Jyl basynan berı azyq-tülık baǧasynyŋ dinamikasy qandai?

Qazaqstandyqtar negızgı azyq-tülık tauarlary baǧasynyŋ qymbattauyna jappai şaǧymdanyp jatqany belgılı.  Jyl basynan berı qaŋtardaǧy tärtıpsızdıkterden keiın önım jetkızudegı qiyndyqtarǧa bailanysty baǧa köterıldı. Alaida aqpannyŋ soŋy men nauryzdyŋ basyndaǧy qyldai qymbatşylyqqa ne sebep?Ärine, Ukrainadaǧy geosaiasi daǧdarys. Satyp aluşylar tıptı elımızde öndırıletın tauarlardyŋ baǧasy ösıp jatqanyn alǧa tartady. Soŋǧy üş aida baǧa 40 %-ǧa deiın köterılgen. «Qazaqstan tūtynuşylar ligasy» qauymdastyǧynyŋ jetekşısı Svetlana Romanovskaia nauryz aiynda köptegen önımderdıŋ baǧasy 30-40 paiyzǧa qymbattaǧanyn atap öttı.

«Tıptı qazaqstandyq jäne reseilık öndırıstıŋ önımderı, sondai-aq därı-därmek baǧasy östı. Bızde  19 tauar türınıŋ tızımı bar, olardyŋ sauda üstemesı 15%-dan aspauy kerek. Barlyǧy qymbattap jatyr. Bızdıŋ zertteuımızge süiensek, soŋǧy uaqytta tek jūmyrtqa şamamen 7%-ǧa arzandaǧan. Al qalǧany, sonyŋ ışınde süt önımderı, tauyq etı jäne t.b. 30%-ǧa  qymbattady.Tıptı dollarǧa täueldı emes närseler qymbattap jatyr», — dedı Svetlana Romanovskaia.

Qazaqstanda äleumettık maŋyzy bar azyq-tülık tauarlarynyŋ (SZPT) 1,7%-ǧa qymbattauy tırkeldı.  Jyl basynan berı JTQ baǧasynyŋ ösuı 9,9%-dy qūrady.  Nauryz aiynde myna önımder  qymbattaǧan: qyryqqabat – 11%, piiaz – 9,3%, qant – 6,3%, kartop – 4,7%, säbız – 3,3%, tauyq jūmyrtqasy – 1,7%.  Apta ışınde ŪÄQQ baǧasynyŋ maksimaldy ortaşa ösuıne Almaty men Qaraǧandy ​​oblysynda – 3,5%-ǧa, Türkıstan oblysynda – 2,5%-ǧa, Jambyl oblysynda – 2,2%-ǧa deiın rūqsat etıldı. Tūtynuşylar ligasy jetekşısınıŋ aituynşa,  öndıruşıler men distribiutorlar önım baǧasynyŋ ösuın şetelden satyp aluǧa degen täueldılıkpen tüsındıredı.  Mysaly, süt jäne et önımderın öndırude basqa elderden satyp alynǧan jemdık qospalar qoldanylady.  Sondai-aq, pandemiia men antireseilık sanksiialarǧa bailanysty logistika kürdelene tüstı, köptegen adamdar aldaǧy tauarlar partiiasyn qymbat baǧamen satyp aluǧa mäjbür bolady dep esepteidı.

«Būl bızdıŋ käsıpkerlerdıŋ aşközdıgı. Mäselen, 8 nauryz merekesı qarsaŋynda tättı taǧamdardyŋ baǧasy kürt köterıldı. Soŋǧy aptalarda zäitün men sary maidyŋ baǧasy arta tüstı. Memlekettık organdarǧa şaǧym tüsırıp ülgermei jatyrmyz. Käsıpkerlıktı tekseruge moratorii jariialanǧandyqtan, olar tek jazbaşa jauap berude», — dedı Romanovskaia.

Magnum Cash & Carry ırı dükender jelısı barlyq importtyq tauarlardy 20-25%-ǧa qymbattatqanyn rastady.  Būl negızınen azyq-tülık emes tauarlarǧa qatysty, bıraq olardyŋ qatarynda zäitün maiy siiaqty Qazaqstanda öndırılmeitın ekzotikalyq önımder de bar. Kışı dükender jelısı baǧanyŋ köterıluı turaly tüsınık beruden mülde bas tartty. Qazaqstanda käsıpkerlerdıŋ NWPT boiynşa rūqsat etılgen 15% bölşek sauda üsteme stavkasyn saqtauyna tekseruler jürgızıldı.  Bır apta ışınde respublika boiynşa jürgızılgen tekseruler nätijesınde 749 zaŋ būzuşylyq anyqtaldy.  NWFP boiynşa sauda üstemelerınıŋ asyp ketuı qant boiynşa eŋ joǧary – 40%-ǧa deiın, künbaǧys maiy – 35%-ǧa deiın, kökönıster – 25%-ǧa deiın baiqalǧan.  Elımızde ötken aptada baǧanyŋ negızsız ösuıne jol bermeu, infliasiiany qolaily şekterde ūstau jäne makroekonomikalyq tūraqtylyqty qamtamasyz etu maqsatynda monitoringtık toptardyŋ jūmysy respublikalyq maŋyzy bar qalalar men oblystar deŋgeiınen audandar deŋgeiıne deiın keŋeitıldı. Azyq-tülık baǧasynyŋ ösuın toqtatuǧa arnalǧan şaralar Baǧanyŋ ösuımen küresu üşın jeŋıldetılgen nesie baǧdarlamasy jalǧasuda, onyŋ şeŋberınde baǧany bekıtu üşın NWTP öndıruşılerı men bölşek sauda jelılerıne paiyzsyz aǧymdaǧy nesieler berıledı.  Nesieler Magnum Cash&Carry jäne Toymart jelılerıne, Alsad jūmyrtqa zauytyna, Asyl Et siyr etın öndıruşıge berıldı. Mysaly, Magnum Cash&Carry jelısıne aǧymdaǧy jyldyŋ soŋyna deiın barlyq 19 NWPT (önım tızımderı) pozisiiasynyŋ baǧasyn tūraqtandyru üşın 5,7 mlrd teŋge bölındı.  «Toimart» jelısıne 4,8 myŋ tonna 12 türlı önımdı arzandatylǧan baǧamen satyp alu-satu üşın  430,2 mln teŋge bölındı.

Azyq-tülık baǧasynyŋ ösuın qalai toqtatuǧa bolady? Ekonomist Marat Qaiyrlenov baǧanyŋ jalpy ösuıne Ukrainadaǧy janjal, sondai-aq Reseige älemdık qauymdastyq tarapynan salynǧan sanksiialardyŋ äser etkenın atap öttı.  Ekonomisttıŋ aituynşa, qazırgı jaǧdaidy Reseige 2014 salynǧan sanksiialarmen salystyruǧa kelmeidı, ol kezde rubl baǧamy tömendedı, bıraq jalpy sanksiialyq şekteuler äldeqaida jeŋıl boldy.  Reseide sol jyldary maşina jasau jäne basqa da tauarlar öndırısı saqtalyp, kompaniialardyŋ bas keŋselerı de jabylǧan joq.  Qazır, sarapşynyŋ aituynşa, jaǧdai basqaşa jäne Reseiden Qazaqstanǧa tauar jetkızu tızbegı üzılgen. Sonymen qatar, köptegen öndırıs oryndary jabyldy, būl infliasiialyq tolqynǧa äkeldı.

«Reseige salynǧan sanksiialardyŋ deŋgeiın eskere otyryp, ony qazır älemdegı eŋ köp sanksiialanǧan el dep atauǧa bolady jäne būl jaǧdai ūzaq uaqytqa jalǧasuy mümkın. Ekonomikany qūldyraudan jäne infliasiiany tejeuden saqtau üşın teŋgenıŋ rublge qatysty paritetın qalpyna keltıru kerek. Valiutalyq paritet – būl bırınşı şara. Ekınşı – azyq-tülıktı tūraqtandyru qorlary. Elımızdegı azyq-tülık öndırısın subsidiialau kerek», — dedı ekonomist.

Sarapşynyŋ pıkırınşe, önımdı jetkızu mäselelerın şeşu üşın Qazaqstanǧa da jaŋa logistikalyq bailanystar ornatu, Kaspii teŋızı arqyly jetkızuge köbırek köŋıl bölu qajet.  Ortalyq Aziia elderı arasynda da tyǧyz yntymaqtastyq ornatylǧany abzal. Ekonomisterdıŋ pıkırınşe, qazırgı daǧdarysty 1991 jyly infliasiia eksponensialdy türde ösken Keŋes Odaǧynyŋ ydyrauymen salystyruǧa bolady.  Osynyŋ aiasynda azyq-tülık baǧasynyŋ köterıluı taŋ qaldyrmaidy.  Būl rette Qazaqstan infliasiianyŋ 20%-ǧa jetpeuın qamtamasyz etuge ūmtyluy kerek, öitkenı mūndai deŋgei eldegı barlyq öndırıstı qiyn jaǧdaida qaldyrady. Aqparat Kznews.kz saitynan alyndy.