, onyŋ ışınde, Qaraǧandy oblysynyŋ mä­­deniet bas­qarmasy Bolǧan ana ke­­­senesınıŋ köz aldy­myzda qi­rauy­na jol bermes degen senım bar.

---

Maqūlbek RYSDÄULET,  Qazaqstannyŋ mädeniet qairatkerı, 

TARAZ

Surettı tüsırgen  Nūrquat Bäiterek,  https://egemen.kz/article/160387-qoragha-aynalghan-mazar