Qai ǧasyrda bolmasyn qazaq Nauryzda halyq bolyp jiylyp, meiramdy saltanatty türde atap ötken. Halyqty dästürınen, dınınen, tılınen aiyru jolynda türlı qastyq jasalsa da ūltymyzdyŋ ūly qūndylyqtary joiylǧan joq. Ūlttyq degen statusy bar qazaqtyŋ menşıktı bailyqtary bügıngı qoǧamda nasihattalyp, ūmytyluǧa ainalǧandary qaitadan jaŋǧyryp jatyr. Ūmyt bolǧan Şögen oiynyn qalyŋ qazaq arasynda därıpteu jaiyn tılge tiek etken edık, bügın keşegı qazaq tektılerı tek öz arasynda ǧana oinaǧan «Han doiby» oiyny jaily aitpaqpyz. Atalǧan oiyn türin köp adamdar bile bermeidi. «Han Doiby» oiynynyŋ tek bir ǧana ortada qalyp qoiuynyŋ naqty bir ǧana sebebi bar. Öitkeni, memleket basşylarynyŋ halyqty basqaru saiasaty tikelei osy oiynmen bailanysty edi. Eger ol saiasattyŋ astaryn qarapaiym halyq bilip qoiatyn bolsa, onda ol kezde handyq biliktiŋ joiylyp ketu qaupi bolatyn. Sodan bolar, der kezinde aşyq türde jariialanbai, būny biletin adamdardyŋ qatary sirep, «Han Doiby» oiynynyŋ örisi tarylyp qalǧan. Baǧzy zamanda qazaq doibyny ekıge bölgen, tektı jäne teksız doiby dep. Teksızı, bügınde keŋ taraǧan qarapaiym doiby oiyny. Būl oiyn öte qarapaiym türde oinalatyndyqtan, onyŋ oiyn erejesın meŋgeru öte oŋai. Özınıŋ tastaryn qarsylastyŋ soŋǧy jolaǧyna jetkızudı közdep, bi boluǧa asyǧatyn oiynşynyŋ delebesın qozdyratyn oiyn. Al, aty atap tūrǧandai tektı doiby tek qazaq ziialylarynyŋ, bilık basşylarynyŋ arasynda oinalǧan. Sebebı, būl oiynda handyqtyŋ demokratiialyq bilık jüiesınıŋ qūrylymy surettelgen. Būl oiynda da däl şahmattaǧydai özındık maŋyzy men qyzmetı bar bırneşe tas bar. Olar: Han, bi, bek, alaşa, tentek, qaraşa. Törtköz tortaqtaǧa otyrǧan ekı oiynşy ekı handyqtyŋ hany bolyp oinaidy. Al, oiynşylardyŋ taqtasy – būl soǧys alaŋy. Kımnıŋ aqyl-ailasy, filosofiialyq, matematikalyq, ekonomikalyq, saiasi-tehnikalyq, demokratialyq oi örısı basym, sonyŋ handyǧy jeŋıske jetedı. Han doibysynyŋ tarihy tym tereŋde jatyr. Almaty oblysy Esık qalasy maŋynan tabylǧan «Altyn adamǧa» qazba jūmystaryn jürgızu barysynda han doibysynyŋ oiyn tastary tabylǧan. Kiız üi pışındes tastar ärtürlı qazaqy oiu-örnektermen naqyştalyp, pıldıŋ süiegınen jasalǧan eken. Arheologiialyq zertteulerdıŋ nätijesınde ǧa¬lymdar būl tastardyŋ qoldanysta bolǧan merzımın Üisın memleketı däuırımen säikestendırıp otyr. Qazaqtyŋ «Han Doibysy» 2008 jyldyŋ qaŋtar aiynda QR Sport jäne turizm ministrliginde qazaqtyŋ dästürli oiyn türi bolyp tanyldy. Müldem ūmytyluǧa ainalǧan ūlttyq qūndylyqtyŋ qazaq arasynda qaitadan jandanuyna mūryndyq bolǧan – Änuar Qabdoldaūly, Qairat Jaqiiaūly atty taldyqorǧandyq azamattar. Qazırgı kezeŋ – han doibysynyŋ kemeldenıp, qaitadan qazaq ortasyna oralǧan şaǧy. Qolǧa qonǧan altyn qūstyŋ qadırın ketırmei, nasihattau jūmysyn jürgızıp, töl oiynymyzdyŋ özgenıŋ qorjynynda ketuınen saqanuymyz kerek.
massaget.kz
