Aq qar men kök müzdyŋ ırgesı sögılıp, älemge jylyq pen sūlulyqtyŋ şuaǧy tögılıp, kün men tünnıŋ teŋesuı kezınde älemnıŋ bırqatar elderı Nauryz merekesın qarsy alady. Nauryzdy 14 nauryz «körsu künımen» bastalatyn būl mereke 1991 jyly 15 nauryzda Qazaqstan Prezidentı Jarlyǧynyŋ negızınde memlekettık märtebege ie bolǧan. Al 2009 jyldyŋ 24 säuırınde Elbasy nauryz aiynyŋ 21, 22, 23 künderın «Nauryz meiramy» dep jariialady.
2010 jyldyŋ 10 mamyrynan bastap BŪŪ-nyŋ Bas assambleiasynyŋ 64-qararyna säikes 21 nauryz "Halyqaralyq Nauryz künı" bolyp atalyp keledı. Bas assambleia özınıŋ bergen tüsınıktemesınde "Nauryzdy köktem merekesı retınde 3000 jyldan berı Balqan, tübegınde, Qara teŋız aimaǧynda, Kavkazda, Ortalyq Aziiada jäne Taiau Şyǧysta 300 million adam toilap kele jatqandyǧyn" mälımdedı. Al UNESCObolsa, 2009 jyldyŋ 30 qyrküiegınde Nauryz meiramyn adamzattyŋ materialdyq emes mädeni mūra tızımıne kırgızdı.
Elımızde Täuelsızdıktıŋ alǧaşqy jyldary Nauryzdy toilauda özındık bır yqylaspen ūlttyq boiaularǧa toly ürdısı beleŋ ala bastady. Bıraq, jyldar öte ūlttyq mereke retınde özındık belgılerı men tūtas halyq bolyp toilaudyŋ özındık ülgısın qalyptastyra almaǧan siiaqty. Tıptı keiıngı kezderı «Jaŋa jyl» merekesı siiaqty būqaralyq sipatqa ie bola almai, belgılı sahanalyq qoiylymdar men konserttık baǧdarlamalar aiasynan asa almai kele jatqany turaly köbırek aitylyp jür. Sol sebeptı de halyq arasynda «Nauryz merekesınıŋ» mereiın asyryp, halyq bolyp toilaudyŋ jaŋa ülgısın qalyptastyru jönınde ūsynystar aitylyp jür. Osy siiaqty ūsynystar qarapaiym halyq jaǧynan ǧana emes, soŋǧy kezderı bilıktegı tūlǧalardyŋ da auyzynan aitylyp jür. Sonyŋ bırı Qazaqstan Respublikasynyŋ Mädeniet jäne sport ministrı Arystanbek Mūhamediūly «Egemen Qazaqstan» gazetınde nauryz meiramyn jaŋa ülgıde ötkızu jönınde sūhbat berıp, ūsynystaryn ortaǧa qoiǧan eken.
Arystanbek Mūhamediūly shbatynda «Nauryz bızdıŋ eŋ bırınşı merekemız» dei kele Elbasynyŋ «Bolaşaqqa baǧdar: ruhani jaŋǧyru» atty maqalasynda: «Jaŋa tūrpatty jaŋǧyrudyŋ eŋ basty şarty – sol ūlttyq kodyŋdy saqtai bılu. Onsyz jaŋǧyru degenıŋızdıŋ qūr jaŋǧyryqqa ainaluy op-oŋai», – dep aitqanyn tılke tiek etıp, Nauryz merekesı bız üşın ūlttyq kod retınde sanaltynyn aita kelıp «Nauryz meiramyna jaŋa reŋ beru üşın adamnyŋ ūltyna, dıni baǧynystylyǧyna qaramastan, adamgerşılık qūndylyqtarǧa män bergenımız abzal. Qazaqstan halqy tügel qamtylatyndai mazmūnyn jasau kerek. Bırlıktıŋ, tatulyqtyŋ, eŋbektıŋ, ızgılıktıŋ, baqyttyŋ merekesı bärımızge qatysty», - dep Nauryzdy folkklordyq-etnografiialyq auqymnnan jalpy qazaqstandyq mereke därejesıne jetkızu kerek dep özınıŋ segız ūsynysyn aitypty.
Ministrdıŋ ūsynystary Nauryz merekesın balalarǧa arnaluy kerek degennen bastalyp, «Nauryzdıŋ bırınşı maǧynasy da, sänı men saltanaty da baldyrǧandar boluy tiıs», - dep atap ötıptı. Qazaq halqy «Balapan ūiada nenı körse, ūşqanda sony alady» dep atap ötkendei bızdıŋ ūlttyq sipatymyz ben mınezımızdı öskeleŋ ūrpaqqa sıŋıru joly salt-sanamyzdy näsihattaityn ūlttyq merekelerımız. Elbasy aitqan ūlttyq kod ūrpaqqa osyndai ūlttyq qūndylyqtardy näsihattaumen keledı. Baldyrǧandar Nauryzdyŋ sänı de maǧynasy bolsyn degen söz, Nauryzdyŋ qadyr-qasietın öskeleŋ ūrpaqtyŋ sanasyna sıŋıre bılıu bolyp tabylady. Sol üşın de merekemızdıŋ bala sanasyna sıŋımdı bolyp, baldyrǧandardy neqūrlym köp qyzyqtyratyndai boluy kerek. Qydyr ata Aiaz atanyŋ deŋgeiıne köterılıp, balalarǧa qyzyqtyratyndar türlı oiyndar qoiyp, balalar arasynda qyzyqty konkurstar ötkızgen abzal dep oilaimyn. Äsırese asyq, toǧyz qūmalaq, han doiby siiaqty ūlttyq oiyndardy balalar arasynda keŋ kölemdı näsihattap, merekelık köŋıl küi syilap, balalar ortasyn quanyşqa bölegen jön.
Būǧan deiın de türlı merekeler men sauyq keşterge ūlttyq kiımderdı kiıp jüru turaly ūsynystar köp jerde aitylyp keledı, minstrdıŋ sūhbatynda būl turaly da ūsynys aitylypty. Būl turasynda bızdıŋ ūlttyq kiımderdı qai kezde bolsa da kiıp şyǧuǧa laiyqtap, zaman talabyna sai ikemder bolsaq, mereke-meiram emes jäi kezderde de tym qūryǧanda toi-tomalaqta kiıp jürsek te sänımızdı asyrmasa kemıtpeitın edı. Būl jönınde ministr el arasynda ūlttyq kimge sūranys paida bolsa, käsıpkerler sapaly önımge köŋıl bölıp, ekonomikanyŋ da qozǧauşy küşıne ainalar edı degen pıkırın bıldırıptı.
Sonymen bırge, Arystanbek Mūhamediiaūly Nauryz meiramynyŋ ruhani-mädeni tärbielık mänın ıs jüzınde ömırge engızudı ūsynudy aita kelıp «būl maqsatta Nauryzdyŋ 21-ı künı sipatyn aşatyndai ärı ūlttyq tanym men dästür saltty jaŋǧyrtatyndai otbasy künı, qaiyrymdylyq jasau künı, aq dastarhan künı, tal egu künı dep mazmūn bere otyryp, ruhani ıs-şaralar nege qalyptastyrmasqa» dep atap ötıptı. Negızınde Nauryz mereiramynyŋ män-maǧynasy men mazmūny ejelden-aq osy sipatta kele jatyr emes pe? Nauryzda qazaq qystan qalǧan sürısı men soǧymnyŋ kärı jılıgın asyp, tuys-tuǧan, qūda-jūrat, bala-şaǧany jinap, köktemge esen jetkendı qūttyqtap aq dastaryn jäiıp, sybalǧalaryn beredı. Būl nauryz merekesınıŋ otbasylyq ta, būqaralyq ta sipatyn aşyp, keŋ kölemdı toilanuyŋ negızgı mazmūny desek bolady. Ökınışke orai, qalalyq mädenietımız osy ǧasyrlardan jalǧasqan saltymyzdy tolyqtai atqaruǧa mürsa bermei otyrsa kerek. Degenmen, älı de bolsa saltymyzdy jandandyryp, qala da bolsa da, auylda bolsa da Nauryzdyŋ demalysqa berılgen üş künı aq dastarhanymyz jaiuly tūrsa qūba-qūp bolar edı. Nauryz merekesı jaŋǧyru men jaŋarudyŋ basy. Ministr aitqandai Nauryzdyŋ bır atributtyq belgısı – qyzǧaldaq bolsa, endı bırı aǧaş egu. Mereke künı analarǧa, qyz-kenşekterge gül syilap köŋılge qūştarlyq syilasau men qatar tal egıp täbiǧat anaǧa da qūrmet körsetıp, tabiǧat qaita tülegen köktemnıŋ sänıne sän qosuǧa üles qosudan ǧalamat ıs bolmas.
Qazaq halyqy ejelden jetımı men jesırın jylatpaǧan halyq degendei mereke men meiramda ǧana emes, qai kezde bolsyn sadaqa men qaiyrylmdylyq jasaudy eşqaşan ūmytqan emes. Al mereke meiramda jetımdı jebep, qazynaly qarttan bata alyp jatsaŋ onyŋ sauaby men quanyşy odan da bölek ekenın bügıngı qazaq qoǧamy da tüsınıp jetken. Qazırdıŋ özınde jeke tūlǧalar men qoǧamdyq ūiymdar, qorlar Nauryz qarsaŋynda türlı qaiyrymdylyq şaralaryn ötkızıp, merekenıŋ mereiın asyryp keledı. Osy siiqty ministrdıŋ aitqan keibır ūsynystarynyŋ qazırgı kezde de oryndalyp jatqany da az emes. Arystanbek Mūhamediiaūly: «Kerek deseŋız, Nauryzdyŋ ruhani märtebesı üşın, jyl saiyn qys ailarynda dästürlı berıletın ädebiet pen öner salasy qairatkerlerıne arnalǧan syilyqtardyŋ tabys etu merzımın de Nauryz meiramyna auystyrǧan abzal», - degep atap ötken ūsynys ta qazırgı deiın oryndalyp da jatyr. Oǧan mysal retınde aitar bolsam, 23 nauryz künı Almaty oblysy Talǧar audany Östemır auylynda «Qyzai ana» qoǧamdyq qory biyl 7- ret Nauryz merekesın atap ötkelı otyr. Atalǧan qor osy jyldar ışınde Nauryz merekesınde üzdık student men oquşylar stpendiia taǧaiyndap, oquşylar arasynda sporttyq jarystar ūiymdastyryp keledı. Sonymen bırge üş jyldan berı jas aqyndar arasynda jyr müşäirasyn ötkızude. Ötken jyly Alaş Ordanyŋ 100 jyldyǧyna arnasa, biyl äigılı aqyn Taŋjaryq Joldyūlynyŋ 115 jyldyǧyna arnap ötkızude. Jeŋımpazdar osy mereke aiasynda marapattalady. KR öner qairatkerlerınıŋ qatysuymen merkelık konserttık baǧdarlama berıp, auyl halqyna merekelık köŋıl küi syilap ǧana qoimai, auyldyŋ infraqūrlymy men abattandyru jūmysyna atsalysyp keledı. Būl Nauryz merekesı aiasynda ötetın ıs şaranyŋ bır mysaly ǧana. Būdan basqa da belsendı azamattar men ūiymdardyŋ ötkızıp jatqan igı şaralary qanşama? Aldaǧy uaqytta osyndai şaralardyŋ köbeie tüserınen de ümıttımız.
Nauryz ejelden aq qazaq dalasynda bereke men bırlıktıŋ ūiytqysy bolǧan. Aldaǧy uaqtta da jalpy jaŋaryp, zamanǧa sai jaŋa mazmūndarmen tolyǧyp, eldıktıŋ jyryn jyrlar merkege ainala bererı anyq. San ǧasyrlyq parasat pen eŋbektıŋ nätijesınde qalyptasyp, süzgıden ötken jaqsy dästür ūlt pen ūlystyŋ jarqyn bolaşaǧynyŋ kepılı. Şyǧystaǧy körşılerımız Qytai, Japoniia, Koriia ata dästürlerın boitūmar tūtady. Kerek deseŋız, dınnen de joǧary qoiady. Sonyŋ arqasynda zattyq negızı berık, ruhaniiaty ainalasyna ülgı bolǧan memleket qūryp otyr. Nauryz merekesı aiasynda bızdıŋ halqymyzda da köptegen jaqsy dästürler qalyptasty. Būnyŋ bärı Arystanbek Mūhamediiaūly myrza joǧarydaǧy sūhbatynda jan-jaqty aşalap aitty. Elbasy byltyr ortaǧa qoiǧan «Ruhani jaŋǧyru: bolaşaqqa baǧdar» ideiiasy tolyǧyp, kemeldene tüstı dep bılemız. Endı ärbır Qazaq elınıŋ azamaty merekenıŋ qyzyqty da tübırlı ötuıne atsalysyp, merekenı atap ötudıŋ ūlttyq jaŋa ülgısın qalyptastyruǧa tolyqtai atsalysady degen oidamyz.
Omarälı Ädılbekūly,
«Jebeu» Respublikalyq qoǧamdyq bırlestıgınıŋ Töraǧasy
Abai.kz
