Soŋǧy jyldary Qazaqstannyŋ aqparattyq keŋıstıgı ırı kölemdegı reputasiialyq şabuyldar qalypty qūbylysqa ainalǧan, uytty ortaǧa ainalyp otyr. Tapsyryspen jasalatyn kampaniialar, jasyryn piar-soǧystar jäne jekelegen toptardyŋ müddesıne jūmys ısteitın jariialanymdar jazasyz qalatyn mädeniettı qalyptastyrdy.
Irı kompaniialar damuǧa nemese aşyq kommunikasiiaǧa emes, özderı turaly «jazylmauy» üşın jäne aqparattyq şabuyldardyŋ aldyn alu üşın qomaqty biudjet böluge mäjbür. Baqylauşylardyŋ baǧalauynşa, «qara piar» jäne odan «qorǧau» qyzmetterınıŋ naryǧy ondaǧan million dollarmen ölşenedı – būl qoǧam müddesındegı jurnalistikaǧa da, baspasöz bostandyǧyna da eş qatysy joq qūbylys.
Osyndai jaǧdaida Freedom Holding Corp. bas direktory Timur Turlovtyŋ QazTAG basşylyǧyna qatysty qylmystyq ıs qozǧaluy jönındegı pıkırı jeltoqsan basyndaǧy eŋ köp talqylanǧan taqyryptardyŋ bırı boldy. Almatyda jurnalistermen ötken soŋǧy kezdesude ol biyl säuırden berı Freedom Holding turaly QazTAG jariialaǧan materialdar «şyndyqqa sai kelmeidı» dep aşyq mälımdep, agenttık materialdarynda jekelegen subektivtı pıkırler ǧana emes, faktılerdıŋ būrmalanuy jäne oqyrman men retteuşılerge äser etuge baǧyttalǧan manipuliasiialar baiqalǧanyn atap öttı. Onyŋ sözınşe, QazTAG «künıne 12-ge juyq material jariialap, beitaraptyqty mülde közdemegen», al keibır mätınderde kompaniianyŋ zaŋ jüzınde daulauyna bolatyn mälımdemeler kezdesken.
«Adamdarda baǧalaityn pıkır aitu qūqyǧy bar, onyŋ ışınde terıs pıkır de boluy mümkın, – dedı Turlov. – Bıraq eşkımnıŋ şyndyqqa janaspaityn faktılerdı aituǧa qūqyǧy joq». Kompaniia barlyq qūjattyq dälelderdı jinap, tergeu organdaryna tapsyrǧanyn da atap öttı.
QazTAG ısı: köpten bergı daudyŋ boljaldy nüktesı
Halyqaralyq aqparat agenttıgı QazTAG «“Fridom Finans” kompaniiasynyŋ aldanyp qalǧan salymşylary» turaly jariialanymdarynan keiın köpten berı daudyŋ ortasynda. 2025 jylǧy säuırde agenttık investorlardyŋ şyǧyndary turaly material jariialaǧan bolatyn, alaida kompaniia būl aqparatty manipuliasiia jäne qysym körsetuge baǧyttalǧan ūiymdastyrylǧan PR-şabuylynyŋ bölıgı dep atady.
Öz kezegınde QazTAG basşylyǧy būl aiyptaulardy joqqa şyǧaryp, jaǧdaidy basqa sipatqa būruǧa tyrysuda. Agenttık redaksiia materialdardy daiyndau kezınde «qoldanystaǧy normalarǧa säikes barlyq qajettı şaralardy qabyldaǧanyn» mälımdeidı. Sonymen qatar, QazTAG polisiiaǧa jasalǧan aryzdyŋ artynda «prezident äkımşılıgınıŋ joǧary lauazymdy qyzmetkerlerı tūr» dep sanaidy jäne būl ıstı «Qazaqstandaǧy aldaǧy sailaulardyŋ aldynda paida bolǧan saiasi ıs» dep baǧalaidy.
Al “Fridom Finans” kompaniiasynyŋ advokaty Aleksandr Kamendrovskii tergeuge agenttık mälımdemelerın «tıkelei joqqa şyǧaratyn» qūjattar ūsynylǧanyn rastady. 8 jeltoqsanda QazTAG bas direktory Aset Mataev pen bas redaktor Amir Kasenov Almaty qalalyq Polisiia departamentıne QK-tıŋ 274-babynyŋ 2-bölıgı boiynşa körıneu jalǧan aqparat taratu ısınde küdıktı retınde jauap aluǧa şaqyryldy.
Aita keteiık, būl bap qataŋ sanksiialarmen qarastyrylady: 3 myŋ AEK-ke deiın aiyppūl, 80 saǧatqa deiın qoǧamdyq jūmystar, bostandyǧyn şekteu nemese üş jylǧa deiın bas bostandyǧynan aiyru.
Timur Turlovtyŋ aituynşa, Freedom töŋıregındegı media-manipuliasiialar 2019 jyldan berı jalǧasyp keledı: «Ai saiyn 100–150 jariialanym kompromattyq kanaldarda şyǧady». Onyŋ pıkırınşe, būl ülken biudjetterı men tūraqty infraqūrylymy bar tūtas industriia. Turlov aqparattyq soǧystarǧa kırısu nietı joq ekenın atap öttı: «Zorlyqqa zorlyqpen jauap beru – ortanyŋ degradasiiasyna aparatyn jol. Bız tek zaŋdy ädısterdı qoldanamyz».
Paralleldı keis: Orda.kz töŋıregındegı jaǧdai
QazTAG ısımen qatar qoǧam nazaryn özıne audarǧan taǧy bır rezonanstyq oqiǧa – Orda.kz bas redaktory Gülnar Bajkenovaǧa qatysty ıs. 8 jeltoqsanda Almaty qalalyq soty advokat Murat Adam keltırgen, ūstau kezınde prosessualdyq normalardyŋ būzylǧany jäne sottyŋ däleldemelerdı taldamaǧany turaly şaǧymyna qaramastan, ony üi qamaqta qaldyru turaly şeşımdı küşınde qaldyrdy.
Eske salaiyq, biyl 1 jeltoqsanda Almaty men Astanadaǧy Orda.kz keŋselerınde tıntu jürgızılıp, jurnalister ūstalyp, tehnika tärkılengen bolatyn. Qorǧauşylar advokattyŋ zaŋdy qyzmetıne kedergı jasalǧanyn mälımdep, prokuraturaǧa şaǧym joldady. Gülnar Bajkenovaǧa qatysty ıs te QK-tıŋ 274-baby («körıneu jalǧan aqparat taratu») boiynşa qaraluda.
Būl jaǧdai halyqaralyq ūiymdardyŋ nazaryn audardy. Jurnalisterdı qorǧau komitetı (CPJ) jäne «Ädıl söz» qory redaksiianyŋ qūqyqtarynyŋ saqtaluyn talap etıp, öz ūstanymdaryn jariialady.
Qoǧamdaǧy pıkır ekeuıne qatysty da bır sūraq töŋıregınde toǧysyp otyr: söz bostandyǧynyŋ şekarasy men söz üşın jauapkerşılıktıŋ ara-jıgı qai jerde ajyratylyp, äreket qaşan zaŋ būzuşylyqqa ainalady?
Būl jaǧdai media naryǧy üşın nenı bıldıredı
“Fridom Finans” vs QazTAG jäne Orda.kz ısı – Qazaqstannyŋ aqparattyq keŋıstıgı äldeqaşan jaŋǧyrtudy qajet etetının aiqyn körsetedı. Köp jyldar boiy söz bostandyǧy bızde adal jurnalistika jürgızu qūqyǧynan görı jazasyz aiyp taǧuǧa, emosiialyq kampaniialarǧa, subektivtı interpretasiialarǧa jäne aşyq tapsyrystarǧa mümkındık retınde qabyldanyp keldı.
Alaida söz bostandyǧy jalǧan aqparat taratu erkındıgı degendı bıldırmeidı. Sondyqtan qazırgı uaqytta qozǧalǧan qylmystyq ıster maŋyzdy presedentke ainaluy mümkın. Eger būl tergeuler logikalyq şeşımıne deiın jetkızılse, olar qoǧamdyq aiyptaulardaǧy şektı nüktelerdı anyqtap, azamattar men kompaniialardy qysymnan jäne bopsalaudan qorǧauǧa, «qara piar» naryǧyn qysqartuǧa jäne BAQ-qa degen institut retındegı senımdı qalpyna keltıruge yqpal ete alady. Mūndai prosester qoǧamǧa media salasyndaǧy zaŋsyzdyqtar jazasyz qalmaityny jönınde maŋyzdy belgı beruı mümkın. Bälkım, däl osy kezeŋ media keŋıstıgıne käsıbi standarttardyŋ qaita oralyp, söz üşın jauapkerşılık baspasöz erkındıgın şekteitın qūral emes, kerısınşe onyŋ ırgetasy ekenın tüsınuge mümkındık beretın betbūrys sätıne ainalar.
Derekköz: Todayinfo
