Qazaqstandyqtar negizgi azyq-túlik taýarlary baǵasynyń qymbattaýyna jappaı shaǵymdanyp jatqany belgili. Jyl basynan beri qańtardaǵy tártipsizdikterden keıin ónim jetkizýdegi qıyndyqtarǵa baılanysty baǵa kóterildi. Alaıda aqpannyń sońy men naýryzdyń basyndaǵy qyldaı qymbatshylyqqa ne sebep?Árıne, Ýkraınadaǵy geosaıası daǵdarys. Satyp alýshylar tipti elimizde óndiriletin taýarlardyń baǵasy ósip jatqanyn alǵa tartady.
Sońǵy úsh aıda baǵa 40 %-ǵa deıin kóterilgen.
«Qazaqstan tutynýshylar lıgasy» qaýymdastyǵynyń jetekshisi Svetlana Romanovskaıa naýryz aıynda kóptegen ónimderdiń baǵasy 30-40 paıyzǵa qymbattaǵanyn atap ótti.
«Tipti qazaqstandyq jáne reseılik óndiristiń ónimderi, sondaı-aq dári-dármek baǵasy ósti. Bizde 19 taýar túriniń tizimi bar, olardyń saýda ústemesi 15%-dan aspaýy kerek. Barlyǵy qymbattap jatyr. Bizdiń zertteýimizge súıensek, sońǵy ýaqytta tek jumyrtqa shamamen 7%-ǵa arzandaǵan. Al qalǵany, sonyń ishinde sút ónimderi, taýyq eti jáne t.b. 30%-ǵa qymbattady.Tipti dollarǵa táýeldi emes nárseler qymbattap jatyr», — dedi Svetlana Romanovskaıa.
Qazaqstanda áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlarynyń (SZPT) 1,7%-ǵa qymbattaýy tirkeldi. Jyl basynan beri JTQ baǵasynyń ósýi 9,9%-dy qurady. Naýryz aıynde myna ónimder qymbattaǵan: qyryqqabat – 11%, pııaz – 9,3%, qant – 6,3%, kartop – 4,7%, sábiz – 3,3%, taýyq jumyrtqasy – 1,7%. Apta ishinde UÁQQ baǵasynyń maksımaldy ortasha ósýine Almaty men Qaraǵandy oblysynda – 3,5%-ǵa, Túrkistan oblysynda – 2,5%-ǵa, Jambyl oblysynda – 2,2%-ǵa deıin ruqsat etildi.
Tutynýshylar lıgasy jetekshisiniń aıtýynsha, óndirýshiler men dıstrıbıýtorlar ónim baǵasynyń ósýin shetelden satyp alýǵa degen táýeldilikpen túsindiredi. Mysaly, sút jáne et ónimderin óndirýde basqa elderden satyp alynǵan jemdik qospalar qoldanylady. Sondaı-aq, pandemııa men antıreseılik sankııalarǵa baılanysty logıstıka kúrdelene tústi, kóptegen adamdar aldaǵy taýarlar partııasyn qymbat baǵamen satyp alýǵa májbúr bolady dep esepteıdi.
«Bul bizdiń kásipkerlerdiń ashkózdigi. Máselen, 8 naýryz merekesi qarsańynda tátti taǵamdardyń baǵasy kúrt kóterildi. Sońǵy aptalarda záıtún men sary maıdyń baǵasy arta tústi. Memlekettik organdarǵa shaǵym túsirip úlgermeı jatyrmyz. Kásipkerlikti tekserýge moratorıı jarııalanǵandyqtan, olar tek jazbasha jaýap berýde», — dedi Romanovskaıa.
Magnum Cash & Carry iri dúkender jelisi barlyq ımporttyq taýarlardy 20-25%-ǵa qymbattatqanyn rastady. Bul negizinen azyq-túlik emes taýarlarǵa qatysty, biraq olardyń qatarynda záıtún maıy sııaqty Qazaqstanda óndirilmeıtin ekzotıkalyq ónimder de bar.
Kishi dúkender jelisi baǵanyń kóterilýi týraly túsinik berýden múlde bas tartty.
Qazaqstanda kásipkerlerdiń NWPT boıynsha ruqsat etilgen 15% bólshek saýda ústeme stavkasyn saqtaýyna tekserýler júrgizildi. Bir apta ishinde respýblıka boıynsha júrgizilgen tekserýler nátıjesinde 749 zań buzýshylyq anyqtaldy. NWFP boıynsha saýda ústemeleriniń asyp ketýi qant boıynsha eń joǵary – 40%-ǵa deıin, kúnbaǵys maıy – 35%-ǵa deıin, kókónister – 25%-ǵa deıin baıqalǵan. Elimizde ótken aptada baǵanyń negizsiz ósýine jol bermeý, ınflıaııany qolaıly shekterde ustaý jáne makroekonomıkalyq turaqtylyqty qamtamasyz etý maqsatynda monıtorıngtik toptardyń jumysy respýblıkalyq mańyzy bar qalalar men oblystar deńgeıinen aýdandar deńgeıine deıin keńeıtildi.
Azyq-túlik baǵasynyń ósýin toqtatýǵa arnalǵan sharalar
Baǵanyń ósýimen kúresý úshin jeńildetilgen nesıe baǵdarlamasy jalǵasýda, onyń sheńberinde baǵany bekitý úshin NWTP óndirýshileri men bólshek saýda jelilerine paıyzsyz aǵymdaǵy nesıeler beriledi. Nesıeler Magnum Cash&Carry jáne Toymart jelilerine, Alsad jumyrtqa zaýytyna, Asyl Et sıyr etin óndirýshige berildi. Mysaly, Magnum Cash&Carry jelisine aǵymdaǵy jyldyń sońyna deıin barlyq 19 NWPT (ónim tizimderi) pozıııasynyń baǵasyn turaqtandyrý úshin 5,7 mlrd teńge bólindi. «Toımart» jelisine 4,8 myń tonna 12 túrli ónimdi arzandatylǵan baǵamen satyp alý-satý úshin 430,2 mln teńge bólindi.
Azyq-túlik baǵasynyń ósýin qalaı toqtatýǵa bolady?
Ekonomıst Marat Qaıyrlenov baǵanyń jalpy ósýine Ýkraınadaǵy janjal, sondaı-aq Reseıge álemdik qaýymdastyq tarapynan salynǵan sankııalardyń áser etkenin atap ótti. Ekonomısttiń aıtýynsha, qazirgi jaǵdaıdy Reseıge 2014 salynǵan sankııalarmen salystyrýǵa kelmeıdi, ol kezde rýbl baǵamy tómendedi, biraq jalpy sankııalyq shekteýler áldeqaıda jeńil boldy. Reseıde sol jyldary mashına jasaý jáne basqa da taýarlar óndirisi saqtalyp, kompanııalardyń bas keńseleri de jabylǵan joq. Qazir, sarapshynyń aıtýynsha, jaǵdaı basqasha jáne Reseıden Qazaqstanǵa taýar jetkizý tizbegi úzilgen. Sonymen qatar, kóptegen óndiris oryndary jabyldy, bul ınflıaııalyq tolqynǵa ákeldi.
«Reseıge salynǵan sankııalardyń deńgeıin eskere otyryp, ony qazir álemdegi eń kóp sankııalanǵan el dep ataýǵa bolady jáne bul jaǵdaı uzaq ýaqytqa jalǵasýy múmkin. Ekonomıkany quldyraýdan jáne ınflıaııany tejeýden saqtaý úshin teńgeniń rýblge qatysty parıtetin qalpyna keltirý kerek. Valıýtalyq parıtet – bul birinshi shara. Ekinshi – azyq-túlikti turaqtandyrý qorlary. Elimizdegi azyq-túlik óndirisin sýbsıdııalaý kerek», — dedi ekonomıst.
Sarapshynyń pikirinshe, ónimdi jetkizý máselelerin sheshý úshin Qazaqstanǵa da jańa logıstıkalyq baılanystar ornatý, Kaspıı teńizi arqyly jetkizýge kóbirek kóńil bólý qajet. Ortalyq Azııa elderi arasynda da tyǵyz yntymaqtastyq ornatylǵany abzal.
Ekonomısterdiń pikirinshe, qazirgi daǵdarysty 1991 jyly ınflıaııa eksponenıaldy túrde ósken Keńes Odaǵynyń ydyraýymen salystyrýǵa bolady. Osynyń aıasynda azyq-túlik baǵasynyń kóterilýi tań qaldyrmaıdy. Bul rette Qazaqstan ınflıaııanyń 20%-ǵa jetpeýin qamtamasyz etýge umtylýy kerek, óıtkeni mundaı deńgeı eldegi barlyq óndiristi qıyn jaǵdaıda qaldyrady.
Aqparat Kznews.kz saıtynan alyndy.
