قازاقستاندىقتار نەگىزگى ازىق-تۇلىك تاۋارلارى باعاسىنىڭ قىمباتتاۋىنا جاپپاي شاعىمدانىپ جاتقانى بەلگىلى. جىل باسىنان بەرى قاڭتارداعى تارتىپسىزدىكتەردەن كەيىن ءونىم جەتكىزۋدەگى قيىندىقتارعا بايلانىستى باعا كوتەرىلدى. الايدا اقپاننىڭ سوڭى مەن ناۋرىزدىڭ باسىنداعى قىلداي قىمباتشىلىققا نە سەبەپ؟ارينە، ۋكرايناداعى گەوساياسي داعدارىس. ساتىپ الۋشىلار ءتىپتى ەلىمىزدە وندىرىلەتىن تاۋارلاردىڭ باعاسى ءوسىپ جاتقانىن العا تارتادى.
سوڭعى ءۇش ايدا باعا 40 %-عا دەيىن كوتەرىلگەن.
«قازاقستان تۇتىنۋشىلار ليگاسى» قاۋىمداستىعىنىڭ جەتەكشىسى سۆەتلانا رومانوۆسكايا ناۋرىز ايىندا كوپتەگەن ونىمدەردىڭ باعاسى 30-40 پايىزعا قىمباتتاعانىن اتاپ ءوتتى.
«ءتىپتى قازاقستاندىق جانە رەسەيلىك ءوندىرىستىڭ ونىمدەرى، سونداي-اق ءدارى-دارمەك باعاسى ءوستى. بىزدە 19 تاۋار ءتۇرىنىڭ ءتىزىمى بار، ولاردىڭ ساۋدا ۇستەمەسى 15%-دان اسپاۋى كەرەك. بارلىعى قىمباتتاپ جاتىر. ءبىزدىڭ زەرتتەۋىمىزگە سۇيەنسەك، سوڭعى ۋاقىتتا تەك جۇمىرتقا شامامەن 7%-عا ارزانداعان. ال قالعانى، سونىڭ ىشىندە ءسۇت ونىمدەرى، تاۋىق ەتى جانە ت.ب. 30%-عا قىمباتتادى.ءتىپتى دوللارعا تاۋەلدى ەمەس نارسەلەر قىمباتتاپ جاتىر»، — دەدى سۆەتلانا رومانوۆسكايا.
قازاقستاندا الەۋمەتتىك ماڭىزى بار ازىق-تۇلىك تاۋارلارىنىڭ (سزپت) 1,7%-عا قىمباتتاۋى تىركەلدى. جىل باسىنان بەرى جتق باعاسىنىڭ ءوسۋى 9,9%-دى قۇرادى. ناۋرىز ايىندە مىنا ونىمدەر قىمباتتاعان: قىرىققابات – 11%، پياز – 9,3%، قانت – 6,3%، كارتوپ – 4,7%، ءسابىز – 3,3%، تاۋىق جۇمىرتقاسى – 1,7%. اپتا ىشىندە ۇاقق باعاسىنىڭ ماكسيمالدى ورتاشا وسۋىنە الماتى مەن قاراعاندى وبلىسىندا – 3,5%-عا، تۇركىستان وبلىسىندا – 2,5%-عا، جامبىل وبلىسىندا – 2,2%-عا دەيىن رۇقسات ەتىلدى.
تۇتىنۋشىلار ليگاسى جەتەكشىسىنىڭ ايتۋىنشا، وندىرۋشىلەر مەن ديستريبيۋتورلار ءونىم باعاسىنىڭ ءوسۋىن شەتەلدەن ساتىپ الۋعا دەگەن تاۋەلدىلىكپەن تۇسىندىرەدى. مىسالى، ءسۇت جانە ەت ونىمدەرىن وندىرۋدە باسقا ەلدەردەن ساتىپ الىنعان جەمدىك قوسپالار قولدانىلادى. سونداي-اق، پاندەميا مەن انتيرەسەيلىك سانكتسيالارعا بايلانىستى لوگيستيكا كۇردەلەنە ءتۇستى، كوپتەگەن ادامدار الداعى تاۋارلار پارتياسىن قىمبات باعامەن ساتىپ الۋعا ءماجبۇر بولادى دەپ ەسەپتەيدى.
«بۇل ءبىزدىڭ كاسىپكەرلەردىڭ اشكوزدىگى. ماسەلەن، 8 ناۋرىز مەرەكەسى قارساڭىندا ءتاتتى تاعامداردىڭ باعاسى كۇرت كوتەرىلدى. سوڭعى اپتالاردا ءزايتۇن مەن سارى مايدىڭ باعاسى ارتا ءتۇستى. مەملەكەتتىك ورگاندارعا شاعىم ءتۇسىرىپ ۇلگەرمەي جاتىرمىز. كاسىپكەرلىكتى تەكسەرۋگە موراتوري جاريالانعاندىقتان، ولار تەك جازباشا جاۋاپ بەرۋدە»، — دەدى رومانوۆسكايا.
Magnum Cash & Carry ءىرى دۇكەندەر جەلىسى بارلىق يمپورتتىق تاۋارلاردى 20-25%-عا قىمباتتاتقانىن راستادى. بۇل نەگىزىنەن ازىق-تۇلىك ەمەس تاۋارلارعا قاتىستى، بىراق ولاردىڭ قاتارىندا ءزايتۇن مايى سياقتى قازاقستاندا وندىرىلمەيتىن ەكزوتيكالىق ونىمدەر دە بار.
كىشى دۇكەندەر جەلىسى باعانىڭ كوتەرىلۋى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋدەن مۇلدە باس تارتتى.
قازاقستاندا كاسىپكەرلەردىڭ NWPT بويىنشا رۇقسات ەتىلگەن 15% بولشەك ساۋدا ۇستەمە ستاۆكاسىن ساقتاۋىنا تەكسەرۋلەر جۇرگىزىلدى. ءبىر اپتا ىشىندە رەسپۋبليكا بويىنشا جۇرگىزىلگەن تەكسەرۋلەر ناتيجەسىندە 749 زاڭ بۇزۋشىلىق انىقتالدى. NWFP بويىنشا ساۋدا ۇستەمەلەرىنىڭ اسىپ كەتۋى قانت بويىنشا ەڭ جوعارى – 40%-عا دەيىن، كۇنباعىس مايى – 35%-عا دەيىن، كوكونىستەر – 25%-عا دەيىن بايقالعان. ەلىمىزدە وتكەن اپتادا باعانىڭ نەگىزسىز وسۋىنە جول بەرمەۋ، ينفلياتسيانى قولايلى شەكتەردە ۇستاۋ جانە ماكروەكونوميكالىق تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا مونيتورينگتىك توپتاردىڭ جۇمىسى رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالار مەن وبلىستار دەڭگەيىنەن اۋداندار دەڭگەيىنە دەيىن كەڭەيتىلدى.
ازىق-تۇلىك باعاسىنىڭ ءوسۋىن توقتاتۋعا ارنالعان شارالار
باعانىڭ وسۋىمەن كۇرەسۋ ءۇشىن جەڭىلدەتىلگەن نەسيە باعدارلاماسى جالعاسۋدا، ونىڭ شەڭبەرىندە باعانى بەكىتۋ ءۇشىن NWTP وندىرۋشىلەرى مەن بولشەك ساۋدا جەلىلەرىنە پايىزسىز اعىمداعى نەسيەلەر بەرىلەدى. نەسيەلەر Magnum Cash&Carry جانە Toymart جەلىلەرىنە، Alsad جۇمىرتقا زاۋىتىنا، Asyl Et سيىر ەتىن وندىرۋشىگە بەرىلدى. مىسالى، Magnum Cash&Carry جەلىسىنە اعىمداعى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن بارلىق 19 NWPT ء(ونىم تىزىمدەرى) پوزيتسياسىنىڭ باعاسىن تۇراقتاندىرۋ ءۇشىن 5,7 ملرد تەڭگە ءبولىندى. «تويمارت» جەلىسىنە 4,8 مىڭ توننا 12 ءتۇرلى ءونىمدى ارزانداتىلعان باعامەن ساتىپ الۋ-ساتۋ ءۇشىن 430,2 ملن تەڭگە ءبولىندى.
ازىق-تۇلىك باعاسىنىڭ ءوسۋىن قالاي توقتاتۋعا بولادى؟
ەكونوميست مارات قايىرلەنوۆ باعانىڭ جالپى وسۋىنە ۋكرايناداعى جانجال، سونداي-اق رەسەيگە الەمدىك قاۋىمداستىق تاراپىنان سالىنعان سانكتسيالاردىڭ اسەر ەتكەنىن اتاپ ءوتتى. ەكونوميستتىڭ ايتۋىنشا، قازىرگى جاعدايدى رەسەيگە 2014 سالىنعان سانكتسيالارمەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى، ول كەزدە رۋبل باعامى تومەندەدى، بىراق جالپى سانكتسيالىق شەكتەۋلەر الدەقايدا جەڭىل بولدى. رەسەيدە سول جىلدارى ماشينا جاساۋ جانە باسقا دا تاۋارلار ءوندىرىسى ساقتالىپ، كومپانيالاردىڭ باس كەڭسەلەرى دە جابىلعان جوق. قازىر، ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا، جاعداي باسقاشا جانە رەسەيدەن قازاقستانعا تاۋار جەتكىزۋ تىزبەگى ۇزىلگەن. سونىمەن قاتار، كوپتەگەن ءوندىرىس ورىندارى جابىلدى، بۇل ينفلياتسيالىق تولقىنعا اكەلدى.
«رەسەيگە سالىنعان سانكتسيالاردىڭ دەڭگەيىن ەسكەرە وتىرىپ، ونى قازىر الەمدەگى ەڭ كوپ سانكتسيالانعان ەل دەپ اتاۋعا بولادى جانە بۇل جاعداي ۇزاق ۋاقىتقا جالعاسۋى مۇمكىن. ەكونوميكانى قۇلدىراۋدان جانە ينفلياتسيانى تەجەۋدەن ساقتاۋ ءۇشىن تەڭگەنىڭ رۋبلگە قاتىستى پاريتەتىن قالپىنا كەلتىرۋ كەرەك. ۆاليۋتالىق پاريتەت – بۇل ءبىرىنشى شارا. ەكىنشى – ازىق-تۇلىكتى تۇراقتاندىرۋ قورلارى. ەلىمىزدەگى ازىق-تۇلىك ءوندىرىسىن سۋبسيديالاۋ كەرەك»، — دەدى ەكونوميست.
ساراپشىنىڭ پىكىرىنشە، ءونىمدى جەتكىزۋ ماسەلەلەرىن شەشۋ ءۇشىن قازاقستانعا دا جاڭا لوگيستيكالىق بايلانىستار ورناتۋ، كاسپي تەڭىزى ارقىلى جەتكىزۋگە كوبىرەك كوڭىل ءبولۋ قاجەت. ورتالىق ازيا ەلدەرى اراسىندا دا تىعىز ىنتىماقتاستىق ورناتىلعانى ابزال.
ەكونوميستەردىڭ پىكىرىنشە، قازىرگى داعدارىستى 1991 جىلى ينفلياتسيا ەكسپونەنتسيالدى تۇردە وسكەن كەڭەس وداعىنىڭ ىدىراۋىمەن سالىستىرۋعا بولادى. وسىنىڭ اياسىندا ازىق-تۇلىك باعاسىنىڭ كوتەرىلۋى تاڭ قالدىرمايدى. بۇل رەتتە قازاقستان ينفلياتسيانىڭ 20%-عا جەتپەۋىن قامتاماسىز ەتۋگە ۇمتىلۋى كەرەك، ويتكەنى مۇنداي دەڭگەي ەلدەگى بارلىق ءوندىرىستى قيىن جاعدايدا قالدىرادى.
اقپارات Kznews.kz سايتىنان الىندى.
