"Jıgıttıŋ jaqsysy - türmede, attyŋ jaqsysy - kermede"

Türmeden şyǧa sala abyroiynan aiyrylyp, qoǧamnyŋ qatty synyna ūşyrap jatqan Maks Boqaevqa eŋ tiımdı aqyl keŋes aitpas būryn türmenıŋ jalǧyz kısılık kamerasynda jatqan Aron Atabektıŋ ışkı psihikalyq jai-küiıne toqtalǧym keledı. Äste, oiymdy jüielep, pıkır-ūsynysymdy däl jetkızu üşın adamgerşılık pen etikaǧa jat bolyp körınetın keibır tüitkıldı mäselenı qozǧamai ketpeuge bolmas. «Dos jylatyp aitady, dūşpan küldırıp aitady» degen tämsıldı de qaperımde ūstap otyrmyn. Türmenıŋ aşy dämın bır kısıdei tartqan men ekı azamatty özıme taǧdyrlas sanaimyn. Sondyqtan Maks pen Aronnyŋ jäne onyŋ tuystarynyŋ köŋılıne qarap, tılımdı tıstep ünsız qala almadym. Sözdıŋ basyn Aron Atabekten bastaiyn. Ol qandai adam? Ol otbasynyŋ qamy üşın kez kelgen jūmysty ısteitın, kürep aqşa tabatyn bala-şaǧa asyrauşy emes. Būl Arondy jamandau emes, onyŋ erkek retındegı tipı, jaratylysy sondai edı. «Otbasyna masyl boldy» dep aitpai-aq qoiaiyn, mūndai erkekterdıŋ äielge de, balaǧa da süikımı bolmaityny anyq. Bostandyqta jürgende Aron üiınıŋ şatyry tesılıp, qirap jatqanyn, otbasynyŋ tym kedei ömırın suretteu mümkın emıs-tı.

Aron jäne onyŋ otbasy auyr kedeişılıktıŋ şegıne jettı. Onyŋ üstıne, tık mınezdı Aron oppozisiialyq qauym ortasynda süikımsız edı, ol ünemı qoǧam belsendılerımen kikıljıŋge tüsıp qalatyn, tıptı jaǧa jyrtysyp töbelesıp qalǧan kezı de boldy.

«Şaŋyraq oqiǧasy» boiynşa Aron Atabek ūzaq jylǧa sottalyp, türmege tüstı. Osy kezden bastap, bostandyqta jürgende eşkımge süikımsız bolǧan Aron jäne onyŋ otbasynyŋ jaǧdaiy qalai özgerdı? Serıkjan Mämbetalin, Mūhtar Taijan sekıldı "ūltşyl patriottar" halyqtan jylu jinap, Aronnyŋ üiın tolyq jöndep berdı, bala-şaǧasyna, azyq-tülıkpen bolsyn, aqşalai bolsyn, köp kömek körsettı. Bolat Äbılev bastaǧan oppozisionerler aqşa bölıp Aron Atabektıŋ kıtaptaryn şyǧaryp berdı, kıtaptyŋ tūsaukeserın ötkızıp, satylymnan tüsken qarjyny taǧy da Aronnyŋ bala-şaǧasynyŋ qolyna ūstatty. Oppozisiia qauymy türmede jatqan Aron Atabektı de ūmytqan joq. Oǧan da jyly kiım, gazet-jurnal, qarjy jıberıp tūr. Tıptı Polşada tūratyn Balli Majes (Baljan Nauryzbaeva) türmedegı Arondy jyl saiyn bylǧary aiaq kiım qamtamasyz etetın. Qazır de osyndai qaiyrymdylyq şarasy toqtaǧan joq. Qazaq baspasözı türmede jatqan Aron Atabektı «ūlt batyryna» telıp jiı jazady. Halyqaralyq adam qūqyqtary ūiymdary ony «ar-ojdan tūtqyny» dep sanaidy. Ol qanşama ret syiaqy aqşasy bar marapatqa ie boldy. Ärine, syilyqtar bırde Aronnyŋ balalaryna, bırde onyŋ äielıne berıldı.

Zaŋ boiynşa, jazanyŋ üşten ekısın ötegen sottaluşyǧa jeŋıldık bar. Şartty jazamen bostandyqqa şyǧu üşın sotaluşy ötınış jazuy kerek. Al qaitpas-qaisar Aron Atabek ötınış jazudan bas tartty. Būl onyŋ türmede qala beruge beiıl ekenın körsetedı. Sonda onyŋ türmeden şyqqysy joq pa? Būl sūraqqa «Ol türmeden şyqqanda ne ısteidı, qandai jūmys ısteidı, qaitıp näpaqa tabady?», «Şaruaǧa ebı joq otaǧasy otbasyna qajet pe?» degen qarsy sūraq qoiar edım. Onyŋ jauaby joǧaryda jazyldy. Sondyqtan, Aronnyŋ türmede qala beruı özıne de, onyŋ bala-şaǧasyna da tiımdı bolyp tūr.

Baspasözde «Türmedegı Aron Atabek tört-bes jyldan berı karserde jatyr» degen taqyryppen maqala jariialanyp jür. Şyndyǧynda, ol karserde emes, bır kısılık kamerada otyr. Basqa sottaluşylar üşın bır kısılık kamerada otyru – auyr jaza. Men de japadan-jalǧyz alty aidai sondai kamerany meken etken edım. Şynymdy aitaiyn, üş mezgıl tamaǧyŋdy esıktıŋ oiyǧynan beretın adamnyŋ qolynan basqany körmeisıŋ, ışqūsa bolyp, jyndanyp ketuge säl qaldym. Al Aron bır kısılık kameraǧa öz erkımen kırıp alǧan. Ol - şyǧarmaşylyqtyŋ adamy, ondai kamerada eşkım kedergı jasamaidy, öz oiymen özı bolyp, öleŋın jazyp jata beredı. Oǧan osy jaǧdai ūnaidy: bala-şaǧasyna qaiyrymdy jandar kömektesıp jür. «Aron - ūlt batyry», «ar-ojdan tūtqyny», «bilık ony karserge jauyp qinap jatyr» degen aqparat dümpuı äste basylmai, onyŋ saiasi küreskerlık imidjı kün sanap ösıp jatyr. Aşy şyndyqty aitudy bastaǧan soŋ türme körgen taǧy bır belsendı Janbolat Mamai tūlǧasyna da toqtala keteiın. Ol Aron men Maks siiaqty adam emes, şaruaǧa ikemdı, bala-şaǧa men ata-anasynyŋ aldynda jauapkerşılıktı sezınedı. Mamai prokurormen prosestık kelısım jasap, türmeden şartty türde şyǧyp aldy da Jovtistıŋ ofisınde jūmys ıstep, bala-şaǧasyna näpaqa tapty. Ol partiia qūru jobasyn qolǧa alǧan soŋ tıptı Mamaidyŋ otbasy jaǧdaiy jaqsaryp sala berdı. «Jer üi satyp alyp, ony kürdelı jöndeuden ökızdı, üiın qymbat jihazǧa toltyryp, qymbat kölık mınıp alypty, balalaryn öte qymbat mektepke oquǧa berıptı» degen aqparat tarap jatyr. Bıraq, türmede jatyp-aq Dempartiiaǧa qosylǧan Maks pen partiia jetekşısı Janbolattyŋ aiyrmasy jer men köktei emes pe?!

Maks Boqaevtyŋ taǧdyry Aron Atabekke ūqsas. Makstıŋ bala-şaǧasy bolmaǧanymen kärı anasy, qaryndastary bar. Maks te Aron sekıldı qara şaruaǧa ebı joq, jūmys ıstep tabys tabuǧa beiım emes, ol ömırın saiasi küres jolynda ötkızdı. Maks türmede jatqanda onyŋ jaqyndaryna oppozisiia qauymy qolynan kelgenşe kömektesıp tūrdy. Mūny Makstıŋ özı moiyndap, ol türmeden şyqqan künı qamqorşy jūrtqa alǧysyn bıldırgen.

Türmede jatqanda Maks Boqaevtyŋ Talǧat Aian sekıldı keşırım sūrap, merzımınen būryn bostandyqqa şyǧuǧa talpynbauy qaisarlyqqa, prinsipşıldıkke balandy. Onyŋ türmeden şyqqan künı «İsatai-Mahambet» alaŋyna baram» degenı de qaitpas küreskerdıŋ mınezı retınde sanalǧan. Bıraq ol özınıŋ saiasi imidjın özı būzdy. Men sol künı «Maks Boqaevqa ädıldık pen küres jolynda tek köregendık pen qyraǧylyq, saiasi täuelsız közqaras tıleimın» dep aqyl berıp, ony Mamai sekıldı müddelı toptardan barynşa saqtandyruǧa tyrystym. Ökınışke orai, ol aqyl tyŋdamaityn adam eken. Eger ol küreskerlık jolyn Aron Atabek siiaqty jalǧastyrǧysy kelse, Mamaiǧa arqa süiemei-aq, miting bolsyn, basqa narazylyq şarasy bolsyn, äreketın täuelsız jürgızuı tiıs edı. Ärine, bilık «zaŋ būzdy» dep taǧy da ony qamauǧa aluy mümkın. Degenmen, Maks Boqaev üşın türmede jatu tük emes, üş mezgıl türmenıŋ tegın tamaǧy men tösegıne ol äbden üirengen. Sonda oǧan jäne onyŋ otbasyna oppozisiialyq küşterdıŋ bärı būrynǧyşa kömektesıp tūrar edı. Ärine, maqsatqa jetu üşın oǧan äzır de keş emes. Tek ol üşın saiasi täuelsız közqaras pen naqty äreketke köşuı kerek.

Tūrarbek QŪSAIYNOV, 

"Demos" QB töraǧasy

(Avtordyŋ közqarasy redaksiia ūstanymyn bıldırmeiı. adyrna.kz täuelsız aqparat alaŋy bolǧan sebeptı kez kelgen taraptyŋ maqalasyna oryn berıledı).